I тәрбие үдерісі – тұтас педагогикалық үдерістің құрамды бөлігі

Оқыту процесі психология-педагогика тұжырымдамаларына сүйенеді, оларды дидактикалық жүйе не оқыту моделі деп атайды. Дидактикалық жүйеге енетіндер: оқыту принциптері, мақсаты, мазмұны, құралдары. Бар жүйелерді жинақтай келе, үшеуін бөлуге болады: дәстүрлі, педоцентристік және қазіргі дидактикалық жүйелер. Әрқайсысының негізгі бағыттары, ғалымдардық теориясы бар. Дәстурлі оқыту жүйесінде оқыту, мұғалім іс-әрекеті үстем орын алады.

ХХ ғасырдың 90-шы жылдарында педагогикада білім беру мекемелерінің тәрбиелік жүйелерін зерттеумен айналысатын ғылыми мектеп дамиды (Л.И.Новикова, В.А.Караковский, Н.Л.Селиванова, М.А.Сидоркин, А.В.Гаврилин, Е.Н.Степанов). Тәрбие жүйесінің жалпы теориясы Л.И.Новикова мектебінің өкілдерімен өңделген. Ол мектептің тәрбиелік жүйесін «тәрбиелеудің негізгі құрамаларының (мақсаттар, субъектілер, олардың іс-әрекеті, қатынас, қарым-қатынас, материалдық база) өзара әрекеттесуінің процессінде пайда болатын және ұжым өмірінің салты, оның психологиялық климаты сияқты интегративтік сипаттамаларды иеленетін тұтас әлеуметтік механизм» деп анықтайды. Н.Л.Селиванова мектептің тәрбиелік жүйесін «мақсатқа сай тәрбиенің маңызды факторы, тәрбиешінің – педагогтар мен қоғамшылдардың, шығармашылық іс-әрекетінің нәтижесі» ретінде анықтайды. «Тәрбиелік жүйе – нақты болмыстың феномены. Ол солар үшін құрылатын мақсаттарды қамтиды: осы мақсаттардың жүзеге асырылуын қамтамасыз ететін тәрбиешілер мен тәрбиеленушілердің бірлескен іс-әрекетін; осы іс-әрекет субъектілері ретіндегі адамдардың өзін; олармен меңгерілген ортаны; олардың арасында дамып жатқан қатынастарды; олардың рұхани бірлігі мен мінез-құлқының сипатын анықтайтын құндылықтық бейімделулері мен өнегелі жақтарын». Мектептің тәрбиелік жүйесі оқушының тұлғасын тәрбиелеу үшін әрекет етеді және адамгершіліктік болып табылады. Бұл - өзінің ең маңызды қызметіне – тәрбиеге қатысты реттелген күрделі әлеуметтік-педагогикалық, психологиялық-педагогикалық кешен. Ол оқушыларға мұғалімдердің сабақтары, оқулықтар, үй тапсырмалары (педагогикалық фактор) арқылы ғана емес, сонымен қатар қоршаған ортаға қосылғандығы арқылы, балалар, сынып жетекшілері және ата-аналар арасында қалыптасатын құндылықтық қатынастар арқылы, мектепте балалар мен үлкендерді біріктіретін психологиялық климат, дәстүрлер арқылы әсер етеді.