Т. Н. Ер ме ко ва, Ш. Л. Ерхожина, А. Е. Тоқбаева а р рр

40
2.
Абай дың «Кө зі нен бас қа ойы 
жоқ» (04. mp3) өле ңін тың дап, 
автор көзқарасын, эмо цио нал дық 
мә ні бар сөз дерді анық таң дар. 
Өлең де кө те ріл ген мә се ле қа зір де 
ма ңыз ды ма? 
3.
Тыңдау барысында Абай өле ңі нің есте қалған 4 жолын жазып
алып, өте жылдам қарқынмен, орташа және баяу қарқынмен 
түрленді ріп оқып көріңдер. Тыңдаушыға әсерін анықтаңдар.
4.
Шә кә рім нің өси ет сөз де рін мә нер леп оқың дар. Ин то на ция ның 
құ рам дас бө лім де рін тау ып, тү сін ді рің дер.
• Орын сыз ұм ты лу дан сақ тай тын ал ты түр лі ноқ та бар: 
олар – ын сап, ра қым, ар, ұят, са быр, сақ тық. Ең әді лі – 
ын сап, өз ге лер дің тіз гі ні сон да бо луы ти іс.
• Са быр, сақ тық, ой, талап бол ма ған жан,
Анық тө мен бол май ма хай уан нан?!
Ын сап, ра қым, ар, ұят та был ма са,
Өл ген ар тық дү ние ні был ға ған нан.
(Шә кә рім Құ дай бер діұлы)
5.
Жақ сы жә не жа ман қа си ет тер ді са лыс ты рып, «Т кес те сі» бой ын ша 
тү сін ді рің дер.
 Жақ сы қа си ет тер 
Жа ман қа си ет тер 
6.
Екі топ қа бө лі ніп, топ тық жұ мыс ты орын даң дар.
1-топ.
Ын сап, ра қым, ар, ұят, са быр қа си ет те рі нің мә нін тү сін ді-
ріп, пос тер құ рың дар жә не қор ғаң дар.
2-топ. 
Сақ тық, ой, талап, на мыс қа си ет те рі нің мә нін тү сін ді ру пос-
те рін құ рың дар жә не қор ғаң дар.
7.
Тың да лым бө лі мін не гіз ге алып, «Адам зат тың асыл қа си ет те рі» 
та қы ры бын да мақала жа зың дар. Сөз саны – 100–120. Жаз ған де -
рек те рің нің ав тор ла ры на сіл те ме жа саң дар.
не 
– сөй леу ші нің бір зат қа не-
ме се құ бы лыс қа эмо ция сын, көз-
қа ра сын біл ді ре тін сөз дер .
М
– арман, мүдде, мақсат.
А
А
40
Р
7.
7.
Тың
Тың
та
та
қы
қы
рек
рек
РР
Р
Р
М
ріп, 
ріп, 
2-топ. 
2-топ. 
Сақ
Сақ
те
те
рін құ
рін құ
рың
рың
Тың
Тың
да
да
лым бө
лым бө
А
топ
топ
қа бө
қа бө
лі
лі
ніп, топ
ніп, топ
1-топ.
1-топ.
Ын
Ын
сап, ра
сап, ра
пос
пос
тер құ
тер құ
Сақ
Сақ
тық, ой, талап, на
тық, ой, талап, на
Н
ННН
Жақ
Жақ
сы қа
сы қа
си
си
ніп, топ
ніп, топ
-
-
си
си
ет
ет
П
ние
ние
ман қа
ман қа
си
си
ет
ет
тер
тер
В
тық, ой, талап бол
тық, ой, талап бол
май ма хай
май ма хай
уан
уан
қым, ар, ұят та
қым, ар, ұят та
был
был
ма
ма
ні был
ні был
ға
ға
ған
ған
б
тай
тай
тын ал
тын ал
қым, ар, ұят, са
қым, ар, ұят, са
быр, сақ
быр, сақ
ні сон
ні сон
да бо
да бо
луы ти
луы ти
ма
ма
ған жан,
ған жан,
а
леп оқың
леп оқың
дер.
дер.
тын ал
тын ал
ты түр
ты түр
быр, сақ
быр, сақ
с
ріп оқып көріңдер. Тыңдаушыға әсерін анықтаңдар.
ріп оқып көріңдер. Тыңдаушыға әсерін анықтаңдар.
леп оқың
леп оқың
дар. Ин
дар. Ин
п
нің есте қалған 4 жолын жазып 
нің есте қалған 4 жолын жазып 
алып, өте жылдам қарқынмен, орташа және баяу қарқынмен 
алып, өте жылдам қарқынмен, орташа және баяу қарқынмен 
ріп оқып көріңдер. Тыңдаушыға әсерін анықтаңдар.
ріп оқып көріңдер. Тыңдаушыға әсерін анықтаңдар.
а
нің есте қалған 4 жолын жазып 
нің есте қалған 4 жолын жазып 
ы
ы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

41
М А АМЗА Ы
ҰН Ы Ы А
Н
М М
Н
Н
А
§4.
 
Қазақтың киіз үйі
1.
Мә тін ді оқып, тақырыбын, стилін, мәтін түрін (әңгімелеу, сипат-
тау, талқылау) анық таң дар. 
Ки із үй – көш пен ді тұр-
мыс тың төл ту ын ды сы. Хал-
қы мыз дың ше бер үй ші ле рі, 
ша ңы рақ шы ла ры, үй дің ағаш 
мү кәм ма лын, ағаш ыдыс-ая ғын 
жас ай тын ағаш ше бер ле рі нің 
өне рі өзін дік ұлт тық ерек ше-
лі гі мен бү гін ге жет ті. Ки із үй 
мал ша руа шы лы ғы са ла сын да 
қа зір де пай да ла ны лу да. Ки із 
үй көш пен ді тұр мыс тың сим-
во лы тә різ ді бол ған дық тан, мал 
өсі ру ші қа зақ, қыр ғыз, тә жік, 
өз бек, моң ғол т.б. ұлт тар «ки із туыр лық ты лар» атан ды.
Грек та рих шы сы Ге ро дот б.з.д. V ға сыр да ар ғы ата-ба ба-
ла ры мыз – сақ тар дың ки із үй лер де оты ратын ды ғын жаз ған. 
Сол кез ден бе рі сан мың да ған ше бер лер дің қо лы нан шық қан 
6 қа нат тан 10, 12, 18 қа нат қа дей ін ті гіл ген ақ ор да лар ды 
хал қы мыз қа зір гі дәу ір ге дей ін жет кіз ді.
Та рих та 30 қа нат қа дей ін гі ал тын ор да ны хан дар тік кен. 
Оның уық, ке ре ге, ша ңы рақ та ры ал тын да лып жа сал ған. 
Ал тын ор да лар да хан-қа ған дар, бек тер мен би лер, тө ре лер мен 
уаң дар, бо лыс-би лер оты рып, би лік жүр гі зіп, ел бас қар ды. Ел 
ішін де гі іс тер ге ке сім айт ты. 
Қа зақ хал қы ки із үй сал та на ты ның бі рін – тор қа лы то -
йын да, бі рін то пы рақ ты өлі мін де көр сет ті. Той өт кі зі ле тін 
яки ас бе рі ле тін жер ге жүз деп үй ті гі ле ді. Той да үй лер шең бер 
не ме се бір не ше тү зу сы зық бой ына қа тар лап, кө ше леп ті гі ле ді.
(Әли ма Ыс қақ)
1. Ки із үй дің қа зақ тан бас қа да ұлт тар да бо лу ынан не ні аң ғар-
дың дар?
М
– байлық, дәулет, 
игілік, қазына.
– 
қытай сөзі
: әмірші.
АР
1.
1.
Ки
Ки
дың
дың
РР
Р
М
йын
йын
да, бі
да, бі
яки ас бе
яки ас бе
рі
рі
не
не
ме
ме
се бір
се бір
не
не
А
да
да
дар, бо
дар, бо
лыс-би
лыс-би
де
де
гі іс
гі іс
тер
тер
ге ке
ге ке
Қа
Қа
зақ хал
зақ хал
қы ки
қы ки
да, бі
да, бі
рін то
рін то
рі
рі
ле
ле
тін жер
тін жер
Н
та 30 қа
та 30 қа
Оның уық, ке
Оның уық, ке
ре
ре
ге, ша
ге, ша
да
да
лар
лар
да хан-қа
да хан-қа
лыс-би
лыс-би
лер оты
лер оты
ге ке
ге ке
сім айт
сім айт
-
гі дәу
гі дәу
ір
ір
нат
нат
қа дей
қа дей
П
сы Ге
сы Ге
дың ки
дың ки
із үй
із үй
рі сан мың
рі сан мың
да
да
ған ше
ған ше
тан 10, 12, 18 қа
тан 10, 12, 18 қа
нат
нат
ір
ір
ге дей
ге дей
В
тан, мал 
тан, мал 
ғыз, тә
ғыз, тә
жік, 
жік, 
тар «ки
тар «ки
із туыр
із туыр
ро
ро
дот б.з.д.
дот б.з.д.
із үй
із үй
лер
лер
б
із 
із 
ба
а
а
с
с
с
а
а
а
с
ді оқып, тақырыбын, стилін, мәтін түрін (әңгімелеу, сипат
ді оқып, тақырыбын, стилін, мәтін түрін (әңгімелеу, сипат
-
-
с
с
ы
ы
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

42
2. Грек та рих шы сы Ге ро дот тың зерт теу ле рі нен қан дай ой түй дің-
дер?
3. Ор та ға сыр да мем ле кет тер дің Ал тын ор да, Ақ ор да, Көк ор да 
ата луы не ні аң ғар та ды?
4.
 
Қа зақ стан Рес пуб ли ка сы Пре зи ден ті ре зи ден ция сының Ақор -
да аталуының себебі неде?
– сөй леу ағы мын да бо ла тын үзі ліс. і ді ріс акус ти ка лық 
жа ғы нан ды быс та лу дың тоқ та ға нын біл ді ре ді. Сөй лем де гі кі ді ріс тің 
ор ны на бай ла ныс ты сөз дер дің өза ра қа рым-қа ты на сы мен ма ғы на сы 
өз ге ріп оты ра ды. Мы са лы: 
Ән ші ба ла лар мен кез дес ті
сөй ле мін де 
кі ді ріс ті түр лен ді ру ар қы лы екі түр лі ой алу ға бо ла ды: 
Ән ші // ба ла­
лар мен кез дес ті.
ім кез дес ті? 
Ән ші ба ла лар мен // кез дес ті
. Қан дай 
ба ла лар мен кез дес ті?
2.
Кідіріс жасап оқудың ойды дұрыс түсінуде қаншалықты маңызы 
бар? Үлгідегідей мысалдар келтіріп көріңдер. 
Үл гі:
Екі // қой қора салып жатыр. Екі қой // қора салып жатыр.
3.
Топ қа бө лі ніп жағ даят тық тап сыр-
ма ны орын даң дар. Шар ты: ки із 
үй дің жаб дық та рын дұ рыс тау ып 
ор на лас ты рың дар. Туыр лық, түн-
дік, үзік, сықыр лауық, ки із есік ки із 
үй дің қай же рін де тұ ра ды?
Ки із үй ге ши ді қан дай мақ сат та пай да лан ған? Ке ре ге мен 
туыр лық ара сы на ай нал ды ра ши тұ тылады. Ол туыр лық ты 
ке ре ге кө гінің жыр туы нан қор ғап, ки із үй дің сырт пі ші нін 
жұ мыр лай тү се ді. Алу ан түр ге боял ған қой жү нін орау 
ар қы лы то қыл ған ши ді «шым ши» деп атай ды. Ши кей де 
туыр лық тың сыр ты нан да ұс тала ды. Со ны мен бір ге ши та мақ 
қоя тын сол жақ бо са ға ға да тұ ты ла ды.
(wikipedia.org/wiki)
А
А
42
Р
ар
ар
туыр
туыр
қоя
қоя
М
Ки
Ки
туыр
туыр
лық ара
лық ара
ке
ке
ре
ре
ге кө
ге кө
жұ
жұ
мыр
мыр
М
лай тү
лай тү
ар
ар
қы
қы
лы то
лы то
А
дік, үзік, сықыр
дік, үзік, сықыр
дің қай же
дің қай же
рін
рін
де тұ
де тұ
Ки
Ки
із үй
із үй
А
ге ши
ге ши
лық ара
лық ара
Н
ны орын
ны орын
даң
даң
дар. 
дар. 
дің жаб
дің жаб
дық
дық
та
та
рын дұ
рын дұ
ты
ты
рың
рың
дар. Туыр
дар. Туыр
дік, үзік, сықыр
дік, үзік, сықыр
лауық, ки
лауық, ки
рін
рін
де тұ
де тұ
-
даят
даят
дар. 
дар. 
П
Екі // қой қора салып жатыр. Екі қой // қора салып жатыр.
Екі // қой қора салып жатыр. Екі қой // қора салып жатыр.
даят
даят
тық тап
тық тап
В
Кідіріс жасап оқудың ойды дұрыс түсінуде қаншалықты маңызы 
Кідіріс жасап оқудың ойды дұрыс түсінуде қаншалықты маңызы 
бар? Үлгідегідей мысалдар келтіріп көріңдер. 
бар? Үлгідегідей мысалдар келтіріп көріңдер. 
Екі // қой қора салып жатыр. Екі қой // қора салып жатыр.
Екі // қой қора салып жатыр. Екі қой // қора салып жатыр.
бб
б
бала
ба
Кідіріс жасап оқудың ойды дұрыс түсінуде қаншалықты маңызы 
Кідіріс жасап оқудың ойды дұрыс түсінуде қаншалықты маңызы 
а
мен 
алуға бола
лалар
ла
мен // кез
с
Сөйлем
тынасы мен
кездесті
лады:
пп
п
діріс акусти
лемдегі
а
сының Ақор
сының Ақор
а
а
с
да, Көк ор
да, Көк ор
сының Ақор
сының Ақор
ы
дай ой түй
дай ой түй
дің
дің
-
-
да, Көк ор
да, Көк ор
да 
да 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

М А АМЗА Ы
ҰН Ы Ы А
Н
М М
Н
Н
А
43
4.
Дең гей лік тап сыр ма ны орын даң дар.
1-дең гей.
«
Ар тық бол мас біл ге нің» ай да ры мә ті нін ин то на ция ның 
құ рам дас бө лік те рін сақ тап оқың дар.
2-дең гей. 
Бе ріл ген ил лю ст ра ция лар бойынша диа лог жа зың дар.
3-дең гей.
Дра ма жан рын да ғы көр кем шы ғар ма дан үзін ді алың дар. 
Әуен, қар қын, кі ді ріс, ин то на ция ның не гіз гі құ рам дас бө лік те рін 
түр лен ді ре оқып, жат ты ғың дар. 
5.
Топ тарға бөлі ніп, әр топ киіз үйді ғы лы ми тұр ғы дан си пат тап, сұх-
бат құ рың дар.
1. 
Та рих шы лар то бы
киіз үй дің шы ғу та ри хы, киіз үй дің 
ат қар ған қыз ме ті ту ра лы та ра тып айтады.
2. 
Ма те ма тик тер то бы
киіз үй дің сәу лет өне рі нің туын ды сы 
еке нін, оның күр де лі гео мет рия лық бөл шек тер ден тұ ра-
тын ды ғын дә лел дей ді.
3. 
Фи зик тер то бы
киіз үйде гі фи зи ка лық заң ды лық тар 
ту ра лы сөз қоз ғай ды.
4. 
Аст ро ном дар то бы 
киіз үйде гі аст ро но мия заң ды лық та ры 
ту ра лы айтады.
5. 
Этнографтар тобы
киіз үйдегі қолөнер бұйымда ры на тү сі -
нік береді.
6.
Ойларыңды тұжырымдап, «Киіз үй – ата-бабадан қалған ұлттық 
құнды лық» тақы ры бын да ғы мақаланың тезисін жазыңдар.
7.
Өздерің ізденіп, «шаңырақ» және «қара шаңырақ» ұғымдарына 
түсінік беріңдер. Киіз үй бөліктеріне байланысты айтылатын бата-
тілектерді жазыңдар.
АР
МА
түсінік беріңдер. Киіз үй бөліктеріне байланысты айтылатын бата-
түсінік беріңдер. Киіз үй бөліктеріне байланысты айтылатын бата-
тілектерді жазыңдар.
тілектерді жазыңдар.
Н
Өздерің ізденіп, «шаңырақ» және «қара шаңырақ» ұғымдарына 
Өздерің ізденіп, «шаңырақ» және «қара шаңырақ» ұғымдарына 
түсінік беріңдер. Киіз үй бөліктеріне байланысты айтылатын бата-
түсінік беріңдер. Киіз үй бөліктеріне байланысты айтылатын бата-
тілектерді жазыңдар.
тілектерді жазыңдар.
-
бын
бын
да
да
П
киіз үйдегі қолөнер бұйымда
киіз үйдегі қолөнер бұйымда
Ойларыңды тұжырымдап, «Киіз үй – ата-бабадан қалған ұлттық 
Ойларыңды тұжырымдап, «Киіз үй – ата-бабадан қалған ұлттық 
да
да
П
ғы мақаланың тезисін жазыңдар.
ғы мақаланың тезисін жазыңдар.
В
киіз үйде
киіз үйде
гі аст
гі аст
киіз үйдегі қолөнер бұйымда
киіз үйдегі қолөнер бұйымда
б
дің сәу
дің сәу
мет
мет
рия
рия
лық бөл
лық бөл
гі фи
гі фи
зи
зи
ка
ка
а
ғу та
ғу та
тып айтады.
тып айтады.
дің сәу
дің сәу
лет өне
лет өне
рі
рі
лық бөл
лық бөл
с
ғу та
ғу та
ри
ри
хы, киіз үй
хы, киіз үй
тып айтады.
тып айтады.
п
дан си
дан си
пат
пат
тап, сұх
тап, сұх
а
ді алың
ді алың
дас бө
дас бө
лік
лік
те
те
с
зың
зың
дар.
дар.
ді алың
ді алың
дар. 
дар. 
те
те
рін 
рін 
ы
ның 
ның 
Все
учебники
Казахстана
на
OKULYK.KZ
*
Книга
предоставлена
исключительно
в
образовательных
целях
согласно
Приказа
Министра
образования
и
науки
Республики
Казахстан
от
17 
мая
2019 
года
№
217

44

жүктеу/скачать 9,57 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: