демек, жазба тіл - шумер тілі болған, болашақ бітікші нақ осы тілде ғана сөйлеуге тиіс еді. 121
Е К ІН Ш І Б ӨЛІМ 8-тарау Тарихта әділдік болмайды Аграрлық революциядан кейінгі мыңжылдықтар тарихын түсінуі- мізге көмектесетін негізгі сұрақ: ынтымақтастыққа арналған биология- лык инстинкті болмаса, адамдар үлкен үжымдарға қалай біріге алды? Қысқаша жауап: олар қиялдағы қүрылымдарды жасап алып, жазу-сы- зуды ойлап тапты. Осы екі жаңалық биологиялық мүрамыздағы олқы- лықтардың орнын жауып кетті. Үлкен ұжымдардың пайдасы мен зияны бірдей еді. ¥жымдар арқа сүйеген құрылымдар өздігінен бейтарап та, әділетті де болған емес. Адамдар иерархиялы түрде бір-біріне бағынған жасанды топтарға бө- лінді. Мұның жоғары деңгейіне - билік пен артықшылықтар берілді де, төмендегілер - кемсіту мен қанауға ұшырады. Мәселен, Хаммурапи заңы елдің барша тұрғынын ақсүйекке, қара халыққа және қүлдарға бөл- ді. Тізім басында тұрғандарға бар жақсылық бүйырды. Бұқара халыққа жұмырға жұқ болмайтын бөлігі ғана тиді. Қүлдарға түк те қалмады. Америкалық «Тәуелсіздік декларациясы» 1776 жылы барлық адам- дардың теңдігін жариялағанымен, америкалықтар қиялдағы құрылым- ды жасап алды, ол да иерархиялық еді. Ер-азаматтар артықшылық- тарға ие болды, ал әйелдерге ондай қүқықтар бермеді. Ақнәсілділер бостандық пен билік алды, ал төменгі сұрыптағы адамдар саналған қаранәсілділер мен үндістерге жалпыға ортақ теңдік тиесілі болмады. «Тәуелсіздік декларациясына» қол қоюшылар арасында құлиеленуші- лер аз емес еді; Декларацияға қол қойғаннан кейін де олар құлдары- на бостандық беруді ойламады - сөйте түра, өздерін екіжүзді санаған
