С. В. Кожанова Жалпы иммунология
жүктеу/скачать 19,87 Mb. Pdf көрінісі
|
Жалпы иммунология оқулық
| екінші, костимулдаушы
белгімен камтамасыз етеді және ІЦТЛ апоптоздан корғайды. Белсенген іЦТЛ ИЛ-2К. экспрессиялай алады және ИЛ-2 түзе бастайды. Тхіосы эпитопты II класс МНС нәруыздарымен кешен түрінде ДЖ бетінде таниды, белсенеді және ИЛ-2 мен ІҒЫ-үсинтездейді. Бүл цито- киндер іЦТЛ үшінші, пролиферативті-дифференцияланушы белгімен камтамасыз етеді. Нәтижесінде белсенген іЦТЛ көбейеді және олар СӘ8+ ЦТЛ дифференцацияланады. Түзілген эффекторлы СӘ8+ ЦТЛ I класс МНС нәруыздары бой- ынша рестрикцияланған. Организмнін барлык ядролы жасушала- ры I класс МНС нәруыздарын экспрессиялайтын болғандыктан, рециркуляцияға белсенді катысатын эффекторлык СӘ8+ ЦТЛ организмніңгенетикалыкөзгергенменшіктіжасушаларынынбарлығын тани және элиминациялай алады. Аңқау С08~ Т-лимфоңиттермен салыстырғанда эффекторлық СӘ8~ ЦТЛ I класс МНС нәруыздарымен кешен туріндегі антигенді детерминанттарды нысана-жасушалардың бетінде, АТЖ көмегінсіз өз бетімен тани алады. Бул жасушалардың белсенуі ушін костимулдаушы белгілер мен Т хі қатысуы керек. СӘ8+ ЦТЛ өздерінін кызметтерін екі негізгі эффекторлык молекула көмегімен жүзеге асыра алады: ңитотоксиндер (перфориндер мен грэн- зимдер) және қитокиндер (ТЫҒ-(3, ИЛ-2 және ІҒІЧ-ү). Аталған цито- токсиндер мен цитокиндардын манызы кейінірек карастырылады. Антигенді бөгде жасушалардың элиминациясы барысында СЦ8+ ЦТЛ бетінде ингибиторлы рецепторлар СТБА-4 пен РЦ-1 экспрессия- сы жоғарылады. АТЖ бетінде (бірінші кезекте ДЖ) экспрессияланған В7 молекуласынын аталған рецепторлармен байланысуы СЦ8+ цитотоксикалық лимфоциттермен ИЛ-2 түзілуін және ИЛ-2К экс- 15-Тарау. Адаптивті иммунитеттің жасушалық механизмдері 277 прессиясын тежейді, нәтижесінде жасушалардын пролиферациясы токтайды. СТЙА-4 және і;>1)-1 аркылы сол арнайылыктағы Тхі клонынын да белсенділігі тежеледі. Нәтижесінде, біріншіден, иммунды жауапка катысатын Т-лимфоциттердін шамадан тыс пролиферация- сын тежеу аркылы гиперэргиялык жауап дамымайды, екіншіден, па- тоген жойылғаннан кейін С 0 8 + ЦТЛ саны төмендейді және адаптивті иммунды жауап тоқтайды. Эффекторлык СЭ8+ ЦТЛ бір бөлігі сакталып калады, олар осы антигенмен кайта кезедескенде жылдам, әрі тиімді иммунды жауапты камтамасыз ететін С/М+ Т-зерде жасушаларына айналады. СЭ8 ЦТЛ цитотоксикалық әсер ету механизмі Жасуша жойылуының екі түрі белгілі: некроз және апоптоз. Некроз жасуша мембранасы бүтіндігінің бұзылуымен және ци- топлазма өзгерістерімен сипатталады. Бірак, жасуша ядоросы аса закымдалмайды. СЦ8+ ЦТЛ, негізінен, жоғары концентрацияда пер- форин бөлгенде, нысана-жасушалар некрозға ұшырайды. Перфорин аталған жасушалардын мембранасына орналасу салдарынан трансмем- бранды түтікшелердің түзілуіне алып келеді. Олар аркылы жасушадан сыртка және жасуша ішіне су, иондар және төменгі молекулалы мета- болиттер өте бастайды. Бұл жағдай нысана-жасуша электролиттерінің жоғарылауына, ісінуіне және лизосомалды ферменттердін белсенуіне әкеледі, нәтижесінде жасуша мембранасы жарылады. Ең кызығы С 0 8 + ЦТЛ мембранасынын кұрамында протеогликан- дар (хондроитин сульфат немесе протектин) болады, олар жасушадан бөлінген перфорин молекулаларымен әрекеттесіп, С 0 8 + ЦТЛ мембра- насында санлаулардың пайда болуынан сактайды. Сондыктан, С 0 8 + ЦТЛ өздерін перфорин әсерінен сактайды. Апоптоз (жасушаның бағдарлама бойынша жойылуы) ДНҚ фрагмен- тациясынан басталады, сосын ядро бөлшектенеді де, жасуша цито- плазма мен мембранасын жоғалтады. Бұл үдеріс жасушанын жойылуы- на әкеледі. Апоптоз нәтижесінде жойылған жасушанын бөлшектерін макрофагтар фагоцитозға ұшыратады. Нысана-жасушаның апоптозға ұшырау механизмі белсендірілген СЦ8+ ЦТЛ секреторлы гранулаларды бөлінуімен байланысты. Секре- торлы гранулалар кұрамында жоғарыда аталған перфориннен баска біркатар цитокиндер бар. Олар: 77УҒ-13 немесе лимфотоксин және грэн- зимдер немесе фрагментиндер. 278 III Бөлім. Адаптивті иммунитет Т^Ғ-\і-нық әсер механизмі — нысана-жасушаның бетіндегі арнайы рецепторлармен байланысу аркылы оның апоптозын шакыру. Осы әрекеттесу кезіндегі белгі цитоплазмаға беріледі, сосын ферментативті жүйенің аскадты белсенуі басталады, ол ядроның фрагментациясы және жасушанын жойылуымен аякталады. Егер перфорин мөлшері аз болса, апоптоз механизмдері басымырақ болады. Себебі, перфорин әсерінен түзілген саңылаулар аркылы нысана-жасушаға фрагментиндер түседі. Олар біркатар ферментативті серпілістердің белсенуін болдырады, нәтижесінде жасуша ядросы фрагментацияға ұшырау салдарынан нысана-жасуша апоптозға кетеді. Мембранды молекула Ғаз (молекулалык салмағы 48 000) апоптоз- ды тудыратын маманданған рецептор болып табылады. Бұл молекула ісік некроздаушы факторларға арналған рецепторлар тобына жатады. Аталған трансмембранды молекуланын цитоплазмалык бөлігіне «жой- ылу домені» кіреді, ол апоптозға әкелетін жасушаішілік ферментативті серпілістер тізбегін іске косады. Ға8-рецептор үшін табиғи лиганда болып ТЫҒ-а-ның гомологы болып табылатын Ғаз-лиганда кызмет аткарады. Ұксас рецепторлар аркылы Т ^ Ғ -Р да апоптозды шакырады. Бұл лимфокин нысана-жасушадағы Ғав-рецептормен байланысу аркы- лы аралык молекулар көмегімен ДНҚ фрагментациясын шакыратын ферменттердің белсенуін тудырады, нәтижесінде нысана-жасушанын апоптозын болдырады. 15.6-суретте С 0 8 + ЦТЛ нысана-жасушаға цитотоксикалык әсер ету механизмі көрсетілген. / л С ) о о к. . А V_____ Фагоцитоз Некроз Апоптоз Фагоцитоз 15.6-сурет. С08+ ЦТЛ нысана-жасушаға цитотоксикалык әсер ету механизмі 15-Тарау. Адаптивті иммунитеттің жасушалық механизмдері 279 Сондай-ак, С 0 8 ' ЦТЛ көбеюді аутокринді ынталандыратын ИЛ-2 өндіреді. СӘ8+ ЦТЛ өндіретін баска манызды иитокинге ІҒІ Ү-ү жатады, оны иммунды интерферон деп те атайды. IҒ!\-ү нысана-жасушаларда I кпасс МНС нәруыздарының экспрессиясын жоғарылату аркылы СЭ8+ ЦТЛ антигенді тану эффективтілігін жоғарылатады. Сонымен катар, ІҒЫ-у макрофагтардың белсенуін шакырады, нәтижесінде олар серпіліс аймағына жылжып , сол аймактарда эффектор кызметін және иммундык жауапка Т-киллерлердін косымша косылуына ыкпал ететін антиген таныстырушы жасуша кызметін аткарады. Сондай-ак, ма- крофагтар нысана-жасушалардың некроз бен апоптоз үдерісі кезінде ыдыраған фрагменттерін жұтады. СЦ8+ ЦТЛ әсерінен нысана-жасушалардын ыдырау үдерісін үш кезеңге бөлуге болады. Бірінші кезеңде (арнайы) СІЭ8' ЦТЛ антигентанушы кешені нысана- жасуша бетіндегі иммуногенді кешенмен (эпитоп + I класс МНС нәруыздары) арнайы байланысады, нәтижесінде СГ)8+ ЦТЛ белсенеді. Екінші кезеңді «леталды соккы» деп атайды. Бұл кезенде С 0 8 + ЦТЛ кұрамында перфорин, фрагментин және ТИҒ-Р бар секреторлы грану- лаларды бөледі. Үшінші кезең — корытынды кезең. Нысана-жасуша некрозға, неме- се апоптозға үшырайды. СЭ8+ ЦТЛ өзі закымдалмайды, ол кайтадан цитотоксикалык әсерді жүзеге асыруы мүмкін. жүктеу/скачать 19,87 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|