«Информатика» пәнінен оқу-әдістемелік кешені
-9Дәрістер. Операциялық жүйе
жүктеу/скачать 1,58 Mb.
|
8-9Дәрістер. Операциялық жүйеДәріс сабағының мазмұны: Компьютердің операциялық жүйесі: қажеттілігі, құрамы, жүктелуі.Жұмыс режимі. ОЖ эволюциясы. Операциялық жүйелер (ОЖ) – бұлар кез келген дербес компьютердің аппараттық құрылғыларын толықтырады және де қолданбалы программалардың ішкі құрылғыларын, қарым-қатынасын, адамның сәйкес командалар көмегімен машинаны басқаруына мүмкіншілік тудырады. ОЖ – қолданушы мен программаның қорғалуын қамтамасыз етеді, программаны іске қосады, компьютерді басқарады. Әрбір программа ОЖ-нің қызметін қолданады, сондықтан да ол осы қызметті көрсететін ОЖ-мен жұмыс жасайды. ОЖ-ні таңдау өте қажетті, себебі таңдалған ОЖ-ге дербес компьютердің жұмыс істеу қабілеттілігі мен деректер қорғалуының деңгейі тәуелді. ОЖ құрылымы келесі модульдерден тұрады: Базалық модуль (ОЖ ядросы) – файлдық жүйемен программа жұмысын басқарады, сыртқы программа мен файл арасындағы алмасу және оған қатынас жасауды орындайды; Командалық процессор – бірінші кезекте пернетақтадан түсетін пайдаланушы командаларын орындайды және талдайды; Сыртқы құрылғы драйверлері – бұл құрылғылардың процессормен жұмыс істеуі үшін программалық қамтамасыз етіп отырады (әрбір сыртқы құрылғы ақпаратты әр түрлі және ерекше темпте өңдейді). Қосымша сервистік программалар (утилиттер) – пайдаланушының компьютермен байланысу процесін жан-жақты және ыңғайлы етеді. ОЖ жүктелуі. ОЖ құрамындағы файлдар дискіде сақталады, сондықтан оларды жиі дискілік операциялық деп атайды. Белгілі, программаның орындалуы үшін ОЖ файлдары жедел жадыда (ЖҚС) орналасуы керек. Сондықтан операциялық жүйеден ЖҚС-ға жазу үшін жүктемелеу программаларын орындау керек. Олар компьютер қосылған кезде ЖҚС-да болмайды. Бұл жағдайдан шығу үшін жедел жадыға ОЖ-ні жүктемелеудің келесі сатыларын тізбектей орындау керек. ОЖ-ні жүктемелеудің бірінші сатысы. Компьютердің жүйелік блогында тұрақты есте сақтау құрылғысы (ТСҚ-тұрақты жады, ROM – Read Only Memory-оқу үшін арналған жады) болады. Онда ОЖ-ні жүктемелеудің бірінші сатысы және компьютер блоктарын тестілеу программалары орналасады. Олар компьютерді қоса сала токтың бірінші импульсімен орындала бастайды. Өйткені ТСҚ-да ақпараттар электрондық схема түрінде сақталады да олар компьютерді өшірген кезде де сол қалпында қалады. Бұл сатыда процессор дискіге қатынасадыда, анықталған орнында өте үлкен емес көлемде жүктемелеу программасын тексереді. Егер бұл программа табылса, онда ол ЖСҚ-да оқылады да оған басқару беріледі. ОЖ-ні жүктемелеудің екінші сатысы. Жүктемелеу программасы өз кезегінде дискіден ОЖ-нің базалық модулін іздейді де, оны жадыға көшіреді және басқаруды соған береді. ОЖ-ні жүктемелеудің үшінші сатысы. Негізгі жүктемелегіш базалық модуль құрамына кіреді, ол ОЖ-нің қалған модульдерін іздейді де оны ЖСҚ-ға оқиды. ОЖ жүктемеленуі біткеннен кейін басқару командалық процессорға беріледі де, экран бетіне жүйеден түсетін пайдаланушы командасын енгізуге шақыру шығады. Ескерту. Командалар жұмысы кезінде жедел жадыда міндетті түрде командалық процессор және ОЖ базалық модулі болуы тиіс. Сондықтан ОЖ файлдарын жедел жадыға бір уақытта жүктемелеу қажеттілігі жоқ. Құрылғылар драйвері мен утилиттер ЖСҚ-ға керек болған жағдайда ғана жүктемеленеді. Бұның арқасында жүйелік программалық қамтамаға бөлінетін жедел жадының міндетті көлемін қысқартуға болады. ОЖ-нің бірнеше ең көп тараған түрлері кездеседі. Олардың әрқайсысы процессор разрядтылығына (такт уақытында өңделетін ақпараттың биттік саны), поцессор типі , сондай-ақ ЖСҚ көлеміне негізделген. Компьютер мүмкіншіліктерінің дамуы барысында пайдаланушы бұл ресурстарды қолдана алу үшін қазіргі заманға сай және күшті программалық құралдарды керек етеді. Бұндай сапалы Microsoft фирмасының ОЖ-лары қамтамасыдандыра алады. Мысалы, MS-DOS. Бұл ОЖ-нің қазіргі дербес компьютерлердің ақпараттық мүмкіншілігіне қатыса алатын дамыған құралдар. Олар: Каталогтардың иерархиялық құрылымына негізделген иілгіш файлдық жүйелердің жұмысы және құрылуы; Компьютер құрылымының модульдік принциптік қолдану әр түрлі сыртқы құрылымының көптеген санына әкеп тіреледі (принтерлер, плоттерлер, модемдер және т.б.); Пайдаланушының ыңғайлы интерфейсі. ОЖ эволюциясы. IBM-PC типтес компьютерлерде келесі ОЖ қолданылады: MS-DOS MS-DOS – ортасындағы Windows 3.1. Windows95, Windows98/NT, UNIX, OS/2. Ос аталған ОЖ-ден 1992 жылы шығаылған Microsoft фирмасы DOS операциялық жүйесін өңдеген, программистер мен қолданушыларға өте кең көлемдегі мүмкіншіліктер мен қолайлықтар бар операциялық жүйе. Windows-тың кеңінен қолданылуы IBM-PC – сәйкес компьютерлерінің стандарты болып табылады. Windows файлдармен, дискілермен жұмыс істеу операцияларына арнап қолайлы және айқын интерфейспен қамтамасыз етеді, сонымен қатар Windows ортасында іске қосылатын программаларға жаңа мүмкіншіліктер береді. 1985 жылы Microsoft фимасы Windows графикалық операциялар жүйесін, ал 1990 жылы 3.0 версиясын шығарған 3.0 версиясынан бастап Windows-тың кеңінен қолдануы арқасында, ол IBM тектес компьютердің стандарты болып табылады. Windows-тың сыртқы қарапайыдылығының астында ДК-дің мыңдаған санына арналған оңай және күшті операциялыұ жүйе тығылып жатыр. Windows-те дискімен жұмыс істу жүйесіне ерекше көңіл бөлінген, осында IDE, ESDI, SCSI интерфейс контроллерлері бар. Windows-те жұмыс істеу негізі. Компьютерде барлық деректер аты мен кеңейтілімі бар файлдарда сақталынады.аты кеңейтіліммен қосқанда 255 символды құрай алады. Барлық файлдар дискілерде сақталынады, әр дискінің өз атыбар. Windows операциялық жүйесінде әбір программаға немесе документке сәйкес пиктограммалар бар (сурет, программаны немесе документті мінездейтін сурет). Жұмыс столы. Windows-тің негізгі жұмыстары Desktop жұмыс столында өтеді, ол интерфейс элементтерінің орналасу тәртібін сақтайды. Элементтер пиктограммалармен (астында түсіндірме жазуы бар) белгіленген. Кез келген жұмыс столында келесі элементтер орналасқан: Менің компьютерім (My computer)– компьютерлердегі барлық бумаларды шартты түрде көрсететін ағаш тәріздес; Желілік аймақ (Network Neighborhood) – компьютер желіге қосылған кезде желілік ресурстарды көрсетеді; Қапшық (Recycle Bin) - бумалар мен файлдарды өшіреді; Портфель (My Brifcase) – бірден бірнеше компьютерде өңделетін файлдарды синхрондайды; The Microsoft Network – Microsoft желісін қосуға және қолдануға мүмкіншілік жасайды; The Internet – Internet-пен жұмыс жүргізу. Сонымен қатар Есептер тақтасы орналасқан, мұнда негізгі менюді қосатын Пуск батырмасы мен іске қосылған барлық программалардың белгілері көрінеді. Басты меню көмегімен кез келген прогамманы немесе документті ашуға болады. Себебі мұнда ішкі мнюлердің сан алуан түрлері кедеседі. «Пуск» жолының көмегімен кез келген керек файлды тауып алуға болады. «Настройка» пунктінің көмегімен кез келген программаны немесе документті тез және қолайлы түрде іске қосуға арнап, «жұмыс столына» жарлығын қоюға болады. Сонымен қатар қолданушы контексті меню көмегімен де жарлқ құра алады. Контексті меню келесі мүмкіншіліктерді орындай алады: қиып алу, көшіру, құру, болдырмау, қою, ашу, өшіру, орналастыру. Бұлар жұмыс столына жаңа мүмкіншіліктер береді. Жұмыс столының түрі қолданушы жұмыс істеу стиліне тікелей байланысты, оны керек емес қағаздармен толтырмай, оларды реттеп папкасына салып, жұмыс столында таза, негзгі керек қосымшаларды ғана қалдыруға болады. Windows терезесі. Windows-тың кез келген терезесі экранның төрт бұрышты аймағы болып табылады. Терезенің ортасында терезенің аты жазылады, ал оң және сол бөліктерінде жүйелі менюдің жинақтау және ашу батырмалары бар. Көмек. Windows-тың барлық программаларының меню жолында Көмек пункті болады. Оның көмегімен пайдаланылатын программа туралы және олардың меню пунктері туралы толық ақпарат алуға болады. Кейде бұл анықтамалық Ғ1 пернесіне контексті-тәуелді болады, бұл батыманы басқанда программа жұмыс режимі бойынша барлық анықтама алуға болады. Windows-тың қосылған анықтамалығының қосылған анықтамалығы – гипертекст принципіне негізделген: белгісіз терминдерді түсіндіретін және керек ақпаратты тез арада анықтайтын тоғысқан сілтемелер. Жұмысты аяқтау. Windows-та жұмысты аяқтау үшін барлық белсенді қосымшаларды тоқтатып терезелердің барлығын жауып SHUT DOWN утилитасын пайдалану керек. Ол жұмысты аяқтаудың қарапайым сұхбат терезесін ашады: ЗАВЕРШИТЬ РАБОТУ (Shut Down the computer); ПЕРЕЗАГРУЗИТЬ КОМПЬЮТЕР (Restart the computer); ПЕРЕЗАГРУЗИТЬ КОМПЬЮТЕР В РЕЖИМЕ ЭМУЛЯЦИИ MS-DOS (Restart the computer in MS-DOS mode). Егер қандай да бір қосымшалар жабылмаған болса, онда Windows өзі жабуға арналған сұхбат терезені шығарып жабуды талап етеді. Егер қосымша жұмыс істеп тұрса, онда ол файлды дискке көшіріп жабу керек. Өзін-өзі тексеру сұрақтары: ОЖ-нің қажеттілігі? ОЖ қандай модульдерден тұрады? Компьютермен жұмыс жасаған кезде жедел жадыда ОЖ-нің қандай модульдері болуы керек? ТСҚ жадысы неге энергияға байланысты және ОЖ-ні жүктемелеу кезінде оның атқаратын ролі? ОЖ-ні жүктемелеу процесі қалай жүреді? MS-DOS мүмкіншіліктерін атаңыз? Операциялық жүйе неге жатады? Операциялық жүйе дегеніміз не? Ұсынылатын әдебиеттер : Жаңа информациялық технологиялар: Информатикадан 30 сабақ/ Балапанов Е. Қ., Бөрібаев Б. Б., Дәулетқұлов А.Б.- Алматы:ЖТИ.2004 Информатика: оқу құралы/ Байжұманов Қ. М., Жапсарбаев Л. Қ. – Астана 2004 Ермеков Н., Информатика: Алматы, Жазушы, 2002 Бөрібаев Б., Информатика және компьютер. Алматы: Білім, 1995 жүктеу/скачать 1,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|