Бөлім 1. Географияны зерттеу тәсілдері

Тақырып


Оқу мақсаты

Қазақстандық географтардың зерттеулері

9.1.1.1 География ғылымының дамуына үлес қосқан

қазақстандықтардың зерттеулері туралы
баяндайды

Бағалау критерийі


Білім алушы

• 
  География ғылымының дамуына үлес қосқан қазақстандықтардың зерттеулеріне сипаттама береді
  

Ойлау дағдыларының
деңгейі


Тапсырма

Қолдану

1. 
   Шоқан Уәлиханов ұйымдастырған саяхаттардың бағытын, ғылыми-танымдық маңызын, жазылған еңбектерін анықтап төмендегі кестені толтырыңыз:
   

Шоқан Уәлиханов ұйымдастырған	Зерттеу	Зерттеу	Жүргізген
саяхаттар	жүргізген	жүргізген	зерттеулерінің
	жылдары	аймақтары	бағыттары мен
			зерттеу нәтижелері
Батыс Сібір генерал губернаторы
Г.Х.Гасфортпен бірге Сарыарқа мен
Жетісуға жасаған сапары
Құлжаға саяхаты
Ыстықкөлге сапары
Қашқарияға саяхаты

4

Тақырып Оқу мақсаты

География ғылымының қазіргі заманғы өзекті

проблемалары
9.1.1.2 География ғылымының қазіргі заманғы өзекті
проблемаларын анықтайды

зерттеу

Бағалау критерийі


Білім алушы
 Қазіргі заманғы өзекті проблемаларды сипаттайды

Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары


деңгейі
Тапсырма

1.География ғылымы салаларының қазіргі заманғы өзекті зерттеу проблемаларын анықтап, бір проблеманың шешімін ұсыныңыз.

География ғылымының		Зерттеу	Проблеманы шешу
салалары		проблемалары	жолдары
Геоморф	логия
Метеорология
Картография
Әлеуметтік-экономикалық
Рекреация және
Туризм
Экология
Дескриптор	Білім алушы

• 
  геоморфология саласының зерттеу проблемаларын анықтап, проблеманы шешуге мысалдар келтіреді;
  

• 
  метеорология саласының зерттеу проблемаларын анықтап, проблеманы шешуге мысалдар келтіреді;
  

• 
  картография саласының зерттеу проблемаларын анықтап, проблеманы шешуге мысалдар келтіреді;
  

• 
  әлеуметтік-экономикалық саласының зерттеу проблемаларын анықтап, проблеманы шешуге мысалдар келтіреді;
  

• 
  рекреация және Туризм саласының зерттеу проблемаларын анықтап, проблеманы шешуге мысалдар келтіреді;
  

• 
  экология саласының зерттеу проблемаларын анықтап, проблеманы шешуге мысалдар келтіреді.
  

6

Тақырып Оқу мақсаты Бағалау критерийі

Қазақтың халықтық географиялық терминдері

9.1.1.4 Қазақ халқының халықтық географиялық

терминдерінің мағынасын түсіндіреді


Білім алушы
 Халықтық географиялық терминдерінің
сипаттайды

мағынасын

Ойлау дағдыларының Жоғары деңгей дағдылары


деңгейі
Тапсырма

1. 
   Төменде берілген мәтінді оқып шығып, өз өлкеңіздің топономикасын сипаттаңыз.
   

Топонимика - ономастиканың жер-су, елді мекен атауларының шығуы мен пайда болуын (этимологиясын), мағынасын, құрылымының дамуын, таралу аймағын, қазіргі жағдайын, грамматикалық, фонетикалық пішінін, жазылуы мен екінші бір тілде берілуін зерттейтін құрамдас бөлігі. Бұл гректің «топос» — орын, жер, «онома» — атау деген екі сөзінен тұрады, яғни жер-су атаулары деген сөз.

Топоним дер, яғни жер-су аттары, негізінен үш бағытта зерттеледі:

• 
  семантикасы (мағынасы);
  

• 
  жасалу жолдары;
  

• 
  этимологиясы.
  

Топонимика география, тарих, тіл білімі, этнология ғылымдарының деректеріне сүйеніп, өзара байланыста дамиды. Кез келген аумақтың географиялық атауларының жиынтығы сол жердің топонимиясын құрайды. Топонимдер зерттелетін географиялық нысандардың көлеміне не мөлшеріне қарай макротопонимдерге (тау жоталары, үлкен ойпаттар, мұхиттар, т.б.), мезотопонимдерге (жеке таулар, теңіздер, т.б.), микротопонимдерге (көл, бұлақ, құдық, қоныс, т.б.) бөлінеді.

Соңғы жылдары еліміздің топономикасы тәуелсіздігіміздің нәтижесінде өзінің дамуының ерекше бір сатысына көтеріліп, жаңа даму сатысына өтті деп айтуға толық негіз бар. Егемен қазақ елінің алдында тұрған өзекті мәселелердің бірі – елді мекен, жер-су атауларын тарихи тұрғыдан қалпына келтіру болып табылады. Бұл бағытта жүргізіліп отырған жұмыстарды екі топқа бөліп қарастырған жөн.

Біріншісі – ежелгі тарихи атаулардың қайтарылып, қайтадан қолданысқа енуі. Гурьев қаласы Атырау атауына ие болды. Құрманғазы ауданының Киров ауылдық округі Дәшін, Морской ауылдық округі Мақаш деп атала бастады. Махамбет, Исатай, Құрманғазыдай біртуар ұлы тұлғалар атаулары аудандарға берілді.

Екіншісі – ежелгі атауы көмескіленіп не мүлдем жойылып кеткен елді мекендерге, жер-суға жаңа ұлттық нақыштағы атаулардың беріле бастауы. Бұл құбылысты облыс топономикасындағы жаңа үрдіс деп есептеу керек. Мәселен, Махамбет ауданының Алмалы селолық округіндегі Память Ильича ауылы Береке ауылы, Кандаурово Алмалы, Буровиктер поселкесі Ақжар, Геолог Бірлік, Птицефабрика Ақсай деп аталды.

7