3.4 Химиялық –экологиялық ұғымдарды қалыптастыру Биогенді элементтерді оқытуда өзіндік жұмысты элективтікурсты ұйымдастыруда көптеген оқушыларға таныс емес ұғымдар пайдаланылды.
Осы ұғымдардың және басқа химияда қолданылатын экологиялық ұғымдарды «химиялық-экологиялық» ұғымдар деп атап, оларды төмендегі (2,3) кестелерге былайша жинақтадым.
Бұл кестеде:
Біріншіден, басқа тілдерден ауысқан орысшаланған ұғымдар.
Екіншіден, қазақша әдебиеттерде қолданылатын сөздіктердегі аудармасы.
Үшіншіден, іс - тәжірибеден өту кезінде аударылып жасалған әр ұғым үшін қолданылған қазақша баламасы берілді.
Осы экологиялық ұғымдарға сүйене отырып, биогенді элементтер - оттегі, күкірт, азот, фосфор, көміртегін оқытуда арналған экологиялық бағыттағы элективті курстарды оқу - әдістемелік материалын жасадым.
Элективті курста сабақ ұйымдастырылғанда биогенді элементтердің табиғаттағы айналымы, оның және оның қосылыстарының қоршаған ортаға әсері көрсетілген. Оқушы элективті курста оқу бағдарламасымен шектеліп қоймайды, ол химияға арналған ғылыми көпшілік әдебиеттерді, журналдарды оқиды, сабақтан тыс уақытта химия кабинетінде, зертханасында сынақ тәжірибемен айналысады. Оқушылардың химияға деген құштарлығы химиямен жеке танысуға талпынысы артады.
Кесте 5. Қазақ тіліндегі химиялық-экологиялық ұғымдарды бірегей
лендіріп қолдану
Р/С
Ұғымдар
Қазақ тіліндегі
әдебиеттерде
Ұсынылып отырған анықтамалар
Қолданылатын
тақырып
1
2
3
4
5
1
ПДК, мг/м3предельно
допустимая коцентция
кмш-
концентрациясының мүмкін шегі.КШК-қалыпты шектегі
концентрация
[МТК]*
Күнделікті өте ұзақ уақыттар
бойында әсер етсе де, организмге зиян келтірмейтін заттың ауадағы, т.б. максимал концентрациясы. Адам организміне ұзақ уақыт әсер етсе де, организмде белгілі бір патологиялық өзгерістер немесе ауыру тудырмайтын химиялық қосылыс концентрациясы [МТК]*-мемлекеттік терминалогия комиссиясы.
Бейметал
дар
2
Антропогенные
загрязнение
Экология
мәселелеріне
арналған кітаптарда
Адамдардың қатысуының
нәтижесінде болатын ластану.Оларға, эвтрофикация,
қышқылдық тұздар, топырақтың қышқылдануы және сілтіленуі, детергенттердің әсері, қышқыл жауындар, смогтың түзілуі, парникті эффект жатады.
Бейметал
дар
3
Эвтрофикация водоемоф-
(эвтрофы, гр-еи хорошо+горһе питание, растения) — это процесс зарастания водными растениями и микрофлорой
Аммоний ионын топыраққа енгізгенде ол микроағзалар мен нитрат ионына айналады, осы кезде тыңайтқышта болған аммоний мен бейтараптанған қышқыл босайды. Нәтижесінде аммоний ионы
нитрофикациясының нәтижесінде азот қышқылы пайда болады. Бұл кезде топырақ күшті қышқылданады.
Бейметалдар. Азот, фосфор, күкірт.
5
Падинлочивание почвы
Арнаулы ауылшаруашылық
Әдебиеттер
Топыраққа қандай да бір селитраны енгізу кезінде, мысалы, кальций нитраты, өсімдік Са2+ ионына қарағанда нитрат ионын жақсы сіңіреді. Сондықтан топырақта қалған негіздер топырақты сілтілендіреді. РН >7
6
НПК-биофильные
элементы
-
Биофильді элементтер МРК азот, фосфор, калий элементтері; яғни тамақ өнеркәсібінде қолданылатын шикізаттардағы
негізгі элементтер
11-сынып У-топ
элементтері
7
ХСЗР-химические средства защиты растений
или Пестициды [лат. Реstis зараза +саеdеге убивать]- химические вещества, применяемые для борьбы с вредными организмами и т.д.
Адам мен зиянды жануарлар және өсімдіктердің паразиттерін құртатын
химиялық заттар.
Фунгицид [лат. Fungus гриб+ саеdеге убивать].
Химичесие вещества,
применяемые для борьбы с грибками-
возбудительями больезни растении и грибками, разрушающими деревянные сооружения
Арнаулы
ауылшаруашылық
әдебиеттер
де
Өсімдіктер ауруларын тудыратын
паразит саңырауқұлақтарды жоятын
химиялық препарат
Галогендер,
фосфор
органика
лық
қосылыс
тар
9
Бактерицид [гр. Вакtегіа
палочка возбудители
многих болезни человека, животных и растения]-вещества убивающие бактерий.
Бактриялар
дыөлтіретін агенттер
Тірі организмдердің жұқпалы ауруларын туғызатын
бактерияларды қырып жоятын дәрі.
Галоген
дер
фосфор
органикалық қосылыс
тар
10
Гербицид [лат. НеrЬа
трава+саеdrе убивать]-химические вещества, применяемые для
уничтожения сорняков.
Зиянды
өсімдіктерге
қарсы күресу
үшін препараттар
Арамшөптерді құртуға
қолданылатын химиялық заттар.
-
12
Антигельминтик
[гельминтозы греч. Неlmins глист]- глистные заболевания человека, животных и растении.
-
Паразит құрттарды өлтіретін
химикаттар.
Бейметалдар VI-VII топ элементері
59
Элективті курстың соңында 5 сұрақтан түзілген тест жұмысы ұсынылды. 5 минуттың ішінде сол сұрақтардың дұрыс жауаптарын тапқан оқушылар жетекші боп сайланып, әр топқа бекітілді. Олар берілген тапсырмалардың орындалуына басшылық жасап, жұмыс нәтижесін тақтаға жазып көрсету үшін жекелеген оқушыларды кезекпен шығарып отырды [64-68]
Төрт топқа жеке-жеке 1 минут ішінде орындау үшін төмендегі үлгіде тапсырмалар беріледі.
