істеп, ойран салады деп пайымдайды. Бірақ монотеисшіл қауым мүндай дуалистік ұғымға (Ескі өсиет- те мүлдем айтпаған) қалайша елігеді? Логика көзқарасы тұрғысынан олар монотеизммен сыйыспайды: сіз не бір ғана қүдіретті Құдайға, не бір-біріне қарама-қарсы тұратын екі күшке сеніңіз, олардың екеуі де қүдіретті емес. Бірақ адамның басы қосылмайтын нәрселерді бір-бірі- не қоса алатын ғажайып қабілеті бар. Міне, сондықтан миллиондаған тақуа христиандардың, мұсылмандар мен еврейлердің бір мезетте құ- діреті күшті құдайға да, өз бетінше сабылған сайтанға да қатар сенге- ніне таңғалуға болмайды. Шайтанмен күресу барысында ізгі қүдайға көмектесуге тиіс деген иудаистер, христиандар мен мұсылмандар тіпті асыра сілтеді. Ол асырасілтеу крест жорығы мен жиһад екені белгілі ғой. Дуализм әсіресе гностицизм мен манихейлік дін үшін аса ма- ңызды негізгі тұжырымдаманың бірі - жан мен тәнді, рух пен дене- ні бір-біріне қатаң түрде қарсы қояды. Гностиктер мен манихеилер ізгі құдай - рух пен жанды жаратты, ал материалдық нәрселердің бәрін, соның ішінде денені жасаушы - жауыз құдай деп есептей- ді. Адам пәк таза жан мен күнәһар тән арасындағы шайқас алаңы ретінде қарастырылады. Монотеизм үшін бұл қисынсыздық болып көрінер: жан мен тәнді, материя мен рухты не үшін бөледі? Неліктен материя мен дене күнәһар болуға тиіс, екеуін де бір ғана ізгі құ- дай жаратты емес пе? Бірақ монотеисшілдер мүндай дихотомияның 196
А Д А М З А ТТ Ы Б ІР ІК ТІР У (жүйелі әрі кезекпен жікке бөлудің) ырқына түсіп қала берді, өйткені олар жауыздық мәселесін шешуге көмектесті, содан мұндай қарсы қою үрдісі христиандықта да, мұсылмандық та да философиядағы
