I-тарау. Механика бөлімінің педагогика-психологиялық негіздері. 1 Механика-физиканың іргетасы. 1 Механика-физиканың бір бөлімі

Бұл ойын үй тапсырмасын сұрау, жаңа сабақты бекіту кезінде қолданылады. Мұғалім партасының үстіне бірнеше түрлі-түсті қағаздан жасалған балықтар қойылады. Тапсырмаларды кішкене қылып бүктеп, балықтардың аузына скрепкамен қыстырып қоямыз. Магнитті жіппен байлап, ұзындау таяқшаның бір ұшына бекітіп, «қармақ» жасаймыз. Оқушылар тақтаға шығып, «қармақпен» балық аулайды. Магнитке скрепка жабыса қалады. Оқушылар балықтың аузындағы сұрақтарға жауап беріп, есептерді шығарады.

Ұлттық ойын. Бірінің ішіне бірі орналасқан шеңберлер сызылады. Әр шеңбердің ішіне оқушылар қол ұстасып тұрады. Музыка үнімен бірге барлық шеңбердегі ойыншылар қарама-қарсы жаққа жүріп отырады. Бастаушының белгісі бойынша қолдарын жоғары – төмен түсіреді. Тең ортадағы бала, қолдарын жоғары көтергенде бір шеңберден екіншіге, одан үшіншіге өтіп кетуге тырысады. Барлық шеңберден өтіп шықса, айлашыл ойыншы деп аталады.

Жеткіншектер жазық алаңға жиналып, басқарушы тағайындайды. Қатысушылардың бір бөлігі көрермен ретінде қалып қояды, қалғандары белгіленген жерге барып, басқарушының нұсқауымен жарыса түседі. Кім бұрын озып келсе, бірінші бәйге, екінші келген ойыншы екінші бәйге алады. Ойын бірнеше рет қайталанады. Осы ойынға сәйкес әр топтан бір-бір оқушы шығып жарысады. Сұрақтарға кезекпен жауап береді. Жауаптарының санымен бағаланады.

А/t____________ м³ ____________

Sh ____________ Н ____________

F/S ____________ Дж ____________

Mg____________ Па____________

PV ____________ Вт ____________

Кеңінен таралған ұлттық ойын. Сөреге қыз бен жігіт шақырылады. Жігіт қыздан 10 – 15 м кейін тұрып жарысқа қосылады. Жігіт қызды қуып жетсе, өзінің жеңілгенін білдіру үшін оның білегінен орамалды алуға тырысады. Ал қыз керісінше, қуғыншыдан қашып құтылып, сөреге бұрын жетуге әрекет жасайды. Ертедегі аңыз-ертегілерге қарағанда, қазақтарда тағы бір әдет ғұрып болған. Осы әдет бойынша жарысқа екі рудың қыз бен жігіті түскен. Жігіттің жеңілуі, өз руында еті тірі жігіт пен жүйрік аттың жоқтығы үлкен кемістік болып саналған. Қыз жеңілсе, ешқандай қалыңсыз-ақ ол жеңген жігітке тұрмысқа шыққан.

Оқушылардың санына сәйкес сынып екі топқа бөлінеді.

І– топ. «Қыз балалар».

ІІ – топ. «Ұл балалар».

Әр топтан бір-бір баладан шығып есеп шығарады. Кім бірінші шығарса, сол топ жеңеді. Ойын бірнеше рет қайталанады.

Бұл ойынға балалар екі топқа бөлініп қатысады. Екі топ өздеріне басшылар тағайындап алады. Олар стол үстіне 15 – 20 ұсақ нәрселерді қойып, (мысалы физикалық құралдарды) балаларға бір минут қаратқаннан кейін, өздері көрген нәрселердің тізімін жазуларын тапсырады. Қай топтың балалары көп жазса, сол топ ұтқан болып саналады.

Ойын көру, ойда сақтау қабілеттерін жетілдіре түседі.
7 – ойын. «Жүйріктер жеңеді».

Ойынға қатысушылар қызыл және сары топ болып екіге бөлінеді. Әр топтың алдында қызыл және сары түсті жұлдызшалары бар қорапшалар болады. Үй тапсырмаларын қайталағанда, жаңа тақырыпты бекіту кезеңдерінде сұрақтарға жауап берген сайын әрбір оқушы өзіне қызыл және сары жұлдызшаларды ала отырып, өздеріне ұпай санын жинайды. Сабақ аяғында жұлдызшаларының санына сәйкес ұпайлары саналып бағаланады.

Ойын оқушыларды белгілі бір мақсатқа ұжымдық әрекет жасауға, шапшаңдыққа үйретеді.

8 – ойын. «Арқан тартыс».

Оқушылар екі топқа бөлінеді. Тақта алдында ұзын жіп байланады. Киіз үй жиһаздары, ұлттық киімдер, зергерлік бұйымдар, т.б. суреттер салынған конверттер ілінеді. Әрбір оқушы өзіне ұнаған конвертті қиып алып, оның ішіндегі сұраққа жауап береді. Есептер болса шығарады және сурет физикалық тұрғыдан түсіндіріледі. Топтағы оқушылар бір-біріне көмектеседі. Қай топ көп тапсырма орындаса, сол топ жеңеді. Ойын ұжымдық іс-әрекетке тәрбиелейді.

Жастардың сүйіп ойнайтын ойындарының бірі. Ол жазда, көгалда, алаңда шөптесін жерде ойналады. Ойнаушылардың саны көп болса, ойын соншалықты қызықты болады. Ойыншылар тең екі топқа бөлінеді де, арасы он адымдай екі сызықтың бойына қарама-қарсы қатарласа тұрады. Жүргізуші қолындағы орамалын бірінші топтың оң жағындағы шеткі ойыншыға береді. Ол өзінің қарсыласының біреуіне тастайды да: «қа» деп дауыстайды. Ол қағып «ғаз» дейді, болмаса «ла» дейді. Сонда «қағаз», «қала» т.б. сөздер шығады. Бұл ойын жастардың ойын дамытып, ана тілін жетік білуге, тапқырлық қасиеттерге үйретеді.

Осы ойынды қолданып, физикалық шамаларды, өлшем бірліктерін жаттап алуға дағдыландыруға болады. Мысалы: оқушылар екі топқа бөлінеді. Бірінші топтың бір оқушысы «m» әрпін көрсеткенде, екінші топ оқушысы «масса» деп жауап береді. Ойын осылайша қайталанады. (Әр топ оқушыларының алдында физикалық шамалар мен өлшем бірліктері жазылған парақтар болады.

10 – ойын. «Ақ терек».

Халыққа кең тараған ойынның бірі. Ойынға қатысушылар кең, жазықты алаңды жерді таңдап алады да, тең екі топқа бөлінеді. Әр топ өзіне басқарушы сайлап алады. Екі топ ара қашықтығы 20-30 метрдей жерде бір-біріне қарсы қарап, қол ұстасып, тізбек құрап тұрады. Қай топтың бірінші болып ойын бастайтынын жеребе арқылы шешеді. Бірінші болып ойын бастайтын топтың басшысы қарсы тұрған топтың бір ойыншысының атын атап шақырады. Аты аталған ойыншы жүгіріп барып, өзін шақырған қарсы топтың тізбегін бұзып өтуі керек. Егер ол тізбекті бұзып өтетін болса, онда бұзып өткен жердегі бір ойыншыны өзімен бірге ала кетеді. Егер бұзып өте алмаса, онда өзі сол топқа қосылып қала береді.

Ойын жалғаса береді. Ойын бір топтың жеңісімен аяқталады.

Бұл ойынды сыныптан тыс физикалық кештерде қолдануға болады. Мысалы: бірінші топтың бір оқушысын екінші топтың бір оқушысына сұрақ қояды. Егер жауап бере алса ұпайлары екі есе артады. Жауап бере алмаса, сұрақ қойған топқа екі есе артық ұпай беріледі. Ойын осылай жалғаса береді. Ұзаққа созылып кетпес үшін, сұрақтың санын және уақытын белгілеп алу керек.

Ойын оқушылардың алған білімдерін тереңдетуге көмектеседі.
2.2 Зертханалық жұмысты ұйымдастыру.

Физика – эксперименттік ғылым болғандықтан, онда теорияны практикамен ұштастыру мақсатында кейбір тақырыптардан кейін зертханалық жұмыстар өткізу қажет. Осы зертханалық жұмыстарды өткізу мектептің материалдық – техникалық базасына байланысты болады. Егер қажетті құралдар жоқ болған жағдайда, қолда бар қарапайым құралдарды пайдаланып, зертханалық жұмысты орындауға болады. Қолда бар құралдардың мүмкіндігіне қарай, сыныптағы барлық оқушы бір тәжірибе жасамай, мақсаты бір, бірақ анықтау жолы әр түрлі тәжірибелер жасауына болады. Бұл оқушының пәнге деген қызығушылығын арттырады. Мысалы үй тұрмысында кездесетін кейбір заттардың көмегімен 7-сыныпта өткен «Заттың тығыздығы» деген тақырыпқа берілген №5 зертханалық жұмысты өткізудің бірнеше тәсілін ұсынғым келеді. Егер ұсынылған әдіс бойынша қажетті құралдардың барлығы бар болса, сынып оқушыларын топқа бөліп немесе отырған жұптары бойынша әр түрлі тәжірибе жасауға болады.

Көпшілік жағдайда оқушылар зертханалық жұмысты сыныпта жасағанымен, өзінің ойын жинақтап қорытындысын жазуға үйге алады. Міне, осы кезде үйде сыныпта жасаған тәжірибеге ұқсас өз бетінше жасаған екі тәжірибені салыстырып бір қорытынды алуына болады. Бұл оқушының өз бетінше ізденісін көрсетеді. Мензурка жоқ болған кезде үйде ас бөлмесінде қолданылатын өлшеуіш кружканы (қабырғасында бөліктерге бөлінген шкаласы бар) пайдалануға болады.

Қажетті құрал-жабдықтар: Мензурка, ағаш білеуше, медициналық флакон, таразы, гирлер жиынтығы, сызғыш, сыртында массасы жазылған сабын, массасы өлшенген бір кесек қант, су және сүт құйылған ыдыстар.

1 – тәжірибе. Ағаш білеушенің тығыздығын анықтау. Ол үшін сызғыштың көмегімен ағаш білеушенің ұзындығын, енін, биіктігін өлшеп (V=abc, не V=lbh ) көмегімен табуға болады.

Мысалы: 2.5*4*0.8=8 см³. Ал таразының көмегімен массасын өлшеуге болады m= 5,3 г. Осыдан ағаш білеушенің тығыздығын анықтасақ ρ= 0,7г/см³=700кг/см³ болады.

Алдын-ала сыртында массасы жазылған бір кесек сабын алынады. Сызғыштың көмегімен оның ұзындығын, енін, биіктігін өлшеп, көлемін анықтауға болады. Алынған өлшемдер бойынша тығыздығы табылады. Тәжірибені 2 рет жасап (иіс сабын мен кір сабынды пайдаланып) қорытындысын салыстырып жазуға болады. Есептеу кезінде г/см³ және кг/м³ бірліктерімен шығарған жөн.

3 – тәжірибедегі әдіс көмегімен анықталады. Тек алдын ала қанттың массасын таразымен өлшеу керек.

Ол үшін мензурка көмегімен берілген сұйықтардың көлемін, ал таразымен 2 – тәжірибедегідей массаларын анықтап, тығыздығын табу керек. Сүт пен судың анықталған мәндерін кестеде берілген мәліметтермен салыстыру керек.

Кейбір жағдайда тапсырманы үш деңгейге бөлуге болады.

Орташа оқитын оқушы мынаны орындауы тиіс (оқулықтағы №5 жұмысты орындауға болады).

1. 
   Мензурканың бөліктер құнын анықтау.
   
2. 
   Ішіне су құйылған мензурканың көмегімен берілген заттың көлемін анықтау. V=V₂- V₁.
   
3. 
   Берілген заттың массасын таразының көмегімен анықтау.
   
4. 
   Формуланы пайдаланып, тығыздықты (г/см³) есептеп қорытынды жазу.
   

Өте жақсы оқитын оқушыларға берілетін тапсырма.

Оқушының математикада алған білімін физикада пайдалануға үйрету.

1. 
   Берілген заттың массасын таразының көмегімен анықтау.
   
2. 
   Көлемін математикалық әдіс арқылы табу V=I*b*h=S*h.
   
3. 
   Формуланың көмегімен тығыздықты г/см³ және кг/м³ анықтау.
   
4. 
   Берілген заттың неден жасалғанын кестеден қарап анықтап қорытынды жасау.
   

Сапалық есептер ауызша шығарылады. Оқушыларда сапалық есептерді саналы тұрғыда шығару дағдысын тәрбиелеу үшін, мұғалімнің олармен белгілі бір жұмыс жүйесі және ойластырылған оқыту методикасы болуы керек. Есепті дұрыс таңдап алудың маңызы да аз емес. Есептің алғашқы кездерінде оқушылардың өз тәжірибесінен белгілі құбылысқа немесе фактілерге түсінік беру ұсынылатын есептер дұрыс болады. Бұлардан оқушылар өмірмен байланысты көреді.

Оқушылардың ой-өрісін кеңейту мақсатында VII сыныптан бастап-ақ есептердің шартына оқушылар үшін жаңа деректерді, техникалық мәліметтерді енгізген жөн. Есептерді таңдап алуда мектептің айналасындағы өндірістің сипатын және жергілікті жағдайларды ескерудің маңызы зор.

Сапалық есептерді шығару үш кезеңнен тұрады: шартын оқу, есептің анализі және шешуі.

Есеп мазмұнын анализдеу кезінде ең алдымен оқушыларға берілген тақырыптан белгілі ортақ заңдылықтарды пайдаланады: осыдан кейін есептегі айтылған құбылыс нақты қалай түсіндірілуі тиіс екенін айқындайды. Сапалық есептерде шарттың анализі негізделген керекті жауаппен тығыз байланысты. [4].

Сапалық есептер сабақта және сабақтан тыс тапсырмалар бергенде қолданылады. Сапалық есептерді шешу – физиканы оқытуда қазіргі кезде көп қолданылады. Мұнда қызығушылықтың пайда болуы – табысты оқытудың қуатты факторы болып табылады. Проблеманы шешу үшін өз білімін пайдалану оқушылардың оқуға деген қызығушылығын туғызады, ал ынтасын туғызу оқытудың негізгі нақты мақсаты болып табылады.

Қазақстанның экономикалық өркендеп дамуы үшін мұндай жұмыстар өте қажет. Себебі кейбір сұрақтарды жоғары білімі бар азаматтарының өздері шеше алмады, бірақ көпшіліктің қызығушылығын туғызды. Сондықтан да Қазақстан халқының әдет-ғұрыптарына байланысты және олардың өмірі жайлы физикалық сапалық есептерді қарастырдым. Мысалы мынадай типтегі есептер жиі кездеседі. «Қайсы жылдамдықтар үлкен, 15 м/с па әлде 72 км/сағ па?». Бұл есепті былай айтсақ қызық болар еді. «Қасқырдың жылдамдығы 15 м/с болса, онда ол жылдамдығы 72 км/сағ киікті қуып жете ала ма?».

Мүмкіндігінше сабақта оындай шешкен өте тиімді. Есептерді құрастырғанда әдеби кітаптар, кейбір тарихи деректер, аңыздар, ертегілер, ғылыми жаңалықтарды ескерген дұрыс. Ол біздің күнделікті әлеміміз, ол жер, су, еліміз, мәдениетіміз, әдебиетіміз, тарихымыз. Міне осының бәріне біз өзіміздің махаббатымызды білдіреміз.

1. 
   Неге шабандоз шапқан кезде ұшақтағы жолаушыдан гөрі қозғалыс жылдамдығын анық сезінеді?
   
2. 
   Шабандоз жазық далада шауып келеді. Оған қарама-қарсы түйеге мінген адам келе жатыр. Неге шабандозға түйе оған перпендикуляр емес, белгілі бір бұрышпен келе жатқан сияқты болып көрінеді?
   
3. 
   Жаңбырлы күні киіз үйден үй иесі шелекке су толтыру үшін далаға шығарып қойды. Егер жел соқса судың шелекке толу жылдамдығы өзгере ме?
   
4. 
   «Қасқырдың жылдамдығы 15 м/с болса онда ол жылдамдығы 72 км/сағ киікті қуып жете ала ма?»
   
5. 
   Қапшағайда спортшы су шаңғысымен жүр. Спортшы қайықтан жылдам қозғалуы мүмкін бе?
   

1. Атқа мінген адамның бетіне ауа әсер етеді, сондықтан да қозғалысы жақсы байқалады. Айналасындағы заттар (бұталар, төбешіктер, киіз үйлер) жақында орналасқандықтан, қозғалыс ара қашықтығы тез өзгеріа, жылдамдық жақсы сезіледі. Оған қатысты ұшақ жерден алыста ұшады және оған қатысты санақ жүйесінің жоқ болуынан үлкен жылдамдық сезілмейді.

2. Атқа мінген адам түйеге қарап өз қозғалысын байқамайды, бірақ оған түйе өз қозалысынан басқа салт аттының жылдамдығындай тек бағыты қарама-қарсы қозғалатындай болып көрінеді. Нәтижесінде салт аттыға түйе белгілі бұрышпен келе жатқан сықылды болып көрінеді.

3. Шелекке су тез толмайды, жел горизонталь соғып тұр, шелектің суға толуы тек жаңбыр тамшысының вертикаль құраушысына ғана тәуелді. Егер жел горизонтқа бұрышпен соқса, онда вертикаль бағытталған жылдамдыққа ие болады. Сонда ғана ол шелекке судың толуын тездетуі немесе азайтуы мүмкін еді.

4. Жоқ, өйткені 72 км/сағ – 20 м/с, ал қасқырдың жылдамдығы 15 м/с.

5. Болады. Егер қайық кенет жылдамдық қосса, онда спортшы инерциямен бірталай уақыт қайыққа жақын яғни одан тез қозғалады. Не болмаса қайық бұрылса, спортшы үлкен радиуспен, ал қайық кіші радиуспен қозғалады, осыдан спортшының жылдамдығы үлкен болып саналады.

1. 
   Неге шауып келе жатқан салт атты бұрылған кезде жылдамдығын азайтады?
   
2. 
   Наурыз айында екі топ болып арқан тартысады. Ньютонның үшінші заңы бойынша әсер қарсы әсерге тең, яғни топтың арқанға әсер күші неге тең? Неге бір топ екінші топты тартып кетеді?
   

1. 
   Үлкен жылдамдықта ол инерциямен бұрылыстан асып кетеді.
   
2. 
   Адамдар тек арқанға ғана емес, жерге де әсер етеді, сондықтан да әсерлер әр түрлі болады.
   

1. 
   Неге солтүстікте адамдар үйлерінің төбесін конус тәрізді етіп жабады, ал қазақтың киіз үйінің төбесі шеңбер болып келеді?
   
2. 
   Неліктен қазақ қыздарының бас киімдері биік болып келген?
   
3. 
   Алматының телемұнарасының жер астындағы бөлігінің массасы 60 мың тонна, ал жер бетіндегі бөлігі 6 мың тонна. Неге бұлай жасалған?
   
4. 
   Алматыдағы ағаштан жасалған шіркеу ешқандай шегесіз тұрғызылған. Оны бұзылудан қандай күш ұстап тұр және ғимаратты тұрғызғанда қандай жай механизмді қолданған?
   
5. 
   Шәйнектің шөлмегі неліктен оның қақпағынан жоғары орналасады?
   

1. 
   Солтүстікке қар көп түседі, ал жазық далада қар көп түспейді. Далада қатты жел соғады, ал киіз үйдің төбесіне әсер ететін желдің аэродинамикалық кедергісі аз болады.
   
2. 
   Биік бас киім қыздардың басы мен арқасын тік ұстауға көмектеседі. Кішкене ауытқыса болды, ыңғайсыз болып, мойынға кедергі түсіреді. Ал арқасы мен басын тік ұстау қыздардың сымбатты болып өсуіне көмектеседі.
   
3. 
   Ол берік тұру үшін қойылған. Жер сілкінісіне ол тербеледі, ауырлық центрі төмен орналасқандықтан құламайды.
   
4. 
   Үйкеліс күші. Сына.
   
5. 
   Шәйнек және оның тұмсығы – қатынас ыдыстарға жатады. Егер тұмсығы төмен болса, онда шәйнекке су құя алмайтын едік.
   

1. Неге шөл далада аттан гөрі түйемен жүрген ыңғайлы?

2. Неліктен орындықта қатты да, киіз үйде көрпешеге отырған жұмсақ болып сезіледі?

3. Қасқыр мен киіктің массалары жуық шамамен бірдей. Қасқырдың жерге түсіретін қысымы 16 кПа, ал киіктікі 50 кПа. Қасқырдың табанының ауданы үлкен бе, әлде киіктің тұяғының ауданы үлкен бе?

1. 
   Негізгі себептердің бірі – түйенің табаны жалпақ болғандықтан, ол құмға батпайды. Түйе ауыр болғанымен, оның тұяғының ауданы аттың тұяғының ауданынан жалпақ болғандықтан, түсіретін қысымы аз.
   
2. 
   Орындықта отырғанда біз аз ауданда отырамыз. Ал жұмсақ жерде отырғанда үлкен ауданда отырамыз да, қысым аз түседі.
   
3. 
   Қасқырдың табан ауданы үлкен.
   

Физикалық лаборториялық жұмыстарды компьютерде дайын бағдарламаларды пайдаланып жасап, тәжірибелік зерттеулер жүргізуге қол жеткізуге болады. Мектепте лабораториялық жұмыстарды орындап болғаннан кейін, олардың есептеулерін алу міндетті. Сондай-ақ тәжірибе физикалық құрал-жабдықтар көмегімен орындалған жағдайдың өзінде оның алынған нәтижелерін өңдеуге оқушы немесе зерттеуші көп уақыт жұмсайды. Уақытты үнемдеу мақсатында және сапалы есептеулер жүргізуге қол жеткізу үшін мен «Паскаль» бағдарламалау тілінде механика курсындағы «Денелердің еркін түсу үдеуін анықтау» атты лабораториялық жұмыстағы алынған мәліметтерді өңдеуді мысалға көрсетейін, бұл жұмыста еркін түсу үдеуінің мәндерін әр түрлі биіктік үшін есептеп, оның шын мәнімен салыстыруға болады. Оның программасы:

program erkintusuydeyi;

uses crt;

const n =3; const ts =4.3;

var t:array[l..n] of real;

i:integer; h1,h2,h3,A1,A2,A3,dg, _dg, sigma: real;

dgl, dg2,dg3,gop,gsin,E,g1,g2,g3:real;

begin clrscr;

writeln( ‘биіктікті енгіз, метр есебімен’ ); readln(hl);

for i: =1 to n do begin

writeln (‘уакыттарды енгіз’ ); readln (t[i]); end;

Al:=0;

A1:=A1+t[i]/n; end;

writeln(‘уакыттын ариф-к ортасы =י,A1);

writeln( ‘биіктікті енгіз, метр есебімен’); readln(h2);

for i:=1 to n do begin

writeln( ‘уакыттарды енгіз’); readln(t[i]); end;

A2:=0;

for i:=1 to n do begin

writeln(‘уакыттын ариф-к ортасы=’,A2);

begin

writeln (‘биіктікті енгіз, метр есебімен’); readln (h3); end;

writeln(‘уакыттарды енгіз’); readln(t[i]); end;

A3:=0;

for i:=1 to n do begin

writeln(‘уакыттын ариф-к ортасы=’,A3);

gl:=2*h1/sqr(A1);

writeln(‘g1=’,g1);

g2:= 2*h2/sqr(A2);

writeln(‘g2=’,g2);

g3:=2*h3/sqr(A3);

writeln(‘g3=’,g3);

gop:= (gl+g2+g3)/n;

writeln('g орташа=י ,gop);

dg l:=gop-gl;

dg 2:=gop-g2;

dg3:=gop-g3;

writeln('dg1= ', dg1);

writeln(יdg2= י, dg2);

writeln(יdg3= י, dg3);

sigma:=sqrt((sqr(dg1)+sqr(dg2)+sqr(dg3))/(n*(n-1)));

writeln(י= sigmaי,sigma);

writeln(‘_dg=’,_dg);

gsin:=gop+_dg;

writeln(‘g шын=’, gsin);

writeln(‘g шын=’, gsin);

E:=_dg/gop*100;

writeln(‘салыстырмалы кателік=’,E);

readkey;

end.

биіктікті енгіз, метр есебімен

1

уакыттарды енгіз

уакыттарды енгіз

0.45

уакыттарды енгіз

уакыттын ариф-к ортасы=0.460

биіктікті енгіз, метр есебімен

1.1

0.49

0.5

0.48

биіктікті енгіз, метр есебімен

1.2

уакыттарды енгіз

уакыттарды енгіз

0.5

уакыттарды енгіз

уакыттын ариф-к ортасы=0.500

g1=9.452

g2=9.163

g орташа=9.405

g1=-0.047

g2=0.242

sigma=0.128

_dg=0.552

gшын=9.957

gшын=8.853

салыстырмалы кателік=5.869

Физиканы оқыту барысында оқушылардың таным белсенділігін, шығармашылық қабілетін, пәнге деген қызығушылығын арттыру үшіноқытушы әр сабағын жаңа технологиялық үлгідегі сабақ үлгілерін қолдана отырып, үнемі ізденіспен қызғылықты етіп өткізуі қажет. Біздің басты міндетіміз оқушыны тұлға етіп шығару. Олай болса, оқушыны өз ойын жинақы , тұжырымды, әр күнделікті өмірмен байланыстыра отырып жүйелі айтуға баулуымыз қажет. Осы бағытқа мына кесте сәйкес келеді.

Бұл кестенің көздейтін мақсаты ойын жан-жаққа шашыратпай көрсетілген бөлімдер бойынша бір жүйеде нақты айтуға дағдыланады және күнделікті өмірден мысал келтіруді де әдетке айналдырады. Өмірден алынған мысал есептер, күнделікті өмірмен байланыстырылған әрбір ой, өз сөзің оқушының есінде ұзақ сақталатын және қоршаған ортаның өзі физика екенін түсінген оқушыда түсінген оқушыда физиканың барлық салаларына деген қызығушылық қалыптасуы мүмкін. Сондықтан әр сабақты оқушыларға күнделікті өмірден мысал келтіру арқылы қорытындылaса, пәнге деген қызығушылық артатыны сөзсіз.

Педагогика ғылымында шығармашылық ұғымына түрліше анықтамалар берілген. «Шығармашылық-адамзат белсенділігі мен дербес іс-әрекетінің ең жоғары түрі». «Шығармашылық-бұл адамның материалдық және рухани құндылықтардың жаңа түрлерін жасаудағы іс-әрекеті». Ал, Б.Д.Эльконен «Шығармашылық-бұл ерекше тұрғыдағы жасампаздық, жаңадан жасалған нәрсе, бұрынғы нәрселердің механикалық қайталануы емес, біртумалығымен ерекшеленетін болса, онда бұл нәрсені туғызған шығармашылық акт туралы сөз қозғауға болады» десе, В.Сухомлинский «Шығармашылық-бұл білімдер жинағы емес, ақыл-ойдың ерекше бағыттылығы. Шығармашылық-бұл тұлғаның рухани әлемінің ашылу іс-әрекеті, бұл адамды адамға тартатын магнит іспеттес» дейді. В.Сухомлинский сондай-ақ, шығармашылық-ерекше таңдаулылардың ғана жеке үлесі емес, ол жалпы адамзатқа тән мүмкіндік екендігін баса айтады.

Атақты ғалым-әдіскер И.Я.Лернер табиғат зерттеушінің де, өнертапқыштың да, оқушының да шығармашылық іс-әрекетіндегі жалпы ортақ нәрсе олардың барлығында «заттардың белгісіз байланыстарын» іздеуді жүзеге асыратындығын атап өтеді. Мектеп оқушысының шығармашылығындағы ерекшелік-оқушы қоғамда бұрыннан белгілі өнімдерді танып-үйренуге үйретіледі, демек белгіліні оқушының өздігінен тануы-бұл да шығармашылық болып табылады. Мектеп оқушыларының шығармашылық іс-әрекетінің маңызын түсіну үшін мына төмендегі қағиданы есте сақтаған жөн. Бұл қағиданы А.Т.Шумилин былай сипаттайды. «Шығармашылықтың ең басты негізгі белгісі-құбылыстар, заттар мен процестер немесе олардың бейнелеріндегі ойлаудың сан түрлерін бірінен екіншісіне түрлендіре білу, оларға жаңа алмасулар енгізе білу». Осы тұрғыдан алғанда шығармашылық іс-әрекетке бағытталған, шығармашылық ойлауды жетілдірудің мәні зор. Жалпы шығармашылық түрғыдан ойлайтын адамның психологиялық белгілері төмендегідей болып келеді: белгілі бір мәселені шешуде оның түрліше үлгілерін ұсынуы, және де әрбір үлгіде жаңашылдықтың немесе тиімділіктің болуы, шешімдердің қалыптан тыс болуы. Мұндай ойлауды, шығармашылық тапсырмаларды үнемі орындау барысында осыған байланысты біліктер мен дағдыларды жетілдіру негізінде қалыптастыруға болатындығын дәлелдейтін ғылыми деректер жеткілікті. Шығармашылық ойлауды дамытудағы басты шарттардың бірі, тапсырмаларды орындау кезінде өз қателіктеріңді анықтап, оларға талдай жасай білу, өзіңнің ойлау жүйеңді басқалардыкімен салыстыра отырып, оның ішінен мәселе шешімдерінің ең дұрысын таңдай білуге үйрену. Аталған шарттарды қалыптастыруда, жалпы шығармашылық ойлауды жетілдіруде арнайы ұйымдастырылып өткізілетін пікірсайыс сабақтарының нәтижелі болуы пән мұғалімдерінің ұйымдастырушылық және әдістемелік шеберлігіне тікелей байланысты. Мұндай сабақтардың ұзақтық мерзімі 10 минуттан 45 минутқа дейін созылуы мүмкін. Ал сабақтар түрі тұрғысынан эксперименттік, сапалық және аралас болып келеді. Пікірсайыс сабағы кезінде оқушылар, мұғалім қойған проблемалық тапсырманы орындау барысында әртүрлі жаңаша ойлар ұсынуға, осы ойларын деректер арқылы қорғауға мүмкіндік алады. Сабақ барысында барлық оқушылардың қисынды ойларын тыңдауға мүмкіндік жасалуы керек және бұл үрдісті мұғалім шебер басқара білгені абзал.
2.7. Физиканы оқытуда тәжірибелерді қолдану.

Физика пәнін оқытуда құбылыстарды немесе объектінің қасиеті идеалдау арқылы теориялық түрде оқып-үйретіледі. Оқушылар осы абстракциялау әдісіндегі құбылыстарды көз алдына елестете алмай, оған қолданылатын заңдылықтарды түсінбейді, яғни күнделікті нақты өмірде көргендерін теориялық оқып-үйренгендерімен ұштастыра алмайды. Сондықтан физиканы оқытуда әртүрлі оқу эксперименттері кеңінен пайдаланылады. Егер сабақта қажетті тәжірибелер жасалмаса және бағдарламада көрсетілген міндетті зертханалық жұмыстар жүргізілмесе, онда ең жақсы баяндалды деген тақырыптың өзі де қанағаттанарлық деп есептелмейді. Тәжірибелер қандайда бір құбылыс пен заңдылықтың иллюстрациясы ғана емес, ол білім көзі, әртүрлі теориялық қағидалардың дұрыстығының дәлелі болады, оқушылардың дағдылары мен білімін дамытады.

Оқытудың алғашқы кездерінде 7-8 сыныптарда оқушылар физика курсын жүйелі түрде оқып-үйренуге алғаш кіріскен кезде тәжірибелер ерекше мәнге

ие болады. Мұнда сабақ сапасы көбінесе эксперименттің қаншалықты дұрыс алынғандығына, қалай дайындалғанына және қалай жүргізілгендігіне байланысты болады. Таңдап алынған тәжірибелер кез келген жағдайда белгілі бір ортақ талаптарды қанағаттандыруы тиіс.

Біріншіден, тәжірибе сабақтың көпшілік бөлігін алмай, мұғалімнің әңгімесінің кейбір негізгі жақтарын ғана иллюстрациялап көрсетсе болғаны.

Екіншіден, тәжірибе жасауға арналған құралдар мен қондырғылар мұмкіндігінше өте қарапайым және оқушылардың назарын шаршатпайтындай алуан түрлі болуы қажет.

Үшіншіден, әрбір тәжірибе бақыланатын құбылыстың жаңашылдығымен немесе тосын нәтижесімен байланысты қызықтыру элементтері енгізілетіндей болып ойластырылуы керек.

Осының барлығы оқушылардың назарын оңай аударуға және пәнге деген қызығушылығын арттыруға мүмкіндік береді. Білім көзін сыртқы дүние құбылыстарынан тәжірибеден іздеуге мәжбүр етеді және табиғаттың ақиқаттығы жайлы ғылым ретінде, физика туралы материалистік түсінікті қалыптастырады.
2.8.Сын тұрғысынан ойлануға баулу.

Қазіргі мектепте мұғалімдерге қойылған жаңа технологияны ғылыми түрде меңгерту және терең білімді, ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеу мәселесі қолдау табуда. Сыныптарда оқытуды сын тұрғысынан ойлау бағдарламасымен жүргізіп, оқушылармен бірлескен әрекетімізде үйренудің тиімді, оңай жолдарын анықтау, маңызды жағдайларды шеберлікпен шеше білу, өз ойын сыни тұрғыда ойлауға қалыптастыру, өз білімдерін бағалауға, ұжым болып жұмыс жүргізе білуге қол жеткізуге болады.

Сын тұрғысынан ойлау (СТО)-сынау емес, шыңдалған ойлау. Бұл бағдарламаны бірнеше стратегиялармен жұмыс жүргізуде жүзеге асырылады. Бұл әдістер мынандай мақсаттар қояды:

-оқушыларды ойландыруға,

-өз ойларын ашық айтуға,

-пікір таластыруға,

-дұрыс сөйлей білуге,

-өз бетімен ізденіп, жұмыс істеуге,

-шығармашылығын дамытуға.

Осы мақсатпен физика пәнінен топпен жұмыс істей отырып, ойлау қабілеттері мен сөйлеу қабілеттері төмендеу оқушылардың өзі ізденіп, топқа өз үлесін қосуға тырысатынын, пәнге ықыласы артатынын, өз пікірін айтып, оның дұрыс, не қателігін мойындайтынына көз жеткізуге болады.

Сабақ СТО бағдарламасы бойынша 3 сатыға бөлінеді.

1. 
   Қызығушылықты ояту.
   
2. 
   Мағынаны ажырату.
   
3. 
   Ой толғанысы.
   

Оқушылар өз топтарында еске түсіріп, талдап, ортаға салады, осылайша шыңдалған ойлауға қадам басады.

Мағынаны ажырату сатысында-нақты тақырыпты мұғалім сұрақ-жауап арқылы өз беттерімен ойларын айтуға, тапсырмалар орындауға бағыттайды.

Ой толғанысы сатысында-оқушы не үйренгенін қорытып, саралап, оны түсіндіру арқылы білім жинақтайды.

Әр топ сыни көзбен қарап, баға береді. Ол үшін бірнеше стратегияларды пайдалануға болады.

1 сатыда: «Топтау», «Суретке қарап болжау», «Түртіп алу».

2 сатыда: «Венн диаграммасы», «Қос шеңбер», «Ұқсастық пен даралық», т.б.

Мысалы топтау стратегиясы.

тербеледі құлауы

Құс ұшады Желдің соғуы

Метеор ағады Адам қозғалады Поезд қозғалады
Оқушы осылайша топтастырып, ойын қозғайды, байланыстырады, ойын айтуға тырысады.
2.9. Ньютон заңын есеп шығаруға қалай қолдану керек?

Жалпы физиканың кез келген заңдарына есептер шығару барысында оқушылар көп қиналады. Соның бірі динамика заңдары. Мұның негізгі себебі-мектеп курсында физиканың әрбір заңына терең түсінік берілмегенінде. Нәтижесінде әрбір заңға анықтама бергенімен, оның терең түп мағынасына жете алмай, есепті практика жүзінде қолдана алмауы. Ньютон заңы- физикадағы ең маңызды ұғымдардың бірі болуымен бірге механикалық есептерді шығарудың да пәрменді құралы. Оқушылар Ньютон заңының ережесін жаттап, формуласын есте сақтағанымен, нақты есеп шығаруға келгенде, дұрыс қолдана алмай мүдіріп, қиналып қалады. Мұның себебі: олардың берілген есептен ең әуелі нені ойластыру қажет, онан соң нені қарастыру керек екенін жете түсінбеуінен, яғни Ньютон заңын есеп шығаруға қолданудың рет тәртібін білмеуінен болады. Өйткені Ньютон заңына қатысты есептердің бәрі бірер формуламен ғана шыға бермейді.

1. 
   Есептің берілуіне сәйкес қарапайым сызбасын сызу.
   
2. 
   Қарастырылатын денені тауып ажыратып сызу. Бұл ретте, есеп берілісіндегі қарастырылатын дене қайсы дене екенін тауып, оны басқа денелерден ажыратып сызамыз. Онан соң оның басқа денелермен болған байланысын анықтаймыз, материялық нүкте деп қарауға болатын, болмайтынын қарастырамыз. Денені ажыратып сызғанда оның параллель көшірілетіндігіне ерекше назар аудару керек.
   
3. 
   Ажыратып алған дененің ұшыраған күшіне талдау жасау. Бұл жолы ең әуелі ауырлық күшін ойластырамыз, онан соң басқа денелермен жанасқан жерінен нормаль қысым күшті, керілу күшін, үйкеліс күшін, т.б. күштерді қарастырамыз, әрі бұл күштерді ажыратып алған дененің үстіне шамасына және бағытына қарай біртұтас графиктейміз. Егер есептің берілуіндегі ескерусіз қалдырылған күштер (мысалы, үйкеліс күші) болса, оны ойластырудың қажеті жоқ. Графиктелген күштердің қайсысы белгілі, қайсысы белгісіз екенін білу керек.
   
4. 
   Дененің қозғалыс күйін анықтап, координата жүйесін орнату.Бұл ретте дене тыныштықта ма, түзу сызықты бірқалыпты қозғалыста ма немесе қандай айнымалы қозғалыста екенін біліп, үдеуінің бағытын және оның басқа денелердің үдеуімен қандай байланыста екенін анықтаймыз. Онан соң есептің қолайлылығына қарай координата жүйесін белгілейміз. Есте болатын нәрсе, координата жүйесіндегі бір остің бағытын үдеудің бағытымен бағыттас етіп алған қолайлы болады. Соңынан, координата осінің бойында жатпайтын күштерді немесе үдеулерді остерге проекциялап алу керек.
   
5. 
   Ньютонның 2-заңы бойынша ажыратып алған дененің қозғалыс теңдеуін құру. Мұнда х және у осінің бойындағы қорытқы күштерді тауып, оны сол остің бойындағы дененің массасы мен үдеуінің көбейтіндісіне теңестіріп жазамыз. Егер, теңдеудің саны белгісіз шаманың санынан аз болып қалса, онда үдеудің байланысынан пайдаланып, қосымша теңдеу құру керек.
   
6. 
   Теңдеуді шешіп, сұрақтың жауабын табамыз, шыққан нәтиженің жауапқа сәйкес келетін, келмейтінін тексереміз.
   

1-сурет.
Шешімі: Бұл есепті шығармас бұрын, шаналар қандай денелермен әсерлесетінін анықтау қажет. Суреттен көрініп тұрғандай, бұл денелер Жер, жіп және адам.

Мынадай сұрақ тууы мүмкін. «Ал шаналар өзара әсерлеспей ме?» Бұл сұрақтың қойылуы дұрыс.

Шындығында олар әсерлеседі. Динамиканың негізгі ережесі бойынша, дене қанша денемен әсерлессе, сонша күш оған әсер етеді. Ол күштер суретте көрсетілген (2-сурет).

2-сурет.

(Әрбір шана үшін).

1-шана.

Fcosa-Fүйк-Т=ma

mg-N-Fsina=0

2-шана.

mg-N=0

Теңдеуін ескере отырып, 2 теңдеу жүйесін шешеміз:

mg-N-Fsina=0 N=mg-Fsina=0

Fcosa-k(mg-Fsina)-T=ma (1)

II. T- Fүйк=ma T-kN=ma

mg-N=0 N=mg

T-kmg=ma (2)

(1) және (2) теңдеуді қоссақ, нәтижеде:

Fcosa-2kmg+kFsina=2ma теңдеуін аламыз. Бұдан

T=Fcosa- Fүйк-ma=43Н.

F₁ күшті анықтау үшін 2 шананы бір жүйе деп қарастырып, бірқалыпты қозғалатындықтан, үдеу а=0 дейміз. Оны сызба түрінде көрсеткенде 3-суреттегідей болады.

3-сурет.
Барлық күштерді ескере отырып, мынадай теңдеу жүйесін құрамыз:

F₁cosa- Fүйк=0

2mg- F₁sina-N=0 ; F=kN

F₁cosa- kN=0

N=2mg- F₁sina

F₁cosa-2kmg-k F₁sina=0

2kmg= F₁(cosa+ksina)

F₁=2kmg/(cosa+ksina)

Жауабы: a=2,7 м/с² ; T=43 Н; F₁=8,4 Н.