№11 - сабақ тақырыбы: Өнер философиясы

Қайта өркендеу дәуірі ойшылдарының, жазушыларының, суретшілерінің (Ф.Петрарка, Л.–Б. 
Альберти, Леонардо да Винчи, А.Дюрер, Бруно, Монтель, т.б.) еңбектерінде адамгершілік 
сипаттағы реалистік бағыттар дамыды. Ағарту дәуірінің теорияшылары (У.Хогарт, Дидро, 
Руссо, Винкельман, Лессинг, Гердер), сондай-ақ олардың дәстүрлерін жалғастырушылар 
(Шиллер мен Гете) өнердің шындық өмірмен байланысын орнықтырды. 
Кант эстет. пікірдің мүлдем “мүддесіздігі” туралы қағида ұсынды. Ол сұлулықты пайдаға, 
көркемдік форманың толымдылығын–идеялық мазмұнға қарсы қойып, формалистік 
Эстетиканың дамуына ықпал етті. Гегель өз еңбектерінде Эстетикалық қызметті түсіндіруге 
негіз ретінде тарихнама принциптері мен қарама-қайшылықтарды алды, мұның өзі оған 
эстет. қызметті капит. өндірістің қарама-қайшы сипатымен салыстыруға, Эстетикалық 
ұғымның жай-жапсарын түсіну үшін еңбектің мағынасын анықтауға мүмкіндік берді. Алайда 
объективті идеалист бола отырып, Гегель өнерді абс. рухтың бірінші және жетілмеген 
формасы ретінде айқындады. 
Фейербах сұлулықты тікелей заттар мен құбылыстардың физ. қасиеттерінен, ал эстет. 
сезімдер мен талғамдарды – биол. заңдылықтардан, адам “табиғатынан” алып көрсетуге 
тырысты. Эстетика орыс демократтары Белинскийдің, Чернышевскидің, Добролюбовтың 
еңбектерінде реалистік өнер, заңдылық, өнердің идеялылығы мен халықтығы принциптерін 
жасау, т.б. мәселелерде көтерілді. Қазіргі философия ғылымында 
Эстетика мәселесі мен міндеттері 
Эстетика мәселесі мен міндеттері көбінесе келесі жәйтпен айқындалады. Адамның дүниені 
эстет. тұрғыдан ұғынып-түсінуі бір-бірімен тығыз байланысты үш нәрседен тұрады: 
объективті шындықтағы эстет. ұғым 
субъективті эстет. үғым (эстет. сана) 
өнер (субъективті және объективті эстет. ұғымдардың бірлігі ретінде). 
Эстетика дүниені эстет. тұрғыдан ұғынып-түсінудің объективті негізін адамдардың 
қоғамдық мәнісін және табиғат пен қоғамды өзгертуге бағытталған жасампаздық күштері 
ашылатын олардың шығарм. қызметінің іс жүзіндегі көрінісі ретінде анықтайды. 
Эстетикалық категориялар 
Негізгі эстет. категориялар – сұлулық пен сұрықсыздық, асқақтық пен пасықтық, трагед. 
және комед. болса, олар қоғамдық байланыста, адам өмірінің әрбір саласында – өндірістік-
еңбек пен қоғамдық саяси қызметте, табиғатқа көзқараста, мәдениет, тұрмыста, т.б. 
жағдайларда дүниені эстет. тұрғыдан ұғынып түсінудің көрінісі ретінде байқалады. Эстет. 
тұрғыдан ұғынып-түсінудің субъективті жағы – ішкі сезімдерді, талғамдарды, бағалауды, 
күйзелісті, идеяларды, мұраттарды Эстетиканы объективті өмірлік процестер мен 
қатынастарды көрсете бейнелеудің өзіндік формасы ретінде қарастырады. 
Өнер, көркем шығарм. оның маңызды жағы ретінде қарастырылады. Эстетика өнердің мәнісі 
мен оның заңдылықтарын зерттей отырып, арнаулы, теор. және тарихи ғылымдармен және 
өнер туралы ғылымдармен тығыз байланыста дамыды. Бірақ Эстетика– негізінен 
философияның бір саласы. Ол адамның ақиқатқа эстет. қатынастарының (оның ішінде 
өнердің) жалпы заңдылықтарын зерттейді, ал өнер зерттеу ғылымдары өнердің қаз-
қалпындағы ерекшелігіне назар аударады. 
Философия сияқты дүниетану ғылымы бола отырып, Эстетика эстет. сана мен өнердің 
қоғамдық болмысқа, адам өміріне көзқарасы туралы мәселені шешуді өз проблематикасының 
басты назарына қояды. Осы мәселенің материалистік шешімін басшылыққа ала отырып, 
Эстетика өнердің табиғаты мен көркем шығарм. процесінің түрлі жағын: өнердің шығу тегін 

оның мәнісін және қоғамдық сананың басқа формаларымен байланысын, оның тарихи 
заңдылықтарын, көркем образдың ерекшеліктерін, өнердің мазмұны мен форманың өзара 
байланысын, көркемдік әдіс пен стильдің маңызын, т.б. ғыл. тұрғыдан ашып көрсетеді.[1] 
Эстетика — философиялық ғылым. 
Эстетика — философиялық ғылым. Ендеше, ол да этика сияқты нақты ғылымдар өлшеміне 
сай келмейді. "Эстетика" ұғымын ғылыми қолданысқа XVIII ғасырдың орта шенінде неміс 
философы Александр Баумгартен енгізді. Ол эстетиканы грек тіліндегі "айстетикос" сөзінен 
құрас- тырып шықты. Этимологиялық тұрғыдан алғанда "айстетикос" — сезім, сезіммен 
қабылданатын деген мағынаға ие. Этимологиялық түбір өлі күнге дейін "анестезия" сезінде 
кездеседі. 
А.Баумгартен сезім арқылы қабылдауға мүмкін кемелділікті әсемдік деп білген, әсемдіктің 
бірден-бір керініс табатын саласы өнер деп қарастырған. 
Сөйтіп, неміс философы эстетикаға әсемдікті және оның өнерде көрініс табуын зерттейтін 
ілім деген анықтама берген. 
Сұлулық заңы бойынша адамның дүниені игеруге деген талпынысы А.Баумгартен эстетика 
ұғымын енгізбей тұрып-ақ белгілі болған. Эстетиканың тікелей өнермен байланыстығын есте 
ұстасақ, өнер тарихы — адамзат тарихы екендігін де мойындаймыз. Адамзат есін білгелі 
өнермен бірге жасасып келеді. 
Бізге белгісіз, бұлыңғыр ондаған мың жыл бұрын да өнердің бастапқы белгілері байқала 
бастаған. Атап айтсақ, тас дәуірінің алғашқы кезендерінің өзінде-ақ адамдар өнердің 
алғашқы нышандарын тудырып, оны өрі қарай дамытып отырған. 
Эстетика және өнер 
Өнер — мәдениеттің маңызды саласының бірі. Сондықтан болар, "өнер — мәдениет айнасы" 
деген қанатты сөздің қалыптасқандығы... Өнердің шынайы мәнінің діңгегі — сұлулық, 
әсемдік. Сұлулык, әсемдік — адамды ерекше бір жан ләззатына бөлейтін сезім тудырар 
қасиет. Соның нәтижесінде, өнер көңіл күйді, сезімді білдіреді, соларға тікелей байланысты. 
Өнер адамды имандануға, жан дүниесімен біртұтас нұрлануға бастайды. Өнердің басты 
мақсаты — қандай да бір жетілу, кемелдену үлгісін, мұратын (идеалын) беру әрі соған 
адамды талпындыру, құштар ету. 
Өнер философиясы, өнер ілімі болып табылатын эстетика үшін де жоғарыда аталған 
мақсаттар бірінші маңызды болмақ. Ендеше, эстетиканы оқытудың, яғни эстетикалық 
тәрбиенің басты мақсаты — адамдарда өзінің айналасындағы сұлулықты көре, сезіне білу, 
бағалай және қабылдай білу қабілетін арттырып, сұлулық заңдарына сәйкес өмірді 
жаңартып, өзгертіп отыру. 
Эстетика этикамен өнер мен өнегелілік қалай байланысты болса, солай тығыз байланысты. 
Өйткені өнер адам сезіміне әсер ете отырып, оны адамгершілік, ізгілікке тәрбиелейді. 
Көркемдікке сүйсіну, соны тамашалаған сәтте сезімге бөлену барысында жанымыз тазарады. 
Жан тазалығы—ар тазалығы. Олай болса, эстетикалык тәрбие — имандылық, ғибраттылық 
тәрбиесінің бір тарауы. 

жүктеу/скачать 0,98 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: