бағ­дар­ла­ма­лық­жә­не­ақ­па­рат­тық­құ­рал­дар-

95
4.3. ЭЕМ жә не адам миы ның бас ты қыз мет те рін мо дельдеу
сауал дар ға жауап із де ді. Бұл мә се ле лер дің бар лы ғы ше ші луі жә не 
фи ло со фия лық не гіз де луі тиіс. 
Мә се ле ойла ған ға қа ра ған да те ре ңі рек бо лып шық ты, се бе бі 
жа сан ды ин тел лект пен са на ұғым да ры ның ара қа ты на сын анық-
тап алу қа жет бол ды. 
Ғы лым та ри хы мен фи ло со фия сын да бұл сауал дар ға бе ріл ген 
жауап тар дәс түр лі түр де үш топ қа бө лі не ді: 
ма­те­риализм
(са на – 
ми қыз ме ті нің нә ти же сі); 
дуа­лизм
(са на мен ма те рия – Әлем нің 
тең құ қық ты бөл шек те рі); 
идеа­лизм
(са на – бұл ір ге лі ақи қат). Ал-
ғаш қы екі жағ дайда са на дер бес емес не ме се ма те ри ал дық әлем нен 
ал шақ та ған. Үшін ші «нұс қа» (идеа лизм) әр қа шан әлем дік дін дер 
та ра пы нан, ал соң ғы кез де рі фи зик-теоре тик тер та ра пы нан қол-
дау тауып отыр ды. Бел гі лі ма те ма тик, фи зик, фи ло соф Б. Рас сел 
«бейтарап мо низм» ру хын да, са на – бұл бар лық фи зи ка лық жә не 
мен тал дық құ бы лыс тар мен зат тар дың не гі зін құ райт ын мән деп 
тү сін ді ре ді. Алай да са на ның та би ға тын ашу ісі әлем ге та ны мал ға-
лым дар квант тық фи зи ка ның док тор ла ры на бұй ыр ды.
Олар 
са­на
– ми қыз ме ті нің «жа на ма құ бы лы сы» жә не ми да 
орын алып отыр ған биоло гиялық үде ріс тер дің нә ти же сі ме әл де 
са на – тән нен тыс өмір сү ре ала тын ми ға тәуел сіз, Әлем нің ір ге лі 
бөл ше гі ме де ген мә се ле ні ше шу ге ты рыс ты. 
Аме ри ка лық фи ло соф, бү кіл әлем ге бел гі лі фи зик Д. Ха ге-
лин нің ойын ша, «са на фи зи ка сы» жа ңа ғы лы ми па ра диг ма ның 
ая сын да квант тық ме ха ни ка заң да ры ның не гі зін де «са на де ген 
не?» жә не «оның бас тау ла ры қай да?» де ген сауал дар ға жауап тү-
рін де қа рас ты рыл ды. Бас қа ша айт қан да, са на ның та би ға ты қар-
қын ды да мып отыр ған квант тық ме ха ни ка ның құ пияла ры мен ты-
ғыз бай ла ныс та зерт тел ді. 
Та ғы бір көр нек ті фи зик-теоре тик, фи ло со фия док то ры,
квант тық фи зи ка бой ын ша «Си ли кон ды ал қап тың» бас ма ма ны 
Н. Гер берт са на – біз дің бар лық әре кет те рі міз дің (өнер, ғы лым, 
күн де лік ті өмір, же ке қа ты нас тар) ір ге сі бо лып та бы ла ды деп 
жаз ды. Ол біз дің бол мы сы мыз ды анық тайды. Алай да «ғы лым 
өзі нің 400 жыл дық қыз ме тін де фи зи ка лық әлем ді та ну дың бар-
лық са ла сын да (кварц тен ква зар ға дейін гі) үл кен же тіс тік тер ге 
жет ке ні не қа ра мас тан, ғы лым үшін са на «ин тел лек ту ал ды қа ра 
ке тік» ре тін де қа ла бе ре ді. 
Эйнш тейн нің са лыс тыр ма лы лық теориясы мен квант тық ме-
ха ни ка сы ғы лым да бет бұ рыс жа са ды. Ол әлем нің жа ңа ғы лы ми 

4-бө лім. Адам зат тари хын дағы ғы лым және тех нология лық революция лар
96
бей не сін, жа ңа па ра диг ма ны жа са ды, оған сәй кес бол мыс тың ір-
ге лі не гіз де рі бо лып «үш бас ты өл шем – ма те рия, мақ сат жә не 
са на» есеп те ле ді. Ғы лым әле мі нің ал дын да көп өл шем ді фи зи-
ка ны да мы ту мін де ті тұр ды, ол са на ны Әлем ді бей не леуге ар нал-
ған тең деу лер жүйесі не жат қыз ды. А. Де тель дің « Биоө ріс тің фи-
зи ка лық мо де лі», С. Пе тер сен нің «Тай-тзы квант тық теориясы», 
А. Гос ва ми дің «Өзін-өзі та ну шы Әлем» ең бек те рін де ақыл мен 
са на – күр де лі квант тық жүйе лер дің ажы ра майт ын күйі ре тін де 
си пат та ла ды. Оған іш кі бел сен ді лік тән, бұл бел сен ді лік өзін-өзі 
бас қа ру да жә не ке рі сін ше, энт ро пияда кө рі ніс бе ре ді. 
Бел сен ді лік тің ба ғы ты квант тық өрім дер дің бір-бі рі мен іш кі 
бай ла ны сын қам та ма сыз ете тін 

жүктеу/скачать 1,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: