Салқынбай А., Абақан Е. с



Pdf көрінісі
бет315/336
Дата14.12.2021
өлшемі13,56 Mb.
#126888
1   ...   311   312   313   314   315   316   317   318   ...   336
Байланысты:
Салқынбай линг. Түсіндірме сөздік

ТРАНСЛИТЕРАЦИЯ 
(лат.
trans -  арқылы және litte ra - әріп)
-   қайсыбір  тілдегі  текстерді  не 
сөздерді басқа графикалық жүйе 
арқы лы   ж а зу.  Х алы қаралы қ 
стандарт  ұйымы  (ХСҰ)  -   ISO 
(International  Standart  O rgani­
sation) T.  үлгілерін жасайды.
ТРАНСПОЗИЦИЯ 
(лат.
transpositio -  орын  алмастыру) -  
парадигмалық қатарда бір тілдік 
форманы басқа тілдік форманың 
(оған  қа р а м а -қа р сы   түр ға н )
15— 750
 
225
орнына пайдалану. Кең мағынада 
Т.  -  кез  келген  тілдік  форманың 
ауысуы (мыс.: шақ түлғаларының 
орын  алмастыруы).  Т.  негізінде 
тіл бірліктерінің семантикалық не 
қызметтік  салыстыруы  жатады. 
Т .-н ы   үш  элем ент  құр а й д ы : 
б а ста п қы   ф орма  (т р а н с п о - 
з и ц и я ға   түсе тін ),  Т.  құралы  
(транспозитор)  және  нәтиже 
(транспозит).  Т.  -   тілдегі  аси- 
метрияның  көрінісі.  Т.  тілдің 
атауыш мүмкіншілігін арттырады 
және  мағына  беретін  синоним- 
дердің көп болуына септігі тиеді. 
Тар  мағынада,  Т.  немесе  функ- 
циональды (қызметтік) Т. -  сөздің 
(негіздің)  бір  сөз табынан  басқа 
сөз  табына  етуін  немесе  оның 
басқа  сөз  табының  қы зм етін 
атқаруын  керсетеді. Т.  екі этапы 
болады:  1.  жарты лай  Т.  немесе 
с и н т а к с и с т ік   Т.,  (б а ста п қы  
бірлікгің тек синтаксистік қызметі 
өзгереді),  мыс.:  «әке»-«әкейдің 
үйі»  сезтүлғасы,  «кәрі» -  «кәрі 
адам»,  «кәрі  кеуде»;  «жылдам»- 
«жылдам жүру» -  «жылдам сөз»;
2.  толық  Т.  немесе  морфоло- 
гиялық Т.,  мүнда жаңа сөз табы 
пайда  болады.  Толық Т.  қүргты
—  аффиксация  (аффикс жалғау) 
жэне  конверсия.  Жаңа  катего- 
рияға өтуіне немесе жаңа қызмет 
атқаруы на  байланысты  сөзді 
былайша  беліп  қарастырады: 
субстантивтену,  яғни  зат  есімге 
айналу;  адъ ективтену  -   сын


ТУЫ -ТҰЛ
е с ім ге   айналу,  вербальдану 
(етістікке айналу), адвербальдану 
(үстеуге  айналу),  прономиналь- 
дану  (есімдікке  айналу).  Бұлар- 
мен қатар көмөкші сөз таптарына 
өту  кездеседі.  Семантикалық 
аспектіде  Т.  кезінде  мағынаның 
өзгеруі  не  өзгермеуі  мүмкін.  Т. 
теориясын жасағандар:  ІІІ.Балли, 
О.Есперсен,  А.Сеше,  АФ реем , 
Л.Теньер.  Қазақ тілінде Т.  толық 
зерттелмеген.
ТРИФТОНГ 
(грек,  triphthon-
#
gos -   үш  дауыстыдан  тұратын 
мүше) -  бір буынды құрайтын үш 
элементтен  құралған  күрделі 
дауысты. Т. -  дифтонг бар тілдер- 
де  кездеседі,  мыс.,  ағылш.  our 
(әиә).  Т.  узақтыгы  дифтонгпен 
шамалас келеді. Түркі тілдерінде 
Т.  болмайды.
ТРОП 
(грек, tropos -  бұрылыс, 
оборот)  -   поэтика  мен  стилис- 
тикадағы  түсінік.  Т.  -   ауыспалы 
мағ ынада қолданы -латын сездер 
(о б р а з д а р ). 
Ж е ке  
Т .-т а р : 
метафора,  метонимия,  синек­
доха, эпитет,  гипербола, литота, 
оксюморон,  перифраза.  Т. -  сез 
көркемділігін  арттыратын  әдіс 
р е тін д е  
еж ел д ен 
б е л гіл і. 
П. Шофер  мен Д. Райс  (1977)  Т.- 
ты  семантикалық  транспозиция 
деп  тү с ін д ір е д і.  Т .-ты   терең 
пайымдап  түсіну,  семантиканың 
ө з е к т і  м ә се л е л е р ін   ш еш уге 
мүмкіндік береді.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   311   312   313   314   315   316   317   318   ...   336




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет