Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
| мақ
жұрнақты тұлғаның керек, тиіс деген сөздермен келген тіркесі көңіл аударады. Аталған тұлғаның қазіргі -у жұрнағы арқылы жасалатын етістік түріне мағынасы мен қызметі тұрғысынан синонимдес болып келетіндігі осы тіркесте айқын сезіледі - мақ немесе -у арқы- лы жасалған тұлғалардың керек, тиіс сөздерімен тіркесі қи- мылдың мақсатын білдіріп, орыс тіліндегі етістіктің инфини- тив формасына жақындайды: Әрнешік білмек керек, жоғарғы екі түрліден басқа иман жоқ (II, 370). Екінші: ғылымды үйренгенде, ақиқат мақсатпен білмек үшін үйренбек ке - рек (II, 187). Егерде мал керек болса, қолөнер үйренбек керек (II, 188). Олай болғанда білмек керек, ұят өзі қандай нәрсе? (II, 192 ). Кімде-кім ахиретте де, дүниеде де қор болмаймын десе, білмек керек... (II, 190). -мақ жұрнақты тұлға мен -у жұрнақты тұлғаның керек сөзімен тіркескенде бірдей мағынаны беретіндігі автордың өзін екі тұлғаны да бір сөйлемнің ішінде жарыстыра қолдану- ға итермелеген: Әуелі – иманның ихтихатын махкамлемек керек, екінші – үйреніп жеткенше осы да болады ғой деп тоқтамай, үйрене беру керек (II, 169). Бір көңіл аударатын жай – Абайда керек сөзімен тіркескен етістік, негізінен, атау тұлғада (барыс септікте емес) тұрады. Абай прозасында керек сөзінің барыс септігіндігі сөзбсн тіркескені өте сирек ұшырасады: Әуел – білім-ғылым та - былса, ондай-мұндай іске жаратар едім деп, дүниенің бір 480 қызықты нәрсесіне керек болар еді деп іздемекке керек (II, 187). Растың бір аты – Хақ, Хақтың бір аты – Алла, бұған қарсы қаруласқанша, мұны ұғып, ғаделетпен тәптештеуге керек (II, 206). Керек деген сөз табиғатында барыс септіктегі қимыл атауын меңгеруге тиіс. Башқұрт тіліндегі жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|