Ертай перизат ертайқызы
Жасөспірім оқушылардың өзін-өзі жетілдіру көздерінің тұлғалық психологиясының негіздері
жүктеу/скачать 212,29 Kb.
|
Ертайкызы Перизат
| 1.2. Жасөспірім оқушылардың өзін-өзі жетілдіру көздерінің тұлғалық психологиясының негіздері
Теориялық ізденістің материалдары мен тәжірибелік жұмыстың деректері жасөспірім оқушының жалпы тұлғалық өсуі және оның өзін-өзі жетілдіруі, адамның тұлғалық қасиетін арттыру тұрғысынан жан-жақты және қарама-қайшылықты процесс екенін сенімді түрде көрсетеді: мектеп психологы мұнда қандай ауыр жұмыс жасалып жатқанын, қандай үлкен тілек пен білім алушыдан қанша энергия қажет екенін анық көрсетеді. Мұндай жұмыс барысында ұл немесе қыз өзін аналитикалық және сыни тұрғыдан қабылдауға және өзін объективті түсінуге, өзінің жеке басын байыпты бағалауға үйренуі керек. Олардың әрқайсысы сонымен қатар қоршаған қоғамдағы өз орнын анықтау өнерін игеріп, өмірі үшін әлеуметтік маңызы бар құндылықтар шеңберін құрып, сүйікті қалауы үшін жауапкершілікті өз мойнына алуы керек.Жас азаматтардың өзін - өзі тануының дамуының сипаттамалық көрсеткіші ретінде жеке тұлғалық қасиеттің жетілуіне жоғары нәтижеге қол жеткізу үшін біз оларды рухани-адамгершілік жетілдірудің тиісті көздеріне жібереміз, олардың мазмұны өмірде түсіну және нақты пайдалану үшін қол жетімді әдістерді пайдаланамыз. Зерттеу көрсеткендей, Арал аймақ жағдайында осындай алты көзден тұратын кешен өзін толықтай ақтайды.Бірінші дереккөз-мектептегі оқу-тәрбие процесі.Мектеп жеке тұлғаның қалыптасуындағы ең маңызды үш кезеңді қамтиды: балалық шақ, жасөспірім, жастық шақ. Демек, жасөспірім-бұл онтогенездің жас кезеңі, бала мен жас арасындағы кезең. Жас азаматтың өмірінің осы кезеңінде оның жеке басына күрт сапалық өзгерістер жасалады: ең алдымен көзқарастар мен құндылық бағдарларының негіздері қаланып, жылтыратылған.Мектептегі білім беру жүйесі өсіп келе жатқан адамның жеке басына дамушы әсер құрылымындағы объективті орталық буын болып табылады. Сондықтан оған қамқоршылардың әлеуметтік-саяси, әлеуметтік-еңбек, рухани-мәдени және басқа да іс-әрекеттерін дамыту және көрсету үшін қолайлы жағдайлар ұйымдастыру міндеті жүктелген. Біздің тәлімгерлік тәжірибеміз осындай міндетті табысты шешкен кезде мектеп олар үшін маңызды мұғалімдер мен тәрбиешілердің бастамаларына оң жауап беретін ризашылық білдіретін оқушыларды алады деп сендіреді. Өзінің оқу-тәрбие практикасында біз үнемі профессор З.К. Шнекендорфтың (1996 ж.) мектеп ісіндегі демократиялық қайта құрулардың негізі ретінде жас ауысымды дербес өмір мен еңбекке дайындаудың гуманистік парадигмасының толық қанды іске асырылуы жастар тұлғалық қасиетке, баланың құқықтары мен бостандықтарына құрмет рухында өсуі және дамуы үшін мектептің оқу процесінің барлық тәрбиелік құралдарын пайдалануға шақыратын БҰҰ ұсынымдарына жауап беретіндігі туралы тұжырымының растамасын аламыз. Біздің заманымыздың практикалық психологының тәрбиеші және зерттеуші-экспериментатор ретіндегі жұмысында оқу-тәрбие процесіне тәрбиеленушілерге гуманистік әсер ету сипатын берудің әлеуметтік-педагогикалық құндылығы айқын. Сондықтан ,қолданбалы дидактика ғылыми-зерттеу зертханасында В.А. Сухомлинскийдің практикада айқын оң әсері бар теориялық ұстанымы сенімді түрде бөлініп, қамқорлыққа алынған оқушылар ұжымдарының өмірлік іс-әрекетіне мақсатты түрде енгізілді. Оның мәні-оқушылардың тұлғалық қасиетін терең құрметтеу және олардың дамуына тәлімгерлік қамқорлық. Бұл тәсіл туралы біздің түсінігіміз В.А. Сухомлинский және біздің заманымыздың мектебі" атты аймақаралық ғылыми-практикалық конференциясына жергілікті муниципалды балалар экологиялық және биологиялық орталығының директоры Б. А. Колобовамен және осы мекеменің құрамына кіретін қыздар академиясының президенті М. А. Колобовпен бірлесе отырып ұсынылды. Біздің мәлімдеуімізше, қамқорлықтағы қыздар мен қыздардың санасы мен ар - намыс сезімін, әйел мақтанышы мен адами қадір-қасиетін дамытуға байланысты мәселелерді зерттеуде біз В.А. Сухомлинскийдің тиісті көзқарастарын іздеудің теориялық және әдіснамалық негізі ретінде қолданамыз. Ғылыми зерттеулердің осы бағытында негізгі идеялардың бірі В.А. Сухомлинскийдің "адамға сену" мақаласында айтылған теориялық ұстаныммен ұсынылған: "тәрбие үшін мұғалімдер мен оқушылар арасындағы, үлкен және кіші оқушылар арасындағы, құрдастар арасындағы қарым-қатынастың нәзіктігі, адамгершілігі маңызды. Біз рухани өмірдің эмоционалды және эстетикалық саласы туралы айтып отырмыз-бұл моральдық тәрбиенің ең аз зерттелген мәселелерінің бірі. Мектепте адамның қадір-қасиетін құрметтеу рухы, тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің өзара сенім рухы, адамға деген сенім рухы болуы керек. Бала отбасында қалыптасқан жағдайларға байланысты қаншалықты қараусыз, үмітсіз болса да, оның жүрегінде мектепке қанша жамандық әкелсе де, оның жүрегінде жақсы нәрсе бар, ал шынайы тәрбиеші әрқашан жақсы, адамға жүгінеді. Егер сіз, өкінішке орай, баланың немесе жасөспірімнің жүрегінде орналасқан зұлымдықты мұқият қарасаңыз, онда оның тамыры әрдайым бейнелі түрде адамның қадір-қасиетін құрметтемеу топырағымен қоректенеді. Тәрбиешіге сенімсіздік, сергектік, ашуланшақтық, кек алу - мұның бәрі ішке жиналып, өйткені біреу сезімтал, нәзік жүрекке дөрекі, жиі лас қолдарымен тиеді, дөрекі болады, сезімталдығы мен жауаптылығын жоғалтады, тәрбиешіге кез-келген адамда бар жақсылыққа жетуге қиындық келтіреді" (191: 18). Жасөспірімде жеке өзін-өзі анықтауға, өзін-өзі растауға деген шұғыл қажеттілікке, физиологиялық мәртебенің өзгеруіне байланысты туындайтын көптеген проблемалар бар. Жасөспірім оқушылардағы құрдастарымен қарым-қатынас бірінші орынға шығады; қарым-қатынаста тұлғааралық байланыстар орнатуға тырысу зияткерлік өзін-өзі жүзеге асырудан басым болады. Әлеуметтік-психологиялық жағдайдың өзгеруіне байланысты қарым-қатынас процесінде оқушылардың рухани - адамгершілік әлеуетін барынша ашуға және іске асыруға ықпал ететін психологиялық-педагогикалық жағдайлар жасаудың маңыздылығы артып, олардың мінез-құлқын әлеуметтік маңызды етеді. Біздің зерттеуіміз үшін адамның өзін-өзі тануы мен өзін-өзі растауының тиімділігі, оның өзін-өзі бағалауының объективтілігі көбінесе тұлғааралық байланыстарды орнату, қарым-қатынас процесінде өнімді өзара әрекеттесу қабілетіне байланысты. Бізге бағынышты жасөспірім бірлестіктердің жұмыс істеуінен айқын тәрбиелік пайда - бұл шеңберде өзара сенім атмосферасын құру мүмкіндігінің артуы, бұл топ мүшелері арасындағы кері байланыстың қарқындылығын, әрине, сабақтарда ұйымдастырылған қарым-қатынаспен салыстырғанда арттыруға мүмкіндік береді.Біздің бірлестіктеріміздің жұмыс істеу мақсаты - жасөспірім оқушыларға қоршаған әлеуметтік ортаға бейімделу қабілетін дамытуға, қарым-қатынастың негізгі тәсілдерін және жеке ішкі әлем мен өзінің сыртқы келбеті арасында үйлесімді теңгерім орнату тәсілдерін меңгеруге көмектесу. Біз сыныпта немесе импровизацияланған қарым-қатынаста жасөспірім кезіндегі психологиялық өзгерістер туралы айтуға, олармен әлеуметтік және жеке өмірде туындайтын проблемалық жағдайларды талқылауға тырысамыз. Мұнда біз мектеп психологтарының кәсіби қызметінде ең үлкен қиындықтардың бірі-талап етілетін мотивациялық салаға және жасөспірімдердің сана — сезіміне жалпы тұлғалық өзін-өзі жетілдірудің мақсаттарына міндетті түрде қол жеткізуге, олардың психикалық әлемін дамудың тиісті мәселелерін сөзсіз шешуге оптимистік көзқараспен толтыру деп тұжырымдадық. - біз жеке тұлғаны оңтайландыру деп анықтаймыз. Жасөспірімде жеке өзін-өзі анықтауға, өзін-өзі растауға деген шұғыл қажеттілікке, физиологиялық мәртебенің өзгеруіне байланысты туындайтын көптеген проблемалар бар. Жасөспірім оқушылардағы құрдастарымен қарым-қатынас бірінші орынға шығады; қарым-қатынаста тұлғааралық байланыстар орнатуға тырысу зияткерлік өзін-өзі жүзеге асырудан басым болады. Әлеуметтік-психологиялық жағдайдың өзгеруіне байланысты қарым-қатынас процесінде оқушылардың рухани - адамгершілік әлеуетін барынша ашуға және іске асыруға ықпал ететін психологиялық-педагогикалық жағдайлар жасаудың маңыздылығы артып, олардың мінез-құлқын әлеуметтік маңызды етеді. Біздің зерттеуіміз үшін адамның өзін-өзі тануы мен өзін-өзі растауының тиімділігі, оның өзін-өзі бағалауының объективтілігі көбінесе тұлғааралық байланыстарды орнату, қарым-қатынас процесінде өнімді өзара әрекеттесу қабілетіне байланысты.Бізге бағынышты жасөспірім бірлестіктердің жұмыс істеуінен айқын тәрбиелік пайда - бұл шеңберде өзара сенім атмосферасын құру мүмкіндігінің артуы, бұл топ мүшелері арасындағы кері байланыстың қарқындылығын, әрине, сабақтарда ұйымдастырылған қарым-қатынаспен салыстырғанда арттыруға мүмкіндік береді. Біздің бірлестіктеріміздің жұмыс істеу мақсаты - жасөспірім оқушыларға қоршаған әлеуметтік ортаға бейімделу қабілетін дамытуға, қарым-қатынастың негізгі тәсілдерін және жеке ішкі әлем мен өзінің сыртқы келбеті арасында үйлесімді теңгерім орнату тәсілдерін меңгеруге көмектесу. Жасөспірімде жан-жақты өзін-өзі жетілдіру қажеттілігін тиімді жүзеге асыру үшін сана мен өзін-өзі бағалаудың маңызы айтарлықтай артады. Міне, осы жоспарда өсу үшін кең орын жасөспірім жастағы балаларды құрдастарымен, тәлімгерлермен және жақын ортадағы басқа адамдармен педагогикалық ұйымдастырылған және рухани жағынан жақсартатын қарым-қатынас ұсынады. Ұсынылған жобаны оқу-тәрбие практикасына енгізу арқылы біз дидактикалық - әдістемелік және психотехникалық құралдар кешенінің көмегімен қажеттілік-мотивациялық, интеллектуалдық және дүниетанымдық тұрғыдан оң әсер етеміз деп үміттендік,қамқорлыққа алынған жасөспірімдер контингентінің эмоционалды-еріктік және іс-әрекеттік — мінез-құлық салалары адамның қадір-қасиетінің тиімді негіздерін-оның азаматтық өзін-өзі тануының қалыптасуының маңызды сипаттамалық көрсеткішін өсіру мақсатында. Осы бағдарлама бойынша жұмыстың нақты білім беру-тәрбиелік нәтижелері жігерлендіреді. Жоғарыда аталған жеке білім беруді жетілдіру үшін ақпарат пен тәжірибе алудың екінші көзі-жасөспірім қыздарға арналған "жас ханым"мектеп клубының жұмыс істеуі.Мектеп әлеуметтік-педагогикалық организм және оның тәрбиешілері ретінде әлеуметтік рухани-адамгершілік құндылықтарды тәрбиеленушілер үшін әлеуметтік-этикалық сипаттағы әр түрлі білім қорын толықтырудың маңызды негізі ғана емес, сонымен бірге өзін-өзі жалпылау үшін интеллектуалды және дүниетанымдық негіз бола алады.-моральдық-этикалық шындықты синтездеу, жас азаматтың мінез-құлқының табиғаты мен бағытына айтарлықтай әсер ете алатын моральдық нормалардың өзіндік кодексін түсіндіру және қабылдау.Жасөспірім жастағы балалар үшін таусылмайтын тартымдылықты көрсететін, сондықтан біз үшін және жаппай білім беру және білім беру тәжірибесінде уақыт сынағына төтеп бере алатын және мектеп оқушыларының осы санатына тәрбиелік-дамытушылық әсер етуді ұйымдастырудың өте перспективалы құралы бола отырып, өзін дәлелдеді.жасөспірімдер клубының жұмысы. Жалпы білім беретін мектептің екінші сатысындағы оқушылардың қоғамдық-бос уақыт бірлестігі ретінде жасөспірімдер клубының әлеуметтік-педагогикалық құндылығы айқын. Және бұл табиғи жалпы орта білім беру тұжырымдамасы оқушы жастар өмірінің клубтық нысандарының жұмыс істеуі оларды демократияландыру рухында тәрбиелеудің перспективалы бағыты ретінде қарастырылады.Білім беру мекемесінің бос уақытында жасөспірімдер клубының жұмыс істеуі педагогикалық жүйелердің өмір сүруінің және дамуының объективті заңдылықтарының бірінің тікелей, көрінетін көрінісі болып табылады: бұл біздің өмірлік және практикалық жағдайларымыз үшін өте маңызды, өйткені дана педагогикалық басшылық сөзсіз қарым-қатынас пен ынтымақтастық атмосферасын сипаттайды. пікірлес құрдастар бірлестігінің тең мүшелері, олардың босатылуын қамтамасыз етеді, олардың әрқайсысы мұнда өз қабілеттерін көрсете алады және олардың даралығын жетілдіре алады. Үшінші дереккөз - журналистік, тарихи, көркем, сондай-ақ жасөспірімдердің жас ерекшеліктеріне және қабылдауға дайындық деңгейіне бейімделген, қоғамдағы жеке тұлғаны тану құбылыстары туралы, сондай-ақ әр адамның бостандығы мен қадір-қасиетіне құқығын ұстанатын адамдардың әлеуметтік және кәсіби қызметіндегі табыстылығы туралы баяндайтын және көрсететін психологиялық әдебиеттер дамыған моральдық санаға ие және олардың іс-әрекеттері жеткілікті жетілген сана мен өзін-өзі бағалауды көрсетеді, өзінің және әлеуметтік құндылықтарына құрметпен қарайды., өзінің азаматтық борышын абыроймен орындайды. Төртінші дереккөз-адамның адамгершілік пен ар-намыс сияқты іргелі жалпыадамзаттық рухани-адамгершілік құндылықтардың көрінуінің маңызды белгілерін сипаттайтын қоғамдық өмірден алынған нұсқаулық мысалдар. Бесінші дереккөз-бұқаралық ақпарат құралдарының, танымал жастар басылымдарының материалдары, мұқтаж жандарға көмек көрсету мен жан-жақты қолдау көрсетуді өздерінің парызы мен ар-намыс ісі деп санайтын азаматтардың жоғары адамгершілік әрекеттерінің нақты мысалдары туралы. Мұндай мысалдар келесі қоғамдық пікірдің әділдігін дәлелдейді: өзінің адамдық қадір-қасиетін жоғары деңгейде білетін адам жан-жақты белсенділікті көрсету үшін басқаларына қарағанда теңдесі жоқ үлкен әлеуетке ие, қызмет ресурстарының бай қорына ие және қоғамның алтын қорымен танылудың қолайлы мүмкіндігі бар. Алтыншы дереккөз-педагог-психологтың жеке мысалы. Тәлімгер бейнелейтін құндылықтарға және қоғамның өмір сүру және даму нормаларына бағдарлау көбінесе өсіп келе жатқан адамның өмірлік жетістіктері мен әлеуметтік мәртебесін анықтайды. Бұл жағдай үнемі мектеп психологынан (сонымен бірге педагогикалық кез-келген өкілінен) жоғары жалпы адамзаттық мәдениеттің көрінісін, дамыған гуманистік-тәлімгерлік және кәсіби өзін-өзі тануды, өзі қызмет ететін бизнесті жетілдіруге деген қызығушылықты, өзінің және басқа да нұсқаулық жұмыс тәжірибесін жедел теориялық түсінуге деген көзқарасты талап етеді., сонымен қатар кәсіби және педагогикалық рефлексия және тұрақты актуализация қажеттілігі, оқу-тәрбие қызметінің жеке стилін уақытылы жаңарту. Зерттеу көрсеткендей, жасөспірім мектеп оқушыларының еңбекке және оқытуға, ересектермен және құрдастарымен өзара тиімді қарым-қатынастың жаңа, жоғары сатыларының дәйекті жетілуі үшін олар тиісті мінез-құлық қасиеттерін дамытып, ерікті әлеуетін арттырып, білім беру мен сананы қалыптастыру қажеттіліктерінің жоғарылауын өздігінен ынталандыруы керек.және өзін-өзі бағалауы жоғарыланады. жүктеу/скачать 212,29 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|