Физиология (гректің physis – табиғат, logos – ілім)
Бақаның нерв-бұлшықет препараты мен оқшауланған балтыр бұлшықет препаратын дайындау
жүктеу/скачать 0,71 Mb.
|
физиология
- Бұл бет үшін навигация:
- 124. Қозғыш ұлпаларда биоэлектрлік құбылыстарды көрсетудің биологиялық әдісі (Л. Гальванидің 1 және 2 тәжірибесі).
| 123. Бақаның нерв-бұлшықет препараты мен оқшауланған балтыр бұлшықет препаратын дайындау
Нерв-бұлшықет препаратын дайындау Жұмыс үшін қажет: бақа, дәке майлықтар, препараттау үшін тақтай, Петри кесе, 0,6% ерітінді натрий хлориді. Жұмыс барысы: Бақаның артқы аяқ препаратын дайындау. Бақаны алып, дәке салфеткасына бұрап, алдыңғы бақа аяқ-қолдарын денеге қысып, басы бос қалатындай етіп. Миды және жұлынды бұзу арқылы бақаны қозғалысын тоқтатып. Жұлынның бұзылуынан кейін жұлынның каналынан инені алып тастап және рефлекстердің болуын тексеру. Бақаның артқы аяқтарынан ұстап, омыртқаны көлденең кесіп, омыртқаның оң және сол жағынан кесіп, теріні бұлшықет пен теріні симфизға дейін кесу. Салбыраған ішектерді кесіп алыптастау керек, сосын бақаның артқы аяғының препараты дайын болады. Жамбас артқы бетіне жоғары орналастырылады. Препаровальді ілмектермен бұлшық етті жылжытып, шонданай нервін ашады. Жамбас буынынан жамбас басын алып, жамбас бұлшық еттерін алып тастайды. Осы операциялардың нәтижесінде реоскопиялық аяқтың препараты алынады. Нерв-бұлшықет препаратын дайындау үшін ахилов сіңірін кесіп өтіп, оны алып, тізе буынына дейін бұлшықетті бөледі. Қалған сүйектер мен сирақтың бұлшық еті жойылады. Нәтижесінде нерв-бұлшықеттік препараты дайын болады, препарат құрамы шонданай жүйкесі, балтыр бұлшық еті және ортан жілік сүйегінен тұрады. 124. Қозғыш ұлпаларда биоэлектрлік құбылыстарды көрсетудің биологиялық әдісі (Л. Гальванидің 1 және 2 тәжірибесі). Бұлшықеттер мен нервтерде қозудың пайда болуы мен таралуы оларда биопотенциалдардың пайда болуымен қатар жүреді. Тірі ағзаның қоздырғыш тіндерінде биоэлектрлік құбылыстардың екі түрін, тыныштық токтарын және әсер ету токтарын байқауға болады. Бірінші рет тірі тіндердегі электр құбылыстары бар екенін Гальвани тапты. Өз экперименттер кезінде ол балконның темір шетіне мыс ілгегіне ілінген бақаның аяқтары, әрбір сүйенішпен жанасқанда жиырылады. Осы негізде Гальвани бақа аяқтарының қысқаруы жануарлардың электртоғы деген қорытынды жасады. Ол нерв және бұлшық ет қарама-қарсы электр зарядтарын алып келеді және осы тәжірибедегі металл өткізгіш рөлін атқарады деп санады. Алайда А. Вольта Гальвани тәжірибесін қайталап, бұл экспериментте потенциалдардың әртүрлілігі тізбектің ылғалды өткізгішпен тұйықталу кезінде екі металдың арасында пайда болады, оның рөлін бақаның тіндері орындайды. Кейінірек Гальвани бұлшық ет және нерв электр құбылыстарының болуын дәлелдеу үшін жаңа тәжірибе жасады. Ол бұлшық етке шыны таяқшаның көмегімен нерв зақымдалған және зақымданбаған бұлшық ет бөліктерін жалғайтындай етіп оның нервін тастады. Бұлшықет тізбегінің тұйықталуы кезінде бұлшық ет жиырылды. Бұл тәжірибе Гальвани екінші тәжірибесі деп аталды, немесе металлсыз жиырылу. Гальвани осы тәжірибедегі биотоктың себебі тіннің зақымдануы мен зақымданбауы арасындағы потенциалдар айырымының пайда болуы болып табылады. Бұл ток, тыныштық тогының атауын алды. Л.Гальванидін 1-ші тәжірибесінің алгоритімі Жұмыс үшін қажет: бақа, дәке майлықтар, препараттау үшін тақтай, Петри кесе, гальваникалық пинцет, 0,6% натрий хлоридінің ерітіндісі. Жұмыс барысы: жұмыс істеу үшін бақа артқы аяқтарын қолданады. Препаратты шыны пластинкаға қойыңыз. Гальваникалық пинцетті жүйке өріміне тигізеді, сосын пайда болған қысқаруларды бақылайды Л.Гальванидін 2-ші тәжірибесінің алгоритімі Жұмыс үшін қажет: бақа, дәке майлықтар, препараттау үшін тақтай, Петри кесе, гальваникалық пинцет, 0,6% натрий хлоридінің ерітіндісі. Жұмыс барысы: жұмыс істеу үшін бақаның реоскопиялық табанын пайдаланады. Тізе буынына дейін шонданай нервін препарлайды. Нервті сақтай отырып санның төменгі үштен бір бөлігін кеседі. Нервті тез тастайды (оны омыртқа қалдықтары) қалған жамбас бұлшық етіне ол үшін бір мезгілде зақымдалған (көлденең) және зақымданбаған бұлшықеттің (бойлық) бетіне тастайды. Бұл кезде тізе бұлшық еті қысқартылады. Тәжірибе нерв жоғары қоздырғыштықты сақтаған жағдайда ғана, ал жамбас бұлшықетін кескей бойында тәжірибе жүзеге асады. 125.К.Маттеучи тәжірибесі. 1838 жылы Маттеучи гальванометрмен тыныштық тогын ашты,бұл бұлшықеттің кесілген бөлігі мен кесілмеген жерінде потенциал айырмасы бар жоғын жолақ бұлшықеттің сыртқы бөлігінде оң зарядты кесілген жері болатынын анықтады.Бұл тәжірибе басқа препараттың жүйкесіне арналған тітіркендіргіш ретінде қолдануға болатынын,жиырылып бұлшықетті тоқтар жоғары екендігіне куман тудыртады. Екінші тәжірибесі бақа сирақтарынан екі жүйке ет препаратын жасап біріншісінің шонданайынан жүйкесін екіншісінің балтыр етіне салып түйістіріп екінші препараттағы жүйкені тітіркендіргенде екеуінің де балтыр еттері бірігіп жиырылғанын көреді.Тіке тітіркендірмесе де тәрәншә препараттың балтыр етінің жиырылуы екіншіде қозу тогы көрінеді еттің үстінде жатқан бірінші препараттың жүйкесі арқылы жүріп балтыр етті тітіркендіреді,деп болжаған. Тін қозғанда тыныштық тогы басқа тоққа и ток қозу үрдісіне жалғасып жүйке бойымен жылжып таралатынын дәлелдеген.Маттеучи тәжірибесінің барысы ол бақаны өлтіріп одан препарат жасаймыз оның артық мүшелерін алып тастап тек сирақ пен табанды қалдырамыз.Омыртқа кесіндісін алып тастап екі аяқты пластинканың үстіне қоямыз.Бұлшықеттік препараттың жүйкесін электродқа қоямыз олар стимулятормен байланысады.Бұл препаратқа ұзына бойы екінші препарат жүйкесі қойылады.Бұл жерде аяқтардың титаникалық жиырылуын қараймыз. 126.Электроэнцефалограмма талдауы. Бас миының функционалдылығын электрлік белсенділігін тіркеуге бағытталған Электрофизиологиялық әдіс.ЭЭГ эпилепсия диагностикасында,мидағы ісіктердің,тамырлардың мидың қабынуын және тағы басқа күйлердің диагностикасында қолданылады.Ми қыртысында элекрлік потенциал электрлік тербеліс ретінде тыныш күйде сырттан ешқандай әсерінсіз тіркеледі,жиілігі мен амплитудасы әртүрлі болады.Электроэнцефалограмманың жиілігі мен амплитудасына байланысты 4 типке бөлінеді. 1.Альфа ырғақ синусоидқа ұқсайтын ырғақты тербеліс жиілігі сек.8-13рет, 50мкв.Бұл ырғақ түрі адам қимылдамай психикалық тыныштық күйде болса мидың шүйде және төбе бөлімінде анықталады. 2.Бета ырғақтық жиілігі сек.13,аплитудасы 20-25мкв ой жұмысында,эмоция,тітіркену кезінде пайда болады. 3.Тета-өте сирек болады,ырғақ жиілігі 4-8рет,амплитудасы 100-150мкв ұйықтағанда,гипоксия,наркоз кезінде кезедеседі. 4.Дельта-жиілігі 0.5-3.5рет ,амплитудасы 200-300 мкв,терең ұйықтағанда,наркозда,гипоксияда және мидың потологиясында кездеседі. ЭЭГ мидағы ырғақты шығаратын немесе тежейтін постсинапстық потенциалдарыдың жиынтығы.ЭЭГ ми қыртысының бөлімдерінде әрекет жағдайы ми патологиясында орнын анықтайды.Жануарлардың ми қыртысының қызметін анықтау жеке нейрондардың потенциалдарын тіркеу әдісі қолданылады. 127.Бұлшықет жиырылуының қисық сызығын жазу әдісі. Жеке бұлшықеттің жиырылуы дегеніміз бұлшықеттің жеке табалдырықтық немесе табалдырықтан жоғары күйге жауап қайтары реакциясы.Жеке жиырылу кезінде бұлшықетке тітіркендіргіш әсер етсе пайда болған жиырылулар жинақталады.Ал если екінше тітіркендіргіш бұлшықет босаңсу кезінде әсер етсе жинақталуы толық емес ал жиырылуы кезінде әсер етсе жинақталуы толық деп есептеледі.Препарты тізе буынның қапшығы и ахиллов сіңірі арқылы миографқа бекітеді,раманы оңға жылжытып ілгішпен бекиді.Раманы тура сол қалпында миограф перосын сол жағынан 0.5 смге томеннен 1смге пластинкаға беку керек. Ток көзі кілті және фадь аппаратың контактын босатып бұлшықеттің жиырылуы жеткіліктілігін тексереді.Если жиырылуы жай болса котушка жақындайды.Қозғалыста пластинка жанасуды тоқтатады бұлшықетті тітіркендірген кезде уақытты табу үшін оны ұстап тұрған ілмекті босатады,рамканы қолмен ұстап жанасуға босатылған штативті жайлап жақындатады осы қалыпты кілтті босатады сол себепті бұлшықет жиырылады.Шыныға жанасу тоқтағае бұлшықетті тітіркену уақыты тік сызықпен белгіленеді.Миографтың перосын тартып раманы қойып ілмекті босатып, кілтті тұйықтап соныңда бәрі біткесін пероны жібереміз.Ол бұрынға бастапқы қалпында қалу қажет.Ілмекті көтеріп раманы қозғалысқа келтіреміз сол кезде бұлшықет жиырылады миограф перосы жеке жиырылған бұлшықет қисығын сызады. Миографты жылжытып уақытты белгілейді,ол үшін рама ілмекті жіберу керек.Пластинканың сол жақ бөлімінен 0.5см жоғары орналасқан электрокамертонның төменгі аяғына пероны орналастырамыз,кілтті тұйықтаймыз.Камертон қозғала бастайды перо тспада тік сызықтарды салады.Раманы қозғалтып ілмекті көтереді, жеке жирылудың қисығы камертон синусоиданы жазады.Латентті периодта қанша тісше бар екенін есептейді. 128.Динамометрия. Диномометрия максимальді бұлшықет жиырылу кезінде күшін және қол бұлшықетінің күштік төзімділігін зерттеу әдісі.Жүргізілуі зерттеу жүргізіліп жатқан адамды тұрғызып қолына диномометрді береміз,екіншіььқолын еркін кеуде бойында ұстап керек.Максимальді күшпен динамометрді екі рет қысамыз. Бұлшықет күшін бағалауға болатын ең жоғарғы нәтижені жазамыз. Бұлшықеттің зерттеудің максималді мүмкін күші мен жиілігі 5сек рет болатыг диномометрді 10 рет қысуды сұраймыз.Әр қасқан сайын нәтижені жазып отырамыз,жұмыс жасау қабілетін арнайы формуламен анықтаймыз. P-жұмыс жасау қабілеті F1-f2-диномометрия көрсеткіші n-Диномрометрді қысу саны 129.Электромиограмманың тіркелуі мен талдауы. Электромиография бұлшықеттің электрлік белсенділігін тіркеу әдісі.Қондырғыны электр тогына қосамыз,миографпен жұмыс жасау үшін оны 10минут қыздырамыз,сезітмалдығы ауыстырып колибровка жағдайына келтіреміз.Сүзгіш ұстағышты өзінің жағдайна келтірміз.Тіркеу электродының штекерін каналдардың кіре берісіне қосамыз,қоздыру электродының штекерін реттеуші стимулятордың шыға берісіне қосамыз.Реттеу блогының селектор тұтқасын ручная белгісіне қойып, стимулятордың шыға беріс деңгейін ауыстырамыз.Длительность серий тұтқасын 200қалпына келтіріп терідегі электродтар қойылатын нүктені спиртпен тазалаймыз.Стимуляциялық электродты пе тіркегішті койып арасына электрод қоямыз.M-жауапты тіркейміз.Шеткі жүйкені электрлік тітіркендіргіш әсер еткенде M-жауап туады бұл дистальді бағытта болады,бұны басқаша моторлық потенциал деп атаймыз потому что потенциал қозғалыстың бірлігінің қосындысына қорытынды жасайды.Ручной пуск кнопкасын басып максимальді амплитуда стимулын блок стимуляциясына енгіземіз,максимальді импульс интенсивті 30-40% жоғарлатады.М жауаптың жасырын кезін қарау үшін тітіркендіргіш импульсын 0.1мс пайдаланамыз.Қалыпты жағдайда екі кезеңдік ауытқудада жақын шамада болатын М жауаптың амплитудасын,формасын бағалайды. Тітіркендіргіш табалдырығын М жауаптың толық жоқ болуына деин серпілік амплитудасын айту арқылы табамыз.Тыныштық күйде тітіркендірудің минималді күшіне бұлшықет потенциалы пайда болады и сол М жауаптың табалдырығы болып келеді.Бұлшықет табалдырығының жауабы анықтау импульс ұзақтығына тәуелді оте үлкен болуы кереек Қозғыштығы жоғары қозғалыс бірлігінің потенциалы М жауапты тұрақтандыру кезінде сезімталдылықты тіркеуде М жауаптың табалдырығы 20-30 нкВ болу керек. Тітіркендіру импульсін жоғарлатып максимальді М жауабын аламыз,токтың дальше көбею потенциал жиын амплитудасын жоғарлауына әкеледі.Вольтажды супер максимальдыға көтеріп,М жауабының практикады және диагностикадағы маңызын анықтаймыз.Бұл кезде М жауабының амплитудасы мен формасы,жасырын кезі өзгереді,осы моментте ауруға шалдығу дәрежесі анықталуы мүмкін.Бұл мәліметтердің барлығы операция жасар алдында оперативтік,консервативтік емдеу алдында анықтау керек. 130.Тісті және тегіс тетанусты алу. Тітіркенудің жиілігіне қарай тегіс тетанус және тісті тетанус болып ажыратылады.Тетанустың булай ажыратылуы оның жиілігіне байланысты,сол себепті тітіркенудің жиілігі секундына 20 асатын болса жайпақ тетанус, ал 15-20 арасына жетсе тісті тетанус болып келеді.Орталық жүйке жүйесі ағзаларға көп серпіністер береді,жеке серпіністер болмайды сол себептен жүректен басқа еттер жеке жиырылмайды.Жүректің жиырылып босаңсуы оның рефрактерлік кезеңіне келеді және ұзақтығына байланысты,егер орталық серпіністер жүректің рефрактерлік кезіне сай келсе жауапсыз қалады.Сол себепті бір серпініске жауап берсе жиырылып кеин босап үлгереді.Жиырылудың өзінде тез және баяу жиырылаиын ет талшықтары болады.Тез жиырылатын талшық матонейронның аксонымен бір түйіспе құрайды.Бұл жерде жүйке серпінісінен әрекет потенциалы пайда болады,ол ет мембранасы боймен тез таралып фазалық қимылдар жасайды.Баяу жиырылатын ет талышығы мионевралдық түйіспен жалғасады.Бұларда постсинапстық қоздыру потенциалы болмайды сол үшін бұлшықеттің қатаю қабілеті көп бұл тонустың жиырылуы болып келеді. 131.Тікелей және жанама тітіркенуді қозу табалдырығын анықтау. Тәжірибелік жағдайлардабұлшықеттің жиырылуы өзін тікелей тітіркендіргенде және нақты бұлшықеттің жиырылуын өзін тікелей тітіркендіргенде тудуруға болады.Қоздырғыштық өлшемі қозу тудыра алатын қозу күшінің минималді мәні қозу табалдырығы болып келеді.Бұлшықеттегі қозу оның жиырылуы,егер қозғыштық бұлшықетке әсер етсе оның минималды күші бұлшықетке әсер етсе қозуды білдіреді,минималды жиырылуға алып келетін электр тогы жүйкенің қозуы болып келеді.Жүйке бұлшықеттік препаратты табан сіңірі арқылы томен,тізе буыны арқылы жоғары етіп тік бағытта орнатамыз.Рингер ерітіндісі батырылған дымқыл мақтаны қойып стимуляторды қосамыз.Ток күшін реттеуші тетікті 0 ге ауыстыру жиылыгын 1ге қоямыз.Кілтті жүйке қалпына қойып ток күшін реттеуші тетікті қозғай отырып бұлшықеттің минималды жиырылуы күшін анықтаймыз.Кимограф таспасына толтырылған сия толтырылған қаламды жақындатып бұлшықет жиырылуын тікелей емес тітіркендіру кезіндегі мәнін жазамыз.Кілтті бұлшықет қалпына келтіріп тікелей тітіркендіру кезіндегі қозу табалдырығын қараймыз.Каждый стимуляциядан кеин тетікті қолмен айналдырып жазбаны тоқтатылған кимограф таспасында көрсетеміз. 132.Нерв бойымен қозудың екі жақты таралуы. Бақаның артқы аяқтарын препарат жасаймыз,бақының санын артқы бетімен жоғары қарай айналдырып.Екі үлкен саусақпен санның бұлшықетін алып шонданай жүйесін аламыз.Шыны ілмекпен төменгі бір бөлігінде 1см арасында шонданай жүйемен жұмыс жасалынады.Санның төртбасы бұлшықетінде тармақтарын сабақтау үшін абай болу керек.Жүйкемен жұмыс жасағанда оның астында қайшы браншасын өткізіп санның сүйегін и бұлшықеттерін кесеміз.Сан мен сирақ бір біріне шонданай жүйкесі арқылы байланысып,препаратты шыны пластинкаға орналастырамыз ал жүйкені стимулятормен байланысқаг электродқа саламыз.Жүйкені қоздырамыз да сан мен сирақ бұлшықеттерінің жиырылуын көреміз.Жүйке талшығының бойымен қозу тітіркендірген жерден бастап екі жаққа таралады. 133.Нерв-бұлшықет препаратындағы қажудың шоғырлануы. Қажу ұлпаның төмендеуімен немесе мүмкіндіктің толық жойылуымен сипатталады или қозуға адекватты жауап беру.Жүйке синапс бұлшықет жүйесіне синапста ең бірінші қажу байқалады.Жүйке бұлшықеттік препараты дайындап бұлшықет вертикальді миографқа бекітеміз жүйкені электродқа орналастырамыз.Миографқа жазылған кимограф жақын орналасады.Сол арқылы қозу күшінің табалдырығын анықтаймыз.Стимулятор жиілігі бір Гцқа қоямыз бұлшықеттің тік емес қозудың қиғаш сызық түрінде кимографқа Қажу ұлпасы қабілеттілігінің толығымен жойылуы немесе төмендеуі біртұтас организмнің уйреншікті тітіркендіргіш әсеріне жауап тудыруымен сипатталады.Жүйке бұлшықет синапс жүйесіне қажу ең алдымен синапста дамиды. 134. Физиологиялық нерв тұтастығы заңы. физиологиялық тұтастық Заңы қозудың морфологиялық және функционалдық тұтастығы жағдайында ғана жүйке талшығы бойынша таралуы мүмкін. Жүйке талшығына әсер ететін әртүрлі факторлар (есірткі заттары, суыту және т.б.) физиологиялық тұтастықтың бұзылуына, яғни қозудың берілу механизмдерінің бұзылуына әкеледі. Оның анатомиялық тұтастығының сақталуына қарамастан, мұндай жағдайларда қозу бұзылады. физиологиялық тұтастық Заңы жүйке талшығы бойынша қозу, егер оның физиологиялық және одан да анатомиялық тұтастығы сақталған жағдайда ғана жүргізілуі мүмкін. Жүйке талшығына немесе нервке әсер ететін әртүрлі факторлар (есірткі заттары, салқындату, таңу, қысым) оның анатомиялық тұтастығының сақталуына қарамастан, физиологиялық тұтастықтың бұзылуына, яғни қоздыруды генерациялау механизмдерінің бұзылуына және зақымдаушы тітіркендіргіш әсер еткен жүйке учаскесі арқылы оны жүргізуге әкелуі мүмкін. Осылайша, ұйқы кезінде немесе спорттық жарыстар кезінде ыңғайсыз болған жағдайда жүйке өткізгіштер қоршаған тіндердің тарапынан біраз қысым тудыруы мүмкін, бұл олардың қозғалыс және сезімтал функцияларының бұзылуына және жанудың өзіндік сезімінің пайда болуына, шаншуға әкеп соғады — "аяқты лақтырды" , "қолын қойды" . 135. Парабиоз. Парабиоз (бұр.: "para" - жанында, "Bio" - өмір) – бұл есірткі, фенол, формалин, түрлі спирттер, сілтілер және т. б. сияқты улы заттардың әсер етуі кезінде пайда болатын өмір қырындағы жағдай және тіндердің өлуі, сондай-ақ электр тогының ұзақ әсері. Парабиоз туралы ілім ағзаның тіршілік әрекетінің негізінде жатқан тежеу механизмдерін анықтаумен байланысты Белгілі болғандай, маталар екі функционалдық күйде болуы мүмкін - тежелу және қозу. Қозу-бұл қандай да бір органның немесе жүйенің қызметімен бірге жүретін тіннің белсенді жағдайы. Тежеу-бұл сондай-ақ тіннің белсенді жағдайы, бірақ қандай да бір орган немесе организм жүйесі қызметінің тежелуімен сипатталатын. Введенскийдің пікірінше, ағзада бір биологиялық процесс орын алады, ол екі жағы бар - тежеу және қозу, бұл парабиоз туралы ілім дәлелдейді. Парабиозды зерттеу кезінде Введенскийдің классикалық тәжірибесі нерв-бұлшықет препаратында жүргізілді. Бұл ретте нерв-ке салынған Электродтардың буы қолданылды, олардың арасында KCl (калий парабиозы) суланған мақта салынған. Парабиоздың дамуы кезінде оның төрт фазасы анықталды. 1. Қозудың қысқа мерзімді жоғарылау фазасы. Сирек ұстанады және бұлшықеттің қымбат тітіркендіргішінің әсерінен азаяды.2. Теңдеуші Фаза (трансформация). Бұлшықеттің жиі және сирек стимулдарына көлемі бірдей қысқартумен жауап береді. Бұлшықет әсерлерінің Күшін теңестіру Введенский мәліметтері бойынша, KСl әсерімен лабильділік төмендейтін парабиотикалық учаске есебінен жүреді. Мысалы, егер парабиотикалық учаскедегі лабильділік 50 им / с дейін төмендесе, онда мұндай жиілікті ол өткізеді, ал жиі сигналдар парабиотикалық учаскеде кешіктіріледі, өйткені олардың бір бөлігі алдыңғы импульспен құрылатын рефрактерлік кезеңде түседі және осыған байланысты өз әрекетін көрсетпейді. 3. Парадоксалды фаза. Жиі стимулдар әсер еткенде бұлшықеттің әлсіз жиырылу әсері байқалады немесе ол мүлдем байқалмайды. Сол уақытта, сирек импульстердің іс-қимылына бұлшық көп жиірек қысқарту орын алады. Бұлшықеттің парадоксальды реакциясы парабиотикалық учаскеде лабильдіктің одан да көп азаюымен байланысты,ол жиі импульстарды жүргізу қасиетін жоғалтады. 4. Тежегіш фазасы. Бұл кезеңде матаның парабиотикалық бөлігі арқылы жиі емес, сирек импульстер өтпейді, нәтижесінде бұлшықет Н қысқарады. Мүмкін парабиотикалық аймақта мата өлді? Егер KСl әрекетін тоқтатса, онда жүйке-бұлшықет препараты парабиоз сатысынан кейін өз қызметін біртіндеп қалпына келтіреді немесе оған бұлшық сәл қысқаратын жалғыз электр стимулдарымен әрекет етеді. Введенскийдің пікірінше, тежеу фазасы кезінде парабиотикалық учаскеде бұлшықетке қозуды тоқтататын стационарлық қозу дамиды. Ол KСl тітіркендіруімен пайда болатын және импульстермен электрлік ынталандыру орнынан келетін қозу жиынтығының нәтижесі болып табылады. Введенск мәліметтері бойынша, парабиотикалық учаскеде біреуден басқа, барлық қозу белгілері бар. Парабиоздың тежегіш фазасы қозу және тежеу процестерінің бірлігін анықтайды. Қазіргі мәліметтер бойынша парабиотикалық учаскедегі лабильдіктің төмендеуі натрийлі инактивацияның біртіндеп дамуымен және натрийлі арналардың жабылуына байланысты. Және оған жиі импульстер түскен сайын, ол көп дәрежеде көрінеді. Парабиотикалық тежелу кең таралған сипатқа ие және көптеген физиологиялық, әсіресе патологиялық жағдайларда, оның ішінде әртүрлі есірткі заттарын қолдану кезінде кездеседі 136. Жұлын рефлексінің уақытын анықтау (Тюрк әдісі бойынша) Рефлекторлы доға (соматикалық) рецептор, центростремиялық (афференттік) нерв, нерв орталығы, центрден тепкіш (эфференттік) нерв және эффектор – атқарушы орган. Перифериядан басталған қарапайым рефлекторлық акт. сол жерде жауап реакциясымен аяқталады. Ең қарапайым рефлекторлық доға моносинаптикалық, яғни екі нейрондан тұрады – афференттік және эфференттік-бір синаптикалық байланыс. Алайда, көптеген жағдайларда қозу жұлын миында орналасқан салмалы (ассоциативті) нейрондар жүйесі арқылы өтеді және осыдан кейін ғана эфферентті нейронға (полисинаптикалық доға) ауысады. керек: штатив, препаровальды жиынтық, суы бар және күкірт қышқылы ерітіндісі бар стақандар (0,5 - 1%). Жұмысты орындау: Жұлын рефлекстерін, алдыңғы миы алынып тасталынған, тек жұлыны сақталған бақадан бақылауға болады. Алдын-ала бақаның басын кесіп, астыңғы жағынан штативке іліп қояды. Тәжірибені 5-10 минуттан соң немесе жұлындық талықсу (шок) өткеннен кейін бастайды. 0,5%-тік күкірт қышқылының ерітіндісі құйылған ыдысқа бақаның артқы аяғының бірін батырғанда ол аяғын тез тартып алады. Тітіркендірудің бастапқы әсерінен алғашқы жауап қайтаруға дейінгі уақыт рефлекс уақыты (Тюрк бойынша) деп есептеледі. Рефлекс уақыты тітіркендірудің күшіне тәуелді болады. Адам рефлекстерінің уақыты хронорефлексометрия әдісімен анықталады. Қабылдағыштар аймағына әр түрлі тітіркендіргіштермен (жарық, дыбыс және т.б.) әсер еткенде пайда болатын соматикалық және вегетативтік реакциялардың жасырын уақыты арнаулы аспаптармен (хронорефлексометрмен) тіркеледі. Сондағы дыбысқа байқалатын рефлекстің орташа уақыты -0,14 с, жарыққа - 0,18 с, ауырсынуға - 0,08 с. Бұл әдіс спорт және еңбек физиологиясында, сонымен қатар ОЖЖ-нің кейбір ауруларын анықтауда кеңінен қолданылады. 137. Жұлын рефлекстерінің орталық тежелуі (Сеченовтік тежелу). Орталық тең емес жүйеде тежелуді зерттеудің басталуы И. М. Сеченовтың "Ми рефлекстері" жұмысының жарыққа шығуымен байланыстырады, онда ол мидың көру дөңестерінің химиялық тітіркенуі кезінде бягушка қимыл рефлекстерінің тежелу мүмкіндігін көрсетті. Орталық нерв жүйесіндегі тежеу - қозу процесінің бәсеңдеуінде немесе бәсеңдеуінде көрінетін белсенді нерв процесі. Орталық тежелу (И. М. Сеченовтың тәжірибесі) - көру сызықтары аймағындағы ми діңінің көлденең кесіндісінің ас тұзының кристалданған тітіркенуі кезінде пайда болатын рефлекс уақытының ұлғаюымен немесе оның толық болмауымен сипатталатын процесс. Сеченовтың классикалық тәжірибесі мыналардан тұрады: миы кесілген бақаның көру бугрларының деңгейінде бүріккіш рефлекстің уақытын табанын күкірт қышқылымен тітіркенген кезде анықтады. Осыдан кейін көрермен бөгендеріне ас тұзының кристалын салып, рефлекстің уақытын тағы да анықтады. Ол бірте-бірте реакцияның толық жоғалуына дейін өсті. Тұз кристалданып, мидың физиологиялық ерітіндісімен жуылғаннан кейін рефлекстің уақыты біртіндеп қалпына келді. Бұл тежеу-ОЖЖ белгілі бір бөлімдерінің тітіркенуі кезінде туындайтын белсенді процесс екенін айтуға мүмкіндік берді. Кейін И. М. Сеченов пен оның оқушылары ОЖЖ-да тежеу кез келген афференттік жолдарға қатты тітіркену кезінде пайда болуы мүмкін екенін көрсетті. Олар кезбе нервтің тітіркенуі жүрек жұмысын толық тоқтағанға дейін тежейді Тежеудің түрлері мен механизмдері Микроэлектронды зерттеу техникасының арқасында тор деңгейінде тежеу процесін зерттеу мүмкін болды. Тежелудің екі түрі оның пайда болу механизмдеріне байланысты: деполяризациялық және гиперполяризациялық. Деполяризациялық тежелу мембрананың ұзақ деполяризациясының салдарынан, ал гиперполяризациялық - мембрананың гиперполяризациясының салдарынан пайда болады. Деполяризациялық тежелудің басталуы алдында қозу жағдайы болады. Ұзақ тітіркену салдарынан бұл қозу тежеуге өтеді. Деполяризациялық тежелудің пайда болу негізінде натрий үшін мембрананың инактивациясы жатыр, соның салдарынан әсер ету әлеуеті және оның көрші учаскелерге тітіркендіргіш әсері азаяды, нәтижесінде қозу тоқтатылады. Бұл тежеудің бір түрі — пессималды, н. Е. Введенский (1886) сипатталған, ол қозу төмен лабильділікке ие кез келген учаскеде тежелумен ауыстырылуы мүмкін екенін көрсетті. Гиперполяризациоинді тежеу ерекше тежегіш құрылымдардың қатысуымен жүзеге асырылады және мембрананың калий мен хлорға қатысты өткізгіштігінің өзгеруіне байланысты, бұл мембраналық және шекті потенциалдардың ұлғаюын туындатады, нәтижесінде жауап реакциясы мүмкін болмайды. 138. Адамның реакция уақытын анықтау Реакция уақыты (ВР) — эксперименталдық психофизиологиядағы негізгі мінез-құлық параметрі. Стимулдан реакцияға дейінгі уақытты бағалайды (әдетте бастау сәті). Бөлінеді үш фаза: рецептордан бас миының қабығына дейінгі жүйке импульстерінің өту уақыты; нерв импульстерін өңдеу және орталық нерв жүйесінде жауап реакциясын алу үшін қажетті уақыт; ағзаның жауап беру уақыты[1]. Реакция уақыты тітіркендіргіш-сигналдың түріне, қарқындылығына,сигнал қабылдауға көңіл-күйіне, жасына және индивид реакциясының күрделілігіне байланысты. Қарапайым реакция уақыты, яғни сигнал пайда болған сәттен бастап қозғалыс жауабы басталған сәтке дейінгі уақыт алғаш рет 1850 жылы Гельмгольцпен өлшенді.[2] ол сигналдың қандай талдағышқа әсер ететіндігіне, сигнал күшіне және адамның физикалық және психологиялық жағдайына байланысты. Әдетте ол: 100-200, 120-150 дыбысы және 100-150 миллисекунд электр тері тітіркендіргіші.[3] Ресейде 1960 жылы электрофизиологиялық әдістер сирек және жолдар болған кезде жаппай зерттелді. Мысалы, Е. И. Бойконың жұмыстары ССП әдісі кең дамытылғаннан кейін негізгі объективті мінез-құлық параметрі болып қала береді. Арнайы аспап — рефлексометр немесе тиісті компьютерлік бағдарлама қолданылады. Батырмаға саусақты басу — басу басталғанға дейін уақыт. Көз қозғалысын жазу-саккада бастағанға дейінгі уақыт. Оператор реакциясының жылдамдығын бағалау үшін қолданылады. 139. Реоэнцефалограф Реоэнцефалография-бас миының электрлік кедергісінің өзгеруін және бас сүйектің жұмсақ тіндерін жоғары жиіліктегі әлсіз ауыспалы токтан өткенде тіркеу әдісі. Мұндай қарсыласу ауытқулары ең алдымен қан тамырларындағы қан көлемі мен жылдамдығының өзгеруіне байланысты. Пульс толқынында токтың периодтық тербелістері пайда болады, олар тиісті күшейтуден кейін кешенді электрлік кедергі - реограмма қисық пульстік тербеліс түрінде графикалық түрде бейнеленуі мүмкін. Оны алу үшін миы арқылы 120-150 кГц жиілігімен шағын күш (10 мА дейін) тогын өткізеді. Мұндай ток ауру сезілмейді және жанама құбылыстар тудырмайды. Сондықтан реоэнцефалография зиянсыз және динамикадағы ми қан айналымының түрлі көрсеткіштерін зерттеуге мүмкіндік береді. Реоэнцефалограммаларды жазу үшін әртүрлі жүйелердің (бір-, екі-, төрт арналы) стационарлық және портативті реографтары қолданылады. РЭГ үшін әртүрлі бұрылыстар қолданылады: маңдай-мастоидальды, маңдай-маңдай, желкелі-маңдай, желкелі-мастоидальды және т.б. РЭГ жазу кезінде әдетте ЭКГ синхронды жазбасын және РЭГ бірінші туындысын (дифференциалды қисық) жүргізеді. Реоэнцефалография жекелеген тамырлы бассейндердегі пульстік қан толтыру көлемі туралы, тамыр қабырғасының жағдайы туралы (тонус, икемділік), қан ағынының салыстырмалы жылдамдығы туралы, сондай-ақ артериялық ағымның және веналық ағымның өзара қарым-қатынасы туралы ақпарат береді. Реоэнцефалография мидың тамырлы зақымдануының сипаты мен орналасуын диагностикалауға мүмкіндік береді. РГ толқындары пульсумен синхронды және жүрек қызметінің циклдарына сәйкес келетін қисық болып табылады. Оның белгілі бір параметрлері бар, олардың негізгілері-кезең, амплитуд және толқын формасы жүрек жұмысы кезінде артериялық жүйеде болатын негізгі процестердің көрінісі болып табылады. Қан тамырлы арнаның белгілі бір учаскесінде қан массасының ауытқуы РЭГ-толқынның тиісті амплитудасымен табанынан жоғарыға дейінгі ең жоғары қашықтықпен РЭГ-да көрінетін пульстік қан толтыру жағдайын көрсетеді. РЭГ-толқын кезеңі жүрек жиілігінің (ТЖС) жиілігімен анықталады. 140. Гаррис – Бенедикт кестесі бойынша негізгі алмасуды анықтау. медицина саласына, атап айтқанда тиісті негізгі алмасудың (БСҰ) мәнін анықтауға жатады және клиникалық физиология, дене шынықтыру және спорт, Кардиология, Эндокринология және медицинаның басқа да салаларында қолданылуы мүмкін. Дене салмағы мен бойын өлшейді. Жасы мен жынысын сауалнама әдісімен анықтайды. Алынған деректер негізінде қыздар мен ұлдар үшін формулалар бойынша көлем индексін есептейді. Содан кейін эталондық ББМДҰ - ға, жасына және өсуіне сәйкес ББМДҰ-ны математикалық өрнектер бойынша анықтайды. Бұл әдіс физикалық параметрлерді анықтау және физикалық және физиологиялық негізделген формулаларды есептеу кезінде қолдану есебінен адамның негізгі алмасуын анықтауға мүмкіндік береді. Жумыс максаты - кесте бойынша негізгі алмасуды анықтау әдістемесін меңгеру және сыналушының шамасын анықтау. Кажет: бой өлшегіш, таразы, негізгі алмасуды анықтауға арналған кестелер. Зерттеу объектісі-адам. Жумыс барысы- Таразылардың көмегімен сыналушының денесінің салмағын анықтайды және бой өлшегіштің көмегімен оның ұзындығын өлшейді. Негізгі алмасуды есептеу үшін сыналушының жынысын ескере отырып, Гаррис-Бенедикт кестелері қолданылады, себебі ерлердегі негізгі алмасу деңгейі әйелдерге қарағанда орташа алғанда 10% - ға жоғары. Мысалы, 27 жастағы сыналатын адам, дене ұзындығы 160 см, салмағы 74 кг. А кестесінде сыналушының массасын және қатар 1084 санын табу қажет. Б кестесінде көлденең жас (27 жас), ал тігінен дене ұзындығын (160 см) табу керек. Жасы мен дене ұзындығының қиылысында 618 саны бар. Табылған екі санды қосып, 1084 + 618 =1702 ккал алады. Есептеу коэффициентін пайдалана отырып, нәтижені килоджоулях түрінде көрсетеді (1702 х 4,1868 = 7125,93 кДж). Қорытындыда кесте бойынша табылған сыналушының "тиісті" негізгі алмасуының шамасын белгілеу. 141. Рид формуласы бойынша негізгі алмасуды анықтау. Рид формуласы мен номограммасы негізгі алмасудың жеке шамасының орташа статистикалық нормадан ауытқу пайызын есептеуге мүмкіндік береді. Бұл ретте артериялық қысым, Пульс жиілігі және ағзадағы жылу өнімдері арасындағы байланыс ескеріледі. Бұл жағдайда алынған нәтижелер үлкен дәлдікпен ерекшеленбейді, бірақ кейбір ауруларда (мысалы, тиреотоксикоз) толық сенімді болып табылады және диагностикалық мақсаттарда пайдаланылуы мүмкін. Негізгі алмасу шамасының 10% - ға дейінгі ауытқуы қалыпты болып саналады. Жұмыс істеу үшін: кушетка, сфигмоманометр, фонендоскоп, секунд көрсеткісі бар сағат, Рид номограммасы, сызғыш қажет. Жұмыс адамда жүргізіледі Жұмыс барысы. Сыналушының Арқада жатқан жағдайында бұлшық ет кернеуінің болмауы және эмоциялық тыныштық жағдайында пульсті есептейді және 1-2 минут аралығымен қатарынан 3 рет оң қолындағы ең жоғарғы және ең төменгі артериялық қысымды (н. С. Коротковтың тәсілі бойынша) өлшейді. Негізгі алмасудың нормадан ауытқу дәрежесін есептеу Рид формуласы бойынша жүргізіледі: ауытқу дәрежесі = 0,75· (Пульс жиілігі + Пульс қысымы · 0,74) — 72. Есептеу үлгісі: 1 мин пульс - 76 соққы, АД - 120/80 мм рт. ст. ауытқу дәрежесі=0,75· [76+(120·80)-0,74]-72=0,75· (76 + 40·0,74)-72=7,2 %. 142. Адамның идеалды массасын номограмма арқылы анықтау Жұмыс барысы: номограмманы қалай пайдалануға болатынын еске саламыз: № 1 шкаласы өсуді білдіреді № 2 шкаласы дене массасын білдіреді № 3 Шкала мінсіз салмақтан ауытқуды білдіреді. Дене салмағының шкаласы бойынша сіз мінсіз салмақтың санын табасыз. Өсу және нақты салмақ мәндерін біріктіріп, идеалдан ауытқу пайызын анықтау Дененің идеалды массасының мәні адамның өсуіне, оның жынысы мен дене бітімінің ерекшеліктеріне) байланысты. 143. Дене температурасын өлшеу. Дене температурасын медициналық термометрмен өлшейді.Алғаш рет медициналық термометрмен өлшеу әдісін 1723 жылы Фаренгейт,ал 1744 жылы Цельский ұсынған болатын. Дененің қызуын көбіне қолтықтың астынан өлшейді.Сондай-ақ дене температурасын ауызға, не тік ішекке салып та өлшеуге болады.Адамның дене температурасын кемінде екі рет өлшеп тұрады: таңертенгілік және кешкілік. Таңертенгілік сағат- 7-8 аралығында, кешкілік -сағат 16-17 аралығында. Бұл екі көрсеткіштің өзара ауытқуы қалыпты күйде шамамен 0,3-1,0 С тиіс.Қалыпты жағдайда адам денесінің қолтық астында өлшегенде дене температурасның көрсеткіші 36,0-37,0 С аралығында,тік ішектегі қызу 0,3-0,5С жоғарырақ болады. Дене температурасының жоғарлау дәрежелері және қызбасының негізгі түрлері: 1.Дене қызуының 37,0-38,0 С аралығы –субфибрильді 2.38,0-39,0С-орташа қызба 3.39,0-41,0С-қатты қызба,41,0С жоғары-гиперпиретикалық болып есептелінеді. Қазіргі кезде дене температурасын өлшеудің басқа да жолдары бар екендігін айтқан жөн.Мысалы,элетронды термометрлер,электромометрлер,тез анықтау үшін-экспресс әдіс,маңдай терісіне қызу көтерілгенде бояуын өзгертетін термоабильді затпен қапталған қағаз қиындысы. Дене температурасын өлшеу үшін қажетті құрал-жабдықтар:термометр,зерттеу адамға өткізіледі. Жұмыс барысы:Дене температурасын өлшеу былай жүргізіледі:құрғақ 35С-ден төмен көрсеткішпен термометрді алдын-ала құрғатып сүртілген қолтық астына терімен толық жанасындай етіп қояды,5-10 минуттан кейін термометрлің көрсеткішін анықтап,оны температуралық бетке жазады.Содан кейін термометрді сілкіп,4/5 бөлігіне дейін немесе толығымен хлораминнің 2% зарарсыздандыру ерітіндісіне (немесе басқа дефинфекциялайтын ерітіндіге) 15минутқа салып қояды,содан соң ағынды сумен шайып,құрғақ күйінде түбінде мақтасы бар,ыдыста сақтайды. Термометрмен жұмыс істеу айрықша сақ болуды қажет етеді,оның бүтіндігін үнемі қадағалап,қарап отыру керек;себебі термометр абайсызда сынатын болса,оның ішінен экологиялық қауіпті зат-сынап-қоршаған ортаға төгіледі. 144. Жеке тұлғаның жеке қасиеттері «үкі немесе жарқанат» тестінде. Бозторғай,көгершін,үкі психологиялық сынағы - дененің биоритмдерін анықтауға және сізге қандай сипаттамалар қолданылатындығын анықтауға көмектеседі. Әр адамның жеке биологиялық ырғағы бар, оған сәйкес адам бүкіл өмірін өткізеді, ол үшін өзінің ағзасын тыңдау керек. Бозторғай немесе үкі сынағы - психологтар ұйқы саласындағы заманауи бақылаулар негізінде құрастырған. Тесттен өту үшін бірнеше минут қажет, сұрақтарға адал жауап беру қажет, бұл адамның хронотиптің нақты сипаттамасын алуға көмектеседі. Бозторғай. Кейбіреулер бастапқыда бәрі осы хронотипке жатады деп санайды. Олар электр қуатының бар-жоғын әлі білмеді және қараңғыда бірден ұйықтап қалды. Олар таңертең оянады, бұл олар үшін қалыпты жағдай, олар өздерін көңілді, күш-қуатқа толы сезінеді. Көбінесе олар сергек көрінеді, өйткені оларда таңертең жүгіруге уақыт пен күш бар. Сондай-ақ, оларды белсенді қимылдар, тез сөйлесу, көңілді позиция арқылы тануға болады. Үкі. Бұл хронотиптің өкілдері түн ортасынан кейін ұйықтап, түстен кейін оянғанды жөн көреді. Бірақ өмірдің қазіргі ырғағы әрқашан ұйқы кезінде энергияны толықтыруға мүмкіндік бермейді, өйткені сіз қалағаныңыздан ертерек оянуыңыз керек. Осыған байланысты, денеде эмоционалды немесе психологиялық стресс пайда болады, сонымен қатар олар жиі ұйқысыз көрінеді. Оларға өз күндерін бір стакан жылы сумен бастауға кеңес беріледі, бұл организмдегі метаболикалық процестерді бастауға және ұйқыдан оятуға көмектеседі. Көгершін .Бұл хронотип адамға күнделікті режимді денеге зиян келтірместен кез-келген ырғаққа келтіруге мүмкіндік береді. Көгершін кез-келген өмірлік жағдайға жақсы бейімделеді. Мысалы, сіз бүкіл түнді достарыңызбен демалыста өткізіп, бірнеше сағат ұйықтап, толық қуатпен жұмыс істеуге бара аласыз. 145. Пиктограмма әдісін қолдану арқылы сигналдық жүйелердің доминантты түрін анықтау. Пиктограмма әдісі - бұл есте сақтау мен ойлауды эксперименттік психологиялық зерттеу әдісі. Бұл әдіс негізі,сынақталушының сөзді және сөз тіркесін жаттауымен сипатталады.Материалды жақсырақ есте сақтау үшін ,ол ұсынылған сөздерді шығаруға көмектесетін нәрсені қағазға суреттеуі керек. Субъектіге осы тапсырмадағы кескін сапасы ешқандай рөл атқармайтындығы, уақытты көрсетпейтіні туралы ескерту керек. Бұл жағдайда тест тақырыбына әріптер мен сандар түрінде жазуға тыйым салынады. Рубинштейн бұл әдісті кемінде 7 сыныпты құратын науқастарды зерттеу үшін қолдануға болатындығын жазады. Қажетті құрал-жабдықтар: Бұл техниканы орындау үшін сізде қарындаш пен қағаз болуы керек (ақ парақ А4). Нысанды ол бір парақтың көлемімен емес, бірнеше парақтармен қамтамасыз еткен дұрыс, сонымен қатар қағаздағы қарындаштың қысымының беріктігін анықтау керек. Есте сақтау үшін 12-16 сөз бен сөз тіркестерін алдын-ала дайындау қажет. Сынақталушы тапсырманы орындағаннан кейін экспериментатор қағазды алып тастайды. Зерттеу аяқталғаннан кейін (шамамен бір сағаттан кейін) экспериментші қағаз парағын шығарады және сынақталушыға өзі салған сызбаны қолдана отырып, сөздерді шығаруды ұсынады. Еске салуды ретсіз түрде ұсыну керек. 146. Айзенк бойынша ЖДЖҚ зерттеу типтері Айзенк тесті - ағылшын психологы Ханс Айзенк жасаған IQ тесті. Сегіз түрлі Эйзенк сынақ нұсқалары белгілі. Алғашқы бес сынақ бір-біріне өте ұқсас және ол адамның нұсқауларын мұқият орындаған жағдайда жалпы интеллектке баға береді. Бұл сынақтар кейде командалық сынақтар деп аталады. Олар есептерді шығарудың әртүрлі тәсілдері бар ауызша, сандық және графикалық материалдарды қолдана отырып, зияткерлік қабілеттерін жалпы бағалауға арналған. Осылайша, артықшылықтар мен кемшіліктерді өзара бейтараптандыруға үміттенуге болады; мысалы, ауызша тапсырмаларды жақсы орындайтын, бірақ арифметикалық есептерді жақсы шеше алмайтын адам ешқандай артықшылыққа ие болмайды, бірақ сонымен қатар кемшіліктерге тап болмайды, өйткені тапсырмалардың екі түрі де тесттерде шамамен бірдей ұсынылған. Сонымен қатар үш арнайы тест әзірленді: ауызша, сандық және визуалды-кеңістік. Бұл тестілер жалпы тесттерді қолдану арқылы анықталмайтын нақты қабілеттерді анықтауға бағытталған. Сонымен қатар, тесттік жинақтарда, әдетте, «зияткерлерге арналған жұмбақтар» (немесе кейбір аудармалардағы «зияткерлерге жылыту») ойыншық атпен бірнеше қосымша ойын-сауық тапсырмалары енгізілген. Осы міндеттердің күрделене түсуіне байланысты олардың нәтижелері сандық тұрғыдан бағаланбайды, ал тапсырмалардың өзі тек «рахаттану, шешім табу үшін» қолданылады. Айзенк анкетасында 57 сұрақ бар. Бұл тест Жеке адамның құрылымдық компонeнттepiн сипаттайды, экстроверсия, интроверсия, нейротизм және жaлғaн көрсеткiштерді бағаулаyға мүмкiндiк бередi. Темперамент түріне жататын нәтижелер координаттар жүйесін қолдана отырып анықталады, оның нәтижелері «нейротизм» және «экстроверсия» масштабында белгіленеді. 147. Қысқа мерзімді есте сақтауды зерттеу. Еске сақтау-мидың ең бір күрделі іс әрекетіне жатады,алынған ақпаратты есте қалдыру,сақтау және еске түсіру қабілетімен сипатталады.Ақпаратты есте сақтау уақытына байланысты қысқа мерзімді және ұзаққа созылған есте сақтауды ажыратады.Қандай да бір есте сақтау түрі болмасын,оны еске түсіру негізінде бағаланады. Қысқа мерзімді есте сақтауды зерттеу үшін қажетті құрал-жабдықтар:10 сөз тіркесінен тұратын нұсқау. Жұмыс барысы:Оқытушы екі сөз тізбегінен тұратын 10 сөздер тіркесін оқып шығады және естіп болған соң зерттелетін студенттер,қараған дамға түсінікті болатындай етіп,оларды сурет түрінде бейнелейді.20-30 минут өткен соң сынақтан өтушілер оқытушы айтқан сөз тіркестерінің есте қалғандарын суреттің астына жазып беруі тиіс.Жұрыс жауаптар санын санап,пайызбен көрсетеді.Мысалы:6 сөйлем дұрыс болса,онда сынақтан өтушінің қысқа мерзімді есте сақтауы 60 тең. 148. «Шульте кестесі» әдісі, немесе сіздің жұмысқа қабілеттілігіңіз қандай? Шульте кестесі- кездейсоқ орналасқан нысандары бар кестелер (әдетте сандар немесе әріптер), белгілі бір ретпен осы нысандарды табу жылдамдығын тексеру және дамыту үшін қолданылады. Кестелермен жаттығулар перифериялық көруді қабылдау қабілетін жақсарта алады, бұл, мысалы, жылдам оқу үшін маңызды. Шульттің қарапайым кестесі - бұл кітап парағының ені, шартты түрде бірдей 25 шаршы ұяшыққа бөлінген төртбұрышты қағаз (5 жол және 5 баған), онда 1-ден 25-ке дейінгі сандар кездейсоқ түрде кәдімгі кітап өлшемінің шрифтімен жазылады. Психологияда Шульте кестелері және олардың модификациясы назар аударуды, ауыстыруды, таралуды, шоғырлануды зерттеу үшін қолданылады. Бұл жұмысқа қабілеттілікті, зейіннің бұзылуының бар немесе жоқтығын анықтауға мүмкіндік береді . Сондай-ақ ол сізге зейін мен ықыласты дамытуға мүмкіндік береді . Жұмыс барысы: Тәжірибе жасау үшін сізге өлшемі 60х60 см бес кесте қажет 1-ден 25-ке дейінгі сандар олардың әрқайсысына шатастырылған Бес сандық кестелер әртүрлі орналастырылған. Сонымен қатар, сізге секундомер керек және кішкентай, шамамен 30 см, көрсеткіш. Экспериментті кемінде 4ші білім класы бар субъектілермен өткізуге болады. Нысанға қысқаша кесте көрсетілген және мына сөздер айтылады: «Мына кестеде 1 мен 25 аралығындағы сандар ретке келтірілмеген». Содан кейін олар үстелді жабады, яғни оны үстелге сандармен қойып, Нұсқаулықты жалғастырады: «Сіз бұл көрсеткіні көрсетіп, 1-ден 25-ке дейінгі барлық сандарды дауыстап айтуыңыз керек. Мұны мүмкіндігінше тезірек орындауға тырысыңыз, бірақ қателеспеңіз, түсінесіз бе? ” (Егер тақырып түсінбесе, олар оған тағы түсіндіреді, бірақ кестені ашпай). Содан кейін экспериментатор бір уақытта кестені қояды науқастың алдында тігінен 70 - 75 см қашықтықта кестені қояды және секундомерді қосып: «Іске кіріс!» дейді. Нысан нөмірлерді көрсетіп,айтып жатқанда, экспериментатор оның әрекетінің дұрыстығын бақылайды және субъект «25» нөмірінатаған кезде,экспериментатор секундомерді тоқтатады. Бірінші кестеден кейін ешқандай қосымша нұсқауларсыз нысанға 2, 3, 4 және 5 кестедегі сандарды іздеуді сұрайды. Нәтижелерді бағалау кезінде, ең алдымен, а нөмірді іздеуге қанша уақыт кеткені көрінеді. Психикалық сау жастаркестеге 30- 50-секунд жұмсайды,секунд, көбінесе 40 - 42 секунд. жүктеу/скачать 0,71 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|