Салқынбай А., Абақан Е. с


ком-кон мағынасы  бір  болса  олар  К.-ға  түспейді. КОМПАРАТИВИСТИКА



Pdf көрінісі
бет150/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

ком-кон
мағынасы  бір  болса  олар  К.-ға 
түспейді.
КОМПАРАТИВИСТИКА 
(лат.
comparativus -  салыстырмалы) -  
қар.  Салыстырмапы-тарихи  тіл
білімі.
КОМПОНЕНТТІК  ТАЛДАУ
 
е д іс і -тіл  бірлікгерінің мағыналық 
жақтарын  зерттеу  әдісі.  Оның 
мақсаты -  мағынаның ең кіші семан- 
ти ка л ы қ  б ө л ш е кте р ін   бөліп 
қарастыру.  К.т.ә. алғашында әр 
т ү р л і  тіл д е р д ің   л е кси ка л ы қ 
қо р ы н   з е р т т е п ,  туы сты ғы н 
анықтау  үшін  қолданылған  (XX 
ғ.  50-жж.).  Гипотезаға  сәйкес 
тілдегі  әр  бірліктің  мағынасы 
сем антикалы қ  компоненттен 
(семадан)  түрады  және  тілдің 
сөздік  қүрамын  шағын  семан- 
т и к а л ы қ   б е л гіл е р   арқы лы  
анықтауға  болады.
К .т.ә .  п а р а д и гм а ти ка л ы қ
көзқарастармен,  әсіресе  epic 
(поле) теориясымен тығыз бай­
ланысты.  Бұл әдіс P.O.Якобсон,
ІІ.Ельмслев  т.б.  идеяларымен 
үштасып жатыр. К.т.ә.  негізінде 
с е м а н ти ка л ы қ  ө р іс т і  езара 
парадигматикалық  байланыста 
болатын сөздер қатары ретінде 
қарастыруға болады. Лексикалық 
мағынаның  компонентті  (бөлік) 
құрылысы нақтылықтың, абстрак- 
циялықтың  дәрежесіне  тәуелді 
болады.  К.т.ә.-ій синтагматикада 
қо л д а н уд а   с е й л е у д е гі  сө з 
қызметінің  бірқатар  заңдылық-
тары   а й қы н д а л а д ы ;  М ы с.: 
сүрыптауды  ш ектеу  ереж есі 
(Дж.Кац, Дж.Фодор), лексикалық 
мағыналардың  қосылу  ережесі 
(Ю .Д.Апресян),  семантикалық 
келісу  ережесі  (В.Г.Гак).  XX  ғ. 
70-80 жж.  К.т.ә.  грамматикада, 
негізінен  морфологияда қолда- 
ныла 
бастады  
(Е .Г у л ы га , 
Е.Шендельс).
КОНВЕРГЕНЦИЯ 
(лат. convergo 
-жақындасу,  қосы лу)-лингвис- 
тикалық болмыстардың жақын- 
дасуы немесе сай келуі.  К.  үғы- 
мының екі қыры белгілі:  глотто- 
гониялық  және  қүрылымдық- 
диахрондық.  Глоттогониялық К.
-   бірнеше  туыс  не  бөтен  тіл- 
д е р д е   о р т а қ   қү р ы л ы м д ы қ 
қ а с и е т т е р д ің   пайда  болуы. 
Оның  пайда  болу  себебі -  үзақ 
м е р зім д і  қаты нас  ж асаудан 
немесе тілдердің ортақ субстрат 
(негіз)  болуында.  К.  тіл  жүйе- 
сінің  бір  саласын  не  бүкіл  тілді 
қам туы   м ү м кін .  К.  болаты н 
аймақты  конвергенттік  аймақ 
деп атайды. Конвергентті аймақ 
негізіңце тілдік одақтар күрылады. 
Глоттогониялық К. үғымы бір тіл 
ішіндегі  диалектілердің  жақын- 
дасуы н  да  б іл д ір е д і,  ондай 
жақындасу  нәтижесінде  койне 
пайда болуы мүмкін. Құрылыіодық- 
диахрондық К. кейбір варианттық 
өзгешеліктің жойылуына байла­
нысты (мыс., бірнеше тұлғалардың 
б ір іг у і)  тіл   ж ү й е с ін д е г і  әр


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   146   147   148   149   150   151   152   153   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет