Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет152/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   148   149   150   151   152   153   154   155   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

КОНВЕРСИЯ  (сөзжасам)  -
 
т р а н с п о з и ц и я н ы ң   б ір   т ү р і. 
Арнайы  аффикс  қол дан байты н 
сө зж а са м д ы қ  тә сіл .  Бір  с ө з  
та б ы н д а ғы   с ө з д ің   (н е м е с е  
н е гізд ің )  тұл ға л ы қ  ө з ге р іс ке  
үш ы р а м а й ,  б а с қ а   с ө з  табы  
ретінде  қолданы луы   (с о ғы с - 
соғыс,  айтыс-айтыс,  а қ-а қ-а қ, 
ат-ат  т.б.).  К.  аф ф икссіз  сөз- 
ж асам   әд ісі  р е тін д е   аф ф ик- 
сацияға  қарсы   қойылады.  К. 
кезінде  морфологиялық  пара-1- 
дигм а  (А.Смирницкий)  сезж а- 
самдық  құрал  ретінде  қарас- 
тырылады,  дәлірек  айтқанда, 
п а р а д и гм а н ы ң   ж ә н е   о н ы ң  
қосымш аларының  белгілі  бір 
сөз табының мағынасын жеткізе 
апатын  кабілеті  арқылы  сөздің 
негізгі мағынасы  айқы ндгтады . 
Сөз  жаңа  синтаксистік  қызмет 
атқару барысында жаңа синтак- 
систік орында болуымен  қатар,


кон-кон
жаңа  морфологиялық  көрсет- 
кішті де иеленеді. Сондықтан К.- 
ны  сө зж а са м н ы ң   м орф оло- 
гиялық-синтаксистік әдісі деп де 
атайды.
Тар  мағынасында,  К.  дел 
бастапқы  және  жаңадан  пайда 
болған  сөздің  тұлғалық  толық 
с ә й кө с т ігін   атайды.  Ал,  кең 
мағынада  К.  дегеніміз  тек  қана 
негіздердің  тура  келуі.  К.-ны 
номинализацияның  (атаудың) 
бір  құралы  деп  қарасты руға 
болады. К. кезінде аффиксацияға 
ұ қс а с   сө зж а са м д ы қ  мағына 
туындайды,  сондықтан  К.  мен 
аффиксацияны бірі-бірін толық- 
тырып  отыратын  ұ қс а с   сөз- 
жасамдық  әдістер  деп  қабыл- 
дауға  болады.  К.  дүниенің  әр 
түрлі тілдерінде кездеседі, оның 
түрлері мынаған байланысты: а) 
сөздің қай таптары байланысқа 
түседі  жэне  деривация  бағыты 
қандай  (есімнен  етістікке  не 
етістіктен есімге,  т.  с.  с.);  ә)  К.- 
да  қа н д а й   м о р ф о л о ги я л ы қ 
п а р а д и гм а л а р д ы ң  
ауысуы  
байқалады.  К.-ға  жақын  құбы- 
лыстарды  нөлдік  морфеманың 
қатысуымен жасалатын сөзжасам 
нәтижесі  деп  қарастырушылар 
бар. 
Осы  о р а й д а   *  н е л д ік 
сөзж асам   үғы мы   да  қалы п- 
тасқан (Дж.Марчаңц, В.Лопатин,). 
Бүл  ү ғы м д ы .к е й   ға л ы м д а р 
ж оққа  шығарады  (М.Докулил, 
Е.С.Кубрякова).
КОННОТАЦИЯ 
(лат. connotatio, 
connoto- қосымша мағына бар) 
-тіл  бірлігінің эмоциялық, бағамды 
немесе стилистикалық реңі.  Кең 
мағынада,  К. тіл бірлігінің грам- 
матикалық  және  заттық-үғым- 
ды қ  (денотативті)  мағынасын 
толықтыратын, оған экспрессивті 
сапа  беретін  кез  келген  бөлігі. 
К.  сөйлеуш інің  эм пирикалы қ 
(тәжірибелік)  тарихи-мәдени, 
танымдық біліміне, олардың сөз 
болып  отырған  нәрсені  ұнатуы 
не  үнатпауына  (бағалауына), 
стильдік деңгейге, тіл қызметінің 
саласына,  олардың  әлеуметтік 
қатынасына жэне т. б. байланысты 
болатын қүбылыс. Тар мағынада 
-т іл  бірлігі мағынасының бөлігі, 
сол  мағынаның  ассоциативті  -  
образдық ішкі  түлғасын  түсіну- 
ден туындайтын қосымша мағы- 
насы  я ғн и   тр о п   не  сө й л е у 
фигу расы.
К.-ның  субъективтілігін  бір 
сөздің қарама-қарсы  мағынада 
қолдануынан  байқауға  болады.
XIX  ғ.  аяғы нан  бастап  «К», 
термині  эмоциялық  бояуы  бар 
сөздерге  байланысты  қолда- 
нылады (О. Эрдман, Л.Блумфелад). 
К.  бүкіл  тексте  кездесуі  мүмкін 
(подтекст құбылысы).


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   148   149   150   151   152   153   154   155   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет