Гасырлар бойьтРесей империясы, одан кейш кецеспктотали-тарлыктертшсаясатпен бшпксырын бупп келди Кдз1рдщозщде де халкымыздын саясат пен саяси жетекш1лерд
жүктеу/скачать 7,25 Mb.
|
Жамбылов Саясаттану (1)
| Бил1КТ1Н легитимдапне не жатады?
Бшпклегитимшпшн кандай турлершбкяеш? Саяси бшик пен мемлекетпк билжтш айырмасы недс? K^ipri Кдзаксчандагы бшик легитимд1пнш тур! кандай? Казакстандагы Ka3ipri саяси тертш бил!кт!н кандай корларыи пай-даланады? Казакстандагы бшик Typi кандай? 4-тарау. САЯСИ ЖУЙЕ § 1. Саяси жуйе туралы угым "Жуйе" угымын XX гасырдын 20 жылдары гылыми айиалымга алгаш енпзген нсм!с биологы Л. Фон Борталанфи (1901 -1972). Ол бул терм ищи клетканын сырткы ортамекапмасу процесш керсе-ту уппн пайдаланды. Г алым жуйеге езара байланыста болатын элементгердшб^ртутас жиынтыгы ретшде карады. Жуйешнб1р элемент» езгер!ске ушыраса: барлык гутастык озгеред!. Жуйе сырткы дабылдарга жене езппн huki элементтершш талаптары-на жауап кайтару аркасында дамиды. Кейш жуйел1к тест когамдык гылымдарда пайдаланыла бас-тады. Социологияда когамды жуйел1к турде талдаган -Т. Парз сонс. Ол когамды езара байланыста болатын 4 жуйеш!ктен (экономикалык, саяси, елеуметпк жене рухани) турадыледь Жуйе-пйктщ еркайсысы белгш 6ip кызметт! аткарады, !штен жене сырттан тусстш талаптарга кулак асып, жауап кайтарады. Олар косылып жалпы когамнынем1р суруш камтамасыз етедг Саяси жуйе теориясыньш пайда болганына кеп уакыт болган жок. Оны XX гасырдын 50 жылдарында Американынсаясатгану-1пысы Давид Истон ойлап тапты. Ол саяси жуйенш кызмет ету гстжтерш былай сипаттайды. Саяси жуйе сырткы ортамен «Kipie», «шыгыс» принцитер1 аркылы байланысады. "KipicTin" 2 Typi бар: талап жене колдау. Талапты халыктын билж оргавдарына когамдаш кундылыктардын, казына мен кар-жынын, когамдыккордын эдшетп, дурыс немесе едшетаз, бурые белшу! туралы niKipj, бил!к органдарына ундеу! деуге болады. Ол когамда рел гкт 6ip кажстплжтш, муктаждыктын бар скешипн бмийред) жене ер турл! болады. Мысалы, енбекакыны кетеру, жумыс KyHiH кыскарту, елеуметпк салага каржыны кебейту, бЫм аду мумкшдтн арттыру, азаматгардын кукыктары мен ерюедгш коргау жене т.б. Мундай талаптар кобейш, оларга бшик органдары назар аудармаса, саяси жуйе еларейдк Колдау когам мушелершш саяси жуйеге ниеттеститн, адал-дыгын, саяси институтгарга сенепндиш биццредь Ол устемдж стш отырган саяси жуйеш кушейтед». Колдауга, мысалы, салык-ты дер кезшде телеу, ескерлк мшдетп аткару, ултжандылык б1лд!ру, сайлауга белесне катысу, кабылдаиган шегшмдерд!, зан-дарды уакыгьтда булжытпай орындау жене т.б. жатады- 63 Халыктын ортурл! ж1ктер1нен тускен талаптарга саяси жуйе кандай Тйаке жатуыиа байланысты эртурл1 карайды. Мысалы, антидсмократиялык, тоталитарлык саяси жуйе адамдардын та-лап-т1лектерше билжке керсешгеы наразылыкретшде карайды. Сондыктан олардын эдтдтне сешмсгзлж бидорш, эр турл1 айла-тэалмен басып-жаншуга тырысады. Демократиялык, кон-ституциялык саяси жуйе хадыктынмуктаждышна^ек-талап-тарына жауап 6epyai, оларды мумкшшийгшше канагаттандыру-ды ез кызметш аткару леи тусшсд!. Шышс - саяси жуйе жумысынын нэтижес». Онда саяси жуйе тускен талап-плектерге сейкес саяси шеилмдер кдбылдайды, оларды жузеге асыру жоспары карастырылады. Оны халыктын тадап-тыектерже жауап деп Tyciнуге болады. Мысалы, шыгыска кабылданып жаткдн зандарды, аткарушы бил1клнкаулыларын, соттардын шепимдерш жэне т.б. жаткызуга болады. Саяси жуйе орасан зор элеуметпк мэл!мет, хабарламадарды карастьгрып, оларды нактылы шеипмдерге айналлырады. Олар жана талаптар-ды тудыруы мумкш. Сейтш "Kipic" пен "шыгыс,г ардайым 6ip-6ipine эсер erin отырады. Саяси омфдеп бул Kepi байланые кабыл-данган шеипмдердщ дурыстыгын текссру, оларды тузету, кателерд! жою, коддауды уйымпастыру ушш улкен манызы бар. Kepi байланыстын бурын тандалган багытган бас тартып, баска багдар алуга, жана максат койып, оган жету жолын тандауга да мэн! зор. Егер бшпк басындагылар когам мушелершш талаптарын тын-дамаса, оныншеШ1Мдер1 колдау таппайды. Егер галаптар шама-дан тыс коп болмаса жене "Kipic" пси "шыгыстын" epeKerrepi дер кезвде езара уйлесприпп отырса, саяси жуйетиянакты кызмет аткарады. Д. Истониын идеяларын Г. Алмонд одан opi дамьпты. XX г. 50-60 жылдары коптеген бурын отаршылдыкта болган Африка, Латын Америкасы елдер1 егемевдпн алып жаца даму жолына тускен. Олардын йразы батыс саяси жуйесш кабыллады. Алайда ол келецаз зардаитарга екелд!. Д. Истон соны зерттедк Батыс елдерпчщ саяси институтары бетсн элеуметпк-экономикалык; жэне мэдени-д!ни ортада езшщ коптеген кызметгерш ойдагьщай аткара алмады. Ен аддымен когамнын туракты дамуыиа кол жстпед]. Мундай таж1рибен! сараптау непзшде салыстырмалы зертгеулер дам и баетады. Оган Д. Истон басшылык етп. Ол саяси жуйеге релдер мен олардын езара катынасыньщ жиынтыгы ретшде карады. Олар уетмегпк институттар аркылы Fa на емес, баска да саяси астары бар курылымдар аркылы да жузеге асырылады. Бул курылымдарды талдаганда ол 2 денгейдд—инсти-туционалдык жэне багдарлык - баса айтгы. Erep6ipiHiuici мемлекетпк жэне мемлекетпк емес институт-тарды зерттеуге кешл белее, eKiHiuici саяси мэдениетп курай-тын саяси курылымды зерделедь К,Урылым деп Д. Истон езара байланысты релдер жиынтыгын туешдь Саяси жуйенщ ез1шцк MyMKiwuKTepi де бар. Д. Истон мен Г. Алмонд (1911 жылы туган) олардын терт турш керсетедк I) топтар мен жеке адамдардын журю-турысын баскаруга байланысты ретгеу мумкшдцп; 2) езшщ кызмет етуше кажетп экономикалык жэне баска корларды табуга байланысты кысымдык мумюнщп; 3) корларды, игшктерд!, кызметп, уздж (озатгык) белплерд! жэне т.с.с. белу жэне кайта белу мумюндш; 4) элеуметпк ортанынталаптарына эркашан жауап берерл!К,^згерген жагдайларга бей1мдеушиик MyMKiHairi. Унщстан саясатшысы П. Шаронбул тертеуше бесшшлсш — iiuKi жавдайын баекдра ала-тын езш-ез1 ретгеу мумюндтн косады. Осынын 6epi, сайып кел-генде, устемшкетт отырган когамнын б1ртутасезш-ез! баекдра-тын элеуметпк организм рет1нде кызмет етуш камтамасыз eryi керек. Саяси жуйе темендегщей кызметтер/и аткарады: Белпл! 6ip элеуметпк топтын немесе кепшшк халыктын саяси билтн камтамасыз ету. Ол биллктщтэртшке келттршген, ережелерде, калыптарда бектлген, ягни институционалданган ту pi. Сондыктан ол конституцияга непзделген жалпыга мшдетп зандар шыгарады. Сол аркылы когамда тэртш орнайды. Егер оны бузушылар болса, оларга THicri шара колданылады. Саяси жуйе когамдык катынастарды ретгеши, жекелеген элеуметпк топтар немесе кепшшк халыктын максат-муддеане сэйкес адамдардын ттршиик эрекетшщэр турл1 салаларын баскарады. Ол элеуметпк институттар едзметшщмаксатгарын.ай-кындайды, солардын непзшде оларды орындаудын саяси жоба-ларын жасайды. Саяси жуйе когамда жинактаушылык, топтастырушылык кызметп аткарады. Ол ортак элеуметпк-саяси максаттар мен .кундылыктардьщ айналасында барлык элеуметпк топтар, тап-тар, ж1ктерД1н белгш 6ip б1рлесппн камтамасыз етедь Экономиканын калыпты жумыс icren, nporpecri дамуына кджетп саяси жагдай жасау. Мысалы, саяси жуйе ецпдрк: курал-дарына меншж турлерш кукыктык тургьщан бек!тедЦ каржы жуйесш реттейд1, салыксаясатын журпзедь fc4 5 101 о 65 5. Когамды, онын мушелерш iuiKi жене сырткы бул1нд)рпш ерекеттерден коргау. Мысалы, уйымдаскан кылмыс, сырткы аг-рессиядан (ескери, экономикалык, информациялык) жене т.с.с. Сонымен, когамнын, саяси жуйеа цеп бшпк журпзш, когамда турактылык пен TepTinTi камтамасыз ететш, элеуметпк топтар, таптар, улттар, мемлекеттер арасындагы саяси езара катынас-тарды ретгейтш уйымдар мен мекемелердщжиынтыгын айтады. Бул жуйе саяси дел аталады. Ce6e6i мемлекетпк ютер алга кой-ган максатты, амал-вдкггердд, оларга жету жолдарын камтитын арнайы жете зертгелген шаралар, саяси багыт аркылы жузеге асы-рады. Сонымен катар оны жуйе дейд!. витает оган мемлекеттен баска мемлекетпк билжке ыкпал ету ушш баскалармен бэсексге тусетш, одактарга мретш, мэмшеге келетщ мемлекетпк емес кептеген уйымдар да юредь Бул саяси катынастардын курдсл! KepiHici жуйслшкт., тутастыкты бивдредь жүктеу/скачать 7,25 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|