Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд
§ 3. Саясатганудын непзп парадигмалары
жүктеу/скачать 7,25 Mb.
|
Жамбылов Саясаттану (1)
§ 3. Саясатганудын непзп парадигмалары Парадигма (фектпдparadeiqma - теория, улг! деген сезшен) -зерттелепн месележ шешу ушш улп ре!1ндеальшган теория. Сая-саттануда парадигма деп саяси ем1рД1 бейнелсуде бшмд! уйым-дастырудыц кисыиын бщшретш, елеуметпк кубылыстардынб!р тобын теориялык пайымдау y/irici деп мойындаган непзп тугыр-намажелюш айтады. Парадигма жасау аркьшызерттсуилде белил! 6ip саяси кубылысты зерделеудш непзп олшем!, калпы калып-тасады. Соган орай ол деректерд1 жинап, таллайды, туиширед!, маглуматгарды жинактайды, жуйелейди "Парадигма" утмын XX гасырдыи 20 жыддарынДа пдоыми оде-биетке алгаш енпзген америка философы жене когам тарихын зертгсуина - Г. Кун. Кейш бул угым гылымнын барлык сала-сында, сонын пшнде саясаттануда кеьцнен пайдалануда. Куннын ойынша, парадигма саясатты зертгеуге багыт береди Сол багыт бойынша зертгеуш» бслплт 6ip достурлерге, саяси идеялар мен теорияларга суйене отырып нактылы меселет шепгедь Ол сая-сатгын барлык тарихын 6ip парадигманын eкiншi парадигманы унем! ауыстырып отыруыментуанд1редг Ол ушш когамда калып-таскан парадигмаларга ом1рдт даму барысында кайшылыктар шыгады, олар улгая келт жана жуйел! парадигманытудырады. Ол б1ртшдел ыкпалын кенгпп, нспзделед1 жене алдынгы парадигманы ыгыстырып, ауыстырады. Кейш онынез1 де осьшдай кун кешед!, ягни баска парадигмамен ауыстырьшады. Саясаттану парадигмаларынжинактай келе оларды теология-лык, натуралист, елеуметпк жэне-'п«мш - сыни деп жуйелеуге болады. Екш кыскаша соларгатокталалык. Теологиялык парадигма. Ол саясатты, билпеп кудайдын куд»рет1мсн туаншредь Бул парадигма саяси гылымнын алгашкы дами бастагаи кезенжде пайда болтан. Ол кезде барлык елеумстк-саяси курылыс, мемлскет кудайдын куд1рет1мен жа-салады жэнедамидыдел1нД1. Натуралист1к парадигма. Ол саясатты елеуметпк сипаты жок табиги себептермен, атап айтканда географиялыкортамен, био-логиялык жене психологиялык ерекшел!ктермеи тус1нддред1. Географиялык ортанын саясаткз ыкпал eTyi туралы ертедег1 ойшыддар Гиппократ, Платон, Аристотельдер атапайткан бола-тын. Алайда оны теориялык турде непздеген француз ойшыл ы Ж. Бодсн (1529-1596) болды. Оньщидеясын одан epi дамыткан 13 РобертМихедьс{ 1876-1936) "Саяси партиялар, Демократия-ныц олигархиялыкурдютер1 гуралы очерк" (1911) дсген ецбегшдс "олигархияиынтсм1рдей зацыи" шыгарды. Онын ойынша, букара халыктыц езш-ез1 уйымдастыруга жэне баскаруга кабшет} жетпейш. Парламентпк демократия жагдайында кейб^реулер журтшылыктыц колдауына ие бодды. Сейтш кэсзби дайындал-ган адашардан туратын баскару аппараты пайда болады. Ол кепшшктен б1рт!ндсп алшактайды, когам нын карапайым мушелерше ездерш карсы кояды. Сонын нетижесшдс бшпктг ез колдарынан шыгармай, сактап калуга тырысаты и томага-туйык денгелек, шенбер пайда болады. Мунда аттебел!ндей байлар саяси жэне экономикалыкбилиске ие болады. Халыктыц егемендМ, бил!п дегеннщ бэра бос киял. "Олигархиянын тем1рдей заны" осы дейш Р. Михельс. Американын саясаттанушысы Райт Миллс (1916-1962) "Билеуш1 элита" атты ецбепнде AKJII-тын XX г. ортасыидагы элитасына талдау жасайды. Ол элитаны мертебелер жэне страте-гиялык реддер аткаратын топ деп аныктайды. Онын ойынша, когам yuiiH ец манызды рел аткаратын саяси, экономикалык жэне ескери институттар. Соган орай бшпк элитасын мемлекет, кор-порациялар жэне ескери басшылар курайды. Франция саясаттанушысы Р.-Ж. Шварцеибергер*"Абсо-лютпк кукык" деген ецбепнде Ka3ipri элитаны жабык каста ре-т1нде сипаттайды. Францияда ол саясаткерлерден, жогары еюмпшпктерден жэне icKep адамдардан туратын бшпктщ уш-бурышын курайды. Олар уимегп калыптастырады, мемлекегп билейд1, ipi корпорациялар мен банктсрд! баскарады. Сонда когамда саяси элитаны тудыратын факторлар кандай? Оларга мыналар жатады: 1) когамга арнайы бьтм!, тэж1рибеа, Ka6uieTi бар кааби баскарушылар керек; 2) адамдардын психо-логиялык (туа б;ткен) жене елеумегпк (оку, тербие барысында колы жеткен)тенс1зд!ктер1; 3) когамда баскарушы енбек жогары багаланады жене ынталандырылады; 4) букара халыктын саяси енжарлыгы, селкостыш (кундел1кт! ем!рде ергам саясатган шал-гай ез жумысымен айналысады). Саяси элита стратсгиялык максатгы айкындайды, мемлекет-тщ iuiKi жене сырткы саясатын белгшейж ез жоспарларын жузе-ге асырудьщ тётктерш табады, когам алдына койылган максат-тардыц жузеге асуына бакылау жасайды. Сонымен, саяси элита деп казына-байлыкты, кзржы-каражат-ты белуге байланыста жэне т.б. саяси манызды шеппмдер кабыл- 1 18 дауга кдтысты жогары мертебес* мен ыклалы бар уйымпдскан топил айтады. Кдз1рп саясаттану гылымында Ъштипэлитология деген ар-пайы саласы бар. Ол элиталардын калыптасу жагдайын, оныц когамдагы релш, елеуметпк-саяси процестерге ыкпал ету эдю-теалдерш жене т.б. зерттейдь жүктеу/скачать 7,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|