|
І. Түрік кезеңіндегі мемлекеттер
|
| бет | 1/4 | | Дата | 31.12.2019 | | өлшемі | 377,5 Kb. | | #54258 |
| І. Түрік кезеңіндегі мемлекеттер
№
|
Қағанат
|
Мерзімі
|
Жері
|
Астанасы
|
1.
|
Түрік қағанаты
|
552-603 жж.
|
Алтайдан Каспий теңізіне дейін
|
|
2.
|
Батыс Түрік қағанаты
|
603-704 жж.
|
Қаратаудан Жоңғарияға дейін
|
1.Суяб (Шу өзені)
2.Мыңбұлақ –жазғы орда (Жамбыл обл.)
|
3
|
Шығыс Түрік қағанаты
|
682-744 жж.
|
Қазақстан, Орта Азия, Шығыс Түркістан, Оңтүстік-Сібір
|
|
4
|
Түргеш қағанаты
|
704-756 жж.
|
1.Жетісу - негізгі.
2. Шаш қаласынан Бесбалық, Тұрфанға дейін
|
1.Суяб
2.Күнгіт - кіші Орда (Іле)
|
5
|
Қарлұқ қағанаты
|
756-940 жж.
|
1. Алтайдан Балқашқа дейін
2. Алтайдан Сырдарияның орта ағысына дейін
|
1. Суяб
2.Тараз, Баласағұн
|
6
|
Оғыз мемлекеті
|
ІХ-ХІ .9-11
|
Сырдарияның орта, төменгі ағысы
|
Янгикент (Жаңа Гузия )
|
7
|
Қимақ қағанаты
|
ІХ-ХІ 9-11
|
Солтүстік-Шығыс, Орталық Қазақстан
|
1.Имақия
2.Карантия (Алакөл жағасы)
|
8
|
Қарахан мемлекеті
|
942-1212 жж.
|
Жетісу мен Шығыс Түркістан
|
Баласағұн
(Ғүз ордасы), кейін Қашғар
2. Үзкент, кейін Самарқан
|
9
|
Қарақытайлар
|
1125-1212 жж.
|
1.Солтүстік Монғолия, Солтүстік Қытай, Маньчжурия
2. Жетісу, Оңтүстік Қаз-н, Орта Азия
|
Ғұз ордасы
|
10
|
Қыпшақ хандығы
|
ХІ-ХІІІғғ.
|
Алтайдан Еділге дейін (Дешті Қыпшақ ХІ ғ.)
|
1.Оң қанат-Сарайшық (Жайық)
2. Сол қанат-Сығанақ (Сырдария)
|
ІІ. Түрік кезеңіндегі билеушілер
Түрік қағанаты
№
|
Қаған
|
Билеген жж.
|
Саясаты
|
1
|
Бумын
|
552 ж.
|
Негізін қалаушы
|
2
|
Қара-Еске
|
552 ж.
|
Букрат тауларында аварларды екінші рет жеңді.
|
3
|
Мұқан
|
552-554 жж.
|
Аварларды (жужандарды) бас көтерместей жеңді. Қытай 100 мың жібек матасын төледі.
|
4
|
Тобо
|
|
|
5
|
Иштеми
(Бумынның інісі)
|
|
10 түмен бастап Алтайдың теріскейіндегі тайпаларды бағындырды
|
Батыс Түрік қағанаты
№
|
Қаған
|
Билеген жылы
|
Саясаты
|
1
|
Тардуш (Дато)
|
|
Алтайдағы теле тайпасының жерін басып алды. Негізін қалаушы
|
2
|
Шегу
|
610-618 жж.
|
Шығыстағы шекараны Алтайға дейін, батыстағы шекараны Тарым өзені мен Памирге дейін жеткізді
|
3
|
Тон
|
618-630 жж.
|
Орта Азиядағы басқару жүйесін қайта құрды. Селиф-салық жинаушы.
|
4
|
Ешбар-Елтеріс
|
634-659
|
«Он-оқ бұдун» (он тайпа) жүйесін енгізді
|
Шығыс Түрік қағанаты
№
|
Қаған
|
Билеген жылы
|
Саясаты
|
1
|
1.Құтлық(Елтеріс);
2.Қапаған
|
|
Қағанатты қуатты мемлекетке айналдырды
|
2
|
Білге, Күлтегін
|
|
Мемлекетті дәуірлетіп, Қытаймен тиімді шарттарға қол жеткізді
|
3
|
Тоныкөк
|
|
Түркі халқының жауынгерлік даңқын асқақтатты
|
Түргеш қағанаты
№
|
Қаған
|
Билеген жылы
|
Саясаты
|
1
|
Үшлік
|
704-706 жж.
|
Негізін қалаушы. Қағанатты 20 аймаққа бөлді. Әр аймақ 7 мың әскер жинады
|
2
|
Сұлу (Сүзеген, Мүйізді қаған)
|
715-735 (38) жж.
|
Үш жақты күрес жүргізді:
1) Батыста - араб
2) Шығыста - қытай
3) Шығыс Түрік қағанатымен; Орданы Таразға көшірді
|
3
|
Тұқарсан-Құтшар
|
|
|
4
|
Жыпыр
|
749-753 жж.
|
|
Қарлұқ қағанаты
№
|
Қаған
|
Билеген жылы
|
Саясаты
|
1
|
Білге Күл Қадыр-хан
(Испиджаб билеушісі)
|
|
840 ж. өзін қаған деп жариялады. Саманилер әулетіне салық төлеуге мәжбүр болды.
|
2
|
Базар Арслан, Оғұлшақ
|
|
Саманилермен күрес жүргізді
|
Оғыз мемлекеті
№
|
Қаған
|
Билеген жылы
|
Саясаты
|
1
|
-
|
-
|
965 ж. Оғыз жабғуы Киев кінәзі Святославпен бірігіп хазарларды талқандады; 985 ж. оғыздар князь Владимирмен бірігіп бұлғарларға жорық жасады.
|
2
|
Әли хан
|
Х ғ. аяғы - ХІ ғ.басы
|
Мемлекет нашарлайды
|
3
|
Шахмәлік
|
|
Мемлекет қайта күшейді.1041ж. Хорезмді жаулап алды. Екі жылдан кейін салжұқтар қолынан қаза тапты.
|
Қарахан мемлекеті
№
|
Қаған (хан)
|
Билеген жылы
|
Саясаты
|
1
|
Сатұқ Боғра хан
|
915-955 жж.
|
Негізін қалаушы
|
2
|
Мұса хан
|
955-960 жж.
|
960 ж. исламды мемлекеттік дін деп жариялады
|
3
|
Әли Арслан
|
960-990 жж.
|
|
4
|
Хасан Боғра хан
|
|
Саманилер астанасы Бұхараны, Самарқанды жаулап алды
|
5
|
Жүсіп
|
|
992 жылы Хотанды басып алды
|
6
|
Насыр ибн Әли
|
|
999 ж. Бұхараны басып алды.
|
7
|
Ибраһим ибн Насыр
|
|
1040ж. Бурахан атағын қабылдап, Мауараннахрға толық билік орнатты.
|
Қарақытайлар
№
|
Билеушілер
|
Жылдары
|
Саясаты
|
1
|
Елюй Даши
|
1125-1143 жж.
|
Негізін қалаушы
|
2
|
Табуянға
|
1143-1150 жж.
|
|
3
|
Иле
|
1150-1155 жж.
|
Халық санағын жүргізді
|
4
|
Бұсұған
|
1155 -?
|
|
Қыпшақ хандығы
Хан
|
Жылдары
|
Саясаты
|
Қадыр-Буке
|
|
Өзінің жиені Алып-Дерекпен билік үшін таласты
|
Алып-Дерек
|
|
Отырар қаласын биледі
|
ІІІ. Түрік кезеңіндегі белді шайқастар
Жыл
|
Шайқас
|
Кімдер арасында
|
751 ж.
|
Атлах шайқасы (Тараз маңы)
|
Араб және түргештер әскері Қытай әскеріне қарсы
|
1137 ж.
|
Ходжент шайқасы
|
Қарахан мен қарақытай әскерлері арасында
|
1141 ж.
|
Қатуан шайқасы (Самарқан маңында)
|
Қарахандар мен салжұқтар қарақытайларға қарсы
|
ІV. Түрік кезеңіндегі деректер
№
|
Қағанат
|
Дерек
|
Не айтылады
|
1
|
Батыс
Түрік қағанаты
|
Сюань Цзянь
|
Батыс Түрік қағанатында сауданың дамығандығы туралы
|
2
|
Түргеш қағанаты
|
1.«Күлтегін» жазбасы
|
Түргештер туралы алғашқы деректер кездеседі
|
3
|
Қарлұқ қағанаты
|
1. «Таншу» хроникасы
2 .Марвази
3. «Худуд әл-алам»
|
1 Қарлұқтардың тайпалық құрамы (бұлақ, жікіл, ташлық)
2 Тоғыз тайпа туралы
3 Қарлұқтардың қалалары туралы (25 қала)
|
4
|
Оғыз мемлекеті
|
1.Қашғари
2. Марвази
3. «Оғызнама»
|
1. 24 тайпа туралы
2. 12 тайпа туралы
3.Оғыздар Святославпен бірігіп хазарларды талқандағаны туралы
|
5
|
Қимақ қағанаты
|
1.Гардизи
2. Қашғари
|
1.Жеті тайпа туралы
2.Жатақтар туралы
|
6.
|
Қарахан мемлекеті
|
1. Баласағұн
|
1. Қарахандардың жылқылары туралы
|
7
|
Қыпшақ хандығы
|
1.Жүзжани
2.Қашғари
3.Петахья
4.Карпини мен Рубрук
|
1. Елбөрілі тайпасы туралы
2. Қыпшақтардағы құлдық туралы (яланкуг)
3. Аңшылардың мергендігі туралы
4. Қыпшақтардың арба үстіне тігілген үйлері туралы
|
V. Түрік кезеңіндегі тайпалар
№
|
Қағанат
|
Тайпа
|
1
|
Түрік қағанаты
|
30 тайпа
|
2
|
Батыс Түрік қағанаты
|
«Он тайпа» - «Он оқ бұдун» жүйесі: 5 дулу, 5 нушеби
|
3
|
Түргеш қағанаты
|
Сары және қара түргеш. Екі арадағы күрес 20 жылға созылды
|
4
|
Қарлұқ қағанаты
|
9 тайпа: үш жікіл, үш бескіл, бұлақ, көкеркін, тухси
|
5
|
Оғыз мемлекеті
|
Байандұр, имур, қайлар
|
6
|
Қимақ қағанаты
|
Ең атақты тайпалар - имек (қимақ) және қыпшақ (Гардизи)
|
7
|
Қарахан мемлекеті
|
Жікіл, яғма, қарлұқ, оғыз, қаңлы, үйсін. Мемлекеттің құрылуында басты рөл атқарған – қарлұқ. Билеушілер шыққан - яғма тайпасы
|
8
|
Қыпшақ хандығы
|
Батыс бірлестік – 11 тайпа: елбөрілі, тоқсоба (9), йетиоба (7), дурут (4). Шығыс бірлестік – 16 тайпа. Ең беделді тайпа –елбөрілі (хандар шыққан)
|
VІ. Түрік кезіндегі сәулет өнері
№
|
Ескерткіш
|
Ғасыр
|
Жері
|
Қысқаша сипаттама
|
1
|
Якка, Мырзарабат сардобалары
|
VІ-ІХ ғғ.
|
Мырзашөл керуен жолы
|
Сардоба – құдық үстіндегі құрылыс, киіз үйге ұқсас
|
2
|
Білеулі ғимараты
|
VІ-ІХ ғғ.
|
Қазақстан және Қарақалпақстан шекарасы
|
|
3
|
Ақыртас (Тасақыр) ғимараты
|
VІІ- VІІІ ғғ.
|
Тараздан 40 км
|
Басталып, бітпей қалған. 3 бөліктен тұрады
|
4
|
Дың ескерткіштері
|
VІІІ ғ.
|
Орталық Қазақстан, Жетісу, Тарбағатай
|
Құрылыс жүйесі киіз үйге ұқсас
|
5
|
Ақбешім, Суяб будда ғибадатхана-лары
|
VІІ- VІІІ ғғ.
|
Ақбешім,Суяб
|
Ақбешім ғибадатханасынан будданың екі мүсін сынығы табылды
|
6
|
Баба-Ата мешіті
|
ІХ ғ.
|
Баба-Ата қаласы
|
Ерекше салынған. Сфера тәрізді бес күмбезден тұрады
|
7
|
Боран мұнарасы
|
Х-ХІ ғғ.
|
Жетісу
|
|
8
|
Құйрықтөбе мешіті
|
|
Құйрықтөбе
|
Ең ертедегі мешіт
|
9
|
Өрнек мешіті
|
|
Тараз маңындағы Өрнек қаласы
|
Ертедегі мешіт
|
10
|
Бабаджа-қатын кесенесі
|
Х-ХІ ғғ.
|
Тараздан 18 км жерде
|
Өзінің алғашқы құрылыс жүйесін сақтаған.
|
11
|
Айша-бибі кесенесі
|
ХІ-ХІІ ғғ
|
Тараздан 18 км жерде
|
Алғашқы құрылыс жүйесін сақтаған. Жартылай сақталған.
|
12
|
Қарахан кесенесі
|
ХІ ғ.
|
Қарахан мемлекеті
|
|
12
|
Отырардың 2 моншасы
|
ХІ-ХІІ ғғ
|
Отырар
|
Құдық суын пайдаланған
|
13
|
Тараздың 2 моншасы
|
|
Тараз
|
Бір моншада 7 бөлме болған. Таудан келетін суды пайдаланған.
|
14
|
Түркістан моншасы
|
|
Түркістан
|
ХХ ғ. 60-ы жж. дейін жұмыс істеді.Йасауи кесенесі маңында. Қазір мұражай.
|
Достарыңызбен бөлісу: |
|
|
