Ген кәнігі эпитеттің үстіне жапырағы қуарған
жүктеу/скачать 6,92 Mb. Pdf көрінісі
|
Кітаптар 25-36
| әйел
сөзіне Абай жоғары (асқақ) стильдік өң берген-ау деп те топшылауға болады. Мұны: «Ері ашу айтса, әйелі басу айтып» деген өлең жолына қарап шамалауға болады. Мұндағы айтылмақ ой ері, әйелі деген сөздер нақты бір әйелдің күйеуі немесе нақты бір еркектің қатыны туралы емес, әңгіме өзегі – жалпы ер адам мен оның серігі әйел баласы жайында. Демек, бұл жердегі ер де, әйел де – жоғары стильдік сөздер, олардың «пәс стильдік» вариантта- ры – бай мен қатын деген сөздерді дәл осы тармақта қолданса, бұл идеяның жалпылық мәні шықпас еді. Алла, Құдай, Тәңірі, Жаратушы, Жасаған (Жаратқан сино- нимі Абайда жоқ) сияқты мағыналық реңк айырмашылық- тары жоққа тән «таза» синонимдерді де Абай талғап, белгілі бір стильдік мақсатта жұмсайды. Мысалы, қатар келген өлең жол- дарында бір сөзді қайталай бермес үшін бір тармақта Құдай, екіншісінде Тәңірі сөзін алады: «О да Құдай пендесі, Түспей кетер деймісің Тәңірінің құрған тезіне». Мұндағы синонимдер жарыспасы тек бір стильдік жүкті емес, екінші мақсатты да көздеп тұр деуге болады: әдетте Тәңірі пендесі дегеннен гөрі Алланың пендесі, Құдай пендесі тіркесі жиірек қолданылады, ал келесі жолдағы Тәңірі синонимі Тәңірінің құрған тезі деген құрылымда аллитерация қажетін өтеп тұр: Құдайдың тезі де- геннен гөрі Тәңірінің тезі варианты құлаққа жағымды, айтуға икемді келген. Ал ислам діні сөз болған жерде бұлардың Алла жарыспасы көбірек келеді, әңгіме жалпы «Құдіретті күш, Жара- тушы» жайында болса, Құдай варианты «өтімдірек», Қазақтың «өз Құдайы» – Тәңірі сөзі көбінесе Құдай сөзімен алмастыры- лады, ол Құдай атсын, Құдайға жазу деген тіркестер тәңірі атсын, Тәңірге жазу түрінде келе береді. Тәңірі синонимінің аллитерация үдесінен шығуы Абайда жиірек: Тәңірі сақтар та - бандап тап ұрса да... Мәндес сөздердің біреуін таңдауда жасы - рын сөзін алмай, ұрланып деген синонимін дұрыс келтіргенін зерттеуші М. Базарбаев көрсетеді 21 . 21 Базарбаев М. Өлең – сөздің патшасы, сөз сарасы. - Алматы, 1973. - 99-б. 95 Абай синонимдік қатарлардың біреуін өз орнында таңдап жұмсауды аударма өлеңдерінде де көрсеткен. Аударып отырған өлеңді жай көшірме емес, қазақ тіліндегі теңдесі етіп ұсыну үшін, яғни төлтума өлең авторының айтпағын дәл және көркем түрде беру үшін әрбір сөздің бояуын, семантикалық реңктерін, ғылыми терминмен айтқанда, семаларын, өзге сөздермен тіркесу қабілеттерін, сезіне білген Абай М.Ю.Лермонтовтың «пустыня внемлет Богу» деген идеясын «елсіз жер тұрғандай боп Хаққа мүлгіп» деп аударады. Бұл жерде Абай орысша внем - лет етістігінің кітаби поэтикалық сөз екенін іштей сезініп, оны тыңдады немесе құлақ салды деп аудармай, бұл сөздердің ор- нына мүлгу сөзін таңдайды, өйткені Хақты, яғни Құдайды жай тыңдауға, тек құлақ салып қоюға болмайды, оған адам жан- тәнімен беріліп, бұйрығына мойынсұнып, мүлгіп тыңдау ке- рек. Сондықтан Абай жүктеу/скачать 6,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|