зороастризмге айналды. Зороастризм мына дүниені ізгі құдай Ахура-
Мазда мен жауыз Ангра-Манью арасындағы жалпығарыштық шайқас
алаңы ретінде қарастырды. Зороастризм парсының Ахемен әулеті им-
периясы (б.з.д. 5 5 0 -3 3 0 ) кезінде маңызды рөл атқарып, кейін Сасан
195
ҮШ ІН Ш І БӨЛІМ
әулеті империясы (б.з. 224-651) тұсында парсылардың мемлекеттік
дініне айналды. Дуализмнің осынау түрі Таяу Шығыс пен Орта Азия-
ның кейінгі діндеріне елеулі әсерін тигізіп, көптеген жақсы нусқаларын,
соның ішінде гностицизм мен манихейлікті туындатты.
Б.з. Ill—IV ғасырларында манихейлік Қытайдан Солтүстік Африкаға
дейінгі кеңістікке қауға тиген өрттей тез таралып, тіпті кейбір сәтте Рим
империясындағы христиандықпен бәсекеге түсті. Бірақ манихейлік
есесін жіберіп алды: Рим рухы христиандар қолында қалып, зороаст-
ризмді дәріптеген Сасанидтер империясын басқа монотеисшіл дінді
уағыздаушылар - мұсылмандар тізе бүктіріп, дуализм өз үстанымын
жоғалтты. Күні бүгінге дейін шөкімдей дуалистер шоғыры Үндістан мен
Таяу Шығыста ғана қалды.
Қалай болғанда да, монотеизмнің тегеурінді қысымы дуализмді
түгелдей жойып жіберген жоқ. Иудаизм, христиандық пен ислам көп-
теген дуалистік ұғымдар мен рәсімдерді бойына сіңіріп алды. Осынау
монотеисшіл діндердің іргелі идеяларының арасынан болмысы мен
шығу тегі жағынан дуалистік тұжырымдамаларды қайталайтын негіз-
дерді ұшырастырамыз. Христиандардың, мұсылмандар мен иудаис-
тердің басым бөлігі жауыз күштердің барын мойындады: христиандар
оны жын-шайтан деп атайды - олар өз бетінше дербес әрекет етіп,
Қүдайға қарсы күреседі, Жаратушы Иенің рұқсатынсыз ойына келгенін
Достарыңызбен бөлісу: |
