Педагогтың өзіндік тануы мен өзіндік өсу ерекшеліктері

Педагогтің кәсіби сана-сезімі – бұл өзін кәсіби шебер ретінде сезінуі, өзінің педагогикалық қарым-қатынаста, қызметте жеке тұлғалық ерекшелігін сезінуі. Кәсіби сана-сезімнің жалпы сипаты жалпы сана-сезім сияқты, тек өзіне тән белгілері бар. Олардың екеуінде кездесетін ортақ белгілері: өзіндік тану, эмоциялық-бағалау қатынасы, өзін-өзі бақылау, мұнда да сәйкестендіру және рефлексия (сананың өзіне назарын аударып, өзінің психикалық күйіне ой жүгіртуі) механизмдері жұмыс істейді.

• 
  Өз кәсібінің көлемін, ережесін, моделін түсіну. Бұл үрдісте кәсіби дүниетанымның негізі қаланады. Егер педагог өзінің қандай болу керектігінен, қоршаған ортамен қарым-қатынасты қалай құру керектігінен хабарсыз болса, оның өзін-өзі бағалауы қиындық тудырады. Жалпы білімділіктің негізінде мұғалімнің кәсіби ұстанымы негізделеді, жеке мұғалімдік еңбек тұжырымы құрылады.
  
• 
  Жоғарыда атап өтілген қасиеттерді басқа әріптесінің бойынан көру, өзін орта кәсіби маманмен салыстыру.
  

• 
  Өзінің кәсіби шеберлігіне оқушылардың, әріптестерінің, басшылықтың көзімен баға беру.
  
• 
  Өзінің әрбір жеке тұстарына баға беру: өзін, педагогикалық қызметін, қарым-қатынасын, жеке тұлғасын танып-білу, түсіну;
  
• 
  Өзінің эмоциялық қатынастарына, ерекшеліктеріне баға беру. Біртіндеп тұрақты «Мен – концепциясы» пайда болып, өзіне сенім ұялата бастайды.
  
• 
  Осы негізде мұғалімге мектепте баға беріледі. Бағалардың айырмысы бар: бүгінгі мүмкіндіктер (өзін-өзі өзекті бағалау), кешегі (өткенді шолу арқылы өзін ретроспективті бағалау), болашақтағы жетістіктер (өзін мінсіз бағалау) және басқалардың көзімен (рефлексивті) өзін-өзі бағалау. Егер өзін өзекті бағалау ретроспективті бағалаудан жоғары болса, ал өзін мінсіз бағалау өзекті бағалаудан жоғары болса, онда ол кәсіби сана-сезімнің өскенін көрсетеді.
  
• 
  Мұғалімнің өзін-өзі бағалауының нақты көрсеткіші ретроспективті бағалау мен өзекті бағалаудың, өзекті бағалау мен өзін мінсіз бағалау арасында өте аз айырашылықтың болуымен құнды болады.
  
• 
  Мұғалімнің өзін-өзі жақсы бағалауы, өзінің жақсы қасиеттерін айқындауы, «Мен – концепциянын» жасауы оның өзіне деген сенімін арттырады, өз кәсібіне көңілі толып, педагогикалық еңбегі нәтижелі болады. Көп жағдайда тек осындай мұғалімдер өзін-өзі толық ашуға ұмтылады. Психологияда педагогтың «Мен – концепцияны» оқушының «Мен –концепциянының» дамуына әсер еткені туралы көптеген тәжірибелер көрсетілген.
  

1. 
   Өзін ұнатпайтын оқушыларға нашар қарау;
   
2. 
   Балаларды босаңсытпайтын, оларға қиындық тудыратын кез-келген мүмкіндікті пайдалану;
   
3. 
   сабақ оқуды бәсекелестік күрес негізіне құруға тырысу;
   
4. 
   балалар жіберген қателіктеріне кінәлі сезімде болуы, сол арқылы оларды оқуға ынталандыру;
   
5. 
   қатал тәртіп орнатуға ұмтылу;
   
6. 
   оқушылардың кінәсіне қарай жазалау мөлшерін көбейту.