Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
| заңғар басынан
Қорлыққа кеттім жығылып», «Құдай қосқан қосақтан Жалғанда қалдым жары - лып. Қайғыңда қалдым қамалып, Қызығым кетті сырылып » , – дейді. Мұнда ақын құлау сөзін емес, оның синонимі – жығылуды таңдайды. Әдетте заңғар биіктен бір нәрсе құлар болар, жығылу – өзі аяқ басып тұрған жеріне құлағанда немесе әрі кеткенде аттан не түйеден құлағанда болатын қимыл. Ал егер Абай «бір нәрсенің биік басынан құладым» десе, ол – қалыпты, дұрыс құрылған, бірақ экспрессиясы жоқ нейтрал сөйлем болар еді. Сірә, тілдегі кейбір норманы әдейі бұзып, әдеттегі қалпынан өзгертіп қолдану қашан да белгілі бір стильдік мақсат көздейтіні белгілі: ал биіктен құладым демей, жығылдым дегендегі мағыналық диссонанс осы қолданыстан тосын мән іздеттіреді, өзіне көңіл аудартады. Оның үстіне қызықтың заңғар басы, қорлыққа жығылу деген тіркестердің ішінде таңдалған сино- ним өзінің стильдік жүгін одан әрі айқындап, жоғары көтеріп тұр. Сол сияқты Мағыш: «Құдай қосқан қосағымнан айрыл - дым » демейді, жырылып қалдым дейді, оның көріп келген қызығы жай етіп кетпейді, сырылып кетеді. Демек, құлау ~ жығылу, айырылу ~ жарылып қалу, өтіп кету ~ сырылып кету деген қатарлардың екінші сыңарларын Абай әдейі қалайды, таңдап алады. Тағы бір-екі иллюстрация алалық: «Өлең жиған тырбанып, Ән үйренген ырғалып, Сорлы Көкбай қор болды-ау, Осынша- дан құр қалып!» дегенде, өлең шығарған немесе жазған емес, жиған деген сөзді автор әдейі алғанға ұқсайды. Өлең жию, әрине, шығару, жазу синонимдерімен тепе-тең емес, бірақ дәл осы контексте бұлардың орынды эквиваленті болып тұр. Өйткені өлең үлкен юмормен жазылған, сондықтан мұнда тырбанып, ырғалып сөздері де әдейі орын алған. Сол себептен 540 «сорлы Көкбай» өлеңді не шығармайды, не жазбайды, жоқтан- бардан «жияды». Мұнда өлең жазған тырбанып десе, нағыз сынау, кемсіту реңкі болар еді. Өлеңді тырбанып жазғаннан гөрі тырысып жию (құрастыру) әлдеқайда зілсіз, әзіл-оспақ түрінде айтылған сөз боп шығады. Абайдың сөз таңдап, тап басуын әсіресе аударма өлеңдері- нің тілінен жаксы көруге болады. Аударып отырған шығар- маның идеясын дәл беруде сөз таңдаудың мәні орасан зор. Ау- дарма көшірме болмай, екінші тілдегі поэзия болуы керек, ол үшін әрбір сөздің бояуы, көзге ілінер-ілінбес семантикалық реңктері, өзге сөздермен тіркесу қабілеті – баршасы іске қосылуы қажет. Сондықтан Абай әсіресе аударма өлеңдерінің тіліне қыруар еңбек сіңіргені байқалады. Ол Пушкин, Лермон- тов шығармаларының мазмұнын қазақшалап, идеясын беріп қоймайды, осы екі суреткердің өз қолтаңбаларын, өз «иістерін» сақтауға күш салады. Ол үшін жеке сөздерді таңдайды, синонимдерді сұрыптайды. Мысалы, Лермонтовтың «Пусты- ня внемлет Богу » дегенін «Елсіз жер тұрғандай боп Хаққа мүлгіп » деп аударады. Мұнда внимать етістігінің кітаби көне поэтикалық элемент екенін Абай іштей сезінеді, сондықтан тыңдап, құлақ салып сөздерін емес, мүлгу сөзін алады. Хақты (Құдайды) жай тыңдауға, оған жай құлақ салуға болмайды, жан-тәнімен беріліп, не бұйырса да мойын сұнып, мүлгіп тыңдау керек, осы себептен Лермонтов та жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|