Үнді: б бь, в вь, г гь, д дь, ж жь, з зь, м мь, н нь, л ль.
Қатаң: п пь, ф фь, к кь, т ть, ш шь, с сь, ц, х, ч – сыңары жоқ.
Жартылай дауысты дыбыс «и» дауыссыздарға жатып, дауыссыздар ережесіне бағынады. Дауыссыздардың әндегі өзгерісі сахналық қолданысқа сәйкес.
а) Үнді дауыссыздар (жалқы немесе сыңарлы) сөз аяғында өздеріне сай қатаң дауыссыздар тәрізді айтылады. Қатаң дауыссыздар алдында үнділер естілмейді «но крут уже застыл», «сасет мой выступает в отвежжие каля» («Осень» Калинников). «Што кутцы ей флерет, флерет» Танеев «Из края в край».
б) Тіске жақфндар жұмсақ дауыстылар алдында жұмсарады: казьнь, госьть, ветьвей, дьвенадцать.
в) «н» және «ин» жұмсақ дауыссыздар алдында жұмсақ айтылады: «страньник». «н» және «л» — дың алдында қатты және жартылай жұмсақ айтылады «сопливый».
г) «ж» және «ш» жұмсақ дауыссыздар алдында жұмсақ айтылады «прежде», «внешние», «прежний – внешний».
д) Екі еселенген «ж» әнде жұмсарады. «Ну жужжи скорей».
е) Қосақталған «чн» және «чт» жеткізілгенде «шн» және «шт» болады «конешно», «скушно». «што», «штобы». Бөлек «ч» және «н» осы қалпында қалады «путь мой скучен».
ё) Сөз соңындағы «ся» және «сь» қатты жеткізіледі «весе(и)лимся, кружимся» хароводами телимся».
ж) Тіркестелген «стн» және «здн», «т» және «д» толық жеткізілмейді «грусно, позно».
3. «сш» және «зш» тіркестері сөз ортасында ұзақ «ш» тәрізді айтылады «бешшумно».
4. «сч» және «зч» ұзақ «щ» тәрізді щшастье – счастье, шущес – исчез, извошщик – извозчик.
5. Әндегі сөздердің жеткізілуі күнделікті өмірден бөлек, әдеби жеткізу көркемдіктен бөлек, көркемді қолдануға сәйкес емес, (жұмсақ «е» — «щеколад миньон жрала», «смерть катьки» Салманов ораториясынан.
6. Екі дауыстылардың қосылуы ерекше фонетикалық талап етеді. Жұмсақ жеткізіледі «Зайграйте мои гусельки» екі дауысты цезурамен бөлінеді.
7. Егер бір сөз басталып келесі сөз дәл осылай басталса немесе жуық болса (д – ж, б – п, в – ф т.б.) ақырын екпінде оларды бөліп айту керек. Мысалы: «Гимн демократический молодежи» А.Новиков, «Каждый кто молод, дайте нам руки» жылдам екпінде қысқа ұзақтықтарда оларды ерекшелеп біріктіріп айту керек. ( Мысалы: «Повторяем клятвы слава») м дыбысы тез ерекшеленіп бөлініп көрсетіледі.
Достарыңызбен бөлісу: |