Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд

!20
1>1

жия Ылген адам жатады. Ол алга койган максатка жету ушш кдла-нын> аймахтын, мемлскетон келемгнде адамдардын куш-жиерщ OipiKTipiii, белсешп ыкпал ете алады. Сон,™ кезде бул атаудын магынасы кенейе TycTi. Ойткен! саяси топ бастаушыга баскару­шы шзметп ресми турде аткармайтын, б!раксаяси ем^рдс бедслш, аты шыккан адамдарды да жаткызып жур.
Саяси жетекшшктщ, топ бастарлыктын (лидерлiKriii) таби-гатын, сыр-сипатын галымдар ерте заманнан-ак биптлер! келген. Содардын imime ерекше кезге туеепн Н. Макиавеллидщ "Пат-ша" деген енбепндеп тшмд] басшьшык. Ол басшы мен багыну-шынынезара катынасына непзделген мынадай торт ережеден турады: 1) басшынын бшип оны жактаушылардын колдауына суйенед); 2) башнушылар ез басшысынан нет кутед1 жене ез кезепнде басшы олардан HeHi куту1 мумк!н —соны б(лулер1 ке­рек; 3) топ бастаушынын кандай жагдай болмасын аман калар-лык кайрат-ж1гер1, кабшел болуга тжс; 4) баскарушы ез жак-гастарынаданалыкпенед1летгшктщ yrcrici болуы керек.
Кейш келе топ бастаушылы.ктыцтабигаты ер турл1 тусвдь р\пд\. Ka3ip саяси топ бастаушылардеп когамдык-саяси уйымга, козгалыска, мемлекетке ерлайым жэне iuemyiiii ыкпал ететщ тулганы айтады.
Саяси топ бастаушылар, едетте, мынадай кызмеггерд1 атка­рады: когамнынтубегешп кундылыктары мен арман-ансарлары непзшде ер турл1 топтардын басын 6ipiKTipin, мудделерш уйлеспру, топтастыру; халыктын, топтардын кажетпктсрш етейтш жене карыштап алга басуга мумкшд1к тудыратын саяси багыт-багдарлама жасау; когам алдындагы максаттарды жузеге асырудын едютер1 мен теалдерш айкындау; халыкты ынталан-дыру аркылы кажетп езгер1стерд1 icKe асыру; журтшылыкпен, ертурт уйымдар, топтарментыгызбайланыс жасау непзвдеезш-e3i саяси уйымдастырудынтуракты турлерш камтамасыз ету; едшиктщ, зандылыктын, тертштщ Kenuti болу.
Саяси косем кандай кезде пайда болады? Халыктын немесе улкен топтын eMipirae 6ip кездерде манызды жагдайпар, окигалар кездеседг Сонда кеш бастайтын кесемге кажетшнк пайда бола* ды. Сонымен катар топ бастаушы ез1н-оз1 керсете 6uiyi ушш KoraMfa белпл! 6ip саяси жене азаматтык ерюнджте болуга ти!с. Оган niKip сркшдт. кеппартиялылык, парламент пен партиялар­дын 1шшде жжинлйкке мумкшпк беру, тагы баскалар жатады. Мундай жагдайда елеуметпк мудделерд1 бейнелейлн адамдардьщ саяси ойынынталасы, бесекеа толассыз журш жатады. Ал тота-литарлык жене авторитарлык жагдайда саяси кесемдер емес, диктатура, номенклатура мен бюрократия женед!. Олар бил 1к ба­сына демократиялык жолмен, жетекшшкке жету зандылыкта-ры аркылы емес, кулык-сумдык, зорлык-зомбылыкерекетгерд1 пайдаланып жетсди Саяси топ бастаушы (кесем) болудын 2 жолы бар: I) кепшипк халыктын максат-мулдеан кездейсок деп ба-сып, ойыиап шыгу; 2) ол мудделерд* максатгы турде талмай зерт-теунетижеанде.
Саяси жетеюшге карама-карсы угым—саяси бастаушы, кесем-сымак. Ол yfbiM XIX гасырда пайда болды. Оган популист гургы-да ic-ерекет ету mi адамдар жатады. Онын непзп ерекшелпсгер1: кепшшктштап Ka3jpri карапайым талаптарынжелеу етш куптау; ез басыньщатын шыгару ушш адамдардын улкен тобынын сын-шылдык ce3iMre берьтген (араздыкка, кастыкка, коркынышка, урейге. ешпевдшкке непзделген) жагдайын пайдалану; кепшшк-ке жалпактап, жагымпаздану, тобыр тшндеп создейн, ттркес-терд} колдану; асыра алтеп уеде беру; халыктын сауаты аз бель пне шагыну жене т. б. Билжтен айырылып калмау ушш ол то-бырдын. талабын канагаттандыруга тырысады. Ол когамдык тк1рд1Налдына шыкпай, ыгында журедь
Саяси бастаушы коб!не булд1руш1л!к идеяларды пайдаланып езшшатын пгыгарады, мансап курады. вйткеш келшидк, едетте, жасампаздыктан ropi киратып, булд!ру идеяларын онай жене жыддам кабылдайды.
0м»рделелдегендей, кейб1р саяси бастаушылардынтагдыры кездейсок туады. Олар ез басынын ижерлт, абыройынын арка-сында емес, белгш6ip тарихи уакыттабелшп6ip жел^ге (струя) кез келш калулан.
Бурынгы Кенес Одагынын Kyfipeyi, егемендк алган респуб-ликалардагы 0М1рд1н демократиялануы саяси жетеюшлерге сура-нысты кебейтп. Онын устше бурын орнаган байланыстардын уз!Лyi, нагыз нарыктык реттеу тет!ктерш жете б1лмест1к жене т. б. себептср ешцрйтщ кулдырауына, халыктын ел-аукатынын на-шарлауына екелш соктырды. Мунын 6epi журтшылыктын нара-зылыгын тудырды. Сонын нэтижес1нде саяси жене елеуметпк жагынан nicin жеТ1лмеген кесемсымактар пайда болады. Бул шы-найы ем!рд1 жене колда бар тeжipибeнi зер салып зерт!еуд1, са-ралауды талап етед1.
ТМД елдер1ндег! ереу1лдер керсеткендей, саяси бастаушы болу онай да, сежмаз де. Себеб! "суйисп" деп тауып, колпаштап кетерген журт егер айтканын icren, дегенше журмесе немесе ез1нд1к белек ic-ерекет жасаса, сыртайналуы оп-онай.
Саяси кесемш саяси бастаущыдан (кесемсымактан) калай айы* руга болады? Ол киын емес. Онын, непзп ерекшелт — саяси кесемш ц жумысында эрдайым жана идеялар усынып отыру кабшетшде.
XIX гасыр аяшнда-ак саясаткерлердщ арасында бу.ч хуралы тюрлер айтылган. Егер халык кесемнщ идеяларын толыгымсн тусшш, кабылдаса, онда онын кереп не? МуЕ-щай жагдайда ол не халык арасында сшш кету1 керек немесе жана идеялар усыньш жене онын жузеге асу тепктерш керсетш, езшщ алдьщгы катар-лы релш еркашан делелдеп отыруы керек. Ягни, саяси кесем ха­лыктыц максат-муддесш жай гана бшп, жинап, куптап кана кой-май, оларды жацаща угьшып, дамытып, делелдеп, тузетш оты­руы керек.
Саясаткердщ жанашыл дуние тануы оны к багдарламасьшда, саяси сеншнде Шлшед|. Барлыкдацкты саяси кесемдердщ та-рихта калуына олардыц саяси багдарламаларыныц пайдалы, жсм1сп, езшд1к ерскшелсктер! себетш болды.
Саяси тугырнаманын жацашыл, бесекелестжте тойтарыс бере аларлыкгай "куцп Г болуы ушш мынащщйталаптарга жауап 6epyi керек. Ен алдымен, ер турл! элеуметок топтар мен когамдык бгрлеспктердщ басын косып, олардыц колдауын камтамасыз ететш, б!рден кезге тусерлж басты максаты болганы шарт. Екшшщен, койган максаткд жетудщ терец талдаа гган тепп, нак-тылы жолдары керсетшу1 THic. Ушшшщен, егер багдарламада керсетштен максаттар орындалгаи жагдайда ол ep6ip сайлаушыга, отбасьша, ужымга кандай экономикалык, елеуметпк, рухани игшктер екелетМ тусацшрЬхгеш жен.

жүктеу/скачать 7,25 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: