Планиметр бөлігінің бағасын табу

Планиметрдің ең кіші бөлігінің м² немесе га арқылы сәйкес көрсетілуі – планиметр бөлігінің бағасы деп аталады.

Планиметр бөлігінің бағасын табу үшін бақылау сызғышы (контрольная линейка) қолданылады, оның сызған ауданы 100см², немесе 1:10000 масштабында ауданы 100 га болады.

Бақылау сызғышы бойынша сағат тілі бағытымен аудан екі айналымнан алынған санаулармен есептеледі: мысалы, 6382, 7333, 8283, олардың айырмашылықтары 7333-6382=951 және 8283-7333=950. Екі есептеудің арасындағы айырмашылық үш бөліктен аспауы керек, бізде бір бөлік, олай болса орташа ауданын есептеуге болады (951+950):2 =950,5. Бөліктің бағасы С₁= 100 : 950,5 =0,1052 га.

Полигон контурын өлшегенде планиметрді оң тараптан қояды, өлшенетін алаңды екі рет айналады. Әр айналымның санауын алады, кестеге жазады, содан кейін есептеулердің айырымын, орташа айырымын табады.

Мысалы, полигонды айналғандағы санаулар 7150, 8444, 9739, оларды айырымдары: 8444 – 7150 = 1294 және 9739 – 8444 = 1295.

Екі есептеудің арасындағы айырым үш бөліктен аспауы керек, бізде бір бөлік, олай болса орташа ауданын есептеуге болады (1294+1295):2=1294,5.

Содан кейін бақылау сызғышының бағасын – С₁ құрылған полигонның масштабына сәйкесті ету үшін – С₂ келесі есепті жүргізеді:

С₂ = (М_{2 :} М₁)² х С₁, мұнда М₂ – полигонның масштабы, М₁ - бақылау сызғышының ауданын есептеу масштабы.

Мысалы, С₂ = (2000 :10000)² х 0,1052 = 0,0042.

Олай болса полигонның ауданы 1295 х 0,0042 = 5,44 га.
4 Кесте. Ауданды (алаңды) планиметрмен анықтау ведомосы

Планиметр №1235. Бөлік бағасы С₁ = 0,105

Карталар мен пландарда жер бедері горизонталдармен бейнеленеді. Жергілікті жердің планында және топографиялык картада жер бетінің ой-қыры горизонталь сызықтармен бейнеленеді (грекше горизон - шектеуші). Горизонтальдар деп биіктіктері (мұхит деңгейінен) бірдей нүктелерді косатын кисық сызықтарды айтады (16, 17 суреттер).

17-суретте көтеріліп келе жаткан судың төбені бірте-бірте қалай басатыны бейнеленген. 1 -жағдайда су төбенің етегін жайлап алған. 2-3-4- жағдайларда әрбір 1 м сайын көтерілген су төбенің кандай жерін альш жатқандығын көреміз.

Горизонтальдар топографиялық картада белгілі бір биіктік сайын жүргізіледі (1м, 2,5м, 5м, 10м, 25м, 50м, 100,0м). Бұл мөлшер картаның масштабына және жер бедерінің ыңғайына карай белгіленеді. Мәселен, 1:10 000 масштабтағы топографиялык картада гори­зонтальдар тегіс жазықта 2,5 м сайын, ал кыратты жерде 5,0 м сайын жүргізіледі.

Жер бедері қимасының биіктігі (h) деп биіктігі бойынша көршілес горизонтальдардың ара қашықтығын айтады.

Салынымы-заложение (d) деп көршілес горизонтальдардың пландағы метрмен өлшенген ара қашықтығын айтады.

Жер бедерінің сипатын аныктауды оңайлату үшін картада кейбір горизонтальдардың және нүктелердің биіктігі жазылып койылады. Цифрдың жоғарғы жағы әрқашанда өрге, аяғы ылдига қарап тұрады. Сонымен бірге ылдидың бағытын горизонтальдарға кесе-көлденең койылған сызыкша - бергштрих (немісше берг - тау, штрих - сызык) көрсетеді (18 сурет).

Горизонтальдардың қасиеттері:

1. Горизонтальдар тұйықталған қисық сызықтар.

2. Бір горизонтальда орналасқан барлық нүктелердің биіктіктері бірдей болады.

3. Горизонтальдар арасындағы ең қысқа қашықтығы оның ең тікті құламалығын білдіреді.

Жер бетінің кейбір горизонталь­дармен түсіруге келмейтін бедері (жарқабак, жыра, т.с.с.) қосымша шартты белгілер қолдану арқылы бейнеленеді.