Қалқанша без (glandula thyroidea) кемекейден кеңірдектің басталар (2-4 -інші шеміршек саклналары) түсының сыртқы екі қапталы мен төменгі бетінде орналасқан, қоңыр-қызыл түсті без. Ол пішіні мен кәлемі өр түрлі жануарларда түрліше келген оң және сол бөліктен, оларды езара байланыстыратын мойыншықтан түра- ды. Қалқанша без I және II желбезек қалташалары аймағында да- мып жетіледі. Қалқанша бездің паренхимасы эмбриондық кезенде жүтқыншақтың төменгі қабырғасындағы энтодермалық эпите-
Қалқанша без (glandula thyroidea) кемекейден кеңірдектің басталар (2-4 -інші шеміршек саклналары) түсының сыртқы екі қапталы мен төменгі бетінде орналасқан, қоңыр-қызыл түсті без. Ол пішіні мен кәлемі өр түрлі жануарларда түрліше келген оң және сол бөліктен, оларды езара байланыстыратын мойыншықтан түра- ды. Қалқанша без I және II желбезек қалташалары аймағында да- мып жетіледі. Қалқанша бездің паренхимасы эмбриондық кезенде жүтқыншақтың төменгі қабырғасындағы энтодермалық эпите-
лийден, фолликулдармаңы торшаларының нейробласттарынан, без стромасы — мезенхимадан дамиды.
+Қалқанша без сыртынан дәнекер ұлпалық қапшықпен қап- талған. Қапшықтан дәнекер ұлпалық перделіктер без паренхимасын бөлікшелерге бөледі. Бөлікшелерді диаметрі әр түрлі (0,02- 0,9 мм), пішіні дөңгелек немесе сопақша келген куысты көпіршіктер фол- ликулдар қүрайды. Қалқанша без паренхимасының күрылымдық- қызметтік бірлігі фолликулдар немесе аденомерлер. Без парен- химасының қүрамына аденомерлерден басқа, олардың аралық- тарындағы дәнекер үлпалық аралықтарда орналасқан эпите- лиоциттер аралшықтары және фолликулдармаңы торшалары — кальцитониноциттер (К-торшалар) кіреді. Стромасын бездің дәнекер үлпалық қапшығы мен бөлікшелераралықжәне бөлікшелер ішіндегі аденомерлераралық борпылдақ дәнекер үлпасы түзеді. Строма арқылы қан және лимфа тамырларымен жүйкелер өтеді. Дәнекер үлпалық аралықтарда жекеленген лимфоциттер, плазмо- циттер, шырлы торшалар (үлпа базофилі) кездеседі. Фолликул- дардың қабырғасы мен аралшық эпителийді фолликулалы эндо- криноциттер немесе тироциттер қүрайды. Аденомерлердің қабыр ғаларындағы тироциттер қалыпты жағдайда бірқабатты текше (куб) тәрізді эндокриноциттерден түрады. Олардың сыртқы беті негіздік жарғақпен жанасады. Тироциттердің дөңгелек келген ядролары тор- шалар ортасында орналасады. Фолликулдар қуысын қоймалжың зат интрафолликулалық коллоид толтырып түрады. Тироциттер қүрамында йод элементі болатын тироксин және үшйодтиронин гормондарын бөледі. Бүлар организмдегі зат алмасудың барлық тұріне ықпалын тигізетін тотығу процесін реттейді. Аталған гормон- дардың қалыптан тыс көп белінуі базед ауруының, ал, керісінше, аз мөлшерде бөлінуі миксидема және кретинизм ауруларының өрбуіне әкеліп соқтырады. Өз кезегінде тироциттердің гормон түзу қызметіне аденогипофиздің тиротроптық гормоны әсер етеді. Қалқанша бездің қызметі төмендегенде фоликулдардың диаметрі өсіп, көлемі үлғайып, тироциттердің пішіні жалпақтанады. Ал қызметі қалыпты жағдайдан күшейсе, онда, керісінше, аденомер- лердің көлемі кішірейіп, тироциттер призма тәрізді эндокри- ноциттерге айналады.
