The articles
Артикльдер
Қазақ тілінде артикльдер деген ұғым болмағанымен, олар “бір, кез-келген, әйтеуір-бір, осы, бұл” деген мағыналарда қолданылады. Ағылшын тілінде олар зат есімнің алдына қойылатын көрсеткіш белгі ретінде қолданылып, жеке тұрғанда өзіндік сөздік мағынасы болмайді.
Артикльдердің екі түрі болады:
1) Indefinite “a / an” (Белгісіздік);
2) Definite “thе” (Белгілік).
The indefinite article (“a / an”)
Белгісіздік артиклі
Егер сөз дауыссыз дыбыстан басталса “а” қолданылады: a boy, a one- hour play, a home, a useful tool, a unit.
Егер сөз дауысты дыбыстан басталса “an” қолданылады: an apple, an uncle, an hour, an honest person, an X-ray.
Using the Indefinite article Белгісіздік артикльдің қолданылуы
Cases of using
Қолдыналатын кездері
| Examples
Мысалдар
|
1
| 2 |
11. Санауға келетін зат есімдердің тек жекеше түрінде
2. Be, seem, become-
етістіктерінен кейін
3. One - бір есептік сан есімінің мағынасында
4. Every - әрбір деген мағынаны білдіргенде
5. Сөйлеуші заттар мен нәрселер туралы алғаш рет сөз қозғап (әңгімелеп) тұрса
6. Тыңдаушыға сөйлеушінің қандай (қайсы) зат туралы айтып тұрғаны белгісіз жағдайда
|
Asel lives in a house.
Do you need an umbrella?
Arman is an accountant.
Almaz became a third year student in 1998.
I bought a kilo of butter.
Aidana breaks 10 or 15 dolls in a week (every week).
For supper I had a sandwich and an apple.
Have you got a car?
Saule is looking for a job. |
Using the definite article (“the”)
Белгілік артикльдің қолданылуы
Cases of using
Қолданылатын кездері
|
Examples
Мысалдар
|
1
|
2
|
1 Заттың, нәрсенің сөйлесушілерге бүрыннан мәлім немесе ол туралы бұрын сөз болғандығын білдіргенде
2 Of, in- предлогтарымен тіркескен зат есімдерде
3 Санауға келетін зат есімдердің жекеше, көпше түрлерінде
4 Санауға келмейтін зат есімдердің алдында, егер олар заттың, нәрсенің арнайы, нақты мағыналарын, затттың сапасын білдірсе
5 Зат есімдердің алдында реттік сан есімдер келсе
6 Дүниедегі бір, бірегей кездесетін планета атауларының алдында
7 Ұлт атауларының алдында
8 Мұхит, теңіз, өзен, канал, тау тізбектері, аралдар мен шөл далалар атауларының алдында
9 Егер “republic”, “union”, “kingdom”, “states” сөздерімен тіркесіп келсе, кейбір мемлекеттер мен штаттардың аттарының алдында
10 Көпше түрде қолданылатын елдердің аттарының алдында
|
For supper I had a sandwich and an apple. The sandwich was not nice.
Give me the book.
The price of bread is rising.
The table is made of wood.
The tables are made of wood.
The silver of this bangle is very old.
The final exams start in July.
The snow is dirty.
The tenth page.
The Sun rises in the East
The Venus is one of the nine planets circling the Sun.
The Kazakhs, the Swiss, the Americans
The Atlantic ocean, the Aral sea, the English Channel, the Thames, the Volga, the Alps, the Bahamas
The Republic of Ireland, the United Kingdom, the United States of America, the United Arab Emirates
The Netherlands, the Philippines
|
Кестенің жалғасы
1
|
2
|
11 Университеттер (егер олар of тіркесімен келсе), мұражайлар, кітапханалар, қонақ үйлер, театрлар мен кинотеатрлар, клубтар, газеттер мен кейбір журнал аттауларының алдында
|
The University of Lancaster (but Oxford University), the British Museum, the National Gallery, the Tate Gallery, the National Library, the Kazakhstan hotel, the Odeon, the Night Club, the Yacht Club, the Economist
|
Артикльдердің қолданылмайтын кездері (жағдайлары)
Қолданылмайтын кездері |
Examples. Мысалдар
| 1 |
2
|
1 Жалқы есімдердің алдында (кісі аттары)
2 Континенттер мен кейбір елдердің аттауларының алдында
3 Қалалар, өзендер (егер Lake сөзінсіз берілсе, онда қолданылады) және тау аттарының алдында
4 Мейрам, фестиваль, апта, ай аттарының алдында және дәреже, лауазым, атақты, білдіретін зат есімдердің алдында
5 Егер зат есімдер жалпы (жинақтау) мағынасында келсе
|
Zhybek, Kasen, Laila, Mukankyzy, Moldabaiuly
Europe, Spain, Asia, Japan
Almaty, Astana, New York, Lake Zaisan, Everest, Ararat
Easter, Nauryz, Christmas, Wednesday, March, Professor Mamyrov, Captain Lewis, Chief Inspector Abaiuly
Roses are favourite flowers of women. Dogs are friends of men.
Life is hard.
Teachers are paid more than doctors .
|
Кестенің жалғасы
1
|
2
|
6 Ғылым салалары аттарының алдында
|
He likes Literature and History but doesn’t like Mathematics
|
Pronouns (pron)
Есімдіктер
Есімдіктер есім сөздерді (зат есім, сын есім, сан есім) алмастырып, олардың орнына қолданылады. Олар мағынасына және сөйлемде атқаратын қызметіне қарай бірнеше топқа бөлінеді.
Personal pronouns
Жіктеу есімдіктері
Person
Жақ
|
Singular number
Көпше түрі
|
Plural number
Жекеше түрі
|
Subjective
case
Атау
септік
|
Objective
case
Тәуелді
септік
|
Subjective
case
Атау
септік
|
Objective
case
Тәуелді
септік
|
1
|
2
|
3
|
4
|
5
|
I жақ
|
I - мен
|
Me - мені
|
We - біз
|
Us - бізді
|
II жақ
|
You – сіз
(сен)
|
You – сізді
(сені)
|
You – сіздер
(сендер)
|
You – сіздер-
ді (сендерді)
|
III жақ
|
He – ол
(ер адам)
She – ол
(әйел адам)
It – ол (жан-сыз заттар)
|
Him – оны
Her – оны
It – оны
|
They - олар
|
Them –олар-ды
|
Remember!
Есте сақтаңыз:
1) I – мен есімдігі тек бас әріппен жазылады;
2) Ағылшын тілінде “you” есімдігі сыпайы түрде ғана қолданылады.
Possessive pronouns
Тәуелдеу есімдіктері
Тәуелдеу есімдіктері заттың біреуге тәуелді екендігін көрсетеді.
1-ші тұлға
|
2-ші тұлға
|
Singular number. Жекеше түрі
|
I – мен
You – сіз
(сен)
He – ол
She – ол
It – ол
|
My – менің
Your – сіздің
(сенің)
His – оның
Her – оның
Its – оның
|
Mine – менікі
Yours – сіздікі
(сенікі)
His – оныкі
Her – оныкі
Its – оныкі
|
1-ші тұлға
|
2-ші тұлға
|
Plural number. Көпше түрі
|
We – біз
You – сіздер
(сендер)
They - олар
|
Our – менің
Your – сіздердің
(сендердің)
Their - олардың
|
Ours – біздікі
Yours –сіздердікі
(сендердікі)
Theirs - олардікі
|
Remember!
Есте сақтаңыз:
1) 1-ші тұлғадағы есімдіктер зат есімдермен олардың анықтауышы ретінде қолданылады.
This is my (your, his, her) office. (Жекеше түрі.)
These are our (your, their) offices. (Көпше түрі.);
2) 2-ші тұлғадағы есімдіктер жеке тұрып, зат есімсіз қолданылады.
You and I have children; yours are elder than mine.
Reflexive pronouns
Өздік есімдіктер
Өздік есімдіктер тәуелдеу есімдіктерінің I, II жақтардағы жекеше түрдегі 1-ші тұлғасына және III жақ жекеше түрдегі тәуелдік септіктегі жіктеу есімдіктеріне жекеше түрде –self, ал көпше түрде I, II жақтардағы тәуелдеу есімдіктерінің 1-ші тұлғасына және III жақ көпше түрдегі тәуелді септіктегі жіктеу есімдіктеріне –selves жалғауларын жалғау арқылы жасалады.
Singular number.
Жекеше түрі
... + –self
|
Plural number
Көпше түрі
... + –selves
|
my
your
him
her
it
|
myself - өзім
yourself - өзіңіз, өзің
himself - өзі
herself - өзі
itself - өзі
|
our
your
them
|
ourselves - өзіміз
yourselves - өздеріңіз,
өздерің
themselves - өздері
|
Demonstrative pronouns
Сілтеу есімдіктері
Сілтеу есімдіктері нұсқау, көрсету, меңзеу мағыналарында қолданылады.
Сөйлеушіге
жақын
|
Жекеше түрі
this – мынау
бұл, осы
|
Көпше түрі
these – мыналар, бұлар
|
Сөйлеушіден
алыс
|
that – анау
сол, ана
|
those – аналар,
солар, аналар
| Reciprocal pronouns
Ортақ есімдіктер
each other – бірін-бірі
Әдетте екі адам немесе зат
туралы айтылғанда
They all knew each other.
- Олар бәрі бірін-бірі жақсы біледі.
|
One another – біреуі екіншісіне, бір-біріне
Әдетте екі немесе одан көп адамдар
мен заттар туралы айтылғанда қолданылады.
Basketball players pass the ball to one another.
- Баскетболшылар бір-біріне допты лақтырды.
|
Interrogative pronouns
Сұраулы-қатыстық есімдіктер
what – не
which – қайсысы
who – кім
|
whom – кімді
whose – кімнің, кімдікі
|
Indefinite pronouns Белгісіздік есімдіктер
|
-
|
?
|
some – бірнеше, жуық, біршама, азғана
somebody – біреу, әлдекім, әркім
someone - әлдебіреу,
біреу
something – бір нәрсе, бірдеме
somewhere – бір жерде, бір жерге
|
any – кез-келген қандай да болмасын
anybody – біреу,
әлдекім
anyone - әлдекім, әркім, біреу
anything – бірдеме
nothing – ештеме
anywhere – еш
жерде, бір жерде
nowhere – еш жерде
|
any – біраз, бірнеше, біршама
anybody – біреу
anyone – біреу
anything – бір нәрсе
anywhere – бір жерде
|
Many, much, a lot of – көп, көптеген
few, little – аз, өте аз, көп емес
a few, a little – аздаған, аздап, біраз
сөздерінің қолданылуы
Nouns
Зат
есімдер
|
With countable nouns
Plural
Санауға келетін
зат есімдермен
Көпше түрде
|
With uncountable nouns
Singular
Санауға келмейтін
зат есімдермен
Жекеше түрде
|
1
|
2
|
3
|
Use
Қолда-
нылуы
|
many
There are many students in the class. – Класста көп студент-
|
Much
There isn’t much snow in the street.
|
Кестенің жалғасы
1
|
2
|
3
|
|
тер отыр.
How many books were there?
Ол жерде неше кітап болды?
We haven’t got many books.
Бізде көп кітап жоқ . ( Бізде кітап аз. )
a lot of
There are a lot of animals in the zoo. – Хайуанаттар паркінде көптеген жануарлар бар.
few, a few
There are (very) few desks in the classroom.
Класта парталар өте аз
(көп емес, жеткілікті мөлшерде емес).
There are a few flowers in my garden. – Менің бағымда аздаған (біраз) гүлдер бар.
|
5. Көшеде қар аз (көп емес).
How much money have you got? – Сіздің қанша ақшаңыз бар?
There isn’t much sugar in my tea. - Менің шайымда қант көп емес.
a lot of
There is a lot of sugar in my tea.
Менің шайымда қант
көп.
a little, little
I know (very) little about him.
Мен ол туралы өте аз білемін (көп білмеймін, жеткілікті түрде білмеймін).
I know a little about him.
Мен ол туралы аздап білемін (жеткілікті мөлшерде білемін).
|
Санауға келетін және санауға келмейтін зат есімдер – қазақ тіліндегі деректі, дерексіз, көптік мәнді зат есімдерге сәйкес. Санауға келетін зат есімдер көпше және жекеше түрде де қолданылады. This cup is full. These cups are empty. Санауға келмейтін зат есімдер тек жекеше түрде қолданылады. The water is cold. The weather was terrible.
Adverbs ( adv)
Үстеулер
Үстеулер – іс-әрекеттің белгісін, мекенін, мезгілін, амалын, мақсат – себебін білдіретін сөз табы.
Adverbs of place
Мекен үстеулері
|
Adverbs of time
Мезгіл үстеулері
|
Adverbs of degree
Мөлшер үстеулері
|
Adverbs of manner
Қимыл-сын үстеулері
|
1
|
2
|
3
|
4
|
here above
there abroad
where
somewhere
ashore outside
inside upstairs
|
late early
then today
next just
now since
soon before
|
firstly
very
nearly
much
enough
|
well
badly
quickly
slowly
hard
|
Comparison of adverbs
Үстеулердің шырайлары
Positive
Жай шырай
|
Comparative
Салыстырмалы
|
Superlative
Күшейтпелі
|
|
-er
|
-est
|
soon
early
|
sooner
earlier
|
soonest
earliest
|
|
more
|
most
|
hardly
quickly
|
more hardly
more quickly
|
most hardly
most quickly
|
Irregular forms. Ерекше жасалуы
|
well
badly
much
little
far
|
better
worse
more
less
farther, further
|
best
worst
most
least
farthest, furthest
|
Adjectives (a)
Сын есімдер
Сын есімдер – заттың, нәрсенің белгісін, түр-түсін, сыр-сипатын, сапасын, қасиетін білдіретін сөз табы.
Qualitative adjectives
Сапалық сын есімдер
|
Relative adjectives
Қатыстық сын есімдер
|
1
|
2
|
excellent big
cold heavy
tall green
strong beautiful
|
historical English
wooden magnetic
weekly golden
|
Comparison of qualitative adjectives
Сапалық сын есімдердің шырайлары
Positive
Жай шырай
|
Comparative
Салыстырмалы
|
Superlative
Күшейтпелі
|
1
|
2
|
3
|
-y, -ow, -er, -le – жалғауларына аяқталған
бір және екі буынды сын есімдер
|
clever
happy
narrow
simple
|
cleverer
happier
narrower
simpler
|
the cleverest
the happiest
the narrowest
the simplest
|
Егер сын есім дауыссызға аяқталып6 оның алдында қысқа дауысты тұрса, онда дауыссыз қосарланады.
|
Sad
fat
|
sadder
fatter
|
the saddest
the fattest
|
-er, -est жалғауларының алдында – y (егер оның алдында дауыссыз тұрса) – і-ге өзгереді.
|
Funny
Busy
|
funnier
busier
|
the funniest
the busiest
|
Irregular forms. Ерекше жасалуы.
|
Far
good
bad
little
much, many
|
farther
better
worse
less
more
|
the farthest
the best
the worst
the least
the most
|
Екі, не одан да көп буынды сын есім шырайларының жасалуы
|
Кестенің жалғасы
1
|
2
|
3
|
interesting
beautiful
important
|
more interesting
more beautiful
more important
|
the most interesting
the most beautiful
the most important
|
Достарыңызбен бөлісу: |
