Ф дп 042 09-2016 №1 басылым 08. 09. 2016 ж

лардан құралады, жылтыр, алтын сары түсті 5 күлтежапырақшасы бар. Гүлтабаны – тақыр, аталықтары мен аналықтары көп болады. Тостағанжапырақшалар мен күлтежапырақшалар шеңберлене орналасады. Шар тәрізді жемісі өте көп жемісшелерден тұрады; жемісшелері – жаңғақша тәрізді. Гүлінің формуласы _*♀Са₅ Со₅ А_∞ G_∞. Өткізгіш шоқтары шашыраңқы орналасады.

Гербарийда тігілген өсімдікті пайдалана отырып, тұқымдасқа жататын өкілдерді оқып үйрену, өсімдіктің қалай аталатынын жазу.

Тұқымдастарға жататын өкілдері:

Усарғалдақ – лютик едкий (Ranunculus acris)

Көктемгі жанаргүл – горицвет весений (Adonis vernalis)

Қара уқорғасын – борец джунгарский (Aconitum soongoricum stapi)

Арам сүмелек – живокость полевая (Delphinium consolida)

Тіктікенді теміртікен – рогоглавник прямогорий (Ceratocephalus orthoceras)

Өсімдіктің морфологиялық сипаттама жоспары бойынша 1-2 өсімдікке морфологиялық талдау жасау.

Бақылау сұрақтары:

1.Сарғалдақ тұқымдас өсімдіктер қандай тіршілік жағдайында кездеседі.

2.Гүл симметриясы қандай

3.Гүлінде аталық,аналық саны.

4.Күйдіргіш сарғалдақтың морфологиялық құрлысы.

5.Гүлі қандай бөліктерден тұрады.

6.Күйдіргіш сарғалдақтың гүл формуласы.
Тақырып 10. Раушангүлділер тұқымдасы.

Сабақтың мақсаты. Раушангүлділер тұқымдастарын кейбір өкілдерінің морфологиясымен, гүл бөліктерінің ерекшеліктерімен танысу.

Морфологиялық ерекшеліктеріне байланысты сипаттамалар төмендегі ссхемалар бойынша жүргізіледі.

1)Өсімдік

а)Ағаш , бұта,шөптесін өсімдік (көп,бір жылдық)

б)Қос жарнақты, дара жарнақты.

2)Тамыр системасы.

А)Кіндік,қосалқы,аралас тамырдан тұрады.

Б)Формасы:кінік тамырлы,шашақ тамырлы тармақталған тамырлы.

3)Сабақ

а)тік сабақтар,шырмалғыш сабақтар ,өрмелегіш сабақтар,жатаған сабақтар.

в)такті,түксіз

4)Жапырақ

а)жай жапырақ:сағақты,отырмалы,қынапшалы.

б)жапырақтары шеті формасы:тұтас ,ара тәрізді,тиісті.дөңес.

в)күрделі жапырақтар,қосалқы жапырақшалары жоқ,қосалқы жапырақшалары бар,жапырақтары кезектесіп,қарама –қарсы ,топтасып, жертаған түзеді.

5)Гүл шоғыры.

а)Күрделі симподиальды: монохази , дихази, тирс.

Б)Күрделі моноподиальды: күрделі масақ, күрделі шатыр, сыпырғы, қалқанша, собық.

6)Гүл

б)гүл серігі: қосарланған, қарапайым , жалаңаш гүл

7)Жемісі

а)Жай: құрғақ көп дәнді: топтама , бұршаққап, бұршаққын, қауашақ, жидек

б)Біріккен топтама,біріккен тұқымша, біріккен жаңғақша, біріккен сүйекті жеміс. Осы морфологиялық белгілері арқылы анықтауыштар жәрдемінде анықталынады, нәтижеде тұқымдас, туыс,түрдің латын тіліндегі және қазақша аттары жазылады.

в)Суреттерін салу және талдау

1. Тұқымдастардың құрамына кіретін негізгі туыстар мен түрлер қандай.

2. Тұқымдастардың өкілдерінің вегетативтік және репродуктивтік органдарының құрылысы қандай

3. Тұқымдастардың өкілдерінің шаруашылықтағы маңызы қандай.

Морфологиялық ерекшеліктеріне байланысты сипаттамалар төмендегі ссхемалар бойынша жүргізіледі.

1)Өсімдік

а)Ағаш , бұта,шөптесін өсімдік (көп,бір жылдық)

б)Қос жарнақты, дара жарнақты.

2)Тамыр системасы.

А)Кіндік,қосалқы,аралас тамырдан тұрады.

Б)Формасы:кінік тамырлы,шашақ тамырлы тармақталған тамырлы.

3)Сабақ

а)тік сабақтар,шырмалғыш сабақтар ,өрмелегіш сабақтар,жатаған сабақтар.

в)такті,түксіз

4)Жапырақ

а)жай жапырақ:сағақты,отырмалы,қынапшалы.

б)жапырақтары шеті формасы:тұтас ,ара тәрізді,тиісті.дөңес.

в)күрделі жапырақтар,қосалқы жапырақшалары жоқ,қосалқы жапырақшалары бар,жапырақтары кезектесіп,қарама –қарсы ,топтасып, жертаған түзеді.

5)Гүл шоғыры.

а)Күрделі симподиальды: монохази , дихази, тирс.

Б)Күрделі моноподиальды: күрделі масақ, күрделі шатыр, сыпырғы, қалқанша, собық.

6)Гүл

б)гүл серігі: қосарланған, қарапайым , жалаңаш гүл

7)Жемісі

а)Жай: құрғақ көп дәнді: топтама , бұршаққап, бұршаққын, қауашақ, жидек

б)Біріккен топтама,біріккен тұқымша, біріккен жаңғақша, біріккен сүйекті жеміс. Осы морфологиялық белгілері арқылы анықтауыштар жәрдемінде анықталынады, нәтижеде тұқымдас, туыс,түрдің латын тіліндегі және қазақша аттары жазылады.

в)Суреттерін салу және талдау

1. Тұқымдастардың құрамына кіретін негізгі туыстар мен түрлер қандай.

2. Тұқымдастардың өкілдерінің вегетативтік және репродуктивтік органдарының құрылысы қандай

3. Тұқымдастардың өкілдерінің шаруашылықтағы маңызы қандай.

Морфологиялық ерекшеліктеріне байланысты сипаттамалар төмендегі ссхемалар бойынша жүргізіледі.

1)Өсімдік

а)Ағаш , бұта,шөптесін өсімдік (көп,бір жылдық)

б)Қос жарнақты, дара жарнақты.

2)Тамыр системасы.

А)Кіндік,қосалқы,аралас тамырдан тұрады.

Б)Формасы:кінік тамырлы,шашақ тамырлы тармақталған тамырлы.

3)Сабақ

а)тік сабақтар,шырмалғыш сабақтар ,өрмелегіш сабақтар,жатаған сабақтар.

в)такті,түксіз

4)Жапырақ

а)жай жапырақ:сағақты,отырмалы,қынапшалы.

б)жапырақтары шеті формасы:тұтас ,ара тәрізді,тиісті.дөңес.

в)күрделі жапырақтар,қосалқы жапырақшалары жоқ,қосалқы жапырақшалары бар,жапырақтары кезектесіп,қарама –қарсы ,топтасып, жертаған түзеді.

5)Гүл шоғыры.

а)Күрделі симподиальды: монохази , дихази, тирс.

Б)Күрделі моноподиальды: күрделі масақ, күрделі шатыр, сыпырғы, қалқанша, собық.

6)Гүл

б)гүл серігі: қосарланған, қарапайым , жалаңаш гүл

7)Жемісі

а)Жай: құрғақ көп дәнді: топтама , бұршаққап, бұршаққын, қауашақ, жидек

б)Біріккен топтама,біріккен тұқымша, біріккен жаңғақша, біріккен сүйекті жеміс. Осы морфологиялық белгілері арқылы анықтауыштар жәрдемінде анықталынады, нәтижеде тұқымдас, туыс,түрдің латын тіліндегі және қазақша аттары жазылады.

в)Суреттерін салу және талдау

1. Тұқымдастардың құрамына кіретін негізгі туыстар мен түрлер қандай.

2. Тұқымдастардың өкілдерінің вегетативтік және репродуктивтік органдарының құрылысы қандай

3. Тұқымдастардың өкілдерінің шаруашылықтағы маңызы қандай.

1. Қияқөлең гүлділер (Сурегаlеs) қатары

Қияқөлең гүлділер (Сурегаlеs), астық гүлділер (Роаlеs) тұқымдасөсімдіктердіңкеппешөптері, тіріөсімдіктүрлері, анықтағышкітап.

Бөлім : Жабықтұқымдылар - Angiospermae

Класс: Даражарнақтылар- Monocotylidoneae

Класс тармағы: Лалагүлтәрізділер (Lilidae)

Қатар: Қияқөлең гүлділер (Сурегаlеs) қатары

Тұқымдас: Қияқөлең гүлділер (Сурегаceae) тұқымдасы

Түрі: Егіорһоrum vaginatum, Сагех phisodes.

Тапсырма:

1. Тұқымдастың өкілдерін зерттеу.

2. Гүлінің, жемісінің суреттерін салып, белгілеу.

Жұмыс барысы:

Мысал ретінде қынапты ұлпабас және ұрықжемісті қияқөлең өсімдігі қарастырылады.

Климаты суық жэне қоңыржай Солтүстік жарты шардың сазды шалғындықтары мен батпақты аймақтарында қынапты ұлпабас кеңінен таралған.

Сабағы тік , биіктігі 30-100 см, әлсіз үш қырлы жатаған тамырсабақты, шым тузетін көп жылдық, шөптесін өсімдіктер

Гүлдері шоғырбас гүлшоғырларына жинақталған. Олар жекелеп орналасады немесе күрделі сыпыртқы гүлшоғырларын түзеді. Ұлпабастың қылтанақ тэрізді гүлсеріктері жемістері пісіп жетілген кезде ақ

түсті ірі мамықтарға айналады да, желмен таралады.