2. Дайындық ережесі. Адамдардың экстремальдық жағдайға дайындық дәрежесі ылғи да сай келе бермейді, тіпті төтенше жағдаймен айналысатын адамдардың өздері кейде жол таба алмай қалады. Мұндай жағдайда «менімен ештеңе болмайды» дейтін кісінің өзі қиын кездерде мамандарға, дайындығы жоғары адамдарға жүгінуге мәжбүр болады.
1. Ыстық климатта ағзаға ыстық өтуі.
2. Шөл дала қауіптілігі және одан өту жолдары.
3. Жүрер жолды жұлдыздар мен жергілікті табиғи белгілерге қарап анықтау.
Ыстық климат жағдайындағы болатын эктремальдық жағдайлар және оның түрлері. Экстремальдық жағдай (ситуация) дегеніміз не? Адам өміріне, денсаулығына немесе оның дүние-мүлкіне тікелей қатер тудырғанда, өзгенің көмегі болмайтын немесе көмек беру шектелген жағдайды экстремальдық деп атайды. Бұл жағдайда мынадай белгілер тән:
алғашқы секунд пен минуттағы денсаулыққа залалын тигізетін қатердің мүмкіндігі;
жедел істелетін белсенді іс-әрекеттің қажеттілігі.
Экстремальдық жағдайлар адамдардың табиғат аясында болған кезінде де (шөлде, орманда, тегісте, өзенде және т.с.с.), қала ішінде де (ауданда, ауылда), тіпті күнделікті жағдайда да пайда болуы мүмкін.
Ыстық күндері адамның басына ұзақ күн сәулесінің тікелей әсері ми қан тамырларының кеңеюіне әкеледі. Соның нәтижесінде басқа қанның құюлуы байқалады. (гиперемия).
Беттің қызаруы мен бастың қатты аруы күннің өтуінің алғашқы белгілері болып табылады. Сонан соң жүрек айниды, бас айналады, көз қарауытады және құсқысы келеді ауру естен танады, тыныс алуы жиелей түседі, жүрек қызметі әлсірейді. Басты орамалмен жабу, сондай ақ басқа суық су құю алдын ала шаралары болып табылады.
Ыстық тию. Бүкіл организмге қоршаған ауаның ыстық температурасы (30-40) ұзақ әсер еткен кездегі орталық жүйке жүйелеріне ауыр зақым келтіретін ысыну ыстық тию деп аталады. Ол жоғары немесе әдеттегідей жылу реттегіштің қызметі кеміген немесе тоқтатылған кезде пайда болады.
Денеге ыстық тиюдің үш себебі:
жоғарғы сыртқы температура;
дененің ылғалын жібермейтін қымтылған киім;
ауыр жұмыс істеу.
Ыстық тию тек ыстық күндерде емес ол жылы және қапырық бөлмелерде, ыстық цехтарда, ұзақ жорық пен марштар кезінде болады. Қатты ысынған және терлеген кезде организм ылғалды жоғалтады. Қан қоюланады, организмнің тұзды мөлшері азаяды. Осының нәтижесінде ыстық тию пайда болады. Бұл организмдегі әсіресе мидағы оттегі тапшылығына әкеп соқтырады.
Ыстық тиюдің алғашқы белгілері- аурудың әлсіздігі, қалжырағандығы, жүрегінің айнуы, басының ауруы, айналуы. Дененің ысынып температурасы 38-40 °-қа дейінгі көтерілген кезде ауру құсады, талықсиды, кейде құрсу пайда болуы мүмкін.
Алғашқы медициналық көмек. Зардап шегушіні суық жерге колеңкеге немесе жақсы желдетілетін орынға апарып киімін шешіп басын сәл көтеріп жатқызады. Зардап шегушіні тыныштықта қалдырып, басымен жүрек төңірегін салқындатады (суық су құяды). Тез және аяқ асты салқындатуға болмайды. Сырқатты ылғал матамен ораған дұрыс. Олай ету суды буландырып температураны төмендетеді, сусын мен жеңіл тағам береді, жүрек қызметі әлсіреп тыныс алуы бұзылса 1мл 10 пайыз кофейн ерітіндісін, 1мл кордеамин, 1мл 10 пайыз лобелин ерітіндісін береді. Күн тиген кезде алғашқы көмек ыстық тиген кездегідей.
Табиғатта болған экстремальдық жағдай бірнеше жай-күймен анықталады:
1. Ниет ету.Экстремальды жағдайға, көбінесе, қауіпті жұмысты істеуге немесе демалуға ниеттенген адамдар душар болады. Дегенмен, оған дайындалуға, оны ескеруге адамның мүмкіншілігі жеткілікті. Алдына ондай мақсат қоймаған адамдар экстремальды жағдайға түсе бермейді, бірақ ондай жағдайға тап болғанда өзіне-өзі сенімділік көрсете алмайды.
