К ОГНИТИВТІ РЕВОЛЮ ЦИЯ

К ОГНИТИВТІ РЕВОЛЮ ЦИЯ
«Қомағай ген» теориясын көпшілік мойындаған. Әйтсе де тілге 
тиек қылатын басқа да теориялар жетерлік. Мәселен, кейбір эволюция 
ілімін жақтаушы психологтар ежелгі терімшілер моногамды отбасын 
құрған жоқ, жекеменшік түсінігін жоққа шығарды, коммуна болып өмір 
сүрді, бір некелі тұрмыс пен әке рөлін мойындамады деп пайымдайды. 
Мұндай топта әйел бірнеше еркекпен (тіпті әйел затымен) бір мезгілде 
жыныстық қатынасқа түсіп, ләззатқа кенеле алды. Бала тәрбиесіне 
бүкіл тайпа қатысты. Еркектер кіндігінен өрбіген баласын бөгденікінен 
ажырата алмағандықтан, барлық балаға қамқорлық жасады дейді.
Мүндай әлеуметтік қүрылым - Сукұйғыш дәуірінің утопиясы 
(Aquarian utopia) емес. Бүл жанүарлар арасында, соның ішінде ең жа- 
қын туыстарымыз - шимпанзе мен боноболар тірлігінде кең таралған 
құбылыс. Антропологтардың бақылауы бойынша, үжымдық әке болу 
салтын үстанатын оқшаү мәдениет жүрнағы әлі де бар екен. Мүндай 
қоғам мүшелерінің нанымы бойынша бала нақты бір еркектің үрығы- 
нан емес, әйел жатырына жинақталған бірнеше еркектің шәүқатынан 
жаралады-мыс. Жөпшеңді әйел бөбегі епсекті аңшының алғырлығын, 
шынжырсөз шежірешінің ділмарлығын, жаүжүрек жауынгердің батыл- 
дығы мен мейірімді ашынаның сезімталдығын бойына дарытып, тегіне 
жүқтырүы үшін тайпаның таңдаүлы мүшелерімен жыныстық қатынас 
жасауға тырысады. Бүл қисынсыз нәрсе көрінүі мүмкін бе? Мынаны 
есте үстаңыз: қазіргі эмбриология ілімі пайда болғанға дейін баланың 
бірнеше емес, бір ғана әкеден жаралатынына адамдардың дәлелі 
болған жоқ.
Осынау «архаикалық коммуна» теориясын жақтаүшылар «бала- 
шага да, ересектер де ауыр психикалық азап шегетінін айтпағанның 
өзінде, ажырасуға алып баратын сорақылыққа - ерлі-зайыптылардың 
шағын отбасында өмір сүріп, бір некеге байланып қалуы бір-бірінің кө- 
зіне шөп салуға итермелейді» дейді. Бұл - олардың биологиялық бол- 
мысына сәйкес келмейді екен1.
Ғалымдар мұндай теорияны түбірінен теріске шығарып, моно­
гамды әрі отбасылы болу адам табиғатына әбден лайық нәрсе ретінде 
қорғаштайды. Қазіргіге қарағанда, ежелгі аңшылар мен терімшілер қо- 
ғамы әлдеқайда тең құқықты бола түра, онда коммуна нышаны басым 
болды. Әлгі зерттеушілердің пайымдауынша, бүл қүқық жалпы қоғам 
некелі жүбайлар мен олардың ортақ үрпақтарынан түратын жекелеген 
үяшықтарға бөлінген кезде де із-түссіз жоғалып кеткен емес. Сондық- 
тан қазіргі кезде көптеген мәдени ортада моногамды қарым-қатынас 
қалыпты үрдіс саналып, еркек пен әйел өзінің жүбы мен балаларына 
тістей қататыны үйреншікті көрініс, қалыпты салт саналады, дей тұр- 
ғанмен, кейбір мемлекеттерде: мәселен, Солтүстік Корея мен Сирия- 
да билік әкеден балаға ғана өтеді.
Осынау дау-дамайға төрелік айтып, төбелік ету үшін бағзы баба- 
ларымыз он мыңдаған жылдар бүрын, когнитивті революция (70 мың

жүктеу/скачать 18,68 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: