Жер бедері қимасының биіктігін анықтау

Бірінші тәсіл бойынша беткейдегі биіктігі жазылған екі горизонтальдарды табады, содан кейін осы горизонтальдардың айырымын анықтайды оны горизонтальдар арасындағы аралық санына бөледі. Мысалы, екі горизонтальдар жазылған: 180,0 м және 160,0 (20 сурет). Олардың айырымы 20,0 м тең, ал аралық саны 8 м, олай болса горизонтальдармен рельефтің қиылысу биіктігі: h = 20:8 = 2,5 м.

20 Сурет 21 Сурет

Бірінші тәсіл бойынша беткейдегі биіктігі жазылған екі горизонтальдарды табады, содан кейін осы горизонтальдардың айырымын анықтайды оны горизонтальдар арасындағы аралық санына бөледі. Мысалы, екі горизонтальдар жазылған: 180,0 м және 160,0 (20 сурет). Олардың айырымы 20,0 м тең, ал аралық саны 8 м, олай болса горизонтальдармен рельефтің қиылысу биіктігі: h = 20:8 = 2,5 м.

Жарты горизонтальдар есептелмейді.

Екінші тәсіл бойынша бір беткейде орналасқан биіктігі көрсетілген екі нүктені табады (21 сурет), олардың (екі нүктенің) биіктік айырымын горизонтальдар санына бөледі, табылған сан қиылысу биіктігіне жақын болады.

Мысалы, таудағы нүктенің биіктігі 208,6 м., екінші нүкте беткейде орналасқан биіктігі 189,3 м. Олардың арасындағы горизонтальдар саны 7 тең. Онда 208,6 – 189,3 = 19,3 м, h = 19,3 : 7 = 2,7 м., олай болса рельефтің қиылысу биіктігі 2,5 м тең болады.

Горизонтальдар мен олардың арасындағы нүктелердің биіктігін немесе белгісін анықтау. Горизонтальдардың биіктігін анықтау үшін олардағы жазылған белгілерді қолдану керек.

Мысалды, крестикпен көрсетілген горизонтальдың биіктігін анықтау үшін жақындағы биіктігі көрсетілген горизонтальды аламыз – 150, қиылысу биіктігі 2,5 м, онда крестикпен көрсетілген горизонтальдың биіктігі 150-2,5=147,5 м болады (Қосымша сурет).

а) егер нүкте горизонтальдың үстінде болса, оның биіктігі горизонтальдың биіктігіне тең болады (Қосымша сурет).

б) егер анықталатын нүкте горизонтальдардың арасында болса, онда ол жақын кіші горизонтальдың биіктігіне және қаншаға жоғары екенін таба отырып анықтайды.

Мысалы, А нүктесі 157,5 және 155,0 горизонтальдар арасында, рельефтің қиылысу биіктігі: h = 157,5 м – 155м = 2,5 м., ал нүкте жобамен екеуінің арақашықтығының 1/3 шамасындай, немесе 2,5 х (1 : 3) =0,8 м. Олай болса А нүктесінің биіктігі 157,5 – 0,8=156,5 м.

Немесе горизонтальдардың арақашықтығын және нүктемен кіші горизонтальдың арақашықтығын масштабты сызғышпен өлшейміз. Сызғыш нүктеге тиіп тұруы және горизонтальдарға перпендикулярлы болуы керек. Содан кейін нүктенің кіші горизонтальдан қаншаға жоғары екенін анықтаймыз. Бұл сан қима биіктігінен соншаға кем, қаншаға нүктемен горизонтальдың арақашықтығы және екі көрші горизонтальдың арақашықтығы кем.

Мысалы: екі горизонталь арасы 8 мм, ал А нүктесімен кіші горизонталь арасы 2 мм. Онда 2,5 х (2:8)=0,625=0,6 м. А нүктесі 0,6 м жоғары, немесе биіктігі 150+0,6=150,6 м.

Қиманы құру үшін горизонталдық сызықтар масштабы картаның масштабындай (1-25000), ал вертикалдық сызықтардың масштабын жақсы бейнелеу үшін горизонталдыларға қарағанда 5,10,20 есе ірі етіп алады.

Ең алдымен «Жердің бетінің белгісі-Отметки поверхности земли» және «Ара қашықтықтар-Расстояния» деген сызық жолдары-графы бар қима торы сызылады, ол 24 суретте көрсетілгендей қағаздың төменгі жағынан 2-3 см жоғары орналастырылады. Тордың ұзындығы картаның немесе планның масштабындай АВ сызығының ұзындығына тең және сызық жолдарының атауын жазу үшін 3-5 см ұзынырақ болады.

Содан кейін АВ сызығымен қиылысатын барлық горизонталдар мен олардың арасындағы сипатты нүктелердің белгілерін немесе биіктігін анықтайды. Мысалы, 22 суретте сипатты нүкте болып белгілері 100 м және 110 м горизонтальдардың арасында өзектің түбінде жатқан 3 нүкте саналады. Осы нүктенің биіктігін анықтаймыз.

Ол үшін 23 суреттегі горизонтальдардың СД сызығы бойынша салынымын - d (горизонтальдардың картадағы арақашықтығы) анықтау керек. Мысалы, 36 мм, ал С нүктесінен 3 нүктеге дейінгі арақашықтық - f 18 мм тең болсын. Қима биіктігі – h=10 м тең, онда 1 мм салынымында жергілікті жер h : d =10 м : 36 жоғарылайды, ал f (С 3) мөлшеріне h¹ = (h : d) х f = (10 : 36) х 18= 5 м. Олай болса 3 нүктенің белгісі 100+5= 105 м.

23 Сурет. Горизонтальдар арасында жатқан нүктенің белгісін анықтау

Содан кейін циркуль-өлшегіш арқылы масштабын өзгертпей АВ сызығы бойындағы жатқан барлық нүктелердің арақашықтықтарын тордың жоғарғы сызығына көшіреміз. Арақашықтықтарды қағаз жолағына АВ сызығы бойындағы барлық нүктелерді (0-ден 6-ға дейін) қарындашпен белгілеп көшіруге де болады (24 сурет).

«Ара қашықтықтар» деген жолдың (графа) ішінде миллиметровка сызықтары бойынша белгіленген нүктелер арқылы перпендикулярлар тұрғызылады. Арақашықтықтар масштаб бойынша метрмен есептеліп суретке көрсетілгендей жазылады. Мысалы біздің жағдайда 0-1 нүктелерінің арақашықтығы 1 см, ол 1: 25 000 масштабта 250 м болады.

«Жер бетінің белгісі немесе таңбасы» деген жолда АВ сызығындағы (горизонтальдардың қиылысқан нүктелері және сипатты нүктелер) барлық нүктелердің белгілерін жазу керек, сандарды вертикальды түрде сәйкесті ординаталарға тура қарсы жазу керек.

Жұмысты жеңілдету үшін миллиметрлік қағаздың сәйкесті горизонтальдық сызықтардың белгілерін алдын ала белгілейді және бірінші ординатаның сол жағынан жазып қояды. Мысалы біздің мысалда (1:1 000 масштабы бойынша) белгілер әр сантиметр сайын жазылуы керек: 90, 100, 110, 120 және т.с.с.