Г.М.ҚырғызбаеваЖоғарғы геодезия 129
Кеңістіктегі тікбұрышты координаталар – үш ӛлшемді сызықтың
тікбұрыштық координаталар жүйесі XYZ жер эллипсиодының центріндегі
бастапқы координат, Z ось эллипсиодтің кіші ось бағытымен (айналу осі)
солтүстікке қарай, X осі бірінші геодезиялық бойлық бойымен алғандағы
меридиан жазықтығында
0
90
L .
Меридиан қисығының радиусы – M әріпімен белгіленеді және осы
нүктедегі
геодезиялық
ендіктің
функциясы
болып
табылады.
.
2
/
3
2
2
2
)
sin
1
(
)
1
(
B e e a M
.
Гаусс проекциясындағы редукция арақашықтығы – эллипсоидтың
жоғарғы 2 нүктенің арақашықтығын біріктіретін және жазықтықтағы кӛрініс
пен нүкте арақашықтығы кӛрсететін түзету болып саналады.
Гаусс проекциясындағы редукция бағыты – ӛлшенген бағыттан қисыққа
енгізіледі, эллипсоидтың 2 нүктесін қосатын бұл қисықтық хордасына
жазықтықтағы геодезиялық сызықты кескіндеу.
Референц-эллипсоид – геодезиялық торлар есептелуі мен қабылданған
ӛлшемдегі эллипсиодтықайналуы жер қабатындағы дәлдікпен анықталған.
Ауырлық күші – жер бетіне тартылу және центрге тартқыш күші бірдей
күштер Жердің айналасындағы айналу осьтерінің нәтижесінде пайда болады.
Спутниктік альтиметрия – жер бетіндегі эллипсоидқа қатысты әлемдік
мұхиттағы квазигеоид
биіктігін анықтаудағы әдіс.
Триангуляция – геодезиялық пункттердің құру жолымен жергілікті
жердегі аралас орналасқан үшбұрыштар жүйесін анықтаудағы пландық әдіс.
Трилатерация геодезиялық пункттерді құру жолымен жергілікті жердегі
аралас орналасқан үшбұрыштар жүйесінің 2 жақ бетінің ұзындықтары
ӛлшенетін әдіс болып саналады.
Тіктеуіш сызықтардың ауытқуы- астрономо-геодезиялық жер бетіндегі
және референц- эллипсоид бетін нормалі арасындағы бұрыш.
Деңгей бет – бет тік бұрыш жасап оның барлық нүктелерінде қиып ӛтетін
тіктеуіш сызық.
Фундаменталді геодезиялық тұрақтылық – Жер моделі физикалық дене
ретінде эллипсиод айналу түрінде мінезделінеді
Астрономиялық ендік – ол жер бетіндегі белгілі бір нүктедегі тіктеуіш
сызық бағыты мен аспан экваторындағы жазықтық арасындағы бұрыш. Бұл
бұрыш Жердің айналу осі мен берілген горизонт нүктесіндегі жазықтық
арасындағы бұрышқа тең.
Геодезиялық ендік – референц –эллипсиод бетіндегі нормальмен экватор
жазықтығындағы белгілі бір нүкте арасындағы бұрыш.
Жер эллипсоиды – екі осьтік эллипсоид, яғни бұл геодезияда
математикалық Жер фигурасы немесе Жер пішіні ретінде қабылданған бет.