Хасанов М. Ғылым теориясы indd
жүктеу/скачать 1,92 Mb. Pdf көрінісі
|
dokumen.pub 9786010412965
| Пифагор
Самосский (б.д.д. 580 – 500 ж.) бол ды. Әлем ді та ну дың ма те ма ти ка лық тә сі лін пай да ла на оты рып, бұл ілім ді жал ғас ты ру шы лар ғы лы ми, фи ло со фия лық, ді ни ба- ғыт та ғы сауал дар ға жауап із де ді. Ер кін, дәс түр лі емес ой лау тә- сі лі үшін Пи фа гор мен оның шә кі рт те рі күл кі ге ай нал ды, тіп ті қу да лан ды. Пи фа гор мек те бін де гі оқы ту екі са ты лы бол ды. Бі- рін ші дең гейде акусматиктер , яғ ни тың дау шы лар оқы ды, олар ға бі лім нің қыс қа ша жи на ғы маз мұн дал ды; екін ші дең гейде мате- матиктер , олар ғы лым ның мә нін үй рен ді, олар жал пы заң дар ды ло ги ка лық жә не сы ни тал дауы тиіс бол ды. Пи фа гор шыл дық та екі құ рам дас бө лік ті ажы ра тып қа рау қа- был дан ған, олар: тә жі ри бе лік («пи фа гор лық өмір сал ты») жә не теория лық (ілім дер дің бел гі лі бір жиын ты ғы). Пи фа гор шыл дар- дың ді ни ілі мін де гі ма ңыз ды эле ме нт тер – жан ның орын ал мас- ты ру ына се ну жә не «пи фа гор лық өмір сал тын» сақ тау, яғ ни бас- қа лар ға зиян кел тір меу, адам гер ші лік ко дек сін сақ тау, ет же меу. Осы жол ды ұстану шы лар дың әр бір қа да мын ба қы лап оты ра тын ере же лер жүйе сін де му зы ка мен ғы лы ми зерт теу лер ге ерек ше орын бө лін ген. Бұл жер ге сон дай-ақ үш түр лі өмір сал ты ту ра лы ілім ді жат қы зу ға да бо ла ды, олар дың ішін де қиял ға бе рі ліп өмір сү ру сал ты ең дұ ры сы деп са на ла ды. Пи фа гор шыл дық тың теория лық тұ сы тә жі ри бе ден ал шақ кет пейді. Ғы лы ми із де ніс тер жан ды қайта туылу дан бо са ту құ- ра лын із деуге ба ғыт тал ды, ал бұл зерт теу лер дің нә ти же ле рі ді ни жә не әлеу мет тік докт ри на ны дұ рыс не гіз деу үшін пай да ла ныл ды. 27 2.4. Ан ти ка лық ло ги ка жә не ан ти ка лық ма те ма ти ка Пи фа гор шыл дар да ғы лы ми та ным ның бас ты объек ті ле рі – ариф- ме ти ка, гео мет рия, ма те ма ти ка бол ды. Ариф ме ти ка да олар ды ең ал ды мен та би ғи қа тар да ғы сан дар дың мөл ше рі қы зық тыр са, гео мет рияда жа зық фи гу ра лар дың эле мен тар лық қа сиет те рі қы- зық тыр ды. Осы ілім ге сәй кес, «бар лық нәр се сан», ол – бар лық зат тар мен құ бы лыс тар дың мә ні. Сан дар ға рыш тық тәр тіп ті құ- рай ды. Әлем ді та ну – ол әлем ді бас қа ра тын сан дар ды та ну де мек. Пи фа гор дың жо лын жал ғас ты ру шы лар бол мыс тың идеал бас та- ма сы бо лып та бы ла тын сан дар дан жә не ма те ма ти ка лық бай ла- ныс тар дан та би ғат құ бы лыс та ры мен заң ды лық та ры ның, қо ғам жә не адам зат өмі рі нің жа сы рын ма ғы на сын із де ді. Гео мет рия лық ілім дер са ла сын да пи фа гор шыл дар абст рак ті- лі тәуел ді лік тер ге бағ дар ла на ды. Пи фа гор шыл дар та ра пы нан тік бұ рыш ты фи гу ра лар пла ни мет риясы ның елеу лі бө лі гі құ рыл ды; осы ба ғыт та ғы жо ғар ғы же тіс тік деп Пи фа гор теоре ма сы ның дә- лел де нуін айтуға бо ла ды, бұ ған дейін 1200 жыл бұ рын ва ви лон- дық тар дың сы на жаз ба ла рын да осын дай жағ дай лар жиі кел ті рі- ле тін. Грек тер оны жал пы түр де дә лел де ді. Кей бір де рек көз дер де пи фа гор шыл дар бес тік көп бұ рыш ты құ ру се кіл ді үз дік нә ти же- лер ге жет кен деп көр се ті ле ді. Пи фа гор шыл дар да сан дар не гіз гі әм бе бап объек ті лер ре тін де кел ті рі ле ді, ол тек ма те ма ти ка лық құ ры лым дар үшін ға на емес, әлем нің бү кіл құ бы лыс та ры мен де бай ла ныс ты өмір сү ре ді. Пи- фа гор дың оқу шы сы Ме та по нт тан шық қан Гип пас тың айт уын ша, сан – әлем дік жа ра ты лыс тың бі рін ші бей не сі (па ра диг ма) жә не жа ра ту шы құ дай дың ажы рат қыш құ ра лы. Фи зи ка лық, эти ка лық, әлеу мет тік жә не ді ни тү сі нік тер ма те ма ти ка лық рең ге ие бол ды. Сан дар мен бас қа ма те ма ти ка лық объек ті лер ту ра лы ғы лым дү- ниета ным жүйе сін де не гіз гі орын ды ала ды, яғ ни ма те ма ти ка фи ло со фияға тең дес ті рі ле ді . Ал ғаш қы лар дан бо лып Арис то- тель пи фа гор лық ма те ма ти ка тұ жы ры мы ның пай да бо лу се бе бін тү сін дір гі сі кел ді. Ол мұ ны ма те ма ти ка ның шең бе рін де көр ді: «Ма те ма ти ка лық ғы лым дар мен айна лы са тын пи фа гор шыл дар ең ал ғаш қы бұл ілім ді ал ға тар тып, сол ілім мен тәр биеле не оты- рып, сан дар ды бар лық нәр се нің бас та ма сы деп есеп тей бас та- ды». Алай да пи фа гор шыл дар өз де рі нің «сан бар лық зат тың мә ні» де ген не гіз гі ұстаны мы на квад рат тың диаго на лі мен жақ та ры ның қа ты на сы бү тін сан дар мен көр се тіл мейт ін ді гін ашу ар қы лы нұқ- сан кел тір ді. 2-бө лім. ғы лым ның пай да болуы және оның тарихи даму ке зең дері 28 Пи фа гор жә не оның жо лын жал ғас ты ру шы лар ма те ма ти ка- лық де дук ция әді сін (бас тап қы жағ дай – ак си ома дан ке ліп шы ғып нә ти же лер ді ло ги ка лық не гіз деу) жа сап шы ғар ды, осы лай ша сан- дар дың теория сын да бір қа тар ба ға лы нә ти же лер ге қол жет кіз ді. Олар Гре кияда ал ғаш қы лар дың бі рі бо лып бес пла не та ны (Мер- ку рий, Ве не ра, Марс, Юпи тер жә не Са турн) та ну ды үй рен ді жә- не әлем нің ға рыш тық бей не сін ұсын ды. Он да «ор та лық от тың» айна ла сын да дөң ге лек ор би та бойы мен пла не та лар, Күн, Ай жә- не шар тә різ дес Жер айна лып өте ді. Олар со ны мен қа тар әуен дік гар мо нияның ма те ма ти ка лық теориясы ның не гі зін қа ла ды. Әр бір ас пан де не сі не ме се сфе ра өзін дік үн ге ие, ал олар дың бар лы ғы бір ге бі рың ғай му зы ка лық қа тар ды (ға рыш ты) – әлем нің әуен дік үйле сім ді лі гін құ рай ды. Эвклид (б.д.д. IV ғ. аяғы – ІІІ ғ. ба сы) – «Бас тау» көп том ды ең бе гі нің ав то ры, он да бө лу жә не жай сан дар дың қа сиеті, гео мет- рия лық прог рес сияны кө бейту, өл шен бейт ін кө лем теориясы се- кіл ді сан дар теориясы маз мұн дал ған. Элей мек те бі – ежел гі мек теп тер дің бі рі, оның ең бек те рін де ма те ма ти ка мен фи ло со фия ты ғыз әрі жан-жақ ты бай ла ны са ды. Элей лік Пар ме нид (б.д.д. VI ғ. аяғы – V ғ.) пен оның шә кір ті Зе- нон ның (б.д.д. V ғ. бі рін ші жар ты сы) зерт теу ле рі жақ сы та ны мал. Бол мыс ту ра лы ілім нің не гі зін са лу шы лар дың бі рі Пар ме нид тің айт уын ша, жа ра ты лыс тың бар лы ғы бі рың ғай, бө лін бейт ін, өз гер- мейт ін, уа қыт тан тыс. Осын дай бол мыс шы найы мән ді бо ла ды. Ал көп тік, өз ге ру ші лік, үз дік ті лік, ағым ды лық се кіл ді си пат та ма- лар дың бар лы ғы – жал ған өмір дің сы ба ға сы. Пар ме нид тің шә кір ті жүктеу/скачать 1,92 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|