"Алаш"негізгіидеялары мынадай базалық ережелер төңірегінде тоғыстырылған: жер халыққа тиесілі және сатып алу- сатуға жатпайды, соның ішінде шетелдіктердің болуы; жердегі және жер астындағы барлық байлық халыққа тиесілі болуы тиіс; өлкенің толық экономикалық дербестігі, Қазақстанның Ресей империясы құрамында болған жылдары қалыптасқан шикізатқа тәуелділіктен бас тартуы; қазақ тілдін, мәдениеттін, әдет- ғұрыптын ұлықтылығы.
Алаш қайраткерлері де қазақ жеріне тап болған түрлі халықтардың өкілдері өздерін қауіпсіз сезінетін ұлттық мемлекет құруды жақтады; мемлекет дамыған елдердің ғылымы мен үздік жетістіктеріне сүйенуі тиіс, ал дінмемлекеттенбөлінуітиіс.
48
Дамығанортағасырдағы(Х-ХIVғғ.)түркімемлекеттерінің геосаясибелсенділігінсипаттаңыз.
Қағанаттың Шығыстағы саяси ықпалы соншалықты күшті болғандықтан, Солтүстік Қытай билеушілер (Солтүстік Ци және Солтүстік Чжоу) жыл сайын түрік қағанына алым төлем ретінде 100мтүк жібек мата жіберді. Отырықшы тайпалардың байлығын игеруге ұмтыла отырып, түріктер ОртаАзияғашықты. Эфталиттердің негізгі күштерін 567 жылы Бұхара маңында түріктер талқандады.
Түріктер оларды 563-567 жылдары толығымен жаулап алды. Түрік қағанаты мен Иран арасында келіспеушіліктер эфталит мұрасының бөлінуіне байланысты басталды. Ол шешілмейтін және ашық қақтығысқа айналды. 70-ші жылдары Түркі қағанаты өзшекараларынҚаратеңізбенСолтүстікКавказғадейін
кеңейтті. Бірақ 581 жылы Түрік қағанатында азаматтық қақтығыстар басталды.
49
Ұлы Жібек жолының Қазақстан аумағындағы қалалық мәдениеттідамытудағырөлінсипаттаңыз.
Жібек жолының түрік бөлігінің жандануы мұнда қалалықмәдениетті дамытуда маңызды рөл атқарды. Жетісуда және Қазақстанның оңтүстігінде ол бірқатар жаңақалалық орталықтардың пайдаболуын ынталандырды, қалалардың тез өсуіне ықпал етті. Жібек жолы арқылы тасымалданатын Жібек пен басқа да тауарлардың бір бөлігі осы қалаларда орналасқан. Жібек жолының түркі аймағында тарихи ескерткіштерді қазу кезінде мұнда қайнап жатқан сауданың көптеген материалдық дәлелдері табылды. Сырдарияның ортағасырлық қалаларын зерттеу кезінде табылған заттар халықаралықсауданыңмаңызды көзі болып табылды. Осындай қазбалардың қатарына Отырардан табылған күміскөмбе жатады. Онда Шығыс Түркістан қалаларының, Кіші Азия, Еуропа қалаларының тиынсарайлары және Еділден жасалған бұйымдар жатады. Қазба жұмыстары барысында зергерлік бұйымдар, тұрмыстық заттар, ақша табылды. Олардың барлығы дәл осы қалалық мәдениеттің қарқын дамуын дәлелдейді.
50
XVIII-XXғғ.басындағыҚазақстанныңғылымизерттеу процесінсипаттаңыз.
Көптеген ресейлік зерттеушілер өздерінің іргелі еңбектерін XVII-XVIII ғасырда қазақфольклоры,генеалогиясыменэтнографиясы, сондай-ақ жекелеген мұрағат материалдары негізінде жасады.
Қазақстанның тарихын, географиясын, этнографиясы мен мәдениетін зерттеуде ресейлікғалымдарменофицерлердің еңбегі зор. Көптеген ғылыми еңбектерді XIX - XX ғасырдың басынан бастап саяси себептер бойынша Қазақстан аумағына жер аударылған Ресей зиялыларының өкілдері де қалдырды.
ғасырда Ресей жасаған Қазақстан кешенінің зерттеудің алғашқы әрекеттері М. В. Ломоносовтыңесімімен байланысты болды. Ол өлкеге ғылыми экспедициялар ұйымдастырудың және оның географиялықкарталарынжасаудыңбастамашысы болды.
Зерттеуші И.Г.Георги Қазақстан аумағы бойынша дербес экспедиция ұйымдастырды. Оның еңбектерінде өмір, мәдениет, салт-дәстүрлер,сондай-ақжергіліктіхалықтыңэкономикалық өмірініңерекшеліктері туралы өте құнды мәліметтер бар.
Орыс офицері А.Д.Скалон жергілікті халықты орыс сауаттылығына және өлкенің байырғы тұрғындарының орыс тілін үйренуіне қатыстыруға себеп болған орыс-қазақ сөздігін құрастырды.
Қазақстан туралы құнды еңбектерді басқа ресейлік зерттеушілер қалдырды: Г. Ф. Миллер,В. Н. Татищевжәне т. б.
– XX ғасырдың басында Қазақстан туралы өз жұмыстарын ағылшын,немісжәнефранцуззерттеушілеріменсаяхатшылары қалдырды.
51
Қазақ хандығының саяси институттарын сипаттаңыз.
52
Қазақстан тәуелсіздігінің алғашқы жылдарында нарықтық экономикағакөшудіңнегізгіміндеттерінтүсіндіріңіз.
Біріншікезеңде (1991-1994) жоспарлысоциалистікэкономиканыңбұзылудәуіріменжәненарықтықэкономикағакөшудіңбасталуыменбайланысты. Бұл кезде республика экономикасы тоқыраудыбастан өткізеді. Соған қарамастан, республикадағы әлеуметтік- экономикалық жағдайдың барлық күрделілігі мен қайшылықтары кезінде 1992 жылдан бастап мемлекеттік меншікті мемлекет иелігінен алу және жекешелендіру жөніндегі реформа басталды, яғни екісекторлы экономиканы қалыптастырудың бастамасы қаланды. Бұған
тоқсаныншы жылдардағы жекелеген жергілікті өкілді органдардың хат-хабарларынан алынған мұрағаттық материалдар дәлел бола алады.
Қазақстанда жекешелендірудің екіншікезеңінің (1993- 1995) басталуы "ҚазақстанРеспубликасындамемлекет иелігінен алу мен жекешелендірудің ұлттық бағдарламасының" дқабылануы болды. Бұл жекешелендіру тарихындағы негізгі төрт бағыт бойынша жүзеге асырылған ең ауқымды және күрделі кезең болды
Үшіншікезеңі (1996-1998) электр энергетикасы мен мұнай
- газ саласында, сондай-ақ әлеуметтік салада-денсаулық сақтауда, білім беруде, ғылым мен мәдениетте жекешелендіру басталған секторлық бағдарламаларға көшу кезеңі болды. Дәл осы кезеңде ірі өнеркәсіптік кәсіпорындарды сатып алуға қабілетті отандық инвесторлар қалыптаса бастады.
Жекешелендірудің төртінші кезеңі 1999 жылдан бастап қазіргіуақытқадейінжалғасуда. Қабылданған шаралардың нәтижесінде 1994 жылдың аяғынан бастап экономикада бетбұрыстың алғашқы белгілері байқалды: мысалы инфляция деңгейі төмендеді. Бұл ретте 1993 жылы ұлттық валюта – теңгенің енгізілуі экономиканың жандануына көп жағдайда ықпал етті, бұл елге дербес ақша-кредит саясатын жүргізуге мүмкіндік берді
5
3
Қазақстанныңбілімжәнеғылымсаласында1917жылданбастап енгізілгеннегізгіөзгерістердітүсіндіріңіз.
20-30 жылдардағы білімберужүйесінің маңызды компоненттерінің бірі ересек тұрғындар арасындағы сауатсыздықты жою болды. 1921 жылы Қазақтіліндегі алғашқы оқулықтар жарық көрді, оларды жазуға Қазақ зиялыларының белгілі өкілдері тартылды. Қазақ тіліндегі орта мектепке арналған алгебраның алғашқы оқулығын құрастырушы Қ.Сәтпаев, география оқулығының авторы- Ә. Бөкейханов болды. 1924 жылы А.Байтұрсыновқазақтілінің
фонетикасынаарабграфикасын бейімдеді. 1929 жылы Қазақ жазуы араб графикасынан латын графикасына көшірілді. 1928 жылы Қазақстанда алғашқы педагогикалық институт ашылды, ал 1929 жылы Алматы ветеринариялық-зоотехникалық институты ашылды. 1926 жылы Ежелгі Тараз қаласының орнында кеңестік археолог, Орта Азия республикаларындағы көптеген археологиялық экспедициялардың қатысушысы М.Массон қазба жұмыстарын жүргізді. 1932 жылы Қазақстанда КСРО ҒылымАкадемиясыныңбазасы құрылды.
Ұлы дала ошақтары: Алтын адам, Ұлы Жібек жолы, аң стилі, ежелгі металлургия, жалпы түркі әлемінің бесігі.
Орталық Еуразияда түркілер үстемдік құрған кезеңде Ұлы Жібек жолы гүлдену шегіне жетіп, халықаралық ауқымда экономикалық өркендеу мен мәдениеттің өрлеуіне ықпал етті. Орасан зор кеңістікті игере білген түркілер ұлан-ғайыр далада көшпелі және отырықшы өркениеттің өзіндік өрнегін қалыптастырып, өнер, ғылым мен әлемдік сауданың орталығына айналған ортағасырлық қалалардың гүлденуіне жол ашты. Мысалы, Орта ғасырдағы Отырар қаласы адамзатқа әлемдік өркениеттің ұлы ойшылдарының бірін берді.
Мысалыга Түркі халықтарының ұлы рухани көшбасшыларының бірі Түркістанда Әбу Насыр Әл-Фараби, Қожа Ахмет Яссауи.
