Химия жєне биология” факультеті “Биология” кафедрасы
Ќарапайым жануарлар типіне 70 000-нан астам жануарлар кірді. Олар суда, ылѓалды жерде, жєне кµп жасушалы жануапрлардыњ аѓзаларында тіршілік етеді
жүктеу/скачать 1,08 Mb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Қарапайымдыларға бес тип кіреді.
- Бақылау сұрақтары
- Глоссарий
- А) ұрықтану процесі өтпей-ақ, аналық особьтан жаңа
- Екінші аралық бақылау
Ќарапайым жануарлар типіне 70 000-нан астам жануарлар кірді. Олар суда, ылѓалды жерде, жєне кµп жасушалы жануапрлардыњ аѓзаларында тіршілік етеді.Денесі жартылай с±йыќ цитоплазмадан ж/е ядродан т±рады. Олардыњ цитоплазмасы екі ќабаттан сыртќысы ашыќ т‰сті тыѓыз эктоплазмадан ж/е ішкі эндоплазмадан т±рады. Цитоплазмада митохондрия, эндоплазмалыќ тор, рибосома, Гольджи аппараты, жиырылѓыш вакуолы, ас ќорыту вакуолы т.б. орналасќан. Барлыќ ќарапайымдылардыњ ќозѓалуы олардыњ жалѓан аяќтарына, талшыќтарына, кірпікшелеріне байланысты. Кµптеген т‰рлі бактериялармен ж/е шіріген органикалыќ заттармен ќоректенеді. Ќарапайымдылар б‰кіл денесі арќылы тыныс алып ауадаѓы оттегін сіњіріп кµмір ќышќыл газын бµледі. Кµбеюі жыныссыз ж/е жынысты жолмен ж‰реді. Жыныссыз кµбеюде олар екіге бµлінеді. Нєтижесінде бір аѓзадан екі н/е бірнеше жас ќарапайымдылар пайда болады. Жыныстыќ кµбеюде екі бірдей ќ±рылысты ќарапайымдылар бір бірімен ќосылады. Одан зигота пайда болады. Кµптеген ќарапайымдылар ќолайсыз жаѓдайда цистаѓа айналады. Ондай жаѓдайда ќарапайымдылар кµп уаќытќа дейін саќталады, ќолайлы жаѓдай болса, цистадан шыѓып µмірін жалѓастырады. Ќарапайымдылар судаѓы бактериялармен ж/е шіріген органикалыќ заттармен ќоректеніп суды тазартады, топыраќтыњ т‰зілуіне ‰лес ќосады. Олар єрт‰рлі жануарлардыњ денесінде µмір с‰руіне байланысты кµптеген аурулар таратады. Систематикасы:Қарапайымдыларға бес тип кіреді.1.Саркомастигофора типі. Саркодина класы. Тамыраяқтылар класс тармағы. Амебалар отряды. Қабыршақты амебалар отряды. Фораминифералар отряды. Сәулетәрізділер класс тармағы. Күнтәрізділер класс тармағы. Талшықтылар класы. Өсімдіктектес талшықтылар класс тармағы. Хризомонадалар отряды. Сауыттылар отряды. Эвгленалар отряды. Фитомонадалар Жануартектес талшықтылар класс тармағы Жағалы талшықтылар отряды. Тамыраяқты талшықтылар отряды. Кинетопластидалар отряды. 2.Споралылар типі. Грегариналар класы. Нағыз грегариналар отряды. Кокцидиятәрізділер класы. Кокциядиялар отряды. Қан споралылар отряды.
Книдоспоридиялар типі. Миксоспоридиялар класы. Актиномиксидиялар класы. Микроспоридиялар типі. Микроспоридиялар класы. Микроспоридиялар отряды. Кірпікшелілер немесе Инфузориялар типі. Кірпікшелілер инфузориялар класы. Книтофрагминофора отряд үсті Гимностомата отряды.
Тест
Қарапайымдылардың жануарлар дүниесіндегі орны? А) бір клеткалы деңгейіндегі жануарлар; В) екі қабатты деңгейіндегі жануарлар; С) үш қабатты деңгейіндегі жануарлар; Д) билатерияльды симетриялы жануарлар; Е) целомды жануарлар;
Қарапайымдыларды зерттейтін ғылым? А) гельминтолгия В) протозоология С) арахнология Д) энтомология Е) ихтиология 3. Қарапайымдылар клеткасының көп клеткалы жануарлар клеткасынан айырмашылығы? А) эукариотты клеткалар; В) мембрана, цитоплазма, органоидтары болады; С) физиология жағынан бір организм, организмдерге тән барлық қызыметтерді атқарады: қоректену , зәр шығару, жылжу т.б;
Е) цистаға айналады; Sarcomastigophora типіне қандай кластар жатады? А) Sarcodina; В) Sporozoa; С) Masticophora; Д) Chidosporidia; Е) microsporidia; Мына келтірілген қарапайымдылардың өкілдері қай отрядқа жатады? А) кәдімгі амеба; A-testaceae В) трипаносома; Б-phytomonadina С) вльвокс; В-kinetoplastida Д) инфузория туфелька; Г- amoebina Е) арцелла; Д-hymenostomata Кәдімгі амеба қай жерде тіршілік етеді? А) тұщы су қоймалары; В) тұзды суларда; С) адамның ішегінде; Е) жануарлардың денесінде;
Фораминифералардың сауытты амебалардан айырмашылығы неде? А) жалаңаш денелі; В) талшықты денелі; С) кірпікшелі денелі; Д) денесі бір камералы сауытпен қаптплған; Е) денесі көп камералы сауытпен қапталған; 8. Саркодина класының қай отрядында паразиттік тіршілік ететін түрлері кезедеседі? А) амебалар отрядында
2.Амебалар отряды қабыршақты амебалардан айырмашылығы қандай? 3.Фораминифералардың көбеюі
Митоз Псевдоподия Устье Псевдохитин Ризоподия Микросфера Макросфера ОБСӨЖ №2
2 – апта Тақырыбы: Жануарлардың алғашқы систематикасы Жоспар 1 Зоология пєнініњ даму тарихы. 2.Жануарлардыњ табиѓаттаѓы мањызы 3.Жануарлар єлемініњ ж‰йесі. Зоология- жануарлар д‰ниесін єр т‰рлі жаѓынан зерттейтін ѓылым саласы.:Ол жануарлардыњ табиѓат жаѓдайларындаѓы тіршілігін, олардыњ ересек к‰йіндегі жєне жеке осиптардыњ µмірініњ єр кезењіндегі ќ±рылысы мен организмніњ Ќызмет єрекеттерін зерттейді, жануарлар д‰ниесініњ ќ±рамы, неше т‰рлі жануарлардыњ пайда болуыныњ зањдылыѓын ж/е таралуыныњ ерекшелігін зерттейді. Жануарлардыњ барлыѓы жасушадан ќ±ралѓан, ол дененіњ негізі болып табылады. Жасушалар тобы жєне жасуша аралыќ заттар белгілі пішінді, ќ±рлысты, ќызметті болып олар ±лпаларды ќ±райды. Жануарларда ±лпалар тµрт т‰рге бµлінеді; эпителий, ет, ж‰йке жєне дєнекер. Осындай єрт‰рлі ±лпалар µзара байланысты болып белгілі ќызмет атќаратын жеке м‰ше ќ±райды. Жануарлар аѓзасын бірнеше ж‰иеге бµлуге болады. Олар; ж‰ике, асќорыту, ќан айналу, т.б. ж‰йелер. Адам баласына жануарлар туралы мєліметтер ертеден белгілі. Ѓылыми бастауын ертедлегі грецияныњ данышпан ±лы ойшылы Аристотельден басталады (б.э.д 4э). Ол белгілі жануарларды (500-ге жуыќ) екі топќа бµлді: ќызыл ќанды жануарлар жєне ќансыз жануарлар. Осылайша омыртќалылармен омыртќасыздар бір-бірінен бµлінді, µйткені Аристотель ќызыл ќанды жануарларѓа осы кездегі омырталы жануарлар класына сєйкес келетін мынадай бес майда топты жатќызды: Тірі туатын тµрт аяќтылар-б±лар осы кездегі с‰тќоректілерге сєйкес келеді. Ќ±стар. Ж±мыртќа салатын тµрт аяќтылар жєне жорѓалаушылармен ќосмекеділерге сєкес келеді. µкпемен тыныс алып тірі туатын аяќсыздар-кит тєрізділер. Желбезекпен тыныс алатын ќабыршаќты аяќсыздар-балыќтар. Тест
Аристотель жануарлардың алғаш жасаған систематикасында қандай топқа бөлді ? А) Анойма және энойма Б) Тірі туатындар және құстар В) Өсімдіктер және жануарлар С) Қаны бар жануарлар Д) қансыздар
Қанды жануарларға А) Шаян тәрізділер Б) моллюскалар В) Тірі туатындар С) насекомдар Д) ұсақ жәндіктер
Қансыз жануарларға А) Тірі туатындар Б) Бауырмен жорғалаушылар В) қосмекенділер С) Насекомдар Д) балықтар
1. Энойма 2. Анойма 3. Эмбриология 4. Корреляция
Хитин Целом Миксоцель Бақылау сұрақтары 1. Жануарлар дүниесінің алғашқы системасы
Зоологияның даму тарихы ОБСӨЖ №3
3 – апта Тақырыбы: К.Линней жасаған жануарлар систематикасы Жоспар 1. Жалпы шолу 2.К.Линнейдің ұсынған бинрлы номенклатурасы 3.Ғалымдардың оған көзқарасы Б±л дєуірдіњ физиологтардыњ ішіндегі ењ атаќтысы, ќан айналысын зерттеген Гарви(1578-1657) ол µзініњ эмбриологиялыќ баќылаулар арќасында ќандай жануар болса да ж±мыртќадан µніп µседі деген ќорытынды жасаѓан. 16-шы ѓасырда т±њѓыш рет кµзілдірік- ж/е ‰лкейтіп кµрсететін шынылар пайдалана бастады. Б±ларды ептеп бір-біріне ќосудан микроскоп шыќты. Микроскопты жаќсарту ж±мысын Лебен Гук(1628-1694)атќара бастады. Ол инфузорияны, ќан денешіктерін ашты ж/е т±ќым с±йыќтыѓынан сперматозоидтарды тапты. Мольпиги (1628-1694) линза арќылы насикомдар анатомиясын аныќтау жµнінде µте кµп ж±мыстар жасады. Морфология пєндерімен ќатарлас жануарлар системасы туралы ѓылымында- систематикада дамыды. 18-ші ѓасырдаѓы ењ ірі систематик Линней (1707-1778) болѓан. Ол классиктіњ кітабы табиѓат системасы 1735-ші басылып шыќты. Линней жануарларѓа латын тілінде біріњѓай ат ќойды, б±л жаѓдай сол кезге дейін шыќќан зоология кітаптарында болып келген кемшілікті жойды, б±л кемшілік єр ±лттан шыќќан авторлардыњ сол бір жануарды µз тілінде т‰рлі-т‰рлі атауынан болатын еді. Линней т‰рлерді ќос атпен- бейнарлы номенклатурамен атауды кіргізді. Линней ірі систематикалыќ топтарды біріне бірі баѓынѓан ‰ш топќа бµлді. Олар: бір-біріне ±ќсас туыстар отрядќа отрядтар класќа біріктірілді. 19-шы ѓасырдыњбас кезінде зерттеулер кµп ілгері басты. Єсіресе Линней дєуіріне ќараѓанда омыртќасыздар деп аталатын жануарлар д‰ниесі туралы мєліметтер кµп жиналды, б±ларды Ломарк(1744-1828) он класќа бµлді. Ломарк сонымен ќатар жануарлар д‰ниесін омыртќасыз ж/е омыртќалы жануарлар деп екіге бµлуді ќалпына келтіріп жолѓа ќойды. 1859 жылы Дарвинніњ “Т‰рлердіњ тегі “ деген кітабыныњ жарыќќа шыѓуы зоологияныњ тарихында ±лы µзгеріс кезењі болды. Дарвинніњ идеясын дамытуда эволюциялыќ биологияныњ басќа баѓыттарында мањызы µте зор. В.О. Кавалевский (1842-1883) эволюциялыќ полентологияныњ негізін ќаласа, И.М. Сеченов (1829-1905) жануарлар физиологиясыныњ орыс мектебін ќ±рды. Ќазаќстанныњ жануарлар д‰ниесін ж‰йелі єрі ѓылыми т±рѓыдан зерттеу ж±мыстары 17-18-ші ѓасырпларда ±йымдастырылѓан экспедицияларѓа байланысты. М±нда ќазаќтыњ ±лы ѓалымы Ш. Уєлихановтыњ ењбектері ерекше орын алады. 1943-ші жылдан бастап Ќазаќстан Республикасы Ѓылым Академиясыныњ Зоология институты ж±мыс істейді. Л. С. Берг, И.А.Далгушин, М.Д.Зверев, Т.Н.Досжанов, А.Бекенов ж/е басќа ѓалымдар Ќазаќстанныњ жануарлар д‰ниесіне арнайы зерттеулер ж‰ргізіп, ѓылымыныњ дамуына ерекше ‰лес ќосты.
1. ХVІІІ ғ швед ғалымы К.Линней жасаған жануарлар систематикасы қалай аталды ? А) Ботаника негіздері Б) Өсімдіктер туыстары В) Табиғат систематикасы С) Өсімдіктер түрлері Д) Түрлердің шығу тегі 2.“Клетка” ұғымын ғылымға алғаш рет енгізген ғалым А) А.Левенгук Б) Р.Гук
В) К.Линней С) Ж.К.Ламарк Д) Э.Геккель 3. К.Линней жануарларға зерттеу жүргізе отырып неше класқа бөлді? А) 5 Б) 7
В) 6 С) 3
Д) 4 4.К.Линней жануарлардың түр және туыс аттарын қай тілде ұсынды? А) латын Б) ағылшын В) орыс С) қытай
Д) жапон Бақылау сұрақтары 1.Қазіргі кездегі жануарлар дүниесін қанша типке бөлді және атап көрсет? 2.Жануарлар дүниесін неше тармаққа бөлді? 3.Қарапайымдыларға неше тип жатады? 4.Protozoa мен Metazoa-ның айырмашылығы қандай? Глоссарий Градация Бинарлық номенклатура Таксон ОБСӨЖ №4
4 – апта Тақырыбы: Тамыр аяќтылар класының-Rhizopoda систематикасы. Жоспар
Тамыр аяқтылар класына жалпы сипаттама Амебаныњ ќоректенуі, тыныс алу, көбеюі, циста түзуі 3. Тамыр аяќтылардыњ систематикасы. Ќ±рылыс формасына ќараѓанда єр т‰рлі болып келетін тамыр аяќтыларды бір класќа біріктіретін басты белгі. Олардыњ жалањ, тыѓыз ќабыќпен жабылмаѓан денесініњ протоплазма µсінділерін-жалѓан аяќтар (Псевдаподия) шыѓаратын ќасиеттері болады, осы жалѓан аяќтары арќылы олар ќозѓалады. Жалѓан аяќтары денесініњ пішіні єрдайым µзгеріп отырады. Жалѓан аяќтар сонымен ќатар ќорек ±стайтын ж/е оны денеден шыѓарып тастайтын да м‰ше бола алады. Ќоректенуі. Амеба денесініњ кез- келген жерініњ пайда болатын жалѓан аяќтары арќылы ќорегін де ќарамайды. Ќорек денеге тиген кезде цитоплазма µсімділері оны екі жаѓынан орап алады. Цитоплазмадан с±йыќтыќ тамырлары ас ќорыту сµлі бµлініп, ќоректіњ т‰йіні орналасќан жерде ваууоль пайда болады. Вакуолдыњ ішіндегі ас ќорыту сµлі ќоректі ерітіп денеге сіњіреді де оныњ ќорытылмай ќалѓан бµлігі дененіњ кез- келген жерінен сыртќа шыѓарылады. Тыныс алуы. Амеба суда еріген оттегімен б‰кіл денесі арќылы тыныс алады. Кµбейуі. Амебалардыњ кµпшілігі жыныссыз жолмен кµбейеді. Жыныссыз кµбею амеба денесініњ тењ екіге бµлінуі арќылы µтеді. Б±л кезде амебаныњ ядросы екіге бµлініп денесі созылады да жања пайда болѓан бір ядромен екі жаќќа ажырайды. Пайда болѓан екі жасушаныњ екі жас амебаныњ біреуінде ѓана б±рынѓы жиырылѓыш вакуоль саќталса екіншісінде ондай вакуоль жањадан пйда болады. Циста т‰зуі. Циста грекше – (кистиз яѓни(ќаптама) деген сµз). Ќолайсыз жаѓдайда тап болѓан кезде амебаныњ денесі ж±мырланып сыртын тыѓыз ќабат ќаптайды да ќоректенуін тоќтатады. Адамныњ ішек ќарнында амебаныњ бірнеше т‰рі тіршілік етеді жєне басќалар. Б±лардыњ алѓашќы тµртеуініњ адамѓа зияны жоќ. Амеба кисталца адамда болатын амиобиоза (амебалыќ дизентерия, бауырдыњ амебалыќ ісіп іріњдеу) ауруларын ќоздырушы ретінде кездеседі. Тест
1. Тамыраяқтылар класс тармағы неше отрядқа бөлінеді? А) Амебалар Б) Амебалар, қабыршақты амебалар және фораминифералар В) Сауыттылар және эвгленалар С) тамыраяқты талшықтылар Д) Фораминифералар 2. Амебалардың қозғалу органоиды А) Жалған аяқтары Б) жіпшесі В) кірпікшелері С) талшығы Д) аяғы
3.Амебалар қалай қоректенеді? А) автотрофты Б) гетеротрофты В) паразитті С) Фагоцитоз Д) автотрофты және гетеротрофты 4.Амебалардың көбеюі А) Жынысты Б) жынысты және жыныссыз В) зигота түзу арқылы С) жыныссыз Д) уылдық шашу арқылы 5.Қабыршақты амебалар мен кәдімгі амебалардың айырмашылығы қандай? А) вакольында Б) жалған аяқтарында В) қабыршақпен және сауытпен қапталған С) Ядросында Д) ешқандай айырмашылығы жоқ 6.Фораминифералардың қабығында болатын эктоплазмадан бөлінген қалың органикалық зат А) қабыршақ Б) псевдохитин В) хитин
С) циста Д) цитоплазма 7.Ризоподия деген не? А) Суықтан қорғануы Б) Бір-бірімен ұштасып түйінделіп тор жасауы В) сыртқы ортадан қорғануы С) Ұрықтануы Д) Көбеюі 8.Микросфералық камера қай жолмен көбейгенде пайда болады? А) жыныссыз Б) жынысты В) екіге бөліну арқылы С) зигота түзу арқылы Д) шизогамия арқылы 9.Жыныссыз жолмен көбейгенде қандай камера түзіледі? А) зигота Б) ризоподия В) Макросфера С) гамета Д) Микросфера 10. Ұрпақ алмасу деген не? А) Макросфера және микросфера алмасуы Б) Жыныссыз және жынысты алмасып отыруы В) шизогамия С) жынысты Д) жыныссыз Бақылау сұрақтары 1.Тамыраяқтылар класс тармағының отрядтарын атап бер 2.Амебалардың негізгі белгілері қандаы? 3.Кәдімгі амебадан қабыршақты амебаладың айырмашылығы қандай? 4.Фораминифераларға жалпы сипаттама
ГлоссарийПсевдоподилар Фагоцитоз циста псевдохитин ризоподия микросфера макросфера устье ОБСӨЖ №5
5 – апта Тақырыбы: Жасыл эвгленаның құрылысы. Жоспар: 1.Өсімдік тектес талшықтылар өкілдерінің ерекшілігі. 2. Эвгленаның көбеюі 3. Эвгленаның қоректенуі Денесі ірілеу,±ршыќ тєрізді, немесе сопаќша келетін жасыл т‰сті талшыќты жануар,єдетте лас басќан суларда болады.Эвгленаныњ сыртын жылтыр ќабыќ пилукула жауып т±рады.Денесініњ алдыњѓы жаѓында ж±тќыншаѓы болады.Б±л домалаќ болып келетін резерборѓа барып тіріледі.Ж±тќыншаќтыњ т‰біне жарыќ сезгіш н‰кте сигма болады.Б±л эвленаныњ ќозѓалысын реттеп отырады.Резервордыњ ќасында жиырылѓыш вакуоль орналасќан.Б±л зєр шыѓару жєне осмос ќысымын реттеп отырады. Эвгленаныњ жиырылѓыш вакуолін бірнеше кішкене зєр алып келетін вакуолдер ќоршап жатады.Жиырылѓыш вакуоль бір минутта екі рет жиырылады.Сол кезде жиырылѓыш вакуолге толѓан с±йыќ зат резерворѓа ќ±йылады жєне ж±тќыншаќ арќылы сыртќа шыѓарылады. Эгвленаныњ денесініњ арт жаѓында тамшы сияќты ядросы болады.Плазмада хлорофил сіњген кµк жасыл хроматхоралары болады.Эвглена наѓыз жасыл µсімдіктерше ќоректенеді. Эвгленалар ±зыннан бµліну арќылы кµбейеді.Ядро митидика єдісімен бµлінеді ядро бµлінгеннен кейін плазмада бµлінеді.Плазманыњ бµлінуі оныњ алдыњѓы жаѓында ш±њќыр пайда болуынан басталады.Осы кезде талшыќтар т‰сіп ќалады, жєне базаль т‰йіршіктері бµлінеді.Кейіннен базаль т‰йіршіктерінен талшыќтар µсе бастайды.Плазманыњ бунаќталып екіге бµліну процесі алдан артќа ќарай ж‰реді м±ныњ нєтижесінде жас осиптар бір -бірімен тек денесініњ артќы жаѓынан ѓана ќосылып т±рады содан кейін олардыњ арасындаѓы байланыс ‰зіліп єрќайсысы жеке шыѓады. Ќолайсыз жаѓдай кездескенде эвглена цистаѓа айнала алады. Су тиген жаѓдайда ѓана циста б±зылып, эвглена ќайтадан тіршілікке кіріседі.
1.Эвгленалар отряды қайсы класс тармағына жатады? А) өсімдік тектес талшықтылар Б) Тамыраяқтылар В) сәулетәрізділер С) Күнтәрізділер Д) Жануар тектес талшықтылар 2. Эвгленаның қоректенуі қандай? А) автотрофты Б) гетеротрофты В) автотрофт және гетеротрофты С) фагоцитоз Д) паразитті 3. Зәр шығару және осмос қысымын реттейтін А) жиырылғыш ваколі Б) ядросы В) цитоплазмасы С) талшығы Д) эктодермасы 4.Эвгленаның көбеюі А) жынысты Б) жынысты және жыныссыз В) шизогамия С) жыныссыз Д) Оогамия 5.Эвгленаның түсі А) Түссіз Б) жасыл
В) қызыл С) қоңыр
Д) қызыл қоңыр 6.Эвгленаың қозғалу органиды А) Жалған аяқтары Б) жіпшесі В) кірпікшелері С) талшығы Д) аяғы 7. Неге байланысты эвгленалар автотрофты жолмен қоректенеді А) ваколіне Б) ядросына В) хроматофорлары С) цитопалзмасына Д) талшығына
Бақылау сұрақтары1. Жасыл эвгленаның басқы талшықтылардан айырмашылығы 2. Автотрофты қоректенетін талшықтылар 3.Гетеротрофты қоректенетін талшықтылар
Автотрофты Гетеротрофты хроматафера миксотрофты ОБСӨЖ №6
6 – апта Тақырыбы: Книдоспоридалар систематикасы Жоспар 1. Книдоспоридиялар типіне жалпы сипаттама 2. Миксоспоридиялар класы Кндоспоридиялылардың барлығы дерлік паразиттер. Кндоспоридиялылардың тіршілік циклі әрқашанда екі ядролы амеба тәрізді ұрықтан басталады. Түзілген споралары көп клеткалы. Кндоспоридиялылар типі екі класқа жатады. Шырышты споралылар немесе миксоспоридиялар және актиномиксидилар. Актиномиксидилардың шырышты споралылардан негізгі айырмашылығы - споралары үш қақпақшалы, ішінде үш атқыш капсуласы және көптеген амеба тәрізді ұрықтары болады. Шырышты споралылардың 1000-ға жуық түрі белгілі , балықтардың , қосмекенділер мен бауырмен жорғалаушылардың паразиттері. Иесінің әр түрлі мүшелерін зақымдайды. Миксоспоридиялардың барлық ядролары диплоидты, тек спора қалыптасқан кезде ядроның бөлінуі мейоз жолымен жүреді, соның нәтижесінде спора түзетін ядролар гаплоидты болып келеді.Споадан шыққан екі ядролы , амеба тәрізді ұрықтың екі ядролы, амеба тәрізді ұрықтың екі ядросы қосылып қайтадан диплоидты түрге айналады. Жыныстық поцестің осындай түрін автогамия деп атайды. Тест
Кндоспоридиялылар типіне А) Эвгленалар Б) Миксоспоридиялар және актиномиксидиялар В) Миксоспоридиялар С) Кинетопластидалар Д) актиномиксидиялар
Кндоспоридиялылардың қоректенуі А) автотрофты Б) гетеротрофты В) паразитті С) Фагоцитоз Д) автотрофты және гетеротрофты
Кндоспоридиялылардың көбеюі А) жынысты Б) жынысты және жыныссыз В) шизогамия С) жыныссыз Д) Автогамия Бақылау сұрақтары Книдоспоридиялар типіне жалпы сипаттама Миксопоридиялардың көбеюі Миксопоридиялардың туғызатын аурулары Глоссарий Вегетатив генератив панспоробласт плазмодия автогамия ОБСӨЖ №7
7 – апта Тақырыбы: Ішекқуыстылардың табиғаттағы маңызы . Жоспар
1. Ішек ќуыстылар типіне жалпы сипаттама. 2 . Ішекќуыстылардыњ жіктелуі. 3 . Гидроидтар класына жалпы сипаттама.
Ішекқуыстылардың табиғаттағы маңызы.ОБСӨЖ №1 1 – апта Тақырыбы: Ішек ќуыстылар ќос ќабатты кµбіне сєулелі симетрия ретінде ќ±рылѓан жєндіктер. Олардыњ дене ќабырѓасы- эктодерма ж/е эндодерма болып екі ќабаттан ќ±ралѓан. Эктодерма дененіњ сыртын ќаптап эндодерма дененіњ б‰кіл ішкі ќуысына астарланып т±рады. Б±л ќуыс са ќорытушы органда болыптабылады. Себебі: оныњ ішіне ас жалѓыз тесік арќылы енеді, ол тесік ішкі ќуыспен сыртќы орталыќты жалѓастырып т±рады. Эктодерма мен эндодерманыњ арасында с‰йеніш пластинка немесе ќалыњ ќалыњ ќоймалжыњ тєрізді ќабат- мезоглей болады, эктодерма мен эндодерманыњ клеткаларынан т‰зілген. Ішек ќуыстылардыњ кµбісінде скелет бар. Ол не сыртында н/е мезоглейдіњ ішінде орналасады. Скелет кµбінесе известтен ќ±ралѓан. Ішек ќуыстылар жынысты ж/е жыныссыз жолмен кµбейеді. Ішек ќуыстылардыњ орасан кµпшілігі тењіз жєндіктері, т±щы суларда олардыњ азѓана µкілдері кездеседі. Б±л типтіњ осы кезде небары 9000-ѓа жуыќ µкілдері белгілі. Ішек ќуыстылар µте ертедегі топ ж/е скелеттіњ бар болуына байланысты олардыњ кµпшілігі ќазба к‰йінде жаќсы саќталѓан. Жіктелуі: 1-тип тармаѓы-Шанышќылар-Chidaria 1класс- Гидроиттылар-Hyroza 1 класс тармаѓы гидротєрізділер-Hydroidea 1отряд-Гидралар- Hydrida 2отряд- Гидроиттар – Leptolida 3отряд- Гидромедузалар-Trachyida 2класс тармаѓы – Сифонофорылар –Siphonophora 2класс Сцифойдалар- Sgyiphozoa 3класс Маржандар-Actinozoa 1 класс тармаѓы Сегіз сєулелілер- Octocorallia 2класс тармаѓы Алты сєулелілер- Hexacorallia 2тип тармаѓы Шанышќысыздар-Achidaria 1класс тармаѓы Ќармалаѓыштылар-Tentacullata 2класс тармаѓы Ќармалаѓышсыздар-Atentacullata 1 класс Гидроиттар –Hudrozoa Ішкі ќ±рылысы: Гидраныњ дене ќабырѓасы экодерма ж/е эндодерма деп аталатын екі ќабаттан ќ±ралѓан. Б±л екі ќабатта эпителий –мусколь клеткасы деп аталдатын клеткалардан ќ±ралѓан. Кµбеюі: Гидралар жынысты ж/е жыныссыз жолдармен кµбейеді. Жыныссыз жолмен кµбейгенде гидралардыњ ‰стіне аналыќ организмнен бірте бірте бµлектеніп кететін б‰ршіктер пайда болады. Жаз бойы гидралар б‰ршіктену арќылы кµбейеді де к‰з т‰скенде жынысты жолмен кµбейе бастайды. Ќоректенуі: Гидра-суда тіршілік ететін ±саќ шаян тєрізділерінен т.б.ќоректенеді. Оныњ б‰кіл денесінде єсіресе ќармалауыштарында жауынан ќорѓанатын ж/е жемісін аулаѓанда пайдаланатын атпа жасушаларыболады. Атпа клеткасыныњ цитоплазмасы, ядросы ж/е кµбіршік тєрізді дорбашасыболады. Атпалы дорбашаныњ ішінде жіњішке т‰тікше – апта жіпшесі орналасады. Судаѓы кішкене шаян µскіні тиіп кетсе атпалы дорбашасыныњ ішіндегі атпа жіпше лезде жазылады да бірден сыртќа атылып жеміне ќадалады. Сол кезде атпалы дорбашадаѓы улы зат жіпшеніњ µзегі арќылы т±тылѓан ќоректіњ денесіне жайылады. Гидра жемін ќармалауыштары арќылы аузына апарып ж±тады. Ас ішкі ќабатта ќорытылады. Зєр шыѓару ж/е тыныс алуы: Гидрада арнаулы тыныс алу зєр шыѓару м‰шелері болмайды. Ол б‰кіл денесі арќылы суда еріген оттегін сіњіріп, кµмірќышќыл газын сыртќа шыѓарып отырады. Зєр шыѓаруды б‰кіл денесі арќылы ж‰зеге асады. Тест 1. Ішекқуыстылар деп неге атайды? А) ішектері қуыс болады
2. Ішекқуыстыларға қандай ас қорыту процесі тән? А) ас клетканың ішінде қортылады
3.Синфонфорлар қайда мекендейді ? А) жер бетіндегі тұщы су қоймаларында; В) солтүстік теніздерде; С) жылы теңіздерде; Д) жер астындағы су қоймаларыда; Е) ыстық гейзер суларында. 4. Метагенез дегеніміз не? А) ұрықтану процесі өтпей-ақ, аналық особьтан жаңаособьтардың пайда болуы В) бүршіктену процесі; С) жынысты және жыныссыз ұрпақтардың алмасуы; Д) организмнің жеке дамуы; Е) организмнің тарихи дамуы. 5. Медузалардың қайсысы ең ірі? А) тамырызды медуза; В) медуза цеанеа шатыры 2 м, қармалауыштарының ұзындбығы 30 м; С) қызғылты арелиа; Д) кресттәрізді медуза 6. Маржан полиртер (кораллдар) қай жерде тіршілік етеді ? А) өзендерде – ағынды тоғандарда; В) ағынсыз тоғандара; С) тущы сулоы тоғандар; Д) теңіз тоғандара . 7. Сцифо медузалардың дене қуысы…. А) гастрофаскулярлы; В) жоқ;
С) целлом; Д) гастральды; Е) миксоцель
1. Ішек ќуыстылар типінің систематикасы. 2 . Ішекќуыстылар қандай жолмен көбейеді 3 . Гидроидтар класының құрылысы. 4. Синфонфорлар қайда мекендейді ?
1.Пенетранттар 2.Гастральды 3.Регенерация 4.Глютанаттар
ОБСӨЖ №8 8 – апта
Тақырыбы: Инфузориялар-Ciliophora систематикасы. Жоспар 1. Кірпікшелілер типіне жалпы сипаттама. 2.Кірпікшелі инфузориялар класы. 3.Парамеция-кірпікшелі инфузориялар класыныњ µкілі. Инфузориялар типіне кµп майда кірпікшелілері не µзара желімделіп біріккен кірпікшелілерден ќ±ралѓан ірілеу келген мембраналары бар ќарапайым жануарлар жатады. Кірпікшелілер класына жататын инфузориялардыњ бєрініњде µмір бойы кірпікшелері болады. Б±лар тек цистаѓа айналѓанда ѓана кірпікшелерін жоѓалтады. Сорушы инфузориялардыњ даму кезењініњ алѓашќы кезінде еркімен ж‰зіп ж‰рген уаќытында ѓана кірпікшелілер болады. Содан кейін олар бір орында тіршілік етуге кµшеді де кірпікшелерін жоѓалтады. Тыѓыз пеликуласы жєне скелет фибрилдары болатындыќтан инфузориялардыњ дене пішімі єрдайым белгілі бір ќалыпта болады. Инфузориялардыњ ќ±рылысы кµбіне к‰рделі болады. ¤йткені олардыњ кµбінде б±лшыќет ж/е скелет элементтері к‰рделі болып келетін перистом ќозѓалу ќызметін атќаратынбелгілі органелалылар болады. Барлыќ инфузорияларды басќа ќарапайым жануардан бµліп т±ратын кірпікшелілерінен басќа бір белгі ядро аппаратыныњ ќ±рылысы. Оларда екі т‰рлі ядро болады. Бірі ‰лкен- маркунуклеус, ал екіншісі- микронуклеус кішкене. Кµп т‰рлерде бірнеше макронуклеус ж/е микронуклеус болады. Инфузориялар бµліну не б‰ршіктеніп бµліну арќылы µніп µседі. Б±л жаѓдайда микронуклеус митотикалыќ жолмен , ал макронуклеус амимтотикалыќ жолмен бµлінеді. ¦рыќтану изогамиялыќ не амизогамиялыќ жолмен болады: тек протоцилиат ѓана популяция єдісімен ±рыќтанады. Б±л тип тармаѓына тµмендегі екі класс кіреді:
Кірпікшелі инфузориялар –Ciliata Сорѓыш инфузориялар-Sactoria класс. Кірпікшелі инфузориялар – Ciliata. Кірпікшелі инфузориялардыњ денесін µмір бойы кірпікшелер басып т±рады. Олар цитостум арќылы осмос жолымен ќоректенеді. Кµлденењ бµліну не б‰ршіктеніп бµліну арќылы µніп µседі. Уаќыт жыныссыз µніп µсуді жынысты процес коньгация не кануляция бµліп кетіп отырады. Инфузориялар т±щы суларды, тењіз суларындада болады. Дегенмен кµп т‰рлері т±щы суларда ѓана болады. Кірпікшелі инфузориялар класына екі класс тармаѓы кірді: 1. Протоцилаттар –Prociliata. Наѓыз инфузориялар –Euciliata Парамеци кірпікшелі инфузория класыныњ µкілі. Парамицияныњ ќ±рылысы жиі кездесетін µз еркімен ќозѓалп ж‰ретін инфузория. Парамецияныњ ±зынша сопаќша болып келген денесін бірдей кірпікшелер бір тегіс жауып т±рады, сондыќтан ол тењ кірпікшелілер отрядына жатады, кірпікшеніњ ќ±рылысы нєзік мµлшері кішкене ж/е саны кµп. Мысалы Парамецияда 2500-ге жаќын кірпікше болады. Парамецияныњ ќозѓалысы б±ралып кіріп бара жатќандай болып келеді. Оныњ себебі кірпікшелерініњ орналасуында. Инфуцорияныњ барлыќ денесін тыѓыз ж±ќа ќабыќ- циликула жауып т±рады. Циликуланыњ астында эктоплазманыњ мµлдір ж±ќа ќабаты жатады, ќалѓан дененіњ бєрін т‰йіршікті эндоплазма алып жатады. Парамеция денесініњ алдыњѓы жаѓыныњ тµменгі жаѓында ±зынша келген сањылау- ауыз жанында ойыќ яѓни перистомы болады. Перистомыныњ т‰п жаѓында сопаќша келетін тесік – клеткалыќ аузы цистастом жатады. Б±л ерілген ж±тќыншаќќа цитопарикске барып жалѓасады. Ж±тќыншаќты ж±тќыншаќ скелет талшыќтары ±стап т±рады. Ж±тќыншаќ тікелей эсдоплазмаѓа келіп ашылады. Тест 1. Инфузория-туфелька суда қалай қозғалады? A) Кірпікшелері арқылы. B) Еттері арқылы. C) Талшық арқылы. D) Жалған аяқтары арқылы. E) Қозғалмайды, субстратқа бекінген.
A) Ворсинкалар. B) Талшықтар. C) Кірпікшелер. D) Түкшелер. E) Жалғанаяқ. 3.Инфузориялар типі екі класқа бөлінеді, A) Сорғыш инфузория және кірпікшелі кебісше B) Тамыраяқты талшықтылар және кірпікшелі кебісше C) Кірпікшелі инфузория және сорғыш инфузория D) Гипостомата және Химестомата E) Аз кірпікшелілер жіне сорғыш инфузориялар Глоссарий Перистом Резервур Парамеция Макронуклеус микронуклеус Синкарион Мембранелла Бақылау сұрақтары: 1. Кірпікшелілер типінің жалпы сипаттамасы. 4.Парамецияныњ ќоректенуі жєне зєр шыѓаруы ерекшілігі. 5.Парамецияныњ дене ќ±рылысы. 6.Парамецияныњ ас ќорытуы құрылысы. ОБСӨЖ №9
9 – апта Тақырыбы: Губкалар типі. Губкалардыњ жіктелуі. өкілі -Бадяга. Жоспары 1.Губкаларѓа жалпы сипаттама. 2.Губкалардыњ тіршілік циклі. 3.Губкалардыњ жіктелуі. 4.Бадяганыњ көбеюі. Губкалар- ќарапайым кµп клеткалылар. Оныњ ќарапайымдылыѓы – денесі наѓыз тканѓа бµлінбейтін эктодерма ж/е энтодерма дейтін екі ќабаттан т±ратындыѓында. Ересек губкалар коллониялы бір нєрсеге жабысып ќозѓалмай тіршілік ететін сыртќы тітіркенішті елењ етпейді деуге тболатын жануарлар. Олар µздерініњ денелерінен су с‰зеді. С‰зу губкалардыњ эндотермасын ќ±райтын кірпік жаѓалы клеткалары арќылы болып отырады. Губканыњ денесіне сумен бірге ќоректік заттар ж/е оттегі келеді. Денесінен шыѓатын сумен бірге зат алмасу ќалдыќтары да шыѓып отырады. Эктодерма мен эндодерманыњ арасында аралыќ ќоймалжыњ зат єр т‰рлі клеткалы мезоглея бар. Осы ќабатта губканыњ скелеті орналасады ж/е жыныс клеткалар пайда болады. Скелеттіњ болуы клетканыњ басты сипаты. Олардыњ басым кµпшілігінде скелет болады. Скелет кµбінесе жеке пішіні єр т‰рлі ±саќ бµлшектерден т±рады, олардыњ известьтен не кременеземнен ќ±ралады.Кейбір губкалардыњ скелеті органикалыќ зат спонгиннан ќ±ралады. Губканыњ мµлшері бірнеше мм-ден 1,5м дейін жетеді. Губканыњ µсіп µнуінде єр т‰рлі процестер болады. ¦рыќтанѓан ж±мыртќадан єдетте еркінше ж‰зетін личинкалар шыѓады. Личинкалар кµбінесе екі ќабатты одан арѓы кµбінесе митиформозында ішкі ќабаттыњ клеткалары сыртќа шыѓады, ж/е теріге айналады. Ал сыртќы ќабаттыњ клеткалары хоаницитке айналады. Осы процеске байланысты губканыњ несін эктодерма, несін эндодерма деп санау мєселесі аныќ емес. Сондыќтан оларды кµбінесе µзге кµп клеткаларѓа ќарсы деп атайды. Губкалар кµбінесе тењізді мекендейді; т±щы суларда олардыњ азѓана т‰рлері болады. Губкалар тењізде кµп тараѓан олар жаѓалаудан бастап терењге дейін кездеседі. Губканыњ ќазіргі кезде 5000 т‰рі белгілі. Губкалар µте ертеден келе жатќан жануарлар, олардыњ ќалдыќтары жердіњ µте ертедегі ќабатынан табылады. ¤здерініњ ±заќ тарихында губкалар онша µзгермегенін айта кету керек. Кµптеп ќазба губкалардыњ т‰рлерініњ осы кездегі губкалардыњ т‰рлерінен аз. Губкалар типі бірнеше отрядќа бµлінеді: Известі губкалар- ‡ш ості не алты сєулелі губкалар- Тµрт сєулелі губкалар- Кремний м‰йізді губкалар- ¤кілі- Бадягалар. Бадягалар т±щы сулы губкалар. Б±л губкалардыњ бірнеше т‰рі бар. Олар негізінде жаќын екі туысќа жатады. Кµбеюі: Бадягалар жынысты ж/е жыныссыз жолмен кµбейеді. Жыныстыќ жолмен кµбеюі. Бадяганыњ барплыќ т‰рлері айырым болады. Бµліну нєтижесінде іші клеткаѓа толѓан ж/е кірпікшелі сыртќы ќабыѓы бар личинка пайда болады. М±ндай личинка ±рѓашы бадяганыњ организімінен шыѓады ж/е аз уаќыттан кейін еркімен ж‰зеді. Содан кейін бір нєрсеге бекіпгубкаѓа айналады. Б±л µзгерілуінде сыртќы ќабатыныњ клеткалары денесініњ ішіне батып, онда кірпікшелі жиектіклеткаларѓа айналады. Жынысыз кµбеюі : Жыныссыз кµбеюді б‰ршіктену єдісімен ж‰реді. М±ныњ µзі жолмен ж‰реді., сыртќы б‰ршіктену ќомаќтыколлопия ќ±рады., ішкі б‰ршіктену гемулля пайда болады. Тест 1. Гидра құрылысының басқа қарапайымдылардың құрылысынан қандай айырмашылықтар бар? A) Бір жасушалы B) Колония түзеді C) Көпжасушалы D) Денесі екі қабаттан тұрады: жасушалардың сыртқы және ішкі қабаты E) Жасушалардың қабатының көп болуы. 2. Губкалардың ішекқуыстылардан негізгі айырмашылығы А) денесі эктодерма және эндодерма қабаттарынан құралған В) мезоглея қабатында көптеген клеткалар орналасады С) бүршіктену арқылы жыныссыз жолмен дамиды Д) қорек затын қуыстың ішінде қорытады Е) қорек затын клетканың ішінде қорытады 3. Губкаларға қандай морфологиялық формалар тән? А) аскон
4. Губкалардың парагастральдық қуысын қандай клеткалар астарлап жатады? А) колленциттер В) амебоциттер С) склеробласталар Д) хоаноциттер Е) пороциттер 5. Губкалар типіне қандай нерв жүйесі тән? А) дифузды нерв жүйесі
6. Губкалардың личинкасы қалай аталады? А) трохофора
1.Губкаларѓа жалпы сипаттамасы. 2.Губкалардыњ тіршілік циклі ерекшілігі. 3.Губкалардыњ жіктелуі және классификациясы Глоссарий Хоаноцит пороцит Пинакоцит археоцит Аксон сикон лейкон Спикула 9.целобластула ОБСӨЖ №10 10 – апта Тақырыбы: Ішек ќуыстылар типінің өкілдерінің ерекшілігі. Жоспар: 1. Ішек ќуыстылар типіне жалпы сипаттама. 2 . Ішекќуыстылардыњ жіктелуі. 3 Т±щы су гидрасы-гидроидтар класыныњ µкілі. Ішек ќуыстылар ќос ќабатты кµбіне сєулелі симетрия ретінде ќ±рылѓан жєндіктер. Олардыњ дене ќабырѓасы- эктодерма ж/е эндодерма болып екі ќабаттан ќ±ралѓан. Эктодерма дененіњ сыртын ќаптап эндодерма дененіњ б‰кіл ішкі ќуысына астарланып т±рады. Б±л ќуыс са ќорытушы органда болыптабылады. Себебі: оныњ ішіне ас жалѓыз тесік арќылы енеді, ол тесік ішкі ќуыспен сыртќы орталыќты жалѓастырып т±рады. Эктодерма мен эндодерманыњ арасында с‰йеніш пластинка немесе ќалыњ ќалыњ ќоймалжыњ тєрізді ќабат- мезоглей болады, эктодерма мен эндодерманыњ клеткаларынан т‰зілген. Ішек ќуыстылардыњ кµбісінде скелет бар. Ол не сыртында н/е мезоглейдіњ ішінде орналасады. Скелет кµбінесе известтен ќ±ралѓан. Ішек ќуыстылардыњ т‰рі µте кµп. Олардыњ арасында еркін ж‰зетін пішінділері медузалар, сифонофорлар, мен гревниевиктерде ж/е бір нєрсеге бекінген т‰рлері де т‰рлі полиптеріде болады. Медузалар ірі –кµлденењі екі метрге жететіндері болады. Полиптер єдетте µте тамаша пішіндес болып келетін коллонияларды ќ±райды. Ішек ќуыстылардыњ губкалардан айырмашылыѓы, олардыњ нерв элементтері болады. Б±л нерв элементтері ішек ќуыстылардыњ ішінде µзара б±таќшалармен ќосылѓан, эктодерманыњ ішіндегі бытырањќы нерв клеткаларынан ќ±ралѓан, µте жабайы пішінде болады, оны-диффузиялы нерв ж‰йесі деп атайды, н/е нерв тармаќтарынан ќ±ралып белгілі тєртіппен орналасќан ж/е сезім органдармен байланысты анаѓ±лым нерв системасы пайда болады. Ішек ќуыстылар жынысты ж/е жыныссыз жолмен кµбейеді. Ішек ќуыстылардыњ орасан кµпшілігі тењіз жєндіктері, т±щы суларда олардыњ азѓана µкілдері кездеседі. Б±л типтіњ осы кезде небары 9000-ѓа жуыќ µкілдері белгілі. Ішек ќуыстылар µте ертедегі топ ж/е скелеттіњ бар болуына байланысты олардыњ кµпшілігі ќазба к‰йінде жаќсы саќталѓан. Жіктелуі: 1-тип тармаѓы-Шанышќылар-Chidaria 1класс- Гидроиттылар-Hyroza 1 класс тармаѓы гидротєрізділер-Hydroidea 1отряд-Гидралар- Hydrida 2отряд- Гидроиттар – Leptolida 3отряд- Гидромедузалар-Trachyida 2класс тармаѓы – Сифонофорылар –Siphonophora 2класс Сцифойдалар- Sgyiphozoa 3класс Маржандар-Actinozoa 1 класс тармаѓы Сегіз сєулелілер- Octocorallia 2класс тармаѓы Алты сєулелілер- Hexacorallia 2тип тармаѓы Шанышќысыздар-Achidaria 1класс тармаѓы Ќармалаѓыштылар-Tentacullata 2класс тармаѓы Ќармалаѓышсыздар-Atentacullata 1 класс Гидроиттар –Hudrozoa Гидра деген атќа єдетте бірнеше т‰рлерді, осы кезде єр т‰рлі туыстарѓа жататын гидроиттарды біріктіреді. Біздіњ жерімізде гидраныњ бірнеше т‰рлері кездеседі, оныњ ішінен Кездесетіні тармаќты гидра. Сыртќы кµрінісі: Гидра созылѓан к‰йінде ±зындыѓы (тармалаѓыш м±рттарын есептемегенде)1-1,5см-ге жететін полиф. Денесініњ алдыњѓы жаѓында ауыз тесігі болады. Оны 5-9 жіњішкежіп тєрізді ‰зын µте ќозѓалѓыш тармаќты шашаќта ќоршап т±рады. Гидраныњ денесініњ сыртында жас гидра (б‰шік) болады, олар бірте-бірте организмнен бµлшектеніп µз бетімен тіршілік ете бастайды. Гидра денесініњ артќы жаѓындаѓы шамалы жалпайѓан пішінде болатын табанымен су астындаѓы затќа жабысып т±рады.Гидралардыњ т‰сі єр т‰рлі болады, єдетте сарѓыш ќоњыр т‰сті мысалы тамаќты гидралар сондай . Біраќ жасыл кейде ашыќ ќызыл т‰с гидралар да кездеседі. Б±л т‰стер пегментке байланысты емес, ол гидра клеткаларыныњ ішіндегі тіршілік ететін бір клеткалы жасыл балдырлардыњ немесе бактерияныњ т‰сіне байланысчты болады. Тест 1. Гидраның ас қорытуы: A) Жасушаішілік. B) Қуыстық. C) Қуыстық, жасушаішілік. D) Асқазаны бар. E) Ішегі бар.
A) Ауыз төңірегінде. B) Аузы, қармалауышында. C) Аузы, табанында. D) Бүкіл денесінде. E) Энтодермасында. 3. Гидраның жыныс жасушалары неден түзіледі? A) Эктодермадан. B) Энтодермадан. C) Ішек қуысынан. D) Аналық жасушалар – сыртқы, аталық – ішкі қабаттан. E) Түзілмейді. 4. Гидраның қорегі: A) Майда су омыртқасыздармен. B) Балдырлармен. C) Су өсімдіктерінің эпидермисін қырады. D) Барлығымен қоректенеді. E) Өсімдіктермен. 5. Ішекқуыстылар деп неге атайды? А) ішектері қуыс болады В) ішектері болмайды С) ішек қуысында ас қортылады Д) пора тесіктері болады Е) ішегінде целом қуысы болады 6. Ішекқуыстыларға қандай ас қорыту процесі тән? А) ас клетканың ішінде қортылады В) ас қуыстың ішінде қорытылады С) ас ішектің ішінде қорытылады Д) ас клетканың және қуыстың ішінде қорытылады Бақылау сұрақтары: 1. Ішек ќуыстылар типінің систематикасы. 2 . Ішекќуыстылар қандай жолмен көбейеді 3 . Гидроидтар класының құрылысы. Глоссарий Планула Глютинант Медуза регенерация Бластостиль Статоцист статолит ОБСӨЖ №11 11 – апта Тақырыбы: Жалпаќ ќұрттар типі өкілдерінің құрылысы мен физологиясы Жоспар: 1.Жалпаќ ќ±рттар типіне жалпы сипаттама. 2.Жалпаќ ќ±рттар типініњ жіктелуі. 3.Кірпікшелі ќ±рттар класына жалпы сипаттама. 4.Кірпікшелі ќ±рттар класыныњ µкілі-аќ т‰сті планария
А). Денелері билатеральды ќ±рылысты. Б). Наѓыз аяќтары жоќ. В). Денелердіњ сыртын жалањ ќабат эпителий мен єр т‰рлі ќ±рылысты мускулатурадан ќ±ралѓан тері мусколь ќабыќ ќаптап т±рады. Ќ±рттар деген шартты артќа біріктірілген жануарлар д‰ниесін тµменгі типтерге бµлеміз: Жалпаќ н/е паранхималыќ ќ±рттар типі-Plathelminthes Ж±мыр ќ±рттартипі-Nemathelminthes Буылтыќ ќ±рттар типі-Annelides Немиртендер типі-Nemartini Жалпаќ ќ±рттар типі. Жалпаќ ќ±рттардыњ денесі ±ршыќ тєрізді, жапыраќ ќ±рттар н/е таспа тєрізді пішінде болады. Денелерініњ кµлденењ кесіндісі ж±мыр болады. ‡лкендіктері т‰рліше 1-мм-ден де кіші т‰рінен бастап, ±зындыѓы бірнеше метрге жететін таспа ќ±рттар µте зор паразиттікт‰рлері де болады. Денесініњ сыртын тері мусколь ќабыќ ќаптап т±рады. Ішкі органдары парензимаѓа батып жатады. Ас ќорыту системасы м‰лдем жоќ, тек ас ќорыту клеткасынан кейде ас ќорыту т‰тігі т‰рінде ќ±ралѓан. Аналь тесігі болмайды. Тыныс алу тері арќылы. Жыныс системасы гермафродитті ж/е ќосымша бездер болады. Жіктелуі. Жалпаќ ќ±рттар типі – Plathelminthes 1 класс Кірпікшелі ќ±рттар н/е Турбеллярия- Turbellaria 1 отряд Ішеексіз турбилялар-Acoela 2отряд Кµп тармаќты ішекті турбилялар- Polucladida 3отряд ‡ш тармаќты ішекті турбилялар-Tricladida 4 отряд Т‰зу ішекті турбилялар – Rhabdocoela 2класс Сорѓыштар-Trematides 1 класс тармаѓы Эктопаразитті сорѓыштар-Monogenea 2класс тармаѓы Эндопаразитті сорѓыштар-Digenea 3класс Таспа ќ±рттар-Cestodea 1 класс тармаѓы Бір буынды таспа ќ±рттар –Cestodaria класс тармаѓы Кµп буынды таспа ќ±рттар – Cestoda 1 класс Турбилялылар н/е Кірпікшелі ќ±рттар –TURBELLARIA Тест
1. Қандай паразиттік құрттардың тіршілік циклі иесінің ауыстырылуымен жүреді? A) Острицалар. B) Бауырсорғыш. C) Планария. D) Аскарида. E) Жауын құрты. 2. Мына келтірілген мысалдардан жалпақ құрттарға қандай белгілер тән? A) Радиальді симметрия. B) Тұйықталып біткен асқорыту жүйесі. C) Аналь тесігі. D) Қан айналым жүйесі. E) Сорғыштары болмайды. 3. Жалпақ құрттарға қандай белгілер тән? A) Радиальді симметрия. B) Аналь тесігі. C) Паренхима. D) Қан айналым жүйесі. E) Жасыл бездің болуы. 4. Бауыр сорғыштың (адам және жануарлардың паразиті) ақ планариядан айырмашылығы неде? A) Денесі жалпақ. B) Бүкіл денесімен тыныс алады. C) Ауыз және құрсақ сорғышы бар (жабысқыш мүшелері). D) Ас қорыту жүйесі тұйық тарамдалған ішектен тұрады. E) Тері бұлшық ет қабы болады. 5. Ақ планарияға (ақ сұлама) қандай симметрия тән? A) Бір жақты симметрия. B) Екі жақты симметрия. C) Асиметрия. D) Төрт жақты симметрия. E) Көп симметрия. Бақылау сұрақтары 1.Жалпақ ќ±рттардыњ ќ±рылысының ерекшілігі. 2. Жалпақ құрттар ас қорыту системасы 3. Жалпақ құрттар ќан айналу, тыныс алу, зєр шыѓару жєне жыныс жүйесі.
Глоссарий Протонефридия Паренхима рабдиттер Терминал ОБСӨЖ №12 12 – апта Тақырыбы Сорғыш ќұрттар класы. Дигенетикалыќ сорғыш ќұрттар класыныњ ерекшеліктері. тіршілік циклі Жоспар: 1. 3.Кірпікшелі ќ±рттар класына жалпы сипаттама. 2. Кірпікшелі ќ±рттар класыныњ µкілі-аќ т‰сті планария. 2. Аќ т‰сті планарияны ішкі жєне сыртќы ќ±рылысы. Дене пішіні ж/е сыртќы ќ±рылысы . Аќ т‰сті планарияныњ басќа т‰рлерден айырмашылыѓы денесініњ т‰сі аќ. Ќоректі тойѓандарыныњ тармаќты ќоњырќай шегі аќ т‰сті денесініњ сыртынан кµрініп т±рады. Денесініњ ±зындыѓы 15-26 мм-дей, кµлденењ кесіндісі 6-мм шамасындай. Басыныњ алдына таман екі ќара кµзі орналасќан. Оныњ сорып жабысатын сызаты бар. Планарияныњденесін бір келкі кірпікшелі т‰кше тегіс ќаптат т±рады. Б±л кірпікшелері арќылы субстарттыбойлап сырѓып ќозѓалады. Бауыр жаѓында денесініњ ортасынан кейінірек ауыз тесігі орналасќан, денесініњ артќы бµлігініњ аралыѓында жыныс тесігі орналасады. Жотасыныњ б‰йір жаѓында сегіз пар майда зєр шыѓару тесіктері бар. Нерв системасы: аќ т±сті планарияныњ нерв ж‰йесі алдыњѓы бµлігіндегі нерв клеткаларына жинаќталѓан т‰йіннен басталады. Гидрада ж‰йке ж‰йесі бытырањќы орналасса, ал б±л планарияда нерв клеткалары денені бойлай созылып екі баѓана т‰зеді. Сезім органдары: Сезім органдарына кµз ж/е оњ сезімді ќызметін атќаратынбастаѓыµсінділержатады. Аќ т‰сті планарияныњ екі кµзі болады. Тыныс алу органдары: Планариялар б‰кіл денніњ сыртымен тыныс алады. Олардыњ арнаулы тынысы алу органдары болмаиды. Ќан айналу органдары: Болмайды. Зєр шыѓару системасы: Аќ т‰сті планирияныњ зєр шыѓару системасы пронефридия т‰рінде болады. Протононефридляра азды кµпті тармаќталѓан оњ Жєне сол каналдардан ќ±ралѓан. Олардыњ іші с‰йек зєріне толы болады. Ол сол С‰йек заттар денедегі зєр шыѓару тесіктеріарќылы сыртќа шыѓарылады. Ал тармаќталѓан протонефридаканалыныњ екінші жаќ ±шында еш уаќытта тесік болмайды жєне олар терменалдыќ оргондегеніміз зєр шыѓару каналы басталатын клетка сол клеткалардан каналдардыыњ ќуысуына ќарай созылып шоѓырланѓан кірпікшелер шоѓыры шыѓады. Паленхиманыњ ішінен бµлініп шыѓатын с±йыќ заттарды бµліп алатын аппарат міне осы клетка. Ас ќорту систематикасы: Аќ т‰сті планарияныњ ас ќорыту системасы дененіњ бауыр жаѓындаѓы ауыз тесігінен басталады. Ауыз тесігі мускольды ж±тќыншаќќа жалѓасады. Ж±тќыншаќтыњ ќуысы ішек ќуысымен ‰штасып т±рады. Аќ т‰сті планарияныњ ішегі ‰ш б±таќты пішіндес: Бір б‰таѓы алѓа ќарай екеуі артќа ќарай баѓытталѓан. ‡ш б±таќтыњ єрќайысында кµптеген ќосымша тармаќтары болады. Олардыњ µзіде таѓыда бірнеше µте ±саќ тармаќтарѓа бµлінеді. Аналь тесігі болмайды. Тамаќтыњ ќорытылмаѓан ќалдыќтары ішектіњ ішінде жинала береді де содан кейін б‰кіл дененіњ жиырылып ќозѓалуына байланысты ауыз тесігі арќылы сыртќа шыѓып отырады. Жыныс системасы: Аќ т‰сті планарияныњ жыныс системасы гермафродитін. Аталыќ жыныс аппараты дененіњ б‰йір жаѓынд орналасќан, кµптеген кµпірішік тєрізді т±ќым бездері – семейниктерден ќ±ралѓан . Аналыќ жыныс аппараты екі ж±мыртќа безінен жєне оларды шыѓаратын т‰тікпен ќосымша бездерден ќ±ралѓан. Ж±мыртќа бездері дененіњ бас жаѓынан жаќын жерде болады. Тест 1. Қай құрттың зәр шығару мүшесі тарамдалған жіңішке қаналшалдардан құралған, ал тіршілік әрекеттің нәтижесінде түзілетін зиянды сұйық өнімдер зәр шығару поралары арқылы сыртқа шығарылады? A) Буылтық құрттың. B) Кірпікшелі құрттың. C) Жұмыр құрттың. D) Таспа құрттың. E) Паразитті өмір сүретін құрттардың. 2. Жалпақ құрттарға қандай қозғалыс типі тән? A) Дене өсінділерінің көмегімен. B) Тері – бұлшықет жасушалары арқылы. C) Кірпікшілері арқылы. D) Кірпікшілері және сақиналы арқасы мен құрсағының арасындағы, бірыңғай салалы бұлшықет арқылы. E) Құйрығындағы жүзу қанаттары арқылы. 3. Шошқа цепені қандай даму нәтижесінде пайда болады? A) Ароморфоз. B) Идиоадаптация. C) Дегенерация. D) Биологиялық прогресс. E) Регресс. 4. Таспа құрттардың бас бөлімі қалай аталады? А) басы болмайды В) простомиум С) сколекс Д) перистомиум Е) тұмсық Бақылау сұрақтары1.Сиыр цепенініњ ас ќорыту системасы. 2.Сиыр цепенініњ ќан айналу, тыныс алу, зєр шыѓару жєне жыныс жүйесі.
Мирацидий церкария метаморфоз Метацеркария гетерогония редия ОБСӨЖ №13 13 – апта Тақырыбы Таспа ќұрттар класының паразиттік өкілдері. Жоспар:
1. Таспа ќ±рттардыњ ќ±рылысының ерекшілігі. 2.Таспа ќ±рттардыњ тіршілік цикілі. 3.Сиыр цепенініњ ќ±рылысы. Таспа ќ±рттар класыныњ µкілі-Сиыр цепені –Tacmarhynchus saginatus. Сиыр цепені аќ т‰сті болады. Ол µте зор ±зындыѓы 10-12метрге жетеді. Басыныњ н/е сколекстіњ жалпаќтыѓы 2мм-ге жетеді де, б±лшыќеттері бартµрт к‰шті сорѓышпен, ќаурланѓан. Скоестіњ артында бірнеше буындар тіркесіп, созылып жатады, олардыњ саны 2000-ѓа жетеді. Буындардыњ пішіні бастап ќашыќтаѓан сайын µзгере береді. Сколекстіњ жаќын буындарыќысќа келеді. Бастан ќашыќ арт жаѓындаѓы буындары ±зыныраќ, жалпаќтыѓы 4-8мм ±зындыѓы 12-20 мм-ге жетеді. Ороталыќ нерв системасы. Екі б‰йірлік нерв саласынан т‰зілген.Сезім органдары жетілмеген.Ас ќорыту сис Ас ќорыту системасы: Болмайды. Денесініњ сырт ы арќылы ќоректенеді. Ќан айналу ж/е тыныс алу системасы:Болмайды. Зєр шыѓару системасы:Кµптеген кірпікше жалынды клеткалар нєзік т‰тіктерден т‰зілген. Б±лар б‰йірлік ±зына бойы созылѓан зєр шыѓару каналдарына ќ±йады. Б±л каналдар єрбір буында артќы кµлденењ каналымен ќосылѓан. Зєр шыѓару тесігі артќы буында, оныњ бос шетініњ орталыѓында орналасќан. Б±л буыны бµлінген кезде зєр шыѓаратын т‰тік µзініњ тесігімен сыртќа ќарай ашылады да, жањадан жалпы тесік ќ±рылмайды. Б±л айтылѓандардан солитердіњ зєр шыѓару системасы протонефридий сипаты екені кµрініп т±р. Жыныс системасы: Сиыр цепенініњ жыныс системасы µте к‰шті дамыѓан. Аталыќ жыныс органдары: Т±ќым бездері кµпіршік пішінді болады. Буынныњ ішіндегіпарензималардыњ арасында бытырап жатады. Олардыњ саны орасан кµп, тіпті мыњнан да асып кетеді. Аналыќ жыныс органдары: Сиыр цепенініњ ж±мыртќа безі оњ ж/е сол жаќ бµлімнен т‰зілген. Ќосарлы болып келеді. Б±л екі бµлшектіњ арасы белдікпен байланысты, одан ж±мыртќа жолыныњ т‰тігі басталады. Дамуы: Сиыр цепенніњ дамуы басќа т‰рге айналу ж/е иесін ауыстыру жолдарымен ж‰реді. Ж±мыртќа сыртќа бµлініп шыѓу мерзімге дейін алты ілмешікті ±рыќќа н/е онкосфераѓа айналады. Онкосфераныњ сыртында радиальды баѓытта созылѓан ќоршау ќабыѓы болады. Оныњ сыртында таѓыда ж±мыртќа ќабыѓыменќоршалѓан бастама к‰йдегі эмбриональќабыѓы болады. Ж±мыртќа ќабыѓыныњ ‰стіндегі ерекше жіп тєрізді филаменттер деп аталатын µсінділер болады. Паразиттер ‰шін ќолайлы жаѓдайда, мысаплыф адам µзініњ экскременттерін ірі ќарамал ќорасыныњ ішіне шашќан кезде, ішінде онкосферабар ж±мыртќа цепенініњ ішек ќарнына оњай т‰седі. Сиыр цепенініњ µсуі:Ішекке ќадалѓанфинканыњ алѓашќыда ќармаќсыз басы мен мойны ѓана болады. Одан сиыр цепені мейлінше µзгеше µседі, жања буындар пайда болады. Буындар єрќашанда бастан µседі. Ол буыннан µспейді. Сондыќтан да стробильдіњ ењ жас буындары басќа жаќын болып, наѓыз кєрісі дененіњ арт жаќ шетінде болатыны табиѓы нєрсе.Демек бастан б‰ршіктене бµлінген єрбір буын артќа ќарай ыѓыса береді. Себебі бастантаѓыда жања буындар бµлініп шыѓады. Бірте бірте артќа ќарай ыѓысќан буын пісіп жетіледі де буын гермофродитке айналады. Аќырында пісіп жетіледі, яѓни ж±мыртќа ќабыныњ ішінде отырѓан онкосфераѓа толѓан жатын пайда болады. Пісіп жетілген буын ‰зіліп бµлінеді. Оныњ орнына келесі соѓан тете буындар жетіледі. Олай болса сторобила дегеніміз - µзгермейтін т±раќты м‰ше емес, ол ‰немі жањадан ќ±рылып т±рады. Б±л бірте бірте артќа ќарай ыѓыса беретін , бастан ќашыќтаѓан сайын ‰лкендігі де, пішіні де , буындардыњ ішкі ќ±рылысы да µзгере беретін м‰ше , µзгеруі конвейр системасы тєрізді. Тест
A) Кіші тоспа ұлуы. B) Сиыр. C) Адам. D) Ит.
E) Топырақ 2.Эндопаразит ретінде сиыр цепеніне қандай белгілер тән? А)Жүйке жүйесінің қарапайымдалуы. B) Қарамалауыштардың болуы. C) Сақорыту жүйесінің жойылуы. D) Ауыз қуысының болуы. E) Сезім мүшесінің болуы.
1.Таспа ќ±рттардыњ ќ±рылысының еркшілігі. 2.Таспа ќ±рттардыњ тіршілік цикілі. 3.Сиыр цепенініњ ќ±рылысы. 4.Сиыр цепенініњ орталыќ нерв системасының құрылысы. Глоссарий Эндопаразит микротрихиялар гермофредит онкосфера Финна ОБСӨЖ №14 14 – апта Тақырыбы :Жұмыр құрттар класының классификациясы Жоспар 1.Жұмыр құрттар типінің жалпы сипаттамасы. 2.Нематодтардың табиғаттағы маңызы. Нематодтардың жоғары экологиялық икемділігі, олардың бүкіл жер шарына таралуына ықпалын тигізеді. Олар теңіздерде, тұщы су қоймаларында, топырақта, тропикадан бастап қиыр шығысқа дейінгі аймақты мекендейді. Нематодтардың қатысуынсыз бірде-бір сапробиологиялық процесс жүрмейді, амалға аспайды. Көптеген нематод тар бйімделу процесі барысында басқа организмдер құрамында өмір сүруге бейімделіп, факультатив тік паразиттерге айналды. Белгілі нематодолог мәліметтері бойынша, жұмыр құрттар класында 500 мыға дейін түрлері бар екнін айтады. Нематодтарды тәтпіштей зерттеу, біздің елімізде жуырда ғана басталды себебі жұмыр оларды ауыл шаруашылықтың анау айтқан қомақты дәрежеде зиянын тигізетін паразит ретінде қарамау еді. Өсімдіктерді қорғау барысындағы зерттеулер негізінде бунақ денелердің түрлеріне, әртүрлі бактерия, саңырауқұлақтар мен вирустардың тигізетін зиянына қарсы , олардың дамуын анықтау бағытында жүргізілді, себебі олардан келетін зияе өте үлкен болатын. Ал, нематод тар көлемі жағынан да , тигізетін зиянкестік дәрежесі жағынан да энтомологтар мен фитопотологтардың назарына іліккен еді. Фитогельминттердің зиянкестігін басқа зиянкестердің әрекеті ретінде немесе топырақтың құнарсыздығы нәтижесінде болған деп түсініп келінді. Бүкіл Одақтық гельминталогия институты базасында 1933 жылы Москвада бір інші фитогельминталогиялық лабораторія ұйымдастырылды, ғалымдар жабапйы каучук өсімдігінің нематодтарын зерттеу жұмыстарын алып барды. Зерттеу жұмыстары Бұрынғы Одақ көлеміндегі басқа да республикалардағы мекмелерде де Альп барылды. 1934 жылы ленинградтық ғалым И.Н. Филипьеваның “Нематоды вредные и полезные в сельском хазяйстве” еңбегі жарық көрді. Кейінірек фитогельминттік зерттеулер Украйнада, Балтық бойы республикаларда, Грузияда, Орта Азияда жүргізіле бастады. 1952 жылы К.И.Скрябинин басшылығында КСРО Ғылым Акедемиясының фитогельминтологтардың бір тобі өз жұмысын бастады. Ол жерге фитонематодтар бойынша Ірі мамаедардың бірі А.А. Парамонов та шақырылды
A) Денесі өте созылыңқы, көлденеңінен қиып қарағанда жұмыр болады. B) Денесі өте созылыңқы, ұштарына қарай біртіндеп сүйірлене түседі, көлденеңінен қиып қарағанда жұмыр болады. C) Денесі жалпақ, жапырақ тәрізді. D) Денесі сопақтау келген созылыңқы, үстіңгі жағына қарай қабысып, жалпиып жатады. E) Денесі жұмыр болады. 2. Аскарида дамуының басқа паразиттік құрттардан ерекшелігі неде? A) Жұмыртқаларын суға пілденің ішіне салады, пілденің ішінде кішкене құрттар дамиды. B) Жұмыртқалары иесінің ішегінен нәжіспен сыртқа шығады, олар суға түсуі қажет, онда дернәсілдер шығып, өзінің дамуын денеде жалғастырады. C) Жұмыртқалары нәжіспен бірге сыртқа шығады және ірі қараның ішегіне түсуі керек. D) Өте тығыз қабықшамен қапталған жұмыртқалары топыраққа түсіп, ылғалдылық пен ауа жеткілікті болса 2-3 аптадан кейін жұмыртқадан дернәсілдер дамып жетіледі. E) Дамуы жұмыр құрттардың ішінде өтеді. 3. Қай паразиттік құртта иесі біреу ғана болады? A) Ақ планарияда. B) Адам аскаридасында. C) Сиыр цепенінде. D) Бауырсорғышта. E) Гидрада. 4. Қай паразиттік құртта иесі біреу ғана болады? A) Ақ планарияда. B) Адам аскаридасында. C) Сиыр цепенінде. D) Бауырсорғышта. E) Гидрада. Бақылау сұрақтары Жұмыр құрттар типіне жалпы сипаттама Жұмыр құрттар көбеюі, тыныс алуы, ас қорыту жүйесі Жұмыр құрттар туғызатын аурулар Глоссарий Курикула иннервация меромиралы полимиралы Ректум комиссу Фазмида жүктеу/скачать 1,08 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||