Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған


-у жұрнақты тұлғаның қолданылуы басым болып кетті.  Бұл тұлғаның есімдік мағынасын күшейте түсу үшін бұған  - шы+лық



Pdf көрінісі
бет208/259
Дата30.01.2023
өлшемі6,92 Mb.
#166770
1   ...   204   205   206   207   208   209   210   211   ...   259
Байланысты:
Кітаптар 25-36


жұрнақты тұлғаның қолданылуы басым болып кетті. 
Бұл тұлғаның есімдік мағынасын күшейте түсу үшін бұған 
-
шы+лық
аффикстері тіркеледі.
Абайдың 
-мақ
жұрнақты тұлғалары қазіргі -
у
жұрнағы 
арқылы жасалған сөздерге сай келеді: «Әуелден өзін-өзі би-
леп, азаттықпен жүрген халық біржола біреуге 
бағынбақты
(

бағынуды)
ауыр көріпті» (II, 221); «Тыныш жатып, көзін 
сатып, біреуден тіленбей, жанын қарманып, адал еңбекпен (ен) 
мал 
іздемек (

іздеу)
– ол арлы адамның ісі» (ІІ, 185); «Шығар 
есігін таба алмай, уайым-қайғының ішіне кірім алып, қамалып 
қалмақ (

қалу, қалушылық)
– ол өзі де бір антұрғандық...» 
(II, 162); «Онан басқа нәрсеменен оздым ғой 
демектің 
(

деушіліктің)
бәрі де – ақымақшылық» (ІІ, 174); «Әрбір
мақлұққа Құдай тағала бір қалыпта 
тұрмақты (
~
тұру- 
шылықты)
берген жоқ» (II, 175).
96
Мысалдар Абай шығармаларының 1957 жылы шыққан екі томы бойынша 
алынды. Әрі қарай жақша ішіне томы мен беті ғана көрсетіліп отырылады.
97
Қазіргі қазақ тілі. - Алматы, 1954. - 315-бет.


477
Абай -
мақ
жұрнақты тұлғамен салыстырғанда сиректеу 
болса да, қимыл есімін жасауда 

жұрнағын да пайдаланған. 
Фактілерге қарағанда, автор нақты әрекетті білдіретін 
етістіктен қимыл есімін жасағанда 

жұрнағын, ал дерексіз 
қимыл есімі үшін 
-мақ
жұрнағын қолданғанға ұқсайды. Мы-
салдар келтірейік: «...Тобына бармай, не қылды, не болды 
демей, 
жату
керек еді, ол мүмкін
 
болмаса, бұлардың орта-
сынан 
көшіп кету
керек еді»(ІІ, 166); «...Таусылған күнде 
бір күндік өмірді бар малына 
сатып алуға
таба алмайды» 
(II, 162); «Адал еңбекпен ерінбей жүріп 
мал табуға
жігер 
қыла алмайсың» (II, 164). 
Жату, көшіп кету, сатып алу, мал 
табу
сияқты нақтылы, күнделікті іс-әрекет атауларын 
кәме- 
ләт таппақ, ғибрат алмақ
тәрізді абстракт ұғымдарды біл-
діретін сөздермен салыстырыңыз. Әрине, автор -


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   204   205   206   207   208   209   210   211   ...   259




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет