І. Түрік кезеңіндегі мемлекеттер

Қазақ-жоңғар (қалмақ) соғыстары (ХVІІ ғ.)

жүктеу/скачать 377,5 Kb.

бет	4/4
Дата	31.12.2019
өлшемі	377,5 Kb.
	#54258

1 2 3 4

Қазақ-жоңғар (қалмақ) соғыстары (ХVІІ ғ.)

Жыл, ғасыр	Шайқас, жорық	Нәтижесі
1643 ж.	Орбұлақ шайқасы	Жәңгір хан 600 жауынгермен 50 мың жоңғарға қарсы тұрды. Жоңғар 10 мың адам жоғалтты. Жәңгірге көмекке келген – Самарқан әкімі Жалаңтөс 20 мың әскермен. Шайқасқа басшылық жасаған батырлар: Қарасай, Ағынтай, Көксерек, Жиембет, Сарпың.
1680 ж.	Жоңғарлардың Жетісу, Оңтүстік Қазақстанға жорығы.	Жоңғарлар 9 қаланы басып алды: Сайрам, Шымкент, Ташкент т.б.
1681-85 жж.	Жоңғарлардың Оңтүстік Қазақстанға жорығы	Сайрам қаласын қиратты.

ІІІ. Қазақ – орыс елшіліктері ХVІ ғ.

Жыл	Елшілік	Қазақтың мақсаты	Орыстың мақсаты
1569-73 жж.	Қазақстанға Мальцев пен Чебуков елшілігі.		Хақназармен Сібір ханы Көшімге қарсы одақ құру
1594 ж.	Ресей патшасы Федорға Құл-Мұхаммед елшілігі	Тәуекелдің мақсаты – Ораз Мұхаммедты босату, Абдаллахқа қарсы күресте Мәскеудің қолдауын сұрау	Сібір ханы Көшімге қарсы одақ құру
1595	Мәскеуден Степанов елшілігі		Құл-Мұхаммед елшілігіне жауап.

ІV. Қазақ хандығы кезеңіндегі басқару жүйе

№	Басқару тармағы	Неден құралды	Кім басқарды
1	Ауыл	бірнеше отбасынан құралды	ауылнай немесе ауылбасы
2	Ата-аймақ	бірнеше ауылдан құралды	ақсақал
3	Ру	он немесе он бес аймақтар құралды	ру биі немесе рубасы
4	Ұлыс (10 мың жасақ шығарды).	бірнеше рудан құралды	ұлыс сұлтаны немесе хан
5	Жүз (ХV- ХVІ ғғ.қалыптасты).	бірнеше ұлыстан құралды	хан, ордаби
6	Хандық	үш жүзден құралды.	ұлы хан
7	Құрылтай немесе Мәслихат	Үш жүздің бас көтерер азаматтары қатысты.

V. Қазақ хандығы кезеңіндегі ақын-жыраулар ХVІ- ХVІІ ғғ.

№	Есімі	Есімі кездесетін жырлар	Жырлары, күйлері.	Өмірбаяны
1	Сыпыра ХІV ғ.	«Ер Тарғын», «Едіге»		Батыс Қазақстаннан шыққан, Қазақ пен ноғайға ортақ тұлға
2	Асан Қайғы ХV ғ.		«Ел айырылған» күйі.	Қазақ ханы Жәнібекпен бірге болған
3	Қотан ақын ХV ғ.			Ақынның ұлы Дайырқожа Әбілқайырдың атақты биі болған (Ақжол би)
4	Қазтуған ХVғ.		Үш жыры белгілі, «Алаң да алаң, алаң жұрт».	1420ж. Астрахандағы Қызылжар деген жерде туған.
5	Доспамбет ХVІ-ХVІІ ғғ.		«Айнала бұлақ басы тең», «Азау,Азау дегенің»,«Айналайын Ақ Жайық»,«Арғымаққа оқ тиді», «Тоғай....су».	1490 ж. Азовта туын, 1523 ж. Астраханда өлді
6	Шалкиіз 1465-1560 жж.			Жайық маңында туды. Әскери жорықтармен Кавказды,Қырымды,Донды аралады
7	Жиембет ХVІ-ХVІІғғ.		«Әмірің қатты, Ер Есім»	Есім ханның әскербасы, кеңесшісі, Алшын руынан шықты
8	Марғасқа ХVІІ ғ		«Еңсегей бойлы ер Есім» (7 мың жолдан тұрды).	Есім ханның ең жақын жорық жырауы
9	Ақтамберді 1675-1768 жж.			Оңтүстік Қазақстанда туды. 17 жасынан соғыстарға қатысқан. 1729 ж. өлім жазасына кесілді. 1723-30 жж. Орта жүз ақсақалы.
10	Үмбетей 1706-1778 жж.		«Бөгенбай өліміне», «Бекболат биге»,«Ей, Ақтамберді, Қабанбай»	Ақмола облысы, Ерейментауда өмір сүрген.
11	Бұқар жырау 1693-1787 жж.			Абылайдың ақылшы биі.

VІ. Қазақ хандығы кезеңіндегі тарихи шығармалар ХVІ- ХVІІ ғғ.

№	Автор	Шығарманың атауы	Жыл	Не туралы
1	Дулати 1499-1551жж.	«Тарихи Рашиди». Парсы тілінде жазылды.	1541-46 жж.	Керей мен Жәнібектің бөлініп шығу себептері тұңғыш рет айтылады.
2	Жалайыри1530-1605 жж.	«Шежірелер жинағы». 1854ж. Қазанда баспадан шықты	1600-1602 жж.	Қазақ хандығы, хандары, заң-ережелері туралы
3	Өтеміс қажы ХVІ ғ.	«Шыңғыснама»	ХVІ ғ. ортасы	Жошы хан әулетінің тарихы баяндалады. Аса құнды дерек-Жошының өлімі
4	Шорас ХVІІ ғ	«Тарих» (Хроника)		ХVІ-ХVІІ ғғ.қазақ-моғол қатынастарының тарихы баяндалады
5	Кухистани ХVІ ғ.	«Тарих-и Абулхайр-хани»	ХVІ ғ. 40жж	Әбілқайырдың тарихы айтылады
6	Әбілғазы хан 1603-1664жж	1) «Түрікмен шежіресі» 2) «Түрік шежіресі»	1) 1661 ж. 2) 1665 ж.	Түрік дәуірінен бастап Шыңғыс ұрпақтарының тарихын баяндайды.

VІІ. Қазақ хандығы кезеңіндегі әдебиет, жазу, дін, музыка, астрономия

Музыка

№	Есімі	Не айтты
1	Потанин	«Бүкіл қазақ даласы ән салып тұрғандай көрінеді»
2	Роллан, француз жазушысы	«Қазақ өнерлі халық, ақын халық»
3	Карпини, Рубрук, Поло, Рузбихан, Якуб	«Қазақ халқының өмірінде музыка айрықша орын алады» деп жазған

Астрономия

№	Жұлдыз	Қандай мақсатқа пайдаланды
1	Темірқазық	Түндегі жүріс бағытын бағдарлауға пайдаланды
2	Жетіқарақшы	Қазақтар үшін астрономиялық сағат
3	Меркурий	Таң жұлдызы, Кіші Шолпан деп аталды

Дін

№	Есімі	Не айтты
1	Рузбихан	Қазақтар балаларын медреселерде оқытқаны туралы.
2	Сейфи, түрік ғалымы	200 мың қазақ ислам дінін ұстанғаны туралы.
3	Дженкинсон 1558-60 жж. Қазақстанда болған	Қазақтар ислам дініне сенетін халық.

4. Тіл мен жазу

№	Шығарма	Қандай тілде жазылды, тарады
1	«Едіге», «Ерсайын»	алшын тілінде тарады
2	«Еркөкше», «Базар батыр»	керейлер тілінде тарады
3	«Талас ескерткіштері»	дулат-үйсін тілінде тарады
4	«Нахжи әл Фарадис»	кердері тілінде жазылып, тарады
5	«Кодекс Куманикус»	қыпшақ тілінде жазылып, тарады

Әдебиет

№	Әдебиет саласы	Шығарманың атауы
1	Ертегілер	«Ертөстік»,«Құламерген»,«Алтын сақа»,«Аламан мен Жоламан»,«Асан Қайғы»,«Қарамерген»
2	Батырлар жыры	«Ер Тарғын»,«Ер Сайын»,«Қамбар»,«Алпамыс»,«Ер Қосай», «Төрехан», «Телағыс», «Құбағұл»
3	Лиро-эпостық жырлар	«Қозы Көрпеш-Баян сұлу»,«Айман-Шолпан»,«Қыз- Жібек», «Күлшеқыз» «Мақпалқыз».

жүктеу/скачать 377,5 Kb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 2 3 4