Қaзaқcтaндa тың және тыңaйғaн жерлерді игеру: экономикaлық, демогрaфиялық және экология caлaлaрындaғы тиімді және тиімcіз тұcтaрын aтaңыз (ХХ ғacырдың 50-60-шы жылдaры)

1954 жылғы 23 ақпан – 2 наурыз аралығында КОКП ОК пленумы өтті. Ол "елімізде астық өндірісін одан әрі ұлғайту және Тың және тыңайған жерлерді игеру туралы" мәселені қарады. Пленум Қазақстан, Сібір, Орал, Еділ бойы, Солтүстік Кавказ үшін нақты міндеттерді айқындады: тың және тыңайған жерлерді игеру есебінен 1954-1955 жылдары дәнді дақылдар егісін кемінде 13 млн.га кеңейту және 1955 жылы осы жерлерден 1100-1200 млн. пұт астық, оның ішінде 800-900 млн. пұт тауарлық астық алу. Елде тың жерлерді игеру үшін жаппай қозғалыс басталды. 1954 жылы 13,4 млн.жаңа жер жыртылды, оның ішінде Қазақстанда 6,5 млн. га, яғни тың жерлердің 50% - ы жыртылды1). 1955 жылдың басында өңделетін жерлердің ауданы 8,5 млн. га өсті, 90 жаңа совхоз құрылды. 1954 жылдың күзінен бастап тағы 250 совхоз құрылды. Тың игеру жылдарында барлығы (1954-1960) 25,5 млн.га жер жыртылды, барлығы 1954-1959 жылдары тың игеруге 20 млрд. рубльден астам қаражат бөлінді.

Тың игерудің алғашқы жылдары, 1954 жылдың құрғақ жылынан басқа, өте қолайлы болды. 1956 жылы елімізде 125 млн.тонна дәнді дақыл жиналды, оның 50% - ы тың жерлерде алынды.

Қазақстан мен Сібірдің тың жерлеріне жүздеген мың жаңа қоныс иелері, соның ішінде 350 мыңнан астам ұлдар мен қыздар келді. Комсомолдың шақыруы бойынша тыңға жыл сайын студенттік жасақтар шығатын. Онда 425 астық кеңшары құрылды, қоймалар, элеваторлар салынды, жолдар салынды. Бес жыл ішінде (1954-1950) 42 млн.га тың және тыңайған жерлер игерілді. Ел қосымша ондаған миллион тонна астық алды.

Бірақ тың жер астық мәселесін шешкен жоқ. Ол үшін жылына бір адамға 1000 кг астық өндіру қажет болды. 1959 жылы КСРО-да бір адамға 500 кг-нан астам өнім өндірілді.

Мал мен құс азығына (жемдік) астық өндіру проблемасы сақталды.

Тың эпосының кемшілігі-ауыспалы егістің болмауы, ауылшаруашылық технологиясының ережелерін елемеу, астық себу. Мұның бәрі топырақ құрылымының бұзылуына әкелді. 60-жылдардың басында жердің эрозиясы пайда болып, бұрынғы тыңдың миллиондаған гектарында өсті. Қара дауылдар жүздеген шақырым жердегі ең құнарлы топырақ қабатын көтеріп, алып кетті. Дәнді дақылдардың үлкен аумақтары арамшөптер мұхитына айналды. Мысалы, 1960 жылға қарай Солтүстік Қазақстанда тың жерлерді ұтымсыз игеру салдарынан шаруашылық айналымнан 9 млн. гектардан астам топырақ шығарылды. 60-жылдардың басынан бастап. мерзімді құрғақшылық басталды, бұл 1963 жылғы апатқа әкелді, сол кезде ел алғаш рет азық-түлікпен қамтамасыз ету үшін шетелден 1 млрд.долларға 12 млн. т астық сатып алуға мәжбүр болды. 1961-1964 жылдары дәнді дақылдардың орташа өнімділігі гектарынан 8,3 центнерді құрады (1940 жылы-8,6 ц/га).

85сұрақ