Хасанов М. Ғылым теориясы indd
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
dokumen.pub 9786010412965
| Прота-
гор осын дай амал ды ұс тан ды. «Біз гео мет рия тер мин де рі тү сін- ді ріп отыр ған ма ғы на сын да еш қа шан тік не ме се дөң ге лек фи гу- ра ны жа сай ал май мыз». Осы лай ша, ма те ма ти ка дан зат тар сан да ры ның шек сіз ді гі ту- ра лы ой лар ды алып тас тау қа жет, се бе бі еш кім шек сіз дік ке дейін са най ал май ды; шек сіз бө лін ді ту ра лы ойды да алып тас тау қа- жет, се бе бі тә жі ри бе де бұл әре кет ті орын дау мүм кін емес. Осы ар қы лы ма те ма ти ка Зе нон ның пай ым даула ры на жа ра май, теория- лық ма те ма ти ка тә жі ри бе лік ма ңы зын жо ғал та ды. Ма те ма ти ка- ның ір ге лі заң да ры ның жүйе сін құ ру күр де лі бо лып та бы ла ды, он да Зе нон анық та ған қа ра ма-қай шы лық тар ға орын бол майды. Бұл мә се ле ні Де мок рит шеш ті, ол ма те ма ти ка лық ато мизм тұ- жы ры мын ұсын ды. Маркс Де мок рит ті «грек тер дің ішін де гі ең бі рін ші эн цик ло- пе диялық ақыл ға» те ңе ді. Дио ген Лаэр ций оның фи ло со фия, ло- ги ка, ма те ма ти ка, кос мо ло гия, фи зи ка, биоло гия, қо ғам дық өмір, пси хо ло гия, эти ка, пе да го ги ка, фи ло ло гия, өнер, тех ни ка жә не т.б. са ла лар да ғы 70 шы ғар ма сын атап көр се те ді. Де мок рит тің ғы- лым жүйесі нің кі ріс пе бө лі гі «ка но ни ка» бол ды, он да ато мис тік фи ло со фия ның прин цип те рі құ ра лып, не гіз дел ді. Одан кейін гі орын да тұр мыс тың әр түр лі құ бы лыс та ры ре тін де фи зи ка жә не эти ка тұр ды. Ка но ни ка фи зи ка ның құ ра мы на бас тап қы бө лім ре- тін де ен ді, эти ка фи зи ка ның же мі сі ре тін де құ рыл ды. Де мок рит «нақ ты шын дық» пен «жал пы пі кір де» ға на өмір сү ре тін жа ра ты лыс тың ара сын да ғы айыр ма шы лық ты көр сет ті. Шы найы жа ра ты лыс деп ол атом дар мен бос ке ңіс тік ті айтады. Де мок рит бой ын ша, шы найы жа ра ты лыс бос ке ңіс тік тің атом- да ры се кіл ді шы найы бо ла ды. «Үл кен бос ке ңіс тік» шек сіз жә- не өмір де гі бар лық нәр се ні қам ти ды, он да жо ға ры, тө мен, шет, ор та лық де ген тү сі нік тер жоқ, ол ма те рияның қоз ға лы сы на мүм- кін дік бе ре ді. Бол мыс сан жет пес ұсақ бі рың ғай ал ғаш қы бас тау- лар дан тұ ра ды, олар бір-бі рі нен сырт қы фор ма сы, өл ше мі, тәр ті бі мен ор ны жа ғы нан ерек ше ле не ді, қат ты бол ған дық тан олар бө- лін бейді, ал бос ке ңіс тік тің бол ма ған ды ғы нан «кө ле мі де бө лін- 31 2.4. Ан ти ка лық ло ги ка жә не ан ти ка лық ма те ма ти ка бейді». Атом дар та би ға ты нан үз дік сіз қоз ға лыс та, оның түр ле рі атом фор ма ла ры ның әр түр лі лі гі мен анық та ла ды. Атом дар мәң гі қоз ға лыс та, олар әлем де гі бар лық өз ге ріс тер дің се бе бі бо лып та- бы ла ды. Де мок рит тің айт уын ша, ғы лы ми та ным ның мін де ті ба қы ла- нып отыр ған құ бы лыс тар ды «шы найы жа ра ты лыс қа» жат қы зып, олар ға ато мис ти ка прин цип те рі не сәй кес тү сін дір ме бе ру. Бұ ған се нім мен ақыл ар қы лы қол жет кі зу ге бо ла ды. Де мок рит тің ғы- лы ми әді сі тө мен де гі дей ұстаным дар ға не гіз дел ген: – та ным бір лік тен (жал ғыз нәр се ден) бас та ла ды; – кез кел ген зат пен құ бы лыс қа ра пай ым эле ме нт тер ге дейін бө лі не ді (тал дау) жә не со ған сәй кес тү сін ді рі ле ала ды; – жа ра ты лыс тың «шы найы» не ме се «көз қа рас бой ын ша» екен - ді гін ажы ра ту; – бол мыс құ бы лыс та ры – бұ лар рет тел ген ға рыш тың же ке кө рі ніс те рі, та за ме ха ни ка лық се беп тер дің нә ти же сін де пай да бо лып, қыз мет ете ді. «Фи зи ка ның ал ғаш қы бө лі мі ре тін де ма те ма ти ка ка но ни ка- ның жо лы мен жү руі тиіс, се бе бі атом дар бі рың ғай жә не олар дың ал ғаш қы қа сиет те рі мөл шер лік си пат қа ие», – деп са най ды Де- мок рит. Алай да оның ілі мін пи фа гор шыл дық тың бір тү рі ре тін- де тү сін ді ру дұ рыс емес. Ол әлем де ма те ма ти ка лық заң ды лық- тар ба сым ды лық та ны та ды де ген идеяны ұс тан ға ны мен, пи фа- гор шыл дар дың ап ри ор лы ма те ма ти ка лық құ ры лым да рын сын ға ала ды. Ол «сан та би ғат тың заң да рын жа сауы қа жет емес, өзі та- би ғат тан алы нуы тиіс» деп са най ды. Де мок рит ма те ма ти ка лық заң ды лық тар ды шы найы бол мыс тан шы ға ра ды, осы тұр ғы да ол ма те ма ти ка лық жа ра ты лы стану идея сын ма дақ тайды. Ма те ри ал- дық әлем нің бас тап қы көз де рі ре тін де ол ма те ма ти ка лық объек- ті лер ді ала ды. Сон дық тан да ол дү ниета ным жүйе сін де ма те ма- ти ка ға зат тар дың бі рін ші қа сиет те рі ту ра лы ғы лым ре тін де көр- нек ті орын ды бе ре ді. Де мок рит ұсын ған ма те ма ти ка лық ато мизм деп ата ла тын ма те ма ти ка тұ жы рым да ма сы өзі нен ал дың ғы тұ жы- рым дар дан то лық тай ерек ше ле не ді. Де мок рит те бар лық ма те ма ти ка лық объек ті лер (де не лер, жа- зық тар, жо лақ тар, нүк те лер) нақ ты, олар бел гі лі бір ма те ри ал- дық бей не ні көр се те ді. Оның ілі мін де мін сіз жа зық тар, жо лақ тар, нүк те лер жоқ. Ма те ма ти ка лық ато ми зм нің бас ты тәр ті бі гео мет- рия лық де не лер ді жі ңіш ке «жа пы рақ ша лар» – жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|