Қайталама дыбыстар қазақ сөзінде сөз бен қосымша жігінде жиі ұшырасқанымен түбір ішінде сирек кездеседі. Ал сөз бен қосымша жігінде, сөз бен сөздің аралығында қайталама дыбыстар молынан ұшырасады: баққа, текке, атта, атты, шаппа, баппен, таппады, бассыз, кессе, шешші, шаммен, алғаннан, аққала, көккептер, бес сом, төрт түлік, үш шал, сөз зергері, он нар т.б. Бұл мысалдардан байқалатын нәрсе: сөз бен қосымшаның арасында тек қатаңдар мен М, Н үнділері ғана қайталанады, ұяңдарда ондай қасиет жоқ. Ал сөз бен сөздің жігінде қатаңдар мен М, Н үнділерінен басқа ұяңдардан тек З мен Ж ғана қайталанады. Проф. Б.Қалиұлы ұяң дыбыстардың ішінен сөз соңында кездесетіні тек осы екеуі ғана екенін айтады. Бұл мысалдардан байқалатын нәрсе: сөз бен қосымшаның арасында тек қатаңдар мен М, Н үнділері ғана қайталанады, ұяңдарда ондай қасиет жоқ. Ал сөз бен сөздің жігінде қатаңдар мен М, Н үнділерінен басқа ұяңдардан тек З мен Ж ғана қайталанады. Проф. Б.Қалиұлы ұяң дыбыстардың ішінен сөз соңында кездесетіні тек осы екеуі ғана екенін айтады. Бір дыбыстың екі рет қайталанып қолданылуы тілімізге араб-парсы тілдерінен енген сөздерде жиі кездеседі. Мысалы: махаббат, құдды, мүдде, ғиззат, ләззат, әккі, жаннат, тәкәппар, қисса, Ғаббас, Ғабдолла, Жаппар, Мұхаммед, Мекке т.б. Бір дыбыстың екі рет қайталанып қолданылуы тілімізге араб-парсы тілдерінен енген сөздерде жиі кездеседі. Мысалы: махаббат, құдды, мүдде, ғиззат, ләззат, әккі, жаннат, тәкәппар, қисса, Ғаббас, Ғабдолла, Жаппар, Мұхаммед, Мекке т.б. Бұған дейін біз тек екі дауыссыздың тіркесі жөнінде ғана айттық. Енді үш дауыссыздың тіркесі туралы да аздап сөз ете кетелік. Бұған дейін біз тек екі дауыссыздың тіркесі жөнінде ғана айттық. Енді үш дауыссыздың тіркесі туралы да аздап сөз ете кетелік. Қазақ тілінде дауыссыз үш дыбыстың қатар келіп тіркес құрауы үш позицияда да кездеседі. Әсіресе ол 2-ші, 3-ші позицияда молынан ұшырасады. Ал 1-ші позицияда (түбір сөздерде) өте сирек. Мысалы: құмырсқа, шыбыртқы, күбіртке, шегіртке т.б.
Достарыңызбен бөлісу: |
