ӘУЕЛГІ БАБ  ИМАН ТУРАСЫНДА

Кҿктегі, жердегі зат – мақлұқтың ҿзгермейтін бір қалыпша, 
бейне бір жүргізіп жіберген сағаттай ҿз-ҿзінен қалпынан танбай
келуіне қарап Құдай тағаланың екі емес, бір екендігін осыдан танып, 
осылайша Құдай тағаланың барлық, бірлігін дұрыстауды – иман 
истидлҽли
33
деп айтады. Бұл рҽуіште иман келтірмек ҽркімге уҽжиб
34
, 
уҽжибті орнына келтірмегендер күнҽһар болар. 
Үшінші бір түрі — иман тақлиди
35
. Бұл иман – ҿз ақылымен 
Құдайды танымайынша, ата-бабаларының ұстап келе жатқан жолы ғой 
деп иман келтіргендердің иманы болар. Ҽрине, бұл иман надан 
халықта болады, соның үшін ең ҽлсізірегі болса керек. Ҿзі еш нҽрсеге 
түсінбей, біреудің сҿзіне, мысалына еріп іс етуші кісі жҽне бір айыпты 
шайтандай азғырушыға жолықса, бұл азғырушыға жҽне еріп кетіп, 
діннен шығуы да жеңіл болғаны үшін. Бірақ осылайша ҽлсіз, кауіп-
қатері кҿбірек иман болса да, Құдай тҽбарак уҽ тағала бұл иманды да 
дұрыс деген һҽм Кҽлҽм шҽрифінде бұйырған: 
اٌهؤه تسل ملاسلا نكيلا ىقلأ يول اىلىقت لاو
 
(уҽ лҽ тақулу лиман ҽлқа илҽйкумҽс сҽлҽҽмҽ лҽстҽ муминан) 
яғни «ассалаум ағалейкүм!» деп сҽлем бере білген кісіге де «мұсылман 
емессің демеңіз» депті. 
Жоғарыда айттық, Құдай тҽбарак жанбунан пайғамбарымыз 
Мұхаммад Мұстафа саллҽллаһу ҽлҽйһи уҽ сҽллҽм не түрлі керекті 
бұйрықтар келтірсе – бҽріне иланумен мұсылман боламыз деп. Құдай 
тағала Құран карим
37
ішінде баян еткен һҽм пайғамбарымызға берілген 
сол, айтсақ керек «иландым Алла тағалаға, һҽм періштелеріне, һҽм 
кітаптарына, һҽм расулдарына, һҽм ақырет күніне, жақсылық-
жамандық Алла тағаланың тағдырынан екеніне, һҽм ҿлген соң 
тірілмегімізге» деп. Егер біреу сұраса: «Құдай Тағаланың жаратушы 
екенін неден білдің?» деп, – жауап беру керек – екі дҽлелмен білдім: 
біреуі – нақли дҽлел, біреуі – ақли дҽлел. Нақли дҽлел дегеніміз сол – 
Құдай Тҽбарак уҽ Тағала Кҽлҽм шҽрифте бұйырды:
ئش لك قلخو
 
(уҽ 
халақа куллҽ шаййин), яғни, «ҽр нҽрсені Құдай жаратты» деп.
3 3
Иман истидлҽли – шешімге келу иманы. 
3 4
Уҽжиб – міндет, борыш. 
3 5
Иман тақлиди – дҽстүрлі иман. 
3 6
Мұхаммед Мұстафа салляллаһу ҽлҽйһи уҽ сҽллҽм – оған Алланың ігілігімен 
сҽлемі болсын сайланған (Мұстафа-таңдалған) (3-ші түсініктемені қараңыз). 
3 7
Құран карим – Қасиетті Құран. 
рҽуішті толқынданып тұрар, (уҽ такунул-жибалу) болар ол күнде 
таулар (кҽл- ғиһнил - мҽнфуши) түткен жүн секілді (фҽ ммҽ мҽн 
сҽқулят мҽуҽзинуһу) егер біреудің жақсылық амалдары ауыр келсе 
(фҽһуҽ) ол кісі (фи ғишҽтин) ұжмақта мҽңгі тірлікте қалар, (радыяһ) 
разы болар ол адам ұжмақтағы рахаттардан (уҽ ҽммҽ мҽн хаффҽт 
мҽуҽзинуһу) егер біреудің мизан-таразы күнінде жақсылығынан 
жамандығы ауыр келсе, (фҽ уммуһу) мұның анасы, яғни қарар
232
қылатын орны (һҽуиятун)
233
һҽуия деген тамұқ-ты
234
(уҽ мҽ ҽдракҽ) кім 
білдірді саған, ей Мұхаммед һҽуияны (мҽ һияһ) не екенін білмесең ол 
һҽуия дегеннің (нҽрун хамиятун) бір отты, ол жеті тамұқтың отынан 
ыссы-ды: 
(Бисмиллҽһир-рахманир-рахим) (ҽлһҽкуму) ескерусіз қылды 
сіздерді (ҽл-тҽкҽсур)
235
малдарыңыз бен балаларыңыздың кҿптігі, 
соларға алданып құлшылық уақытынан қаласыз һҽм кҽсіптің адал-
арамына айырмайсыз (хаттҽ) соған шейін ескерусіз болдыңыз ахиретте 
ұйыға алудан (зуртумул-мҽқабира) кабірлеріңізге барғанша (кҽлля) 
тыйылыңыз, бұл дүние малымен алданып құлшылықты ұмытуыңыздан 
(сҽуфҽ тҽғлямунҽ) тез-ақ білесіз, бұл ҿрешілігіңіздің ақырын (суммҽ 
кҽлля сҽуфҽ тҽғлямунҽ) жҽне затыммен ісіндіремін шексіз білерсіз 
қабіріңізден тұрған соң (кҽлля) шындықпен ісіндіремін (лҽу 
тҽғлямуна) егер білсеңіз еді алғы дүниеге алданып ахырет жолын 
ұмытқандардың 
халін 
(илмҽл-йақини) 
шексіз 
білсеңіз 
еді 
(лҽтҽраууннҽл-жахимҽ) кҿңіліңіз бен тамұқты кҿрер едіңіз (суммҽ) бұл 
тамұқты кҿргендей болып құлшылық етіңіз (лҽтҽраууннҽһҽ), ҽлбетте, 
кҿресіз ол тамуды (айнҽл-яқини) шексіз кҿзбен кҿресіз, яғни қиямет 
күнінде ұжмақ, тамуқ ҽшкере кҿрсетілер (суммҽ) мұнан соң, яғни, бұл 
тамуды кҿрген соң, (лҽтусьҽлуннҽ), ҽлбетте, сұрарсыз (йаумҽизин) сол 
жаһаннамды кҿзге кҿрсеткен күнде (анин-нҽғими) Алла тағаланың 
берген нығметтері турасында, яғни Алла тағала: «ей, пендем, мен 
саған дүниеде дін, саулық, мал, дҽулет бердім, қане, ол бергендерімді 
қай орынға жұмсадың?» – деп сұрар. 
(Бисмиллҽһир-рахманир-рахим) (уҽл-асри
236
) ант етемін 
заманменен немесе заманмен, екіндінің иесімен ант етемін (иннҽл- 
инсҽнҽ) рас, адамдар, перілер (лҽфи хусрин) ҽрине, ҿздеріне зиян қы - 
2 3 2
Қарар – үкім. 
2 3 3
һҽуиятун – терең шұңқыр, терең құдық. 
2 3 4
Тамуғ – тамұқ. 
2 3 5
Ҽт-тҽкҽсур – Құранның 102-сүресі.
2 3 6
Ҽл-Аср – Құранның 103-сүресі.
8 
57 

Ақли дҽлел дегеніміз сол – ешбір шек жоқ дүниедегі бар 
нҽрселердің бҽріне де бір бар етуші керектігіне. Ол жаратушы 
ешбіреудің жҽрдеміне мұқтаж болмаса керек. Егер жаратушылық 
жаралуына һҽм жаратуына екінші біреудің жҽрдемі керек болса, ҽрине, 
оны қадир (құдіретті) бас жаратушы деп айтуға болмайды.
Мҽселен, адамның дүниеге келмегіне ата-анадан тумақ керек, 
ал ата-анасының дүниеге келмегіне бұлардың ҿздерінің жҽне ата-
анадан тумақтығы керек. Бұл сипатпен бас жаратушы болмақ мүмкін 
Не болмаса адам топырақтан кірпіштей, табақтай нҽрселер 
істесе, мұны түп жаратушы кім екендігін тергеп кісі сұраса керек: 
«топырақты кім жаратты» деп, «Топырақ жерден алынды», десе, 
«жерді кім жаратты» демек керер болар. Ҽлбетте, жерді, кҿкті, отты, 
желді, суды біреудің жҽрдеміне мұқтаж жандықтардың еш бірі 
жаратуы мүмкін еместігі ҽркімнің кҿзіне кҿрініп тұр. Бұлай болса, бұл 
дүниедегі зат, мақлұқтардың бҽрін де ең ҽуелі барлыққа келтіруге 
ешкімнің жҽрдеміне мұқтаж емес бір иенің барлығында еш шек – шүбҽ 
жок болса керек.
Егер біреу сұраса: «Құдай тағаланың бірлігіне не дҽлелің бар?» 
деп, жауап бермек керек: бұған да екі түрлі дҽлеліміз бар, бірі – нақли, 
бірі – ақли. Нақли дегеніміз сол – Құдай тағала Кҽлҽм шҽрифте 
бұйырды: 
اتدسفل الله لاا ةهلأ اوهيف ىاك ىل 
(лҽу кҽна фиһима ҽлиһатүн иллҽллаһа лҽфҽсҽдҽтҽ) яғни 
«жерде, кҿкте Алладан басқа тағы алла болса жер, кҿк бұзылар еді» 
деген. Ақли дегеніміз сол – жерде, кҿкте екі құдай болса бірі біріне 
қарсы келуі мүмкін болар еді. Бірі жер, кҿктің болуын тілесе, бірі, 
бҽлки, болмағанын тілер еді. Бұлай болғанда не екеуінің де тілегені 
орнына келер еді, не біреуінің тілегені орнына келер еді. Бұл сипаттың 
екеуі де жаратушы болмаққа лайық емес. Екеуінің тілегені бірдей 
орнына келсе, жаратылған дүниелері бұзылмай тұру үшін бірі бірімен 
тату тұруы керек болады. Мұндай біреудің татушылығына – жҽрдеміне 
мұқтаж болмақ Құдайға лайық емес. Болмаса, біреуінің дегені болып, 
біреуінің дегені болмай қалса, болмай қалғанының ісі ҽлсіздікке келсе 
керек. Жаратушыға ҽлсіздік игі бастан лайық емес. 
«Алла Тағаланың періштелеріне иландым» деген сҿздің 
мағынасы; яғни рас білдім, Алла тағаланың періштелері бар-ды. Бұл 
періштелер ҽрқайсысы құлшылықта болар, ҽркімнің суретіне кіруге 
шамалары келеді.

жүктеу/скачать 1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: