Еңлік жанының сезім тамшылары тек ақ өлеңге ғана сияды. (Б.Кәрібаева)
Жанының – зат есім, ұғым атауы
Бастапқы тұлғасы жан (не?)
Тұрақты белгісі: жалпы есім, дерексіз
Тұрақсыз белгісі: тәуелдік жалғауының үшінші жағы, ілік септігінң жалғауы.
Синтаксистік қызметі: кімнің? ненің? деген сұрақтарға жауап беріп , анықтауыштың қызметін атқарады.
Синтаксистік талдау Сөйлем мүшелеріне талдау 1.Сөйлемді оқып, қандай сөйлем екендігін анықта
2. Сөйлемнен, ең алдымен, баяндауышты тап. (қазақ тілінде баяндауыштың орны тұрақты, яғни баяндауыш сөйлемнің соңында келеді).Баяндауыш екі сызықпен сызылады.
3. Баяндауыш арқылы бастауышты тап. Бастауыш бір сызықпен сызылады.
4.Әрі қарай сөйлем талдау жүйесі сөйлемнің соңынан алға қарай жүргізіледі.Ескерту: Сұрақты дұрыс қой. Оқшау сөздер (қаратпа, қыстырма және одағай сөздер) сөйлем мүшесі болмайды!
Жай сөйлемді талдау Талдау реті: 1.сөйлемді оқып, онда қандай ой айтылғанын анықта
2. сөйлемнің түрін анықта:
- айтылу сазына қарай
- құрылымына қарай
- сөйлем мүшелерінің қатысына қарай
3. Сөйлемдегі тұрлаулы, тұрлаусыз мүшелерді тауып, шартты белгілермен көрсет.
4.Сөйлем мүшесі бола алмайтын сөздер болса, оларға түсінік бер.
5.Сөйлемді сызбамен көрсет.
