Физиология (гректің physis – табиғат, logos – ілім)
жүктеу/скачать 0,71 Mb.
|
физиология
ФАРМ-Окончательный-перечень-вступительных-экзаменов-22.05.2017-г-казахский-вар.
- Бұл бет үшін навигация:
- Тілдің ұғындырушы қызметі
- Тілдің кинестезиялық түрі
- Тілдің оптикалық түрі
| Сөйлеу және тіл – адамдардың катынас құралы ретінде қалыптасты. Ол енбектену нәтижесінде адамдар бір-біріне бірі адамдар түсінісу кажет болды. Сөз-бейнелеудің 2-ші сигналдық белгісі. Тіл байланыстырушы. Ұғындырушы және реттеуші кызмет атқарады. Тілдің байланыстырушы қызметі-оның адамға тән арнайы қатынас құралы болуы. Бұл айтушы мен тыңдаушы арасындағы саналы іс-әрекет. Ол өзара тығыз байланысты айтылу суреттелу немесе ұғыну түрлерінен тұрады. Мұның екеуіде өте күрделі психологиялвқ құбылыс.
Тілдің ұғындырушы қызметі-дерексіз ойлаудың, түсінудің құралы. Түскен акпаратты талдап қорыту аркылы пікір және тұжырым туады. Тілдің реттеуші қызметі-сөз аркылы организмнің әртүрлі жүйелерін реттеуді жүзеге асырады. Нәрселерді сөзбен белгілеудің акустикалық,кинестезиялык және оптикалық түрлері бар. Тілдің акустикалық түрі – дыбыс сигналдары ретінде болады. Ол сөздерді жіктеп немесе құрап анық түйсінуге көмектеседі. Тілдің кинестезиялық түрі – дыбыс шығарушы артикуляциялық мүшелердің қимыл әрекеті аркылы жүзеге асады. Тіпті дыбыс шығармай тек ойлаудың өзі олардың бұлшықеттерінің сергуін күшейтеді. Тілдің оптикалық түрі-жеке сөз тітіркедіргіштерін талдау және бірлестіру тетіктерін, сөздің симвылдық мәнін камтамасыз етеді. Ми қыртысының шүйде аймактары закымданса әріптерді тану, ажырату киындайды. Ал қозгалыс және есту талдағыштары закымданса әріпті жазумен катар естіген сөзді ұғыну бұзылады. Сөзді айту талдағышы дыбыс апараттары мен бұлшықеттері қабылдағыштарынан мәлімет алып, сөйлемдер құрастырып сөйлеуге асырады. Ол мидың мандай бөлігінің екінші және үшінші катпарларында орналаскан(Брока орталығы). Тілдің оптикалық орталығы сөзді оқу, тану мүмкіндігін камтамасыз етеді. Ол мидың бұрыштық катпарында (gyrus angularis)ораналасады. Тілдің түсіну мидың сөзді есту орталығы аркылы аткарылады. Ол оңқай адамдардың сол жақ ми сыңарын самай аймағының жогары бөлігінде орналаскан(Вернике орталығы) 116. Мінез-құлық актісінің құрылымы. П.К.Анохиннің функциональды жүйесі. П.К.Анохин өзінің алдыңғы қатарлы ғалымдары И.М.Сеченовтың, А.А.Ухтомскийдің және оның оқытушысы И.П.Павловтың ғылыми идеяларын шығармашылық тұрғыдан дамыта отырып, функционалды жүйелердің өзіндік теориясын тұжырымдады, ол, мәні бойынша, жаңа, жүйелі физиологияның негізі болды. П.К.Анохиннің функционалдық жүйелерінің теориясы адамның мақсатты әрекетін жүйелі көзқарас тұрғысынан бағалауға мүмкіндік берді. Анохиннің пікірінше, функционалды жүйелер - бұл жүйелі және гуморальдық реттеумен үйлесетін, өзін-өзі ұйымдастыратын және өзін-өзі реттейтін динамикалық орталық-перифериялық ұйымдар, олардың барлық компоненттері оның әртүрлі қажеттіліктерін қанағаттандыратын және функционалды жүйелер үшін және тұтастай алғанда организм үшін пайдалы әртүрлі бейімделу нәтижелерін алуға ықпал етеді. Дененің кез-келген әрекеті бейімделгіш және дененің пайдалы бейімделу нәтижесіне жетуіне бағытталған. Бұл бейімделу әрекетінің негізі функционалды жүйелердің қалыптасуы, яғни организм пайдалы нәтижеге қол жеткізу үшін қарқынды дамып келе жатқан процестер мен механизмдердің жиынтығы болып табылады. Демек, функционалды жүйелердің қалыптасуы нақты, пайдалы бейімделу нәтижесін алумен байланысты. Жеткіліксіз нәтиже жүйені толығымен қайта құруға, пайдалы нәтиже беретін компоненттердің өзара әрекеттесуімен жаңасын қалыптастыруға мүмкіндік береді Функционалды жүйенің қалыптасу кезеңдері (түйіндік механизмдер). Функционалдық жүйелер тұжырымдамасы тіршілік ету ортасы организмге шартты ынталандыру әрекеті басталғанға дейін әсер етеді деген пікірді алға тартады. Демек, шартты рефлексті жүзеге асыруда шартты ынталандыру әр түрлі афферентті қозулар негізінде қалыптасатын престарттық интеграция деп аталатын фонда әрекет етеді. Функционалды жүйені қалыптастырудың алғашқы кезеңі келесі компоненттерден тұратын афферентті синтез болып табылады: 1. Жағдайлық афферентация - ағзаның нақты жағдайларында пайда болатын және ағзаның өмір сүретін жағдайын білдіретін афферентті қозулардың қосындысы. 2. Мотивация. Афферентация денеге жасырын үстемдік жағдайында болатын мотивациялық қозу деңгейінің бір немесе басқа деңгейіне ие болған кезде әсер етеді. Басым мотивация гипоталамустың мотивациялық орталықтарының қатысуымен жетекші қажеттілік негізінде қалыптасады. Бірнеше қажеттіліктердің ішінен ең маңыздысы таңдалады, соның негізінде басым мотивация туындайды. Афферентті синтез сатысында доминантты мотивация жадты белсендіреді. 3. Есте сақтау. Кез-келген мінез-құлық реакциясы, оның ішінде шартты-рефлекторлы реакция, егер өмірде осындай жағдай орын алса, тезірек жүреді, яғни. өткен тәжірибенің іздері болған жағдайда - жад. Афферентті синтез сатысында есте сақтаудың маңыздылығы, ол доминантты мотивацияны қанағаттандыруға байланысты ақпаратты шығарады. 4. Афферентацияны бастау. Қозудың алғашқы үш түрі: мотивациялық, есте сақтау және ситуациялық афферентация іске қосу алдындағы интеграцияны тудырады, соған қарсы афферентацияның төртінші түрі - триггер афферентация (триггерлік ынталандыру, шартты сигнал). Қозудың осы төрт түрі өзара әрекеттеседі және алғашқы сатының, мінез-құлықтың функционалды жүйесінің бірінші түйіндік механизмінің - афферентті синтездің қалыптасуын қамтамасыз етеді. Афферентті синтездің қалыптасуының негізгі шарты - афферентацияның барлық төрт түрінің бір мезгілде кездесуі. Афферентацияның бұл түрлері бір мезгілде және бірлесіп өңделуі керек, бұл конвергентті нейрондарға қозудың барлық түрлерін жинақтау нәтижесінде қол жеткізіледі. Афференттік синтез сатысы ағзаны мәселені шешуге жетелейді, нәтиже қазіргі кезде алынуы керек, ол мақсатты қоюды қамтамасыз етеді, оған жету функционалды жүйені одан әрі іске асыруға арналады. Функционалды жүйенің екінші кезеңі - шешім қабылдау (мақсат қою). Бұл кезең келесі ерекшеліктермен сипатталады. • Шешім қабылдау тек толық афферентті синтез негізінде жүзеге асырылады. • Шешім қабылдау кезінде ішкі қажеттілікке, алдыңғы тәжірибеге және қоршаған ортаға сәйкес келетін мінез-құлықтың бір нақты формасы қабылданады. • Шешім қабылдау кезеңінде орган шамадан тыс еркіндік дәрежесінен босатылады, яғни жүз мүмкіндіктің ішінен шешім қабылдағаннан кейін тек біреуі ғана іске асырылады. Бостандықтың қалған дәрежелері бағдарламаланған нәтижеге әкелуі керек іс-әрекеттерді нақты түрде жүзеге асыруға мүмкіндік береді. • Шешім қабылдау кезеңі эфферентті қозудың интегралын қалыптастыруға ықпал етеді, осы кезеңде қозудың барлық түрлері эффекторлы, атқарушы сипатқа ие болады. Функционалдық жүйенің үшінші сатысы - іс-қимыл бағдарламасын қалыптастыру.Бұл кезеңде іс-әрекеттің нақты мақсаты мен оны жүзеге асыру жолдары қалыптасады. Іс-қимыл бағдарламасын құрумен бір мезгілде оның көшірмесі жасалады, ол жүйке жүйесінде, іс-әрекет нәтижелерінің акцепторында сақталады. Функционалды жүйені қалыптастырудың төртінші кезеңі - іс-әрекеттің нәтижелерінің акцепторын қалыптастыру. Бұл ми қызметінің өте күрделі аппараты, ол қазіргі уақытта қажет нәтиженің белгілерін (параметрлерін) болжап қана қоймай, оларды нақты нәтиженің параметрлерімен салыстыруға (салыстыруға) мүмкіндік беретін нәзік жүйке механизмдерін қалыптастыруы керек. Соңғысы туралы ақпарат кері афферентацияға байланысты іс-әрекеттің нәтижелерін қабылдаушыға түседі. Дәл осы аппарат денеге мінез-құлықтағы қатені түзеуге немесе жетілмеген мінез-құлық актілерін жетілдіруге мүмкіндік береді. Әрекет нәтижесін қабылдаушы - болашақ әрекеттер нәтижелерінің мінсіз бейнесі. Бұл модель кері афферентацияны бағалау үшін стандарт болып табылады. Афферентті ғана емес, сонымен бірге эфферентті сипаттағы қозу жоғары жүйелі кешенге енетіндігі дәлелденді, бұл көп деңгейлі өзара әрекеттесудің жоғары деңгейіне ие. Біз аралық нейрондар арқылы эфференттік пакеттердің (командалардың) «көшірмелерін» бөліп шығаратын пирамида трактінің кепілдік тармақтары туралы айтып отырмыз. Бұл эфферентті қозулар кортекстің сенсоримоторлық аймағының аралық нейрондарына айналады, мұнда нақты нәтиженің параметрлері туралы ақпаратты жіберетін афферентті қозулар қабылданады. Осылайша, шешім қабылдау сәті және мидың эфферентті қозуын босату басталуы болашақ нәтиженің афферентті белгілерінен және пирамидалық жолмен жұмыс жасайтын құрылғыларға өтетін эфферентті қозулардың кепілдік көшірмелерінен тұратын кең қозу жиынтығының қалыптасуымен қатар жүреді. Белгілі бір уақыт өткеннен кейін нақты алынған нәтиже параметрлерінен қозу осы қозу жиынтығына қосылады. Алынған нақты нәтижені бағалау процесі болжанған параметрлерді және нақты алынған нәтиженің параметрлерін салыстырудан (салыстыру, салыстыру) жүзеге асырылады. Егер нәтижелер болжамға сәйкес болмаса, онда салыстыру аппараттарында сәйкессіздік реакциясы пайда болады, ол мидың ассоциативті мүмкіндіктерін жоғарырақ деңгейге көтеретін бағдарлы-зерттеу реакциясын іске қосады, осылайша қосымша ақпаратты белсенді таңдауға көмектеседі. Дәл осы бағдарлау-зерттеу реакциясында жүзеге асырылатын миды жалпы активтендіру, денені қосымша ақпаратты іздеуге бағыттайды. Оның негізінде неғұрлым толық афферентті синтез қалыптасады, неғұрлым адекватты шешім қабылданады, бұл өз кезегінде неғұрлым адекватты бағдарлама құруға және бағдарламаланған нәтиже алуға мүмкіндік беретін әрекетке әкеледі. Қажетті пайдалы нәтижеге жеткеннен кейін іс-әрекеттің нәтижелерін қабылдаушыда келісім реакциясы қалыптасады. Афферентті синтездеу кезеңінде мотивацияның қанағаттанатындығын білдіретін авторлық афферентация кіреді. Бұл кезде функционалдық жүйе тоқтайды. Нақты нәтиженің параметрлерін акцепторда бағдарламаланған іс-әрекеттің нәтижелерімен салыстыру кезінде пайда болатын үйлестіру және сәйкессіздік процестері жалпы реакциялармен - қанағаттану мен қанағаттанбау сезімімен, яғни. жағымды немесе жағымсыз эмоциялар. Сонымен бірге жағымды эмоциялар жетістікке жетуге мүмкіндік береді, ал жағымсыз эмоциялар бағдарламаны қайта құруға және қайталанатын іс-шараларға ықпал етеді. 117. Эмоция. Нейрофизиологиялық негіздері, эмоция механизмдері. Эмоциялар көрінісіндегі ең маңызды рөл гипоталамусқа тиесілі. Гипоталамус қажеттіліктер мен уәждерді қалыптастыруға жауап беретіні белгілі, сонымен қатар ол вегетативті функциялардың ең жоғары орталығы болып табылады. Осылайша эмоциялардың вегетативті көріністері пайда болады. Ортаңғы мидың құрылымы, оның ішінде көк нүктенің ядросы, ортаңғы тігіс және қара субстанция гипоталамуспен тығыз байланысты Көк нүктелік нейрондар норепинефрин шығарады, олардың жетіспеушілігі депрессияның дамуына әкеледі. Электрошок депрессияны жояды, себебі норепинефрин синтезін жақсартады. Депрессия - бұл эмоционалды түрде аңсау.Ортаңғы тігістің нейрондары серотонин шығарады. Мидағы серотониннің төмендеуі агрессияны және суицид үрдісін тудырады. Қара субстанция- бұл ми қыртысының, базальды ганглияның және лимбалық жүйенің әртүрлі құрылымдарымен тығыз байланысты нейрондардың жинақталуы. Substantia nigra нейрондарының медиаторы - дофамин. Бұл эйфорияға дейін жағымды сезімдердің қалыптасуына ықпал етеді. Мидағы дофамин деңгейінің төмендеуі эмоциялардың экспрессивті компонентінің төмендеуімен бірге жүреді. Гипоталамус, өз кезегінде, тонзиллаларға, үстем мотивацияны анықтайтын лимбиялық жүйенің құрылымына бағынады. Экспериментте тонзиллаларды екі жақты бұзатын жануарлар агрессивті және жабайы болып кететіні айтылды. Адамның бездерінің зақымдануымен беттің эмоционалдылығы және эмоционалды оқиғалар туралы есте сақтау қабілеті төмендейді. Бадамшалар - бұл мидың әртүрлі бөліктерінен тұратын нейрондық желі. Олар орталық жүйке жүйесі мен ассоциативті кортекстің әртүрлі сенсорлық жүйелерінен таламустың қатысуымен таламо-кортико-амигдала арқылы ақпарат алады. Осылайша, бадамшалы нейрондар әртүрлі ынталандырулармен іске қосылады: музыка тыңдау, түрлі түсті әсерлер, жағымды танымдық ақпарат. Тері бездерінің ядролары өз кезегінде мидың белгілі бір құрылымдарын белсендіреді, соған байланысты осы немесе басқа негізгі эмоция қалыптасады және оған вегетативті және қозғалыс реакциялары тән.Егер бадамшалық нейрондар базальды ганглияның құрылымын белсендірсе, эмоционалды бет әлпеті пайда болады.Тері бездерінің көру және есту қабығының құрылымымен байланысы адамның танымдық іс-әрекеті барысында эмоциялар қалыптасуын қамтамасыз етеді. Тері бездерінің нейрондарының гипоталамус, диенцефалон және ми сабақтарының құрылымына эмоциялардың вегетативті және қозғаушы компоненттерінің көрінісі көмектеседі. Бадамшаның және гипоталамустың нейрондарынан афферентті ақпарат кортекстің фронтальды жағына енеді. Фронтальды кортекс эмоционалды тәжірибенің пайда болуы мен хабардар болуына жауап береді деп саналады. Адамның кортексінің фронтальды омыртқасының зақымдануы немесе жарақаттануы эмоционалды ессіздік пен көңіл-күйдің тұрақсыздығымен бірге жүреді.Сонымен, эмоционалды жағдай биологиялық мотивтердің ажырамас бөлігі бола отырып, ең алдымен гипоталамустың мотивациялық орталықтарында пайда болады. Содан кейін қозу лимбиялық құрылымдарға (атап айтқанда, тонзиллаларға) жалпыланады, есте сақтау механизмдері іске қосылады, содан кейін қозу оң немесе теріс эмоциялар қалыптастыратын эмотиогендік құрылымдарға төмен қарай созылады. Қазіргі заманғы тұжырымдамаларға сәйкес, норепинефрин, допамин, серотонин шығаратын аксондар маңдайдағы лаззат орталықтарына, цингулярлық гирустың фронтальды бөлігіне, іргелес ядролардың бозғылт шарына және т.б. жағымды сезімдер тудырады - жағымды эмоциялар. Эндогендік опиат пептидтері бірдей әсер етеді: эндорфиндер мен энкефалиндер, өкінішке орай, дәрі-дәрмектер. 118. Ойлау. Сананың физиологиялық негізі, санадан тыс, асқан сана. Сана бойынша келесі деңгейлер бөлінеді: сенсорлық кезең (сезім, қабылдау, қабылдау); ойлау (тұжырымдама, пайымдау, қорытынды). Сезім - объектілердің жеке қасиеттерін санада жаңғырту. Қабылдау - тақырыпты тұтастай жаңғырту. Тұсаукесер - ол болмаған кезде объектінің көшірмесі. Бұл кезеңнің жануарларда болуы бір қарағанда күмән тудырмайды, бірақ теориялық негіздеу проблемасы бар. Егер сезім, қабылдау және ұсыну сана құбылыстары болса, онда бұл жануарлардың да санаға ие екендігін білдіреді. Егер жануарларда сана болмаса, онда олар не сезінеді? Біз өзіміздің ауыратынымызды білеміз, бірақ сана болмаған кезде ауырсыну нені білдіреді? Тілсіз ойлау мүмкін емес. Табиғи тіл - ойлау тәсілі. Жасанды тілдер (математикалық формулалар, мылқау тіл, Морзе коды және т.б.) тек табиғи негізде ғана бар. Мәселе - жануарларда психиканың осы деңгейінің болуы. Жануарлардың мінез-құлқының кейбір ерекшеліктері олардың ақыл-парасатын көрсетеді. Бірақ ол тілсіз қалай өмір сүре алады? Өзін-өзі тану санаға да қатысты. Өзін-өзі тану - бұл өзін-өзі тану, өзіне сенімділік, өзін-өзі бағалау және өзін-өзі бақылау. Санадан басқа, психикаға подсознание (қазіргі уақытта жүзеге асырылмаған, бірақ жүзеге асырылуы мүмкін) және бейсаналық (инстинкттер) кіреді. Жақында түйсіктің, креативтіліктің негізі ретінде «асқақтық» түсінігі жасалды. P.V. Симанов сананы адамның қоршаған әлем туралы және өзі туралы білуі деп анықтайды, ол сөздердің, математикалық белгілер мен көркем образдардың көмегімен мәдени ескерткіштер түрінде басқа ұрпақтарға да берілуі мүмкін. Қалғанының бәрі - мидың бейсаналық қызметі, онда құбылыстардың үш тобын бөлуге болады: бейсаналық - биологиялық қажеттіліктер, инстинкттер; подсознание - жүзеге асырылған немесе жүзеге асырылатын барлық нәрсе; асқақтық - бұл басым қажеттілікке негізделетін бұрын жинақталған тәжірибені бейсаналық қайта құру. Санадан тыс тіл - бұл эмоциялар: сұлулық, әзіл, ар-ождан. Таным - шығармашылықтың негізі. Сана - бұл адамның ең жоғары, тән формасы, қоршаған әлемнің объективті тұрақты қасиеттері мен заңдылықтарының жалпыланған көрінісі, адамның сыртқы әлемнің ішкі моделін қалыптастыру, оның нәтижесінде қоршаған шындықты танып, өзгертуге қол жеткізіледі. Сананың екі қабаты ерекшеленеді (В.П. Зинченко): сана болу (болу үшін сана). Құрамына кіреді: қозғалыстардың биодинамикалық қасиеттері, іс-әрекет тәжірибесі; сезімдік бейнелер; рефлекторлық сана (сана үшін сана). Кіреді: құндылық; мағынасы. Күрделі міндеттер сананың экзистенциалды қабатында шешіледі, өйткені адамның тиімді әрекеті үшін, қалаған бейнені және қажетті мотор бағдарламасын актуализациялау үшін, б.а. әрекет тәсілі әлем имиджіне сәйкес келуі керек. Идеялар, ұғымдар, дүниелік және ғылыми білім әлемі (рефлексиялық сана) мағынасымен байланысты. Сананың рефлекторлық қабатында адам ассимиляциялаған әлеуметтік сананың мазмұны болады. Бұл оперативті мағыналар, объективті, ауызша мағыналар, дүниелік және ғылыми мағыналар - ұғымдар болуы мүмкін. Мағынасы - субъективті түсіну және жағдайға деген көзқарас, ақпарат. Түсінбеушілік мағыналарды түсінудегі қиындықтармен байланысты. Мағыналар мен мағыналардың өзара өзгеру процестері (мағыналары мен мағыналарын түсіну) диалог пен өзара түсіністік құралы ретінде қызмет етеді. Болу қабаты шағылыстырушы қабаттың басталуы мен басталуын қамтиды, өйткені мағыналар мен мағыналар тіршілік қабатында пайда болады. Сөзде көрсетілген мағынада: кескін; операциялық және пәндік; мағыналы және объективті әрекет. Сөздер, тіл тек тіл ретінде өмір сүрмейді, оларда тіл қолдану арқылы игерілген ойлау нысандары ескертілді. Өзін-өзі танудың негізгі функциясы - адамға оның іс-әрекеттерінің мотивтері мен нәтижелеріне қол жеткізу және оның шын мәнінде не екенін түсінуге, өзін бағалауға мүмкіндік беру. Егер бағалау қанағаттанарлықсыз болса, онда адам өзін-өзі жетілдірумен, өзін-өзі дамытумен айналысады немесе ішкі жанжалдың травматикалық әсерін болдырмастан, осы жағымсыз ақпаратты алмастыратын қорғаныс механизмдерін қосады. Адамның жеке басын білудің арқасында ғана ерекше функция пайда болады - қорғаныс - жеке адамды даралау қаупінен қорғау ниеті. 119. Есте сақтау, оның түрлері және механизмдері. Ақпаратты есте сақтау және көбейту процестерінде мидың әртүрлі бөліктерінің ролі. Оқу процесінде есте сақтау мидың әртүрлі құрылымдарын қолдана отырып жүзеге асырылады, оның ішінде екі деңгей: 1) спецификалық емес (церебральды) - бағаналы ретикулярлы қалыптастыру, гипоталамус, ассоциативті таламус, гиппокамп және фронтальды кортекс; 2) модальды-спецификалық (аймақтық) - фронтальды қыртысты қоспағанда, жаңа ми қыртысының әртүрлі бөлімдері. Ми қыртысы - бұл жад модуляциясының негізгі субстраты. Ми қыртысының жеке құрылымдарының бұзылуы әртүрлі процестердің бұзылуына байланысты есте сақтау қабілетінің бұзылуына әкелуі мүмкін: есте сақтау, сақтау немесе көбейту. Мидың есте сақтау аппаратына қатысты ой, басқа да жоғары функциялар сияқты, жад полисистема қағидасына сәйкес ұйымдастырылған деген ой дамыды. Н.П. Бехтерева, мидың есте сақтау процестерімен тығыз байланысты аймақтары бар болғанымен, мидың физиологиялық параметрлері және оның электрлік ынталандыруы туралы мәліметтер таратылған принцип бойынша ұйымдастырылғандығын көрсетеді, яғни. әр жад үшін әр түрлі және әр түрлі фазаларды қамтамасыз ететін көптеген жүйелер бар, олардың әрқайсысы үшін ортақ және әртүрлі сілтемелер бар. Ми қыртысының дөңес бөлігінің зақымдануы немесе алынып тасталуы, анализатордың кортикальды аймағында қабылданатын, өңделетін және мүмкін сақталатын ынталандыру түрлеріне ғана қатысты селективті, модальды-жадтық ақаулардың дамуына әкеледі. Ассоциативті кортикальды аймақтардың жергілікті зақымдануында бұрын күшейтілген шартты рефлексті қосылыстардың үзілуіне негізделген ішінара мотор, көру, есту және басқа амнезиялар байқалады, яғни. ұзақ мерзімді есте сақтау бұзылады. Морфологиялық және физиологиялық зерттеулердің нәтижелері сақина жүйесінің болуы туралы идеяны қалыптастыруға ықпал етті: гиппокамп - гипоталамус - ретикулярлы қалыптастыру. Бұл филогенетикалық тұрғыдан ежелгі жүйе тікелей және кері байланыстармен біріктіріліп, жаңа кортекс мидың басқа жүйелерін өзін-өзі және реттеуді жүзеге асырады. Уақытша кортекс қиялды ақпаратты жинауға және сақтауға қатысады. Уақытша локальды эпилепсияға арналған хирургия науқастың жаңа ақпаратты есте сақтау қабілетін жоғалтуға әкелді, бірақ операция алдындағы жад сақталды. Жад механизмдерінде маңызды рөл шартты және шартсыз қоздырғыштардың конвергенциясының алғашқы нүктесі болып табылатын гиппокампқа беріледі, онда гипоталамустың қозғаушы қозуы септума арқылы сыртқы ортадан алынған ақпаратпен салыстырылады. Гиппокамп, бір жағынан, селективті кіріс сүзгісі рөлін атқарады, ұзақ мерзімді жадта сақталатын жедел қоздырғыштарды бөліп көрсетеді және сыртқы сәтте қоздырғыштардың реакциясын жояды. Екінші жағынан, гиппокамп мотивациялық қозу әсерінен жадтан іздер алады. гиппокамп жадтан ақпаратты түзетуге және шығаруға қатысады, мұны келесі клиникалық бақылаудан көруге болады. Ретикулярлық түзілім жадтың іздерін (энграммаларын) бекіту мен көбейтуге қатысатын құрылымдарға белсенді әсер етеді, сонымен қатар энгрограммаларды қалыптастыру процестеріне тікелей қатысады. Ретикулярлық қалыптастыру функциясының, мысалы, нейрофармакологиялық агенттердің тежелуі шоғырландыру процесінің бұзылуымен бірге жүреді. Таламокорталық жүйе қысқа мерзімді есте сақтауды ұйымдастыруға ықпал етеді, таламиялық аймақтың доромедиальды және вентраполярлық ядроларының бұзылуы жағдайында жаңа материалды игеру және бұрын алынған ақпаратты сақтау қиынға соғады. Бұл ядролардың әсері кортекстің фронтальды бөліктерінде олардың белсенділігінің әлсіреуімен байланысты. Электрлік ынталандыруды немесе нейрофармакологиялық препараттарды қолдана отырып, таламокорталық жүйенің белсенділігін арттыру қысқа мерзімді жадтың жақсаруымен қатар жүреді, атап айтқанда, оның «жадының жаңғырығы» деп аталатын ең қарапайым түрі. тікелей өндірілетін материалдың көлемі оны тез қарқынмен ұсынғаннан кейін артады. Негізгі ақпарат фронтальды кортекске екі жолмен енеді: сенсорлық проекция аймағынан және таламустың ассоциативті ядроларынан. Фронтальды лобтардағы екі импульстік ағындар өңделеді және фронтальды лобтардың нақты және интегративті белсенділігі үшін негіз болады; мұнда жалпы мінез-құлық бағдарламалары мен жақын подкортқа арналған командалар құрылады. Егер фронтальды лобтар бұзылса, іс-әрекетті ұйымдастырудағы қиындықтар, оңай алшақтау және қоздырғыштарға қайталанатын стереотиптік реакцияларға бейімділік байқалады. Дегенмен, ақпаратты есте сақтауда және сақтауда жеке құрылымдардың мамандандырылғандығына қарамастан, әсіресе дағдыларды дамытуда ми толығымен жұмыс істейді. Бұл, мысалы, Г.М.Жаспердің экспериментінің нәтижелері бойынша, маймылға шартты сигналды қолдана отырып, теріні ауырлататын әсер ететін электр тогын өшіруді алдын-ала үйреткен. Егер «дайындалған» аяқ-қол бекітілген болса, токты шартты сигнал арқылы өшіру процесі бірден артқы жағынан, яғни «үйретілмеген» аяқпен қамтамасыз етіле бастайды.Кейбір авторлар ұзақ мерзімді есте сақтаудың маңызды рөлі нейрондарды құрайтын глиальды жасушалардың белсенділігіне байланысты деп санайды. Бұл жасушалар, жануарлар оқытылғандықтан, синаптикалық берілуді жеңілдететін арнайы заттарды синтездейді, сонымен қатар сәйкес нейрондардың қозғыштығын өзгертеді. Глиальды жасушаларда оқыған кезде РНҚ құрамы жоғарылайтыны көрсетілді. Кейбір авторлардың пікірінше, глиа жасушалары ми нейрондарының қызметін ерекше бағдарламалайды. Осылайша, есте сақтау механизмдері синаптикалық аппараттардағы және нейрон сомасының өзіндегі пластикалық процестерге негізделген. Иілімділік дегеніміз - сигнал берілуіне әсер ететін нейронның қасиеттерінің ұзақ мерзімді өзгеруі. Постсинаптикалық пластиктің мембраналық процестерінің негізі - рецепторлық ақуыздың сезімталдығы мен мөлшерінің өзгеруі. Рецепторлық ақуыздың сезімталдығы нейротрансмиттердің әсерінен өзгереді, ол белокты белсенді емес формадан белсендіге ауыстырады. Мұндай өзгерістердің ұзақ сақталуы медиатордың келесі бөлігі нейронның постсинаптикалық мембранасының өткізгіштігіне, оның қозғыштығына және сома нейронының одан әрі биохимиялық қайта құрылуына күшті (немесе әлсіз) әсер етеді. Қысқа мерзімді және аралық жад процестері, олардың динамикалық түрде тартылған жүйке элементтерінің уақытша реттілігі құрылымдық-кеңістіктік матрицаға айналады. Демек, ұзақ мерзімді жадтың өзі (оны қалыптастыру және шығару сәтінен тыс) процесс емес, құрылым болып табылады (көп деңгейлі кеңістіктік таралуымен); бұл оның көптеген сыртқы әсерлерге тұрақтылығының себебі және қысқа мерзімді жадтан едәуір айырмашылық, бұл процесс болып табылады. 120. Ұйқы және оның мәні. Ұйқының түрлері. Ұйқы теориялары. Ұйқы және сергектік орталықтары. Ұйқы- бірнеше кезеңдерге бөлінетін белсенді процесс, олардың әрқайсысы өзіндік ақыл-ой, қозғалтқыш және электрлік белсенділікпен, сондай-ақ вегетативті және эндокриндік ерекшеліктерімен сипатталады. Ұйқы - бұл кез-келген уақытта күшті тітіркендіргіштердің көмегімен адамды алып тастауға болатын санасыз күй. Бөлу: 1. Физиологиялық күнделікті ұйқы. 2. Жануарлардың маусымдық ұйқысы 3. Гипнотикалық ұйқы. 4. Наркотикалық ұйқы. 5. Патологиялық ұйқы. Ұйқының баяу күйінде ми жасушалары өшпейді және белсенділігін төмендетпейді, қайта қалпына келтіреді; жылдам ұйқы кезінде, ми қыртысының нейрондарының көпшілігі белсенді ұйқы режиміндегідей қарқынды жұмыс істейді. Осылайша, ұйқының екі кезеңі өмірде шешуші рөл атқарады, олар ми функцияларын қалпына келтірумен, алдыңғы ұйқы кезінде алынған мәліметтерді өңдеумен және т.с.с байланысты, бірақ бұл рөлдің нақты мәні - белгісіз болып қалады. Ұйқы және ояту күйлері өте күрделі. Олардың реттелуіне мидың әртүрлі құрылымдары мен әртүрлі нейротрансмиттерлік жүйелер қатысады. 1) мелатонин гормонын шығаратын гипоталамустың (дененің негізгі электрокардиумы) және қарыншалық бездің торын, супрачиасматикалық ядроларын қоса, белсенділік-тыныс ырғағын реттеу механизмі. 2) ұйқылықты сақтау тетіктері - ретикулярлық қалыптасу аймағында, көк дақтар аймағында, тіндердің ядроларында, артқы гипоталамуста, базальды алдыңғы ми ядроларында орналасқан адамның саналы іс-әрекетінің барлық спектрін қамтамасыз ететін субкортикалық активтендіретін жүйелер; нейротрансмиттер ретінде олардың нейрондары глутамин қышқылын, ацетилхолинді, норепинефринді, серотонинді және гистаминді шығарады. 3) мидың әртүрлі бөліктерінде шашыраңқы болатын арнайы ингибиторлық нейрондар жүзеге асыратын және сол медиаторды - гамма-аминобутир қышқылын шығаратын баяу ұйқының механизмі. 4) Варолиев көпірі және медулла облонгата деп аталатын аймақта орналасқан нақты анықталған орталықтан басталатын парадоксалды ұйқының механизмі. Бұл жасушалардың химиялық сигнал таратқыштары - ацетилхолиниглютам қышқылы. Белсенді ұйқы және парадоксальды ұйқы кезінде ми қызметінің сыртқы ұқсастығына қарамастан, бұл күйлердің түбегейлі айырмашылығы барлық активтендіретін ми жүйелерінде, парадоксальді ұйқы кезінде тек бір немесе екеуі ғана белсенді болады, дәл мидың сабағында орналасқан. Барлық басқа жүйелер өшірулі, ал олардың нейрондары парадоксалды ұйқының бүкіл кезеңінде үнсіз. Бұл біздің нақты әлем мен армандар әлемін қабылдау арасындағы айырмашылықты анықтайды. Дегенмен, ұйқының екі фазасының басталуын және ауысуын анықтайтын механизмдер әлі де жақсы түсінілмеген. Ұйқының физиологиялық мәні. Қазіргі мәліметтерге сәйкес, армандар - бұл ішкі дифференциалды тежелудің жетіспеушілігімен мидағы нейрондардың бұзылған қызметінің нәтижесі. Ұйқыға бейімделу (бейімделу) мағынасы әлі дәлелденген жоқ. Ұйқысыз ұйқысыз сананы оны тудыруы мүмкін түрлі сыртқы және ішкі ынталандырулардан арылтып, армандар қорғаныс қызметін атқарады деп саналады. Ми қыртысының жасушаларының белгілі бір тобын қоздыратын және армандардың пайда болуына себеп болатын сыртқы ынталандыруларға ұйықтап жатқан адамның сезім жүйесіне түрлі әсер етеді. Бұл шу, бөлменің жарықты жарықтары, өткір иістер, терінің температуралық тітіркенуі және т.б., сонымен қатар асқазанға, қуыққа, тыныс алудың азаюына байланысты әр түрлі қабылдаушы импульстар және т.б. Армандарды мотивациялық доминант анықтауға болады. Мысалы, аш адамда жиі армандайды, оның себебі - тамақ іздеу және тамақтану, жыныстық үстемдік армандары жыныстық үстемдіктің фонында пайда болады. Доминант іске асырылғаннан кейін бұл армандар жоғалады. Осыған байланысты, ұйқыда нақты өмірде қол жетпейтін әр түрлі армандар, ұйқылар «іске асырылуы» мүмкін. Ұйқылар күшті әсерлердің, қызықты пікірталастардың және басқалардың іздерін тудыруы мүмкін. Психоаналитикалық тұжырымдама бойынша, түсінде барлық адамдарға тән биологиялық мотивтердің тасталуы болады (дұшпандық, жыныстық қатынас және т.б.). Бұл мидың «ағызуының» бір түрі, шамадан тыс қозуды жояды. Алайда мұндай тұжырымдама күмәнді болып саналады. Қазіргі уақытта ағындары тыныс алудың қиындауы (гипоксия), жүрек қызметінің бұзылуы, безгегі және т.б. салдарынан күшейетін армандардың импульстары туралы гипотеза ұсынылуда. Кейде сол ұйқы бірнеше күн, тіпті айлар бойы қайталанады. Мұндай жағдайларда арманның диагностикалық мәні туралы айтуға болады, бұл ұйқы туралы, оның себебі ішкі ағзалардан болатын тітіркенулер. Сондықтан ұзақ уақыт бойы қайталанатын монотонды ұйқыларды дәрігер талдауы керек жүктеу/скачать 0,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|