I. Түсіндірме беретін жазба

А) орталықтандырылған

Ә) алдын ала бақылау

Б) формалды бақылау

В) материалды бақылау

Г) американдық бақылау

2.Соттың прецедент дегеніміз не?

А)Іс бойынша танылған

Ә) соттардың үкімдері

Б) соттардың шешімі

В)Қылмыс бойынша

Г)Соттар шешімдер

3.Төле, Қазыбек, Әйтеке билердің доктринасын қнегізіне жатқызуымызға бола ма?

А) болады

Ә) болмайды

Б) ия мүмкін

В) Төле бидікі

Г) дұрыс емес

4.Соттық императордың шығараған шешімдері

А) Декреттер

Ә) Рескрипттер

Б) мандаттар

В) Эдикттер

Г) Декларация

5. Императордың жария шешімдері -

А) Эдикттер

Ә) Декреттер

Б) Рескрипттер

В) мандаттар

Г) Ешқайсысы

6.Сот прецеденті:

A) сот шешімі алынады

Ә) ғдет-ғұрып заңдары

Б) мемлекеттің ішкі тәртіп

В) конституция дағдылар

Г) дұрыс жауаптар жоқ

7 . «Вотум» теринінің мағынасы -

A) ерік, қалау

Ә) мәжбүрлеу

Б) тыйым салу

В) рұқсат ету

Г) бекітулер

8.АҚШ-та конституциялық қадағалауды қандай орган жүзеге асырады?

A) АҚШ жоғары соты

Ә) халық конгреттер

Б) Өкілдік палаталары

В) АҚШ Ұ.Қ Комитеті

Г) барлық жауап дұрыс

. Үкімет регламенттік актілері қандай қатынастарды реттейді?

A) мемлекеттік басқару

Ә) саясилық қоғамдық

Б) әлеуметтік қатынастар

В) қоғамдық қатынастар

Г) барлық жауап дұрыс

10. Парламенттік елдерде үкімет өкілеттігі қанша мерзімге созылады?

A) үкіметтің күшінде болады

Ә) бекіткен уақытқа дейін

Б) парламент мерзімге дейін

В) үкімет бекіткен мерзімге

Г) ешқандай дұрыс жауап жоқ

1.Шетелдердегі әкімшілік аумақтық бөлініс. Жергілікті органдар жүйесі.

2.Жергілікті мемлекеттік органдардың түрлері.

3.Жергілікті басқару мен өзін-өзі басқару органдарының қызметін ұйымдастыру тәртібі.

Біздің ойымызша жергілікті басқару шетелдердін, құқыктық институттары ішіндегі, біз қарастырып отырған конституциялық құқықгар жүйесіндегі, ең күрделісі болып табылады. Сондық-тан да эр түрлі елдердің конституциялық институттарының негізгі анықтамаларын, мейлі ол қүқық саласы не оқу пәні бол-ғанына қарамастан, белгілі бір құқық жүйесі ретінде қарасты-руға болатын болса, ал жергілікті езін-өзі басқаруды белгілі бір қүкыктықинститутқателу киынның-қиыны. Өйткені, жергілікті басқару әр алуан субъектілер (мысалы, жергілікті өкілетгі және атқарушы органдардың занды қүрылымдары, сол секілді жергілікті өзін-өзі басқару органдарының қүрылымдары) тара-пынан жүзеге асырылады. Біз жергілікті өкілетті және атқару-шы органдар мен жергілікті өзін-өзі басқару органдарын біртүтас деп карағанның езінде, жергілікті басқару бір жағынан мемле-кеттік органдар, екінші жағынан жергілікті өзін-өзі басқару ор-гандары арқылы жүзеге асырылатынына куәміз. Сонда бүл екі орган арасына қандай шек қоюға болады?Әрине, конституциялық қүқық саласын ғылым ретінде де, оку пәні ретінде де қарай отырып, төмендегідей тұжырымдарға келуімізге болады:

1-өкілетті мемлекеттік органдар арқылы жергілікті маңызға ие істерді басқару деп біз белгілі бір әкімшілік-аумақтық бірліктегі түрғындарды жергілікті мемлекеттік басқаруды айтамыз.

2-жергілікті өзін-өзі баскзру деп, өздеріне тән аумақта мемлекеттік өкімет міндетіне кірмейтін, жергілікті маңызға ие мәселелерді занда көрсетілгендей сайлау тәртібімен өз өкілдіктерін пайдалана отырып жүзеге асырушы органды айтады (әрине, жергілікті мәселелерді шешуде мемлекетгік органдар тарапы-нан жергілікті өзін-өзі басқару органдарына жәрдем көрсетілетінін естен шығармауымыз керек).Дегенмен, бүл жергілікті басқару институттары белсенді жүмыс істеулері үшін төмендегі ең қажетті өкілеттіктерге ие болулары керек: -ресми түрде тұрғындардың накты әкімшілік-аумақтық бірлігі (аумағы) болуы; -жергілікті маңыздағы істерді белгілі бір әкімшілік-аумак-тық бірлік (аумак) шеңберінде өзі басқаруы; -өзінің жеке атқарушы аппараты болуы; -өзінің жеке материалдық базасы (соның ішінде муници-пальдық меншік түрінде) болуы; -жергілікті салыктарды белгілеп әрі оны жинауы, сондай-ақ белгіленген тәртіпте нормативтік актілер шығаруы.

Міне, осы айтылғандарға сүйене отырып, жергілікті (немесе муниципальдық) басқарудың шетелдердегі аныктамасын былай-ша айтуға әбден болады. Бүл жергілікті маңызға ие істерді бас-қаруды сайлау жолымен не болмаса занда бекітілген басқадай тәртіппен құрылған органдар аркылы басқару болып табылады. Ол — өзіне тиісті әкімшілік-аумактық бірлік тұрғындарының окілетгі өкілі. Жергілікті басқару органдарының құрылу тәртібімен құрылымы-көптеген шетелдерде жергілікті басқару сайлау органдары мен атқарушы аппараттар аркылы жүзеге асырылады. Әдетте, жергілікті басқару органдарын (ЖБО) сайлау реттері заңмен белгіленеді. Әрине, мүндай жағдайда әрбір елде кандидаттарды ұсыну мен оларды сайлаудың езіне тән ерекшеліктері болады.Өзін-өзі басқару органдары қалалар мен ауыддардағы қауым-дык меншікті иелік ету, қоғам тәртібін сақтауды ұйымдастыру, қауымның өзге де өзіне тиісті мәселелерін шешу үшін үш жыл-ға сайланады: құрамында үштен он бірге дейін адамы бар және қауым басшысы старейшиндер кауымы кеңесін құрады. Қауым жетекшісі өз аппаратын түзеді.Осылайша, біз басқа елдердегі жергілікті басқару қызметінің іс-әрекеті мен үйымдастырылу жүйесін біршама біліп алдық. Енді, нақгылы бір шетелдердің жергілікті басқару жүйелерімен тереңірек танысуымызға әбден болады.Әсіресе, АҚШ тәжірибесі оқырманға ете қызық болар деп санаймыз. Ең алдымен бұл елде 50 муниципальдық жүйе, муни-ципалитетгің алты түрі: графтық, қала, бороу, виллиджи, тауна-лар, тауншиптер бар. Муниципальдык басқару органдары штат-тарға тәуелсіз түрде, жергілікті маңызға ие барлық мәселелерді өздері шешуге қүқылы. Алайда, муниципальдық баскару орган-дарының әрбірінде өз жарғысы немесе хартиясы болуы талап етіледі. Хартия бірнеше түрлерді камтиды. Мысалы, кейбір жағ-дайларда штаттық өкімет үсынған, өздері негізін салып бекіткен хартиямен жұмыс істесе, кейде муниципалитет ездері жасаған, тек заң шығарушы штат жиналысы бекітуі үшін ұсынған хар-тиялар да болады. Муниципалитеттер ете жиі түрде ез хартияла-рын өздері жасайды. Бірақ, мұндайда, бұл хартиялар жергілікті референдумда бекітілуі тиіс.

1. 
   Комиссиялық;
   

2. 
   Кеңес-менеджер;
   

3. 
   Муниципальдык. кеңес және мэр.
   

Жергілікті өкілді органдар — мәслихаттар тиісті әкімшілік-аумактық бөліністегі халыктың еркін біддіреді және жалпымем-лекеттік мүдделерді ескере отырып, оны іске асыруға қажетті шараларды белгілейді, олардың жүзеге асырылуын бақылайды.Мәслихаттарды жалпыға бірдей, тең, тете сайлау қүкығы не-гізінде жасырын дауыс беру арқылы төрт жыл мерзімге халық сайлайды.

Қазақстан Республикасының жиырма жасқа толған азаматы мәслихат депутаты болып сайлана алады...

Мәслихаттардың қарауына мыналар жатады:

1. 
   аумақтыдамыту жоспарларын, экономикалық және әлеуметтік бағдарламаларды, жергілікті бюджет пен олардың атқа-рылуы туралы есептерді бекіту;
   

2. 
   өздерінің қарауына жатқызылған жергілікті әкімшілік-аумақтык кұрылыс мәселелерін шешу;
   

3. 
   заңмен мәслихат құзырына жатқызылған мөселелер бойын-ша жергілікті атқарушы органдар басшыларының есептерін карау;
   

4. 
   мәслихаттың тұракты комиссияларын және өзге де жұмыс органдарын құру, олардың қызметі туралы есептерді тыңдау, мәслихат жұмысын ұйымдастыруға байланысты өзге де мәселе-лерді шешу;
   

5. 
   Республика зандарына сәйкес азаматтардың құқықтары мең занды мүдделерін қамтамасыз ету жөніндегі өзге де өкілет-тіктерді жүзеге асыру;
   

6. 
   Мәслихаттардың құзыры, ұйымдастырылуы мен қызмет тәртібі, олардың депутаттарының құқыктық жағдайы заңмен белгіленеді.
   

Мәслихат өз құзырындағы мәселелер бойьшша шешімдер, ал әкімдер тиісті әкімшілік-аумактық бөліністің аумағында орын-далуға міндетті шешімдер мен екімдер қабыдлайды.Қазақстан Республикасында облыстардың, республикалык маңызы бар қаланың және астананын әкімдерін Премьер министрдің ұсынуы бойынша Республика Президенті қызметке тағайындайды. Өзге әкімшілік-аумактық бөліністердің әкімдерін олардан жоғары тұрған әкімдер тағайындайды.Жергілікті атқарушы органды Республика Президенті мен Үкіметінін өкілі болып табылатын тиісті әкімшілік-аумактық бөліністің әкімі басқарады.Қазақстан Республикасында жергілікті маңызы бар мәселе-лерді тұрғын халықтың өзі шешуін қамтамасыз ететін жергілікті өзін-өзі басқару болып танылады.Жергілікті өзін-өзі басқаруды тұрғын халық тікелей сайлау жолымен, сондай-ақ халық топтары жинақы тұратын аумакты қамтитын селолық және қалалық жергілікті қауымдастыктар-дағы сайланбалы және басқа жергілікті өзін-езі баскару орган-дары арқылы жүзеге асырады.Жергілікті өзін-езі баскару органдарын ұйымдастыру мен олардың қызмет тәртібін заңмен белгіленген шекте азаматтар-дың өздері белгілейді.

Жергілікті өзін-өзі басқару органдарының дербестігіне олар-дың заңмен белгіленген өкілеттігі шегінде кепілдік беріледі.Мәслихат өз депутаттары жалпы санының үштен екісінің даусымен әкімге сенімсіздік білдіруге және оны қызметінен бо-сату жөнінде тиісінше Республика Президентінің не жоғары тұрған әкімнің аддына меселе коюға хақылы.Облыстардың, республикалық маңызы бар қала және астана әкімдерінің өкілеттігін жаңадан сайланған Республика Прези­дент! қызметіне кіріскен кезде тоқтатуға хақылы.

Қазакстан Республикасының әкімшілік-аумақтық құрылым жүйесі заңмен белгіленеді.

1. Жергілікті өзін - өзі басқару талаптары.

A) барлық жауап дұрыс

Ә) әскери жарамды болуы

Б) жергілікті өзін - өзі міндеті

В) жергілікті өзін - өзі басқару

Г) жергілікті салықтарды төлеуі

2 Қоғамдық құрылымды құрайтындар:

A) мемлекет бірлестік

Ә) азаматтар сайлаушы

Б) қоғамдық бірлестік

В) шет ел азаматтары

Г) барлық жауап дұрыс

3. Конституциялық құқықтың негіздеріне жатпайды?

A) Президент актілері

Ә) нормативтік актілер

Б) соттық прецеденттер

В) құықтық дағдылар

Г) келісімдер жатады

4. құқтық нормативтік актілер қалай бµлінеді?

A) заңдар актілеріне

Ә) заңдарға, жарлықтар

Б) нормаларға бөлінеді

В) ғдет-ғұрып заңдарына

Г) дұрыс жауап жоқ

5.Заңдар өз алдына қалай бөлінеді?

A) негізгі, конституциялы

Ә) жалпыға бірдей, міндет

Б) негізгі, қосымша болып

В) конституциялық, ғкімшілік

Г) барлық жауап дұрыс

6. Федеративтік мемлекеттерде Конституция қалай қабылданады?

A) Федерация кеңес

Ә) заңдарда көзделген

Б) Конституциямен

В) азаматтарменен

Г) барлық жауап дұрыс

7. Органикалық заңдар дегеніміз не?

A) мекмлекеттік асырылатын

Ә) мемлекеттің негізгі заңы

Б) азаматтардың бостандығын

В) конституциямен ережелер

Г) дұрыс жауап жоқ

8. Франция органикалық заңдар нені белгілейді?

A) Парламенттің ақы төлеуді белгілейді

Ә) мемлекетте республика міндеттерін

Б) Парламент депутаттарын міртебесін

В) мемлекет мғртебесін белгілейді

Г) барлық жауап дұрыс емес

9. Еуропалық парламент қай жерде орын тепкен?

A\ Страсбург (Франция)

B\ Бавария (Германия)

C\ Вашингтон (АҚШ)

D\ Лос-Анжелес (АҚШ)

E\ Канадада (ФРГ)

10. Ресейдің конституциясы қашан қабылданды?

A) 1993 жылы

Ә) 1992 жылы

Б) 1991 жылы

В) 1990 жылы

Г) 1995 жылы

12-тақырып. АҚШ-тың конституциялық құрылымы.

1.АҚШ-тың одақтар құруы және конституциясының даму кезені

2.АҚШ-тағы конгресс, сенат ұғымы мен атқаратын қызметтері

3.АҚШ-тағы сот жүйесі, Конвент, президенттің және штаттардың пайда болу тарихы.

Америка Құрама Штаттарының халқы, одан да дамыған одақ құру, заңдылықты орнату, ішкіаралық тыныштықты орнату, біріккен қорғанысты ұйымдастыру, жалпы тұрмысымызды және өзімізге, ұрпағымызға барлық игілікті әперу мақсатымен Америка Құрама Штаттары үшін оқып отырмыз.Президенттік республиканың басты сипаты президент қолына мемлекет басшысы мен атқару билігінің басшысы өкілеттіктері сипатталады. Президенттік республиканың алғашқы тарихи әрі үлгілі түрі АҚШ болып табылады. Бұл елде президенттік институт 1787 жылғы Конституция негізінде енгізілген. АҚШ-тың мемлекеттік билігі тиым салу мен қарама-қайшылық принципі АҚШ конституциясының жобасын жасаушы авторлардың бірі Джон Мэдисонға тиесілі. Ешбір уақыт ықпалына түспеген бұл идея мемлекет басқару ісіндегі бірден-бір сәтті қадам болды. Заң шығарушы, атқарушы және сот биліктері біріне-бірі тәуелсіз, бірақ өзара байланысты болып, әрбірі жеке алғанда қалған екуімен шектеліп отыратын еді. Бірінің ниетіне екінші бірі қарсы тұратын ниетті құруымыз керек деп Мэдисон текке айтпаған. Міне, осы қанатты сөз әлі АҚШ саясаты мен саясаттануында альфа мен омега (яғна бас-аяғы) болып отыр. Мэдисон тиым салу мен қарама-қайшылықтың жүйесіне мемлекет тарапынан қиянат етушілікті болдырмайтын тетік енгізе білді.Сөйтіп тәуелсіз халықты өкіметтен ажыратып, әрі өкіметтің де төменнен жасалған қысымға қатты бағынышты болмауы жағында қарастыратын реттерді ойластырды.

Тиым салу мен қарама-қайшылық принципі төмендегідей 6 негізгі ережелерден тұрады

1)Барлық штаттар тең құқыққа ие болады. Жалпы халықтық үкімет бұлардың бірде-біреуіне арнайы жеңілдіктер бере алмайды.

2)Басқарудың үш органы жүзеге асады. Олардың бірі заңдар шығару үшін, екіншісі оны орындау үшін, ал үшіншісі құқықтық мәселелерді шешу үшін құрылады.

3)Заң алдында барлық азаматтар тең, байда, кедей де, әлеуметтік дәрежесіне қарамай өз құқықтарының заңмен қорғалуын талап ете алады.

4)Үкімет адамдардың емес, заң үкіметі болуы тиіс. Заңнан жоғары ешкімде, ешнәрсе де жоқ. Бірде-бір үкімет қызметкерінің билікті конституция немесе заңда рұқсат етілмеген өзге жағдайда пайдалануына болмайды.

5)Халық конституцияны өзерте отырып, үкімет билігін өзгерте алады.

6)АҚШ аумағында АҚШ-тың конституциясы, конгресс заңдары мен келісім-шарттары ең жоғары заңдар болып табылады.

АҚШ-та президент 4 жылға сайланады, онда премьер-министр болмайды. Президент мемлекетті де, үкіметті де басқарады. Ол департаменттердің басшыларын, министрлермен кабинетін және үкіметті тағайындайды. Олар тек Президентке ғана есеп береді, оның қылмыскерге кешірім жасауға, марапаттауға, халықаралық келіссөздерді жүргізуге құқығы бар. Атқарушы билік шеңберіндегі шешімдердің бәрін президент қабылдыайды. Ол саясаттың ішкі және сыртқы басты бағыттарын айқындайды, тұрақтылықты бейнелейді. Ал үкімет бұл кезде күнделікті істер мен, елді басқару төрелік ететін әділ қазы сияқты рөлді атқарады. Мысалы, экономикалық бағыт қиыншылықтар тудырса, үкімет алмасуы мүмкін. Жаңа үкімет басқа саясат жүргізеді, ал мемлекеттің бастығы баяғы орнында қала береді. Бұдан біз президенттік басқарудың билігі зор екенін көреміз. Бірақ бұл биліктің де шегі бар. Ең алдымен президенттің заң шығаруға өкілеттігі жоқ, ол бюджетті де шеше алмайды(Оны Конгресс шешеді). Парламент Президенттің қай тағайындауын болса да бұза алады(оны право вето деп атаймыз). Конгресс президентті орнынан ала алады(оны импичмент деп атаймыз).Мысалы, АҚШ-тың бұрынғы президентінің бірі Р.Нинсонның отставкаға кетуі болды. Егер президент конституцияны бұзса, не мемлекеттке опасыздық жасаса, Конгресс оны жұмыстан босата алады. Бірақ ол президенттің саясатымен келіспесе, ол үшін оны босата алмайды. Президенттік республика Латын Америкасы елдерінде кең тараған. АҚШ-тың сенаты-100 сенаторлардан, ал әлемдік палатасы-435 мүшелерден тұрады.Төменгі палата екі жылғы, сенаторлар 6 жылға сайланады.Ешкім жиырма бес жасқа толмай және сайланатын штатта бір жыл мерзімінде тұрмай, өкіл бола алмайды. Өкілдер және тікелей алым салықтар одаққа кіретін әр түрлі штаттар арасында бөлінеді, жалпы халқына байланысты және бірнеше жылдар бойы істеген адамдарды қоса санау жүргізіледі. Өкілдер палатасы спикерді және басқа лауазымды адамдарды өздері тағайындайды.Бірінше жиылыс кезінде сенаторлар өздерінің қабілетіне қарай үш класқа бөлінеді. Ешбір адам 30 жасқа толмай және тоғыз жыл АҚШ-тың азаматы болмай және сол сайлану кезінде сол штатта тұрмаса, сайлана алмайды.АҚШ-тың Вице-президенті Сенаттың президенті бола алады, бірақ ол шешуші дауысты тек дауыстардың барлығы тең бөлінгенде ғана ала алады.Конгр,есстің мына мәселелерді- шешуге құқығы бар, яғни алым-салықты падациялар алуға құқылы. Олардың барлығы қарыз төлеу арқылы бірлескен қорғанысты және АҚШ-тың жалпы жағдайын жақсарту үшін алынады. Бұлардың барлығы АҚШ-тың барлық жерінде бірдей болады. АҚШ-та қызмет істейтін ешбір адам конгресстің келісімінсіз кез келген сыйлық, атақ қабылдай алмайды.Ешбір штат Конгресстің келісімінсіз шетелден келетін заттарға алым салық сала алмайды. тек келесі жағдайда ғана сала алады, егер ол штаттың қадағалау заңын немесе таза АҚШ-тың қазынасына таза табыс түсірсе ғана қойылады, бірақ оның өзі Конгресстің қарамағында болады.

Президент АҚШ-тың армиясын басқарады, ол басты лауазымды адамдардан кез келген мәселе бойынша өзінің қызметіне байланысты жазбаша жауап алады. Ол Сенаттың келісімімен халықаралық келісімдер жасай алады.АҚШ-тың сот билігі жоғарғы соттың және одан төменгі соттардың қолында болады, оны белгілі бір мерзім сайын Конгресс реттеп отырады. Оның судьялары өзінің орнында жақсы, ұқыпты істегенінше сол жұмысын атқарады және белгілі уақытта жалақы алып отырады.Сот билігі заңмен, әділеттілікпен Конституция негізінде шығады.АҚШ-тың тұтқындарына және тұтқынға алынатындарға таралады, хабардар етіледі. Елшілер, консулдар өкілдер тиісті істер жоғарғы соттың бірінші инстанциясында қаралады. Ал жоғарыда көрсетілген басқа жағдайлар апелляциялық инстанцияда қаралады.Соттың талқылауы қылмыс жасаған штатта қаралады, және сот конгресс көрсеткен жерде өтеді.Барлық штаттарда басқа штаттың актілері, құжаттары, сот шешімдері толық сеніммен қаралады.Конгресс бұл құжаттардың жалған, заңсыз емес екенін дәлелдейді, конгресс АҚШ-қа бағынатын жерлерді толық пайдаланады және осыған байланысты ережелер қабылдай алады. Бірақ бұл Конституцияның ішінде АҚШ-қа немесе кез келген басқа штатқа қарсы келетін сөздер жазылмауға тиіс. Конгресстің екі палатасының үштен екі мүшесі осы Конституцияға түзетулер енгізеді немесе заң жиналысының өтініші бойынша штаттардың үштен екі бөлігі түзетуді енгізу үшін Конвент шақырады, барлық жағдайда олар осы Конститиуцияның бір бөлігі ретінде күшке ие болады.Тоғыз штат Конвентінің келісімі осы Конституцияны қабылдау үшін жетеді. және шындық екенін дәлелдеу үшін қолдарын қояды.