И қазақ тіл білш інің антологиясы с. Исаев Қазіргі қазақ тіліндегі негізгі грамматикалық ұғымдар Павлодар 2010


Сұрақ.  Септік жалғаулардың түлғалық түрлерінде біріз-  ділік бар ма? Жауап



Pdf көрінісі
бет96/167
Дата25.02.2022
өлшемі10,59 Mb.
#133346
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   167
Байланысты:
И аза тіл білш іні антологиясы с. Исаев азіргі аза тілінде

Сұрақ. 
Септік жалғаулардың түлғалық түрлерінде біріз- 
ділік бар ма?
Жауап. 
Қазақ тіліндегі (түркі тілдеріндегі) жалғаулар 
жүйесінің түлғалық түрлерінде белгілі дәрежеде бірізділік, 
сәйкестік болғанмен, оның өрісі, шеңбері көбіне шартты бо- 
лып келеді. Мысалы, тәуелдік жалғауынын жекеше түлғалары 
1-жақта 
-ым, -ім, -м, 
2-жақта анайы 
-ың, -ің, -ң, 
сыпайы 
-ыңыз,
-іңіз, -цыз, -ңіз 
болса, 3-жақта 
-сы,‘ -сі, -ы, -і 
екені белгілі.
88


Тұлғалық жағынан 3-жақ жалғауы ерекше. Ал көпше түрінде 
1-жақ (-мыз, -міз, -ымыз, -іміз) пен 2-жақ (-лар... ың, -лер... ің, 
-лар... ыңыз, -лер...іңіз) түлғалары бөлек-бөлек. Осы тәріздес 
үқсастық пен ерекшеліктер (айырмашылық) септік жалғау 
түлғаларынан да көрінеді. Оның себебі неде? Себебі әр түрлі 
болуы мүмкін. Ең алдымен, әрбір түрінің қалыптасу жолы мен 
тәсілі әр түрлі болуы мүмкін. Мысалы, тәуелдік жалғаудың 
1, 2-жақ түлғалары жіктік жалғаулары арқылы есімдіктеріне 
сайса, 3-жақ жалғауьгаың жағдайы бөлек. Екіншіден, ол 
түлғалардың қалыптасып, тұрақталу мерзімі, кезеңі де бірдей, 
бір болмауы мүмкін (шығыс, әсіресе, көмектес септіктердің кеш 
қалыптасуы оған дәлел). Үшіншіден, әр септіктің мағыналық,
стильдік ерекшеліктері мен қолданылу жиілігі де олардың 
түлғалық түрі мен өзгерісіне әсер етсе керек.


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   92   93   94   95   96   97   98   99   ...   167




©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет