Ж. Қазақ филологиясы кафедрасы


Курс бойынша берілген практикалық жұмыстарды



жүктеу/скачать 3,41 Mb.
бет2/2
Дата12.11.2016
өлшемі3,41 Mb.
#1565
1   2

Курс бойынша берілген практикалық жұмыстарды


Курс бойынша берілген өзіндік жұмыстарды

Курс бойынша берілген шығармашылық жұмыстарды

Курс бойынша берілген тест тапсырмаларын

  1. «Шетел әдебиеті тарихы» курсы бойынша жұмыс бағдарламасы



1-апта

1 кредит сағат

№1 Дәріс. Антикалық әдебиет.

Жалпы шолу. Антикалық мифология және фольклор.

Грек мифологиясының негіздері.

Олимп құдайлары. Грек құдайларының римдік сәйкестіктері.

Антикалық мифологияның жүйеленіп қалыптасуы.
Әдебиеттер:


  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  3. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  4. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  5. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.

№1 семинар. Антикалық мифология. Грек мифологиясының негіздері.


Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  3. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  4. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  5. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.

№1 ОСӨЖ НЕМІС РОМАНТИЗМІ



Неміс романтизмінің бастаулары. Неміс романтизмінің дәуірленуі. Йен романтизм мектебі.

Гейдельберг романтизм мектебі. Берлин романтизм мектебі. Неміс романтизмінің философиясы мен

эстетикасы. Идеал мен шындық өмір. Романтикалық ирония.

№2 ОСӨЖ Гофман және Гейне.

Әдебиеттер:


  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  4. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  5. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  6. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  7. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  8. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  9. Храповицкая Г.П., Коровин А.В. История зарубежной лите­ратуры: Западноевропейский и американский романтизм: Учебник. — М., 2002.

  10. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  11. История немецкой литературы. — М., 1975.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.

№2 Дәріс. Гомер эпосы



«Одиссея» және «Илиада», «Маргит». Гомер мәселесі.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  3. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  4. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  5. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.

№2 семинар. Гомер эпосы - «Одиссея» және «Илиада», «Маргит». Гомер мәселесі.


Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  3. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  4. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  5. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.

№3 ОСӨЖ: АҒЫЛШЫН РОМАНТИЗМІ. Ағылшын романтизмі дамуының бірінші кезеңі. «Озерная



школа». Ағылшын романтизмі дамуының екінші кезеңі.

№4 ОСӨЖ: Шелли. Вальтер Скотт және Байрон.

Әдебиеттер:


  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  4. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  5. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  6. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  7. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. - М., 1999.

  8. Храповицкая Г.П., Коровин А.В. История зарубежной лите­ратуры: Западноевропейский и американский романтизм: Учебник. — М., 2002.

  9. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  10. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.

Қосымша әдебиет:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Неупокоева И.Н. История всемирной литературы: Проблемы си­стемного и сравнительного анализа. — М., 1976.

  6. Кеттл А. Введение в историю английского романа: Пер. с англ. — М., 1966.


2 -апта

1 кредит сағат

№3 Дәріс. Көне грек трагедиясы.

Трагедияның бастауы. Эсхил. Софокл. Еврипид.

№3 семинар. Көне грек трагедиясы. Трагедияның бастауы. Эсхил. Софокл. Еврипид.
Әдебиеттер:


  1. История мировой литературы в 9 томах.

  1. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  2. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  3. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  4. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.


Қосымша әдебиет:

  1. Лосев А. Ф. История античной эстетики: Итоги тысячелетнего раз­вития: В 2 кн. — М., 1994.

№5 ОСӨЖ - ФРАНЦУЗ РОМАНТИЗМІ. – Француз романтизмінің даму баспалдақтары. Руссо мен



«руссоизм» ықпалы. Шатобриан.

№6 ОСӨЖ Ламартин.


Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  4. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  5. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  6. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  7. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  8. Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.

  9. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

  10. Полуяхтова И.К. История итальянской литературы XIX века. — М., 1970.


Хрестоматиялар

1.Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.



  1. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.

№4 Дәріс. Көне грек комедиясы.



Комедияның пайда болуы және дамуы. Аристофан.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  3. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  4. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  5. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.



Қосымша әдебиет:

  1. Лосев А. Ф. История античной эстетики: Итоги тысячелетнего раз­вития: В 2 кн. — М., 1994.

№2 семинар. Көне грек комедиясы. Комедияның пайда болуы және дамуы. Аристофан.


Әдебиеттер:

Әдебиеттер:

1. История мировой литературы в 9 томах.


  1. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  2. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  3. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  4. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.



Қосымша әдебиет:

  1. Лосев А. Ф. История античной эстетики: Итоги тысячелетнего раз­вития: В 2 кн. — М., 1994.

№7 ОСӨЖ: Гюго.

№8 ОСӨЖ: Жорж Санд.
Әдебиеттер:


  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  4. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  5. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  6. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  7. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  8. Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.

  9. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

  10. Полуяхтова И.К. История итальянской литературы XIX века. — М., 1970.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.


3 -апта

1 кредит сағат


№5 Дәріс. КӨНЕ РИМ ӘДЕБИЕТІ

Комедия жанрының дамуы. Плавт. Теренций.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  3. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  4. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  5. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.



Қосымша әдебиет:

  1. Лосев А. Ф. История античной эстетики: Итоги тысячелетнего раз­вития: В 2 кн. — М., 1994.

№5 семинар. КӨНЕ РИМ ӘДЕБИЕТІ. Комедия жанрының дамуы. Плавт. Теренций.

Әдебиеттер:

1. История мировой литературы в 9 томах.



  1. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  2. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  3. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  4. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.



Қосымша әдебиет:

  1. Лосев А. Ф. История античной эстетики: Итоги тысячелетнего раз­вития: В 2 кн. — М., 1994.

№9 ОСӨЖ: ФРАНЦУЗ РЕАЛИЗМІ - Стендаль. Бальзак. Мериме.

№10 ОСӨЖ: АҒЫЛШЫН РЕАЛИЗМІ - Диккенс. Теккерей.
Әдебиеттер:

1.История мировой литературы в 9 томах.



  1. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  2. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. - М., 1999.

  3. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  4. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.

  5. Андреев Л.Г., Козлова, Н.П., Косиков Г.К. История фран­цузской литературы. — М., 1987.

  6. Штейн А.Л., Черневич М.Н., Яхонтова М.А. История фран­цузской литературы. — М., 1988.


Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т. 2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.


Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Моруа А. От Монтеня до Арагона. — М., 1983.

№6 Дәріс. Көне рим әдебиетінің «Алтын ғасыры»



Поэзия. Катулл. Лукреций. Вергилий. Гораций. Овидий.

Проза. Юлий Цезарь. Цицерон.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  1. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  2. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  3. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  4. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.



Қосымша әдебиет:

  1. Лосев А. Ф. История античной эстетики: Итоги тысячелетнего раз­вития: В 2 кн. — М., 1994.

№6 семинар. Көне рим әдебиетінің «Алтын ғасыры»



Поэзия. Катулл. Лукреций. Вергилий. Гораций. Овидий.

Проза. Юлий Цезарь. Цицерон.
Әдебиеттер:

1.История мировой литературы в 9 томах.



  1. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  2. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  3. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  4. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.



Қосымша әдебиет:

  1. Лосев А. Ф. История античной эстетики: Итоги тысячелетнего раз­вития: В 2 кн. — М., 1994.

№11 ОСӨЖ: Әлем әдебиетіндегі реалистік сарын. Бодлер. Флобер.

№12 ОСӨЖ: XIX-XX ғғ. АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ

Кезеңдері. Ерекшеліктері.
Әдебиеттер:

1.История мировой литературы в 9 томах.



  1. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  2. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. - М., 1999.

  3. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  4. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.

  5. Андреев Л.Г., Козлова, Н.П., Косиков Г.К. История фран­цузской литературы. — М., 1987.

  6. Штейн А.Л., Черневич М.Н., Яхонтова М.А. История фран­цузской литературы. — М., 1988.


Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т. 2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.


Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Моруа А. От Монтеня до Арагона. — М., 1983.


4 -апта

1 кредит сағат


№7 Дәріс. Қайта Өрлеу дәуірінің әдебиеті.

Гуманизм. Қайта Өрлеу кезеңін дәуірлеу.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

2. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  1. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  2. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  3. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.


Қосымша әдебиет:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  6. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  7. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  8. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

№7 семинар. I — II ғасырлардағы рим әдебиеті ( Луций Анней Сенека Младший (4 до н. э. — 64 н. э.)

Марк Валерий Марциал (ок. 40 — между 101 и 104) Децим Юний Ювенал (ок. 60 — ок. 140), Гай Петроний

Арбитр (ум. 66), Корнелий Тацит (ок. 55 — ок. 120), Луций Апулей


Әдебиеттер:

1.История мировой литературы в 9 томах.



  1. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  2. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  3. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  4. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.

Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.

Қосымша әдебиет:

  1. Лосев А. Ф. История античной эстетики: Итоги тысячелетнего раз­вития: В 2 кн. — М., 1994.

№13 ОСӨЖ: XIX—XX ҒҒ. аралығындағы РЕАЛИЗМ.



Әлеуметтік-психологиялық реализм: Мопассан, Мередит, Гарди, Джеймс, Драйзер

№14 ОСӨЖ: Әлеуметтік-философиялық реализм: Франс, Ибсен, Шоу

Әдебиеттер:

1.История мировой литературы в 9 томах.



  1. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  2. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. - М., 1999.

  3. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  4. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.

  5. Андреев Л.Г., Козлова, Н.П., Косиков Г.К. История фран­цузской литературы. — М., 1987.

  6. Штейн А.Л., Черневич М.Н., Яхонтова М.А. История фран­цузской литературы. — М., 1988.

Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т. 2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.

Қосымша әдебиет:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

№8 Дәріс. Данте шығармашылығы

«Жаңа өмір». Данте трактаттары. «Құдіретті комедия».

Әдебиеттер:



  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  3. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  4. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  5. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.

Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.


Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  5. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  6. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  7. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

  8. Данте и всемирная литература. — М., 1967.

  9. Голенищев-Кутузов И.Н. Данте. — М., 1967.

№8 семинар. Ортағасырлардағы шетел әдебиеті.

Апологеттер. Тертуллиан. Августин Блаженный.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.


Хрестоматиялар

  1. Пуришев Б.И. Зарубежная литература средних веков: Немецкая, испанская, итальянская, английская, чешская, польская, сербская, бол­гарская литературы. — М., 1975.


Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  3. Гуревич А.Я. Категории средневековой эстетики. — М., 1972.

  4. Голенище в-Кутузов И.Н. Романские литературы. — М., 1975.

  5. Михайлов А.Д. Французский героический эпос. — М., 1995.

  6. Мелетинский Е.М. Средневековый роман. — М., 1983.

  7. Хёйзинга И. Осень Средневековья. — М., 1988.

  8. Ле Гофф Ж. Цивилизация средневекового Запада. — М., 1992.

№15 ОСӨЖ: Сатиралық-юморлық реализм: Г. Манн, Марк Твен, О. Генри

№16 ОСӨЖ: Реализмдегі батырлық сарын: Роллан, Джек Лондон




  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  3. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. - М., 1999.

  4. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  5. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.

  6. Андреев Л.Г., Козлова, Н.П., Косиков Г.К. История фран­цузской литературы. — М., 1987.

  7. Штейн А.Л., Черневич М.Н., Яхонтова М.А. История фран­цузской литературы. — М., 1988.


Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т. 2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.


Қосымша әдебиет:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

5 -апта

1 кредит сағат


№9 Дәріс. Петрарка

Әдебиеттер:



  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  3. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  4. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  5. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.

Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  5. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  6. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  7. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

№9 семинар. Ваганттар поэзиясы.

Ортағасырлық батырлық эпос. Куртуазия.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.


Хрестоматиялар

  1. Пуришев Б.И. Зарубежная литература средних веков: Немецкая, испанская, итальянская, английская, чешская, польская, сербская, бол­гарская литературы. — М., 1975.


Қосымша әдебиет:

1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  3. Гуревич А.Я. Категории средневековой эстетики. — М., 1972.

  4. Голенище в-Кутузов И.Н. Романские литературы. — М., 1975.

  5. Михайлов А.Д. Французский героический эпос. — М., 1995.

  6. Мелетинский Е.М. Средневековый роман. — М., 1983.

  7. Хёйзинга И. Осень Средневековья. — М., 1988.

  8. Ле Гофф Ж. Цивилизация средневекового Запада. — М., 1992.

№17 ОСӨЖ: НАТУРАЛИЗМ. Натурализм қағидалары.



Тэн. Гонкурлар. Золя мектебі. Германиядағы натурализм. Гауптман. Золя

№18 ОСӨЖ: СИМВОЛИЗМ:Верлен. Рембо. Малларме. Метерлинк


Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  4. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  5. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  6. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  7. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  8. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. - М., 1999.

  9. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  10. Андреев Л.Г., Козлова, Н.П., Косиков Г.К. История фран­цузской литературы. — М., 1987.

  11. Штейн А.Л., Черневич М.Н., Яхонтова М.А. История фран­цузской литературы. — М., 1988.

Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.

  3. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  4. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т. 2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.

Қосымша әдебиет:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

№10 Дәріс. Боккаччо

Әдебиеттер:


  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  3. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  4. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  5. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.

Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.


Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  5. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  6. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  7. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

№10 семинар. Фома Аквинский.

Әдебиеттер:


  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

Хрестоматиялар

  1. Пуришев Б.И. Зарубежная литература средних веков: Немецкая, испанская, итальянская, английская, чешская, польская, сербская, бол­гарская литературы. — М., 1975.


Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  3. Гуревич А.Я. Категории средневековой эстетики. — М., 1972.

  4. Голенище в-Кутузов И.Н. Романские литературы. — М., 1975.

  5. Михайлов А.Д. Французский героический эпос. — М., 1995.

  6. Мелетинский Е.М. Средневековый роман. — М., 1983.

  7. Хёйзинга И. Осень Средневековья. — М., 1988.

  8. Ле Гофф Ж. Цивилизация средневекового Запада. — М., 1992.

№19 ОСӨЖ: НЕОРОМАНТИЗМ



Германия мен Австриядағы неоромантизм. Бельгиядағы неоромантизм. Англиядағы неоромантизм. Франциядағы неоромантизм. Өзге елдердегі неоромантизм.

№20 ОСӨЖ: ЭСТЕТИЗМ - Пейтер. Уайльд.

Әдебиеттер:


  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  4. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  5. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  6. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  7. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  8. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. - М., 1999.

  9. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  10. Андреев Л.Г., Козлова, Н.П., Косиков Г.К. История фран­цузской литературы. — М., 1987.

  11. Штейн А.Л., Черневич М.Н., Яхонтова М.А. История фран­цузской литературы. — М., 1988.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.

  3. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  4. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т. 2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.

Қосымша әдебиет:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

6 -апта

1 кредит сағат


№11 Дәріс. Эразм Роттердамский: «Ақымақтыққа мадақ».

№11 семинар. Данте «Жаңа өмір». Данте трактаттары. «Құдіретті комедия».


Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  3. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  4. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  5. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.

Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.


Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  5. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  6. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  7. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

№21 ОСӨЖ: XX ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ



«Бұқаралық әдебиет». Детектив жанры. Шпиондық роман. Триллер. Фантастика. Фэнтези. Әйелдер романдары. «Мәдени сұраныс» әдебиеті. «Контрмәдениет». Батыс пен Шығыс мәдениеттерінің синтезі. «Жаңа латын-американ романы».

№22 ОСӨЖ: МОДЕРНИЗМ



Модернизмнің философиялық және психологиялық негіздері. ХХ ғ. көркем мәдениетіндегі миф пен мифтік шығармашылық мәселесі. Шығармашылықтың «ойындық» тұжырымдамасы. Шынайы өмірді моделдеу. Поэтика. 1910 —1920 жж. Аралығындағы авангардистік ағымдар.

Әдебиеттер:



  1. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  2. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. - М., 1999.

  3. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  4. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т. 2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.

Қосымша әдебиет:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Постмодернизм: Энциклопедия / Сост. и науч. редакторы А. А. Грица-нов и М.А. Можейко. — Минск, 2001.

№12 Дәріс. Рабле шығармашылығы

Өмірі мен шығармашылығы. Роман «Гаргантюа мен Пантагрюэль».

№12 семинар. РЕНЕССАНС ДӘУІРІНДЕГІ ӘДЕБИЕТ: Гуманизм. Қайта Өрлеу кезеңін дәуірлеу.


Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  3. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  4. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  5. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.

Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.


Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  5. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  6. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  7. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

  8. Бахтин М.М. Творчество Франсуа Рабле и народная культура Сред­невековья и Ренессанса. — М., 1990.

№23 ОСӨЖ: Дадаизм

№24 ОСӨЖ: Экспрессионизм

Әдебиеттер:



  1. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  2. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. - М., 1999.

  3. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  4. Плавкин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т. 2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.

Қосымша әдебиет:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Постмодернизм: Энциклопедия / Сост. и науч. редакторы А. А. Грица-нов и М.А. Можейко. — Минск, 2001.

7 -апта

1 кредит сағат


№13 Дәріс. Шекспир.

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  3. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  4. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  5. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.

Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.


Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  5. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  6. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  7. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

  8. Пинский Л. Е. Шекспир: Основные начала драматургии. — М., 1971.

  9. Брандес Г. Шекспир: Жизнь и произведения. — М., 1997.

  10. Шекспир в меняющемся мире: Сб. статей: Пер. с англ. — М., 1966.

Әдебиеттер:

№13 семинар. Италиядағы бастапқы Қайта Өрлеу

Петрарка

Әдебиеттер:



  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  3. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  4. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  5. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.

Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.

Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  5. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  6. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  7. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

№25 ОСӨЖ: Футуризм

№26 ОСӨЖ: Сюрреализм


Әдебиеттер:

  1. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  2. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. - М., 1999.

  3. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  4. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т. 2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.

Қосымша әдебиет:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Постмодернизм: Энциклопедия / Сост. и науч. редакторы А. А. Грица-нов и М.А. Можейко. — Минск, 2001.

№14 Дәріс. Сервантес шығармашылығы



«Айлакер идальго Дон Кихот Ламанчский».

№14 семинар. Боккаччо

Әдебиеттер:


  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  3. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  4. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  5. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.

Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.


Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  5. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  6. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  7. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

  8. Хлодовский Р.И. Декамерон: Поэтика и стиль. — М., 1982.

№27 ОСӨЖ: Экзистенциализм

№28 ОСӨЖ: Француз экзистенциализмі. Сартр.
Әдебиеттер:


  1. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  2. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. - М., 1999.

  3. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  4. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.


Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т. 2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.

8 -апта

1 кредит сағат


№15 Дәріс. XVII ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ

БАРОККО - «Барокко» термині. Барокко өнеріндегі әлем мен адам концепциясы. Барокко жанрлары.

Барокко стилі. Барокко – әдеби бағыт.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы XVII века / Под ред. 3. И. Плавскина. — М., 1987.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.

  2. Западноевропейская литература XVII века: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев; Предисл. и подготовка

изд. В.А.Лукова. — М., 2002.

Қосымша әдебиет:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. XVII век в мировом литературном развитии / Под ред. Ю. Б. Виппера. — М., 1969.

  6. Облом невский Д. Д. Французский классицизм. — М., 1968.

  7. Виппер Ю. Б. Формирование классицизма во французской поэзии начала XVII века. — М., 1967.

№15 семинар. Мартин Лютер және Эразм Роттердамский: «Ақымақтыққа мадақ».


Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  3. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский,

С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  1. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  2. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.

Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  5. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  6. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  7. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

  8. Хлодовский Р.И. Декамерон: Поэтика и стиль. — М., 1982.

№29 ОСӨЖ: «Жаңа роман» - Саррот. Роб-Грийе.

№30 ОСӨЖ: «Абсурд театры» - Ионеско. Беккет.


Әдебиеттер:

  1. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  2. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. -

М., 1999.

  1. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и

Н.П.Михальской. — М., 1970.

  1. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.


Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т.

2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.
№16 Дәріс. КЛАССИЦИЗМ

«Классицизм» термині. Классицизм – әдеби бағыт. Классицизм эстетикасы. Характер. Басты тартыс.

Жанрлар теориясы. Үш бірлік. Классицизм – әдеби стиль.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы XVII века / Под ред. 3. И. Плавскина. — М., 1987.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.

  2. Западноевропейская литература XVII века: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев; Предисл. и подготовка

изд. В.А.Лукова. — М., 2002.

Қосымша әдебиет:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. XVII век в мировом литературном развитии / Под ред. Ю. Б. Виппера. — М., 1969.

  6. Облом невский Д. Д. Французский классицизм. — М., 1968.

  7. Виппер Ю. Б. Формирование классицизма во французской поэзии начала XVII века. — М., 1967.

№16 семинар. Рабле. Өмірі мен шығармашылығы. Роман «Гаргантюа и Пантагрюэль».


Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  3. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский,

С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  1. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  2. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.

Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.

Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  5. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  6. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  7. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

  8. Хлодовский Р.И. Декамерон: Поэтика и стиль. — М., 1982.

  9. Бахтин М.М. Творчество Франсуа Рабле и народная культура Сред­невековья и Ренессанса. — М., 1990.

№31 ОСӨЖ: XX ҒАСЫР РЕАЛИЗМІ

№32 ОСӨЖ: «Жоғалған ұрпақ» әдебиеті

Әдебиеттер:




  1. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  2. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. -

М., 1999.

  1. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и

Н.П.Михальской. — М., 1970.

  1. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.


Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т.

2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.

9 -апта

1 кредит сағат


№17 Дәріс. ХҮІІ ғасырдағы ИСПАНИЯ ӘДЕБИЕТІ

Лопе де Вега мен оның мектебі. Драма эстетикасы. Комедия түрлері. Лопе де Вега мектебі: Аларкон.

Тирсо де Молина. Кальдерон.Діни-философиялық драма жанры.

№17 семинар. ИСПАНИЯДАҒЫ ҚАЙТА ӨРЛЕУ: XV—XVI ғғ. Испанияның тарихи тағдыры. Испания



мәдениеті. ХҮ ғ. әдебиеті. ХҮІ ғ. әдебиеті.

Әдебиеттер:



  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы XVII века / Под ред. 3. И. Плавскина. — М., 1987.

  4. Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.


Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.

  2. Западноевропейская литература XVII века: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев; Предисл. и подготовка

изд. В.А.Лукова. — М., 2002.
Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. XVII век в мировом литературном развитии / Под ред. Ю. Б. Виппера. — М., 1969.

№33 ОСӨЖ: Социалистік реализм

№34 ОСӨЖ: Неореализм

Әдебиеттер:



  1. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  2. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. -

М., 1999.

  1. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и

Н.П.Михальской. — М., 1970.

  1. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.


Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т.

2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.
№18 Дәріс. ХҮІІ ғасырдағы ФРАНЦИЯ ӘДЕБИЕТІ

Прециоздық әдебиет. Классицизм. - Малерб. Корнель. Расин. Мольер.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы XVII века / Под ред. 3. И. Плавскина. — М., 1987.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.

  2. Западноевропейская литература XVII века: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев; Предисл. и подготовка

изд. В.А.Лукова. — М., 2002.
Қосымша әдебиет:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. XVII век в мировом литературном развитии / Под ред. Ю. Б. Виппера. — М., 1969.

  6. Облом невский Д. Д. Французский классицизм. — М., 1968.

  7. Виппер Ю. Б. Формирование классицизма во французской поэзии начала XVII века. — М., 1967.

№18 семинар. АНГЛИЯДАҒЫ ҚАЙТА ӨРЛЕУ:Ағылшын Қайта Өрлеуінің бастапқы кезеңі. «Университет



ойшылдары». XVI ғ. алғашқы жартысындағы ағылшын поэзиясы. Англиядағы Жоғарғы Қайта

Өрлеу. Поэзияның гүлденуі. Ағылшын ренессанстық романы. «Университет ойшылдарының»

драматургиясы.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  3. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский,

С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  1. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  2. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.


Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  5. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  6. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  7. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

  8. Хлодовский Р.И. Декамерон: Поэтика и стиль. — М., 1982.

  9. Бахтин М.М. Творчество Франсуа Рабле и народная культура Сред­невековья и Ренессанса. — М., 1990.

№35 ОСӨЖ: Пруст

№36 ОСӨЖ: Кафка

Әдебиеттер:



  1. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  2. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. –

М., 1999.

  1. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и

Н.П.Михальской. — М., 1970.

  1. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.


Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т.

2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.

10 -апта

1 кредит сағат


№19 Дәріс. ХҮІІ ғасырдағы АНГЛИЯ ӘДЕБИЕТІ

«Метафизикалық мектеп». «Каролинг мектебі». Мильтон.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы XVII века / Под ред. 3. И. Плавскина. — М., 1987.

  4. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.


Хрестоматиялар

  1. Западноевропейская литература XVII века: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев; Предисл. и подготовка изд. В.А.Лукова. — М., 2002.


Қосымша әдебиеттер:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Неупокоева И.Н. История всемирной литературы: Проблемы си­стемного и сравнительного анализа. — М.,

1976.

  1. XVII век в мировом литературном развитии / Под ред. Ю. Б. Виппера. — М., 1969.

  2. Виппер Ю. Б. Формирование классицизма во французской поэзии начала XVII века. — М., 1967.

  3. Кеттл А. Введение в историю английского романа: Пер. с англ. — М., 1966.

№19 семинар. Шекспир.

Әдебиеттер:


  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  3. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский,

С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  1. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  2. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.


Қосымша әдебиет:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  5. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  6. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  7. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

  8. Пинский Л. Е. Шекспир: Основные начала драматургии. — М., 1971.

  9. Брандес Г. Шекспир: Жизнь и произведения. — М., 1997.

  10. Шекспир в меняющемся мире: Сб. статей: Пер. с англ. — М., 1966.

№37 ОСӨЖ: Камю

№38 ОСӨЖ: Хемингуэй
Әдебиеттер:


  1. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  2. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. –

М., 1999.

  1. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и

Н.П.Михальской. — М., 1970.

  1. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.


Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т.

2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.
№20 Дәріс. XVIII ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ.

Ағартушылық әдебиет.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы ХҮІІІ века., Под редакцией В.Неустроева, Г.Самарина, М., 1974

  4. История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.

  5. Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970-1973.


Қосымша әдебиеттер:

1.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.



  1. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  2. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Проблемы Просвещения в мировой литературе / Отв. ред. С. В. Тураев. — М., 1970.

№20 семинар. Сервантес. «Айлакер идальго Дон Кихот Ламанчский».


Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. М.Алексеев, В.Жирмунский, С.Мокульский, А.Смирнов., История зарубежной литературы, М., 1987

  3. Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекбаев, А., 1983

  4. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский,

С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  1. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  2. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.


Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Лосев А.Ф. Эстетика Возрождения. — М., 1978.

  6. Типология и периодизация культуры Возрождения, — М., 1978.

  7. Культура эпохи Возрождения. — Л., 1986.

  8. Культура эпохи Возрождения и Реформация. — Л., 1981.

№39 ОСӨЖ: Брехт


Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  3. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. –

М., 1999.
Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т.

2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.
Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Неупокоева И.Н. История всемирной литературы: Проблемы си­стемного и сравнительного анализа. —

М., 1976.
№40 ОСӨЖ: Антикалық әдебиеттің кезеңдерге бөлінуі
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  3. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  4. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  5. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.


Қосымша әдебиет:

  1. Лосев А. Ф. История античной эстетики: Итоги тысячелетнего раз­вития: В 2 кн. — М., 1994.


11 -апта

1 кредит сағат


№21 Дәріс. XVIII ҒАСЫРДАҒЫ АҒЫЛШЫН ӘДЕБИЕТІ

Поуп. Дефо, Свифт, Ричардсон, Филдинг, Смоллетт

Ағылшын сентиментализмі

Сентиментализм. - Поэзия. - Томсон. Юнг. Грей.

Проза. - Стерн.
Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы ХҮІІІ века., Под редакцией В.Неустроева, Г.Самарина, М., 1974

  4. История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.

  5. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970-

1973.
Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Проблемы Просвещения в мировой литературе / Отв. ред. С. В. Тураев. — М., 1970.

№21 семинар. XVII ҒАСЫР ӘДЕБИЕТІ



«Барокко» термині. Барокко өнеріндегі әлем мен адам концепциясы. Барокко жанрлары. Барокко

стилі. Барокко – әдеби бағыт. «Классицизм» термині. Классицизм – әдеби бағыт. Классицизм

эстетикасы. Характер. Басты тартыс. Жанрлар теориясы. Үш бірлік. Классицизм – әдеби стиль.
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы XVII века / Под ред. 3. И. Плавскина. — М., 1987.

  4. Андреев Л.Г., Козлова, Н.П., Косиков Г.К. История фран­цузской литературы. — М., 1987.

  5. Штейн А.Л., Черневич М.Н., Яхонтова М.А. История фран­цузской литературы. — М., 1988.


Хрестоматиялар

  1. Западноевропейская литература XVII века: Хрестоматия/Сост.Б.И.Пуришев; Предисл. и подготовка изд. В.А.Лукова. — М., 2002.


Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Неупокоева И.Н. История всемирной литературы: Проблемы си­стемного и сравнительного анализа. —

М., 1976.

  1. XVII век в мировом литературном развитии / Под ред. Ю. Б. Виппера. — М., 1969.

  2. Виппер Ю. Б. Формирование классицизма во французской поэзии начала XVII века. — М., 1967.

  3. Кеттл А. Введение в историю английского романа: Пер. с англ. — М., 1966.

№41 ОСӨЖ: Постмодернизм. «Мәтін» және «интермәтін». Әдебиет тарихына деген постмодернистік



көзқарас. Женетт. «Профессорлық әдебиет».
Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981

  3. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. –

М., 1999.

  1. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и

Н.П.Михальской. — М., 1970.
Хрестоматиялар

  1. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  2. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т.

2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.
Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Постмодернизм: Энциклопедия / Сост. и науч. редакторы А. А. Грица-нов и М.А. Можейко. — Минск,

2001.

  1. Лауреаты Нобелевской премии: В 2 т.: Пер. с англ. — М., 1992.

  2. Французская литература 1945— 1990 / Отв. ред. Н.И.Балашов. — М., 1995.

  3. Литературная история США: В 3 т. — М., 1977—1979.

  4. История эстетики: Памятники эстетической мысли: В 5 т. — М., 1962 — 1970.

  5. Неупокоева И.Н. История всемирной литературы: Проблемы си­стемного и сравнительного анализа. —

М., 1976.

  1. М ору а А. От Монтеня до Арагона. — М., 1983.

  2. Барт Р. Избранные работы. Семиотика. Поэтика. — М., 1989.

  3. Женетт Ж. Фигуры: В 2т. — М., 1998.

№42 ОСӨЖ: Ежелгі грек мифтері. Мәтіндер.


Әдебиеттер:

  1. Кун Ю.В. Ежелгі Грецияның мифтері мен аңыздары. А.: Жалын, 1984

  2. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.

№22 Дәріс. ХҮІІІ ҒАСЫРДАҒЫ ФРАНЦУЗ ӘДЕБИЕТІ

ХҮІІІ ғ. француз әдебиетінің басты бағыттары. Франциядағы рококо стилі. Ағартушылық. Ағартушылықтың дәуірленуі. Бастапқы Ағартушылық. Ағартушылық классицизм. «Жылауық комедия» жанры. Проза. Кемелденген Ағартушылық. «Ағартушылық реализм» мәселесі. Сентиментализм.
Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы ХҮІІІ века., Под редакцией В.Неустроева, Г.Самарина, М., 1974

  4. История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.

  5. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970-1973.

Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Проблемы Просвещения в мировой литературе / Отв. ред. С. В. Тураев. — М., 1970.

№22 семинар. ХҮІІ ғасырдағы француз классицистік прозасы. Лафонтен, Лабрюйер, Ларошфуко.


Әдебиеттер:

  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы XVII века / Под ред. 3. И. Плавскина. — М., 1987.

  4. Андреев Л.Г., Козлова, Н.П., Косиков Г.К. История фран­цузской литературы. — М., 1987.

  5. Штейн А.Л., Черневич М.Н., Яхонтова М.А. История фран­цузской литературы. — М., 1988.


Хрестоматиялар

  1. Западноевропейская литература XVII века: Хрестоматия/Сост.Б.И.Пуришев; Предисл. и подготовка изд.

В.А.Лукова. — М., 2002.
Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Неупокоева И.Н. История всемирной литературы: Проблемы си­стемного и сравнительного анализа. —

М., 1976.

  1. XVII век в мировом литературном развитии / Под ред. Ю. Б. Виппера. — М., 1969.

  2. Виппер Ю. Б. Формирование классицизма во французской поэзии начала XVII века. — М., 1967.

  3. Кеттл А. Введение в историю английского романа: Пер. с англ. — М., 1966.

Әдебиеттер:

№43 ОСӨЖ: «Одиссея» және «Илиада». Мазмұны.

№44 ОСӨЖ: Эсхил трагедиялары. Мазмұны.




  1. Кун Ю.В. Ежелгі Грецияның мифтері мен аңыздары. А.: Жалын, 1984

  2. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.

12 -апта

1 кредит сағат


№23 Дәріс. ХҮІІІ ҒАСЫРДАҒЫ НЕМІС ӘДЕБИЕТІ

Лессинг.
Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы ХҮІІІ века., Под редакцией В.Неустроева, Г.Самарина, М., 1974

  4. История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.

  5. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.

Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970

-1973.
Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Проблемы Просвещения в мировой литературе / Отв. ред. С. В. Тураев. — М., 1970.

№23 семинар. Лопе де Вега мен оның мектебі. Драма эстетикасы. Комедия түрлері.

Әдебиеттер:


  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы ХҮІІІ века., Под редакцией В.Неустроева, Г.Самарина, М., 1974

  4. История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.

  5. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.

Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970

-1973.
Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Проблемы Просвещения в мировой литературе / Отв. ред. С. В. Тураев. — М., 1970.

№45 ОСӨЖ: Софокл трагедиялары

№46 ОСӨЖ: Еврипид трагедиялары

Әдебиеттер:


№24 Дәріс. ХҮШ-ХІХ ғасырлар АРАСЫНДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ
Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы ХҮІІІ века., Под редакцией В.Неустроева, Г.Самарина, М., 1974

  4. История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.

  5. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970

-1973.
Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Проблемы Просвещения в мировой литературе / Отв. ред. С. В. Тураев. — М., 1970.

№24 семинар. XVIII ҒАСЫР ӘДЕБИЕТІ – Ағартушылық әдебиет.


Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы ХҮІІІ века., Под редакцией В.Неустроева, Г.Самарина, М., 1974

  4. История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.

  5. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970

-1973.
Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Проблемы Просвещения в мировой литературе / Отв. ред. С. В. Тураев. — М., 1970.

№47 ОСӨЖ: Трагедия теориясы. «Поэтика» - Аристотель.

№48 ОСӨЖ: Аристофан комедиялары. Мазмұны.

Әдебиеттер:

1. История мировой литературы в 9 томах.

2. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

3. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

4. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

5. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.
Хрестоматиялар


  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.


Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  4. Лосев А. Ф. История античной эстетики: Итоги тысячелетнего раз­вития: В 2 кн. — М., 1994.

13 -апта

1 кредит сағат


№25 Дәріс. XIX ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ

РОМАНТИЗМ. «Романтизм» терминінің қалыптасу тарихы. Романтизм эстетикасы. Романтизм – әдеби бағыт. Романтизмнің даму кезеңдері. Романтизм – әдеби қозғалыс. Романтизм - өнер стилі.
Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  4. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  5. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  6. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  7. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  8. Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.

  9. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

  10. Полуяхтова И.К. История итальянской литературы XIX века. — М., 1970.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.


Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Т р ы к о в В. П. Французский литературный портрет XIX века. — М., 1999.

№25 семинар. ХҮІІІ Ғ. ФРАНЦУЗ ӘДЕБИЕТІ

ХҮІІІ ғ. француз әдебиетінің басты бағыттары. Франциядағы рококо стилі. Ағартушылық. Ағартушылықтың дәуірленуі. Бастапқы Ағартушылық. Ағартушылық классицизм.

Әдебиеттер:



  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы ХҮІІІ века., Под редакцией В.Неустроева, Г.Самарина, М., 1974

  4. История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.

  5. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.

Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970-1973.


Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Проблемы Просвещения в мировой литературе / Отв. ред. С. В. Тураев. — М., 1970.

№49 ОСӨЖ: Көне грек әдебиетінің прозалық жанрлары. Платон.

№50 ОСӨЖ: Дантенің «Құдіретті комедиясы». Мазмұны.

Әдебиеттер:



  1. Н.К.Чистякова, Н..Вулих. История античной литературы. М., 1971

  2. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  3. Античная литература / А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.

  4. Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.

  5. Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.

  6. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  7. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  8. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.

  2. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.

№26 Дәріс. НЕМІС РОМАНТИЗМІ

Неміс романтизмінің бастаулары. Неміс романтизмінің дәуірленуі. Йен романтизм мектебі. Гейдельберг романтизм мектебі. Берлин романтизм мектебі. Неміс романтизмінің философиясы мен эстетикасы. Идеал мен шындық өмір. Романтикалық ирония.
Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  4. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  5. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  6. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  7. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  8. Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.

  9. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

  10. Полуяхтова И.К. История итальянской литературы XIX века. — М., 1970.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.


Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

№26 семинар. Вольтер.
Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  4. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  5. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  6. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  7. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  8. Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.

  9. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

  10. Полуяхтова И.К. История итальянской литературы XIX века. — М., 1970.

Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.

№51 ОСӨЖ: Петрарка шығармалары. Мазмұны.

№52 ОСӨЖ: Боккаччоның «Декамероны». Мазмұны.


Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  3. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  4. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.

14 -апта

1 кредит сағат


№27 Дәріс. АҒЫЛШЫН РОМАНТИЗМІ.

Ағылшын романтизмі дамуының бірінші кезеңі. «Озерная школа». Ағылшын романтизмі дамуының екінші кезеңі. Шелли. Вальтер Скотт. Байрон.
Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  4. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  5. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  6. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  7. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  8. Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.

  9. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

  10. Полуяхтова И.К. История итальянской литературы XIX века. — М., 1970.

Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.

№27 семинар. Дидро.
Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы ХҮІІІ века., Под редакцией В.Неустроева, Г.Самарина, М., 1974

  4. История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.

  5. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.

Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970-1973.


Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Проблемы Просвещения в мировой литературе / Отв. ред. С. В. Тураев. — М., 1970.

№53 ОСӨЖ: Шекспир шығармалары. Мазмұны.

№54 ОСӨЖ: Сервантестің «Айлакер идальго Дон Кихот Ламанчский» романы.

Әдебиеттер:


  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.

  3. Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.

  4. Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.


Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.

№28 Дәріс. ФРАНЦУЗ РОМАНТИЗМІ.

Француз романтизмінің даму баспалдақтары. Руссо мен «руссоизм» ықпалы.
Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  4. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  5. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  6. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  7. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  8. Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.

  9. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

  10. Полуяхтова И.К. История итальянской литературы XIX века. — М., 1970.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.

№28 семинар. Руссо.

Әдебиеттер:



  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы ХҮІІІ века., Под редакцией В.Неустроева, Г.Самарина, М., 1974

  4. История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.

  5. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970-1973.


Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Проблемы Просвещения в мировой литературе / Отв. ред. С. В. Тураев. — М., 1970.

№55 ОСӨЖ: Мольер комедиялары. Мазмұны.

№56 ОСӨЖ: Расин трагедиялары. Мазмұны.
Әдебиеттер:


  1. История мировой литературы в 9 томах.

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы XVII века / Под ред. 3. И. Плавскина. — М., 1987.

  4. Андреев Л.Г., Козлова, Н.П., Косиков Г.К. История фран­цузской литературы. — М., 1987.

  5. Штейн А.Л., Черневич М.Н., Яхонтова М.А. История фран­цузской литературы. — М., 1988.


Хрестоматиялар

  1. Западноевропейская литература XVII века: Хрестоматия/Сост.Б.И.Пуришев; Предисл. и подготовка изд. В.А.Лукова. — М., 2002.


Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Неупокоева И.Н. История всемирной литературы: Проблемы си­стемного и сравнительного анализа. — М., 1976.

  6. XVII век в мировом литературном развитии / Под ред. Ю. Б. Виппера. — М., 1969.

  7. Виппер Ю. Б. Формирование классицизма во французской поэзии начала XVII века. — М., 1967.

15 -апта

1 кредит сағат


№29 Дәріс. РЕАЛИЗМ

– Терминнің пайда болуы. Реализм эстетикасы.


Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. - М., 1999.

  3. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.


Хрестоматиялар

  1. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.

  2. Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.

  3. Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т. 2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.


Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Постмодернизм: Энциклопедия / Сост. и науч. редакторы А. А. Грица-нов и М.А. Можейко. — Минск, 2001.

  6. Неупокоева И.Н. История всемирной литературы: Проблемы си­стемного и сравнительного анализа. — М., 1976.

  7. Моруа А. От Монтеня до Арагона. — М., 1983.

№29 семинар. НЕМІС ӘДЕБИЕТІ. «Дауыл мен тықсыру» әдебиеті («Буря и натиск»).

Гердер. Штюрмерлер драмасындағы «руссолану» и «шекспирлену».

«Веймар классицизмі». Шиллер. Гёте.
Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  4. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  5. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  6. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  7. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  8. Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.

  9. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

  10. Полуяхтова И.К. История итальянской литературы XIX века. — М., 1970.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.

№57 ОСӨЖ: Вольтер шығармалары. Мазмұны.

№58 ОСӨЖ: Дидро шығармалары. Мазмұны.


Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы ХҮІІІ века., Под редакцией В.Неустроева, Г.Самарина, М., 1974

  4. История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.

  5. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970-1973.


Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Проблемы Просвещения в мировой литературе / Отв. ред. С. В. Тураев. — М., 1970.

№30 Дәріс. ХІХ ғ. ОРТАСЫ МЕН ЕКІНШІ ЖАРТЫСЫНДАҒЫ ӘДЕБИЕТ ДАМУЫНЫҢ БАСТЫ БАҒЫТТАРЫ.



«Шынайы реализм». Джордж Элиот. «Өнер өнер үшін» теориясы. Готье. «Парнас». Леконт де Лиль.
Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  4. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  5. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  6. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  7. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  8. Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.

  9. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

  10. Полуяхтова И.К. История итальянской литературы XIX века. — М., 1970.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.

№30 семинар. XIX ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ



«Романтизм» терминінің қалыптасу тарихы. Романтизм эстетикасы. Романтизм – әдеби бағыт. Романтизмнің даму кезеңдері. Романтизм – әдеби қозғалыс. Романтизм - өнер стилі.
Әдебиеттер:

  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  4. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  5. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  6. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  7. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  8. Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.

  9. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

  10. Полуяхтова И.К. История итальянской литературы XIX века. — М., 1970.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.

№59 ОСӨЖ: Руссо шығармалары. Мазмұны.

Әдебиеттер:


  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

  3. История зарубежной литературы ХҮІІІ века., Под редакцией В.Неустроева, Г.Самарина, М., 1974

  4. История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.

  5. Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970-1973.


Қосымша әдебиеттер:

  1. Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

  2. Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

  3. Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

  4. Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

  5. Проблемы Просвещения в мировой литературе / Отв. ред. С. В. Тураев. — М., 1970.

№60 ОСӨЖ: Гёте шығармалары.

Әдебиеттер:


  1. История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

  2. История зарубежной литературы ХІХ века., Под редакцией Н.Соловьевой., М., 1989

  3. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

  4. Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова, М., 1990

  5. История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

  6. Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

  7. История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.

  8. Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.

  9. Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

  10. Полуяхтова И.К. История итальянской литературы XIX века. — М., 1970.


Хрестоматиялар

  1. Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.

  2. Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.


4. Негізгі және қосымша әдебиеттер тізімі

1.История всемирной литературы в 9 томах., М., 1984

2.С.Д.Артамонов. История зарубежной литературы ХҮІІ-ХҮІІІ веков., М., 1988

3.История зарубежной литературы ХҮІІІ века., Под редакцией В.Неустроева, Г.Самарина, М., 1974

4.История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.

5.Аникин Г.В., Михальская Н.П. История английской литера­туры. — М., 1985.

6. ХІХ ғасырдағы шетел әдебиеті. Құрастырушы Н.Әшімханова.

7.Зарубежная литература ХІХ века., Романтизм, Составители: А.Дмитриев, Б.Колесникова, Н.Новикова,

М., 1990

8.История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.;

Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.

9.Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.

10.История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и

Н.П.Михальской. — М., 1970.

11.Плавскин З.И. Испанская литература XVII — середины XIX века. — М., 1978.

12.Плавскин З.И. Испанская литература XIX—XX веков. — М., 1982.

13.Полуяхтова И.К. История итальянской литературы XIX века. — М., 1970.

Хрестоматиялар

14.Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970-

1973.

Қосымша әдебиеттер:

15.Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.

16.Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.

17.Зарубежные писатели: Биобиблиографический словарь: В 2 ч. / Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1997.

18.Литературная энциклопедия терминов и понятий / Сост. и гл. ред. А. Н. Николюкин. - М., 2001.

19.Проблемы Просвещения в мировой литературе / Отв. ред. С. В. Тураев. — М., 1970.

20. http://malimetter.org › Ақын-жазушылар

21.http://danik.kz/category/қадыр-мырза-әли-ағаның-өлеңдері/

22.http://www.adebiet.kz/index.

23.http://www.adebiet.kz/index

24.http://www.adebiet.kz/index

25.http://www.olketanu.kz/index.php/guestbook.htm

26.http://www.dastan-studio.kz ›

27.http://kk.wikipedia.org/wiki/

28.http://www.kazblog.kz/tag

29.http://www.nkzu.kz/NKZU/Library/

30.http://www.lekcia.com/.../на.../қазіргі-дәуірдегі-қазақ-әдебиеті-1960-90ж...

31.http://www.egemen.kz/26062.html

32.http://anatili.kz
5. Пән бойынша тапсырмаларды орындау және тапсыру кестесі.


№

Жұмыс түрі

Тапсырма-ның мақсаты мен мазмұны

Ұсыныла-тын әдебиеттер

Орындау мерзімі және тапсыру уақыты (аптасы)

Балл

Бақылау түрі

1

ОЖСӨЖ тапсырма-ларын орындау (барлығы 16 тапсырма)




Жоғарыда көрсетілді

ОЖСӨЖ кестесі бойынша берілген уақыт шеңберінде

100

Тапсырма-лардың орында-луын, сұрақтарға жауап беру қабілетін тексеру

2

СӨЖ тапсырма-ларын орындау

(барлығы 15 тапсырма)
Ойлау қабілеттерін шыңдап, шығар-машылықтарын дамыту

Жоғарыда көрсетілді

СӨЖ кестесі бойынша берілген уақыт шеңберінде

100

Өз беттерімен жұмыстануға үйрету

3

Жазба жұмыс (реферат) түрінде аралық бақылау

Студенттерге реферат бере отырып, олардың іздендіру, білімдерін тереңдету.

Жоғарыда көрсетілді




100




5

Емтихан

Білімді кешенді тексеру







100

Тест


Пәннің оқу-әдістемелік қамтылу картасы



№

Әдебиет атауы

Барлығы

Ескерту

Кітап-ханада

Кафе-драда

Студент-тердің қамтылу пайызы

%


Элек-тронды түрі

1

2

3

4

5

6

7



Античная литература /А.Ф.Лосев, Г.А.Сонкина, А.А.Тахо-Годи и др. - М., 1986.


















Тронский И.М. История античной литературы. — М., 1988.


















Никола М. И. Античная литература: Практикум. — М., 2001.


















История зарубежной литературы: Средние века. Возрождение / М.П.Алексеев, В.М.Жирмунский, С.С.Мокульский, А.А.Смирнов. — М., 1987.


















Пуришев Б.И. Литература эпохи Возрождения: Курс лекций. — М., 1996.


















Шайтанов И.О. История зарубежной литературы: Эпоха Возрож­дения: В2т. — М., 2001.


















История зарубежной литературы XVII века / Под ред. 3. И. Плавскина. — М., 1987.


















История зарубежной литературы XVIII века / Под ред. 3. И. Плавски­на. -М., 1991.


















История зарубежной литературы XIX века: В 2 ч. / Н. П. Михальская, В.А.Луков, А.А.Завьялова и др.; Под ред. Н.П.Михальской. — М., 1991.


















Зарубежная литература XIX века: Практикум / Отв. ред. В.А.Луков. — М., 2002.


















Зарубежная литература XX века: Практикум / Сост. и общ. редакция Н.П.Михальской и Л.В.Дуловой. - М., 1999.


















История зарубежной литературы конца XIX — начала XX в.: Курс лекций / Под ред. М.Е.Елизаровой и Н.П.Михальской. — М., 1970.


















Дератани Н.Ф., Тимофеева Н. А. Хрестоматия по античной ли­тературе: В 2 т. — М., 1965.


















Пуришев Б.И. Зарубежная литература средних веков: Латинская, кельтская, скандинавская, провансальская, французская литературы. — М., 1974.


















Пуришев Б.И. Зарубежная литература средних веков: Немецкая, испанская, итальянская, английская, чешская, польская, сербская, бол­гарская литературы. — М., 1975.


















Зарубежная литература: Эпоха Возрождения: Хрестоматия / Сост. Б. И. Пуришев. - М., 1976.


















Хрестоматия по зарубежной литературе XVIII века: В 2 т. / Сост. проф. Б. И. Пуришев и др. - М., 1970-1973.


















Хрестоматия по зарубежной литературе XIX века / Сост. А. А. Аникст. — М., 1955.


















Зарубежная литература: XIX век. Романтизм, критический реализм: Хрестоматия / Под ред. Я.Н.Засурского. — М., 1979.


















Храповицкая Г.Н., Ладыгин М.Б., Луков В.А. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 1: 1871 — 1917 / Под ред. проф. Н.П.Михальской и проф. Б.И.Пуришева. — М., 1980.


















Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луков В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия — Т. 2: 1917—1945 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.


















Михальская Н.П., Храповицкая Г.Н., Луко'в В.А. и др. Зарубежная литература XX века: Хрестоматия. — Т. 3.: 1945—1980 / Под ред. Б.И.Пуришева, Н.П.Михальской. — М., 1986.


















История всемирной литературы: В 9 т. — М., 1983—1994. — Т. 1 — 8.


















Краткая литературная энциклопедия: В 9 т. — М., 1962—1978.


















Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987.


















Данте и всемирная литература. — М., 1967.


















Тебегенов Т. Шетел әдебиеттерінің тарихы. Алматы. РБК, 1996.


















Т.Тебегенов. Шетел әдебиеті.(хрестоматия)


















Зарубежная литература ХХ века., Под редакцией В.Богословского, З.Т.Гражданской., М., 1981


















Шетел әдебиеті., Құрастырушы А.Бекьаев, А., 1983



















  1. Пән бойынша дәрістердің конспектісі

№1 Дәріс. Тақырыбы: Антикалық әдебиет. Жалпы шолу.



Қарастырылатын сұрақтар:

  1. Антикалық мифология және фольклор.

  2. Грек мифологиясының негіздері.

Дәріс мақсаты: Антикалық мифологияның жүйеленіп қалыптасуы.

Дәріс мазмұны:

Антикалық әдебиет – ежелгі грек және рим әдебиеттері. Ежелгі Грециядағы тарихи-әлеуметтік, саяси-экономикалық жағдай. әдебиет бастаулары. Грек әдебиетінің салыстырмалы 4 кезеңге бөлінуі. Троя соғысы туралы миф-аңыздар. Мифология – ежелгі грек қоғамындағы қоғамдық саанның бірегей формасы. Мифтердің грек қоғамы үшін маңызы. Гомер. Оның “Илиада” және “Одиссея” поэмалары. Гомер сұрағы. Оның туындау себептері мен тарихы.



Тексеру сұрақтары:

Олимп құдайлары.

Грек құдайларының римдік сәйкестіктері.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№2 Дәріс. Тақырыбы: Гомер эпосы.

Қарастырылатын сұрақтар:

1.«Одиссея» және «Илиада», «Маргит».

2.Гомер мәселесі.

Дәріс мақсаты: Гомер поэмасының каһармандары Ахилл, Одиссей, Гектор, Агамемнон, Менелей, Парис, Телемах, Приам, Нестор, Андромаха, Елена, Пенелопа және басқалардың ерте заманда-ақ ел арасында кеңінен мәлім болғанын мәлім ету.

Дәріс мазмұны:

Ежелгі аңыздар мен хикаялар негізінде аэдтердің кейбіреулері үлкен эпикалық поэмалар да туғызды. Жоғарыда айтылғандай, бұлардың ішінен ең әйгілісі одақтасқан көсемдердің Троя қарсы соғысы туралы шығармалар циклі еді. Бұл циклдің негізі біздің кезімізге дейін жеткен “Илиада” мен “Одиссея” поэмалары. Гректер соқыр жырау Гомерді осы поэмалардың авторы деп есептейді.Бірінші поэмада Трояға қарсы соғыстың оныншы жылы - Агамемнонның Ахилл көсеммен араздасуы және соның салдары баяндалған. Екіншісінде Одиссейдің гректкрге онша таныс емес Батыстың шалғайдағы ертегілік елдерінде басынан кешірген оқиғалар мен өзі туып-өскен Итака аралына аман-сау қайтып оралғаны туралы әңгімеленеді.

Гомер поэмалары бірнеше ұрпаққа ауыздан-ауызға тарап жетті. Тек біздің эрамыздан бұрынғы VI ғсырда ғана ол поэмалар Афиныда жазылып алынып, әдеби шығармаларға айналған. Оларды Грецияның барлық мектептерінде,кейіннен грек-македон жаулаушылары шығыс Жерорта теңізі аймағындағы елдерде құрған эллинистік мемлекеттер мекткптерінде және ақыр соңында Рим империясында жұмыс жасаған оқу орындарында оқып үйренген. Гомер поэмасының каһармандары Ахилл, Одиссей, Гектор, Агамемнон, Менелей, Парис, Телемах, Приам, Нестор, Андромаха, Елена, Пенелопа және басқалары ерте заманда-ақ ел арасында кеңінен мәлім болған. Оларды кескіндеу мен мүсіндеу өнерінде де бейнелеп бақты. Поэма эпизодтары Помпейден табылған қабырғалық сыр суреттің (фрескалардың) ірі бейнелі кампозицияларының немесе әр түрлі қираған ескі қалалар обаларында сақталып қалған аумақты мозайкалық шығармалардың тақырыбы болған.

Біздің эрамыздан бұрынғы IV ғасырда өмір сүрген ертедегі грек философы Платонның өзі-ақ Гомер поэмаларының ежелгі грек қоғамының мәдени өмірі үшін ерекше маңызы болғанын атап көрсетіп, “бұл ақын (Гомер-А.Б.) элладаны тәрбиеледі” деп жазған болатын. Бірақ Гомер есімі жұртқа кеңінен тарағанына қарамастан, ақынның өмір сүрген уақыты, туған жері белгісіз болып қала берді. Осынау тамаша ақынның туған жері аталуы үшін де ежелгі Грецияда жеті қала таласқан. Гомер жөнінде өмірбаяндық деректердің жоқтығы ежелгі грек тарихы мен әдебиетін зерттеуші кейбір европалық ғалымдар аққынның нақты тарихи өмір сүргеніне күмән келтіруіне де негіз болған.

XVIII ғасырдың аяғында неміс филологы Вольф “Илиада” мен “Одиссеяны” жеке авторы жоқ, халық творчествосының туындысы деп есептеуді ұсынды. Вольф пен оның пікірлестері поэманы әр түрлі аэдтер бірте-бірте шығарған сан алуан жырлардың механикалық қосындысы деп санады. Аэдтер өз өлеңдері үшін сюжеттерді, міне, осы хикаялардан алып отырған. “Илиада” мен “Одиссеяны” да Гомер деген есіммен белгілі аэдтердің бірі шығаруы әбден мүмкін. Ақынның сауатсыздығы оның творчествосына бөгет бола алмаса керек. Жазу-сызусыз,ақындық творчествосының ауызша дәстүрі XX ғасырға дейін сақталып келді. Жамбыл мен Сулейман Стальскийдің ақындық творчествосы осындай болатын. Стальскийдің А.М Горький “XX ғасырдың Гомері” деп атауы кездейсоқ емес-ті.

Уақыт өткен сайын ауызекі түрде біреуден біреуге таралып отырған “Илиада” мен “Одиссеяның” бастапқы тексіне бірқатар қосымшалар енгізілген, ол, әрине, бұл поэмаларды зерттеуші филологтардың назарына ілінбей қалған жоқ.

“Илиада” мен “Одиссеяны” шығарған ақынның авторлығы туралы мәселеде совет тарихшыларының көпшілігінің негізінен күмәні жоқ. Алайда осы аэдтің аты шынында да “Гомер” ме, немесе бұл тек оның екінші, лақап аты болды ма деген сұрақ әлі де жауапсыз қалып келеді, себебі бұл адамның өмірі мен творчествосы хақында, қандай да болмасын, өмірбаяндық деректер әлі күнге белгісіз.

Ахейліктердің Трояны алып, қиратқаны туралы Рим ақыны Вергилий “Энеида” дейтін поэмасында тәптіштеп тұрып жазды.Овидий өзінің “Метаморфоза”(“Айналулар”)және “Каһарман арулар” атты поэмаларында көптеген мифтік эпизодтарды баяндап берді.Ең ақырында грек жазушысы Павсанийдің (біздің эрамыздың II ғасыры) “Элладаны суреттеу” деген шығармасында ежелгі грек мифологиясының жекелеген циклдері егжей-тегжейлі аян етіледі.

“Илиада” мен “Одиссеяның” пайда болуын бұлайша түсіндіруге Фридрих Шиллер қарсы тұрды, ол екі поэманың да көркемдік бірлігін дәлелдеп, Гомердің жеке автор екенін жақтап шықты.

Тексеру сұрақтары:

Бұл циклдің негізі біздің кезімізге дейін жеткен “Илиада” мен “Одиссея” поэмалары. Гректер соқыр жырау Гомерді осы поэмалардың авторы деп неге есептейді.

“Илиада” мен “Одиссеяны” шығарған ақынның авторлығы туралы мәселе.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№3 Дәріс. Тақырыбы: Көне грек трагедиясы.

Қарастырылатын сұрақтар:

1.Трагедияның бастауы.

2.Эсхил. Софокл. Еврипид.

Дәріс мақсаты: Драманың негізгі жанрлары трагедия мен комедияның нақты неден бастау алғаны туралы әдебиеттану ғылымында бірқатар болжамдарды айқындау.

Дәріс мазмұны:

Әрине, түрлі зерттеуші ғалымдар түрлі деректер келтіріп, түрлі болжамдар айтады. Десек те, солардың бірнешеуіне тоқталып көрелік.

1-болжам. Аристотель өзінің бір еңбегінде трагедияны дифирамб айтушылардан пайда болды деп жазады (дифирамб – Дионис құдайға арналып айтылатын мадақ ән). Шынында да, дифирамб Дионисті мадақтауға арналған хромен айтылатын әннің түрі. Сол себепті, трагедия сахнадағы жеке әнші мен хордың алма-кезек ән айтуынан пайда болған. Біртіндеп, жеке әнші әртіске айналып, ал хор трагедияның негізі ретінде қалыптасқан. Эсхил, Софокл, Еврипид секілді ұлы грек трагиктерінің шығармаларын сарапқа салсақ, олардың өн бойынан ежелгі грек классикалық драмасындағы хордың даму жолын анық көруге болады. Бұл жолда Эсхилл шығармаларынан бастап хордың маңызы азайып, ал Еврипид шығармаларында хор тек музыкалық үзіліс ретінде ғана қызмет еткен, яғни ол трагедиядағы оқиға желісінен біртіндеп мүлде алшақтаған.

2-болжам. Екінші бір еңбегінде Аристотель трагедияны сатирлердің ойынынан пайда болды дейді. Сатирлер – түр-әлпеті ешкіден аумайтын, адам қалпындағы мақұлықтар (демондар). Ешкілер, текелер – жалпаы Дионис құдайға деген табынушылықта жиі пайдаланылатын жануарлар болды. Тіпті Дионис құдайдың өзі де жиі теке түрінде бейнеленіп, оған деген құрбандыққа да текелер шалынатын. Бұл жерде құрбандыққа шалынған текенің етін жеген адам Дионис құдайдың бір бөлшегін де өз бойына сіңіреді-міс деген сенім айқын көрінеді. Жалпы “трагедия” сөзінің грек тіліндегі тікелей мағынасы “текелер әні” немесе “текелер туралы ән” (трагос – теке, оде - ән).

3-болжам. Ежелгі Грекиядағы Элевсин қаласында жер асты құдайы Аидтің әйел құдай Деметраның қызы Персефонаны ұрлап алуын бейнелейтін мистериялар өткізіліп тұрған. Ғылымда афинылық трагедиялардың дамуына осы элевсиндік мистериялар зор ықпал етті деген болжам бар.

4-болжам. Әр трагедияның мазмұнында белгілі бір тұлғалардың өлімін жоқтау бөлімі бар. Сондақтан да кейбір зерттеуші-ғалымдар трагедияны френостан, яғни қазақша жоқтаудан пайда болған деп санайды.

5-болжам. Сондай-ақ, қазақ болған ерлер мәйітінің жанындағы мимикалық би туралы да жиі айтылып келеді, яғни бірқатар ғалымдар бұл билердің де трагедияның туындауына бір септігі болған деп есептейді.

Әрине, бұл болжамдардың бірін де жоққа шығара алмаймыз. Бірақ олардың әрқайсысы жеке-дара трагедияның бастауы бола алмайтыны да анық.

Сөйтіп уақыт өте келе трагедия көңілді сатирлік драмадан бөлінді. Ал кейін мифологиялық трагедия мен сатирлік драмадан мифтік тақырыптарға тәуелсіз комедия бөлініп шықты. Бұл бөлшектену тарихта ежелгі грек драмасының дамуындағы елеулі кезең болып қалды.

Тексеру сұрақтары:

Эсхил, Софокл, Еврипид секілді ұлы грек трагиктерінің шығармаларын сарапқа салсақ, олардың өн бойынан ежелгі грек классикалық драмасындағы хордың даму жолын неден көруге болады?

Зерттеуші-ғалымдар неге трагедияны френостан, яғни қазақша жоқтаудан пайда болған деп санайды?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№4 Дәріс. Тақырыбы: Көне грек комедиясы.

Қарастырылатын сұрақтар:

1.Комедияның пайда болуы және дамуы.

2.Аристофан.

Дәріс мақсаты: АРИСТОФАНҒА ДЕЙІНГІ КОМЕДИЯНЫҢ ПАЙДА БОЛУЫ ЖӘНЕ ДАМУЫ. КОМЕДИЯНЫҢ БАСТАУЛАРЫ.

Дәріс мазмұны:

Ежелгі грек комедиясы б.э.д. ҮІ ғасырда пайда болды. Оның пайда болуына төрт түрлі элемент себепкер болды:

1.Пародиялық немесе карикатуралық мағынадағы шулы да көңілді қойылымдар.

2.Ауылдық тұрғындардың Дионис мейрамдарында қалаларға барып, қала тұрғындарын келемеждеп айтатын әндері.

3.Құрамында оргиастикалық элементтері мен құрбандық рәсімі бар Дионис құдайға бағышталған мистериялар.

4.Дионис мейрамдарында айтылатын табиғаттың гүлденуні ықпалы бар Олимп құдайларына арналып айтылатын әндер.

Осы төрт элементтің бірігуінен көңілді де шулы меркелік шерулер – карнавалдық қойылымдар туындады. Мұндай шерулер көңілді әндерге, әзілгі, тіпті кейде дөрекі қылықтарға да толы болды. Оған қатысушылар әртүрлі жан-жануарлардың кейпіне еніп, солардың табиғи мінез-құлықтарын бейнеледі. Жалпы «комедия» сөзінің төркіні бірнешеу: 1. комос – мерекелік көңілді тобыр, 2. соме – деревня немесе ауыл және оде - ән деген сөздердің бірігуінен шыққан деп те саналады.

КОМЕДИЯНЫҢ ТАРИХИ-ӘЛЕУМЕТТІК МАҢЫЗЫ.

Мұндай түрлі-түсті киінген, өздерін еркін ұстайтын ауыл тұрғындарының бұл мерекелік ойындары жүре-бара біртіндеп әлеуметтік – саяси мағынаға ие бола бастады. Енді бұл мерекелерді тек ойын деп қана түсінбей, оларды ауыл тұрғындарының байыған қала кәсіпкерлеріне қарсы көрсеткен саяси қарс үні деген көзқарас қалыптасты. Себебі байыған қала шонжарлары мен кәсіпкерлері елді қайта-қайта жаңа жаулап алушылық соғыстарға итермелей бастады. Екіншіден, олар қалалық экономикалық күштерді одан әрі қарай дамытып, қала мен даланың арасындағы экономикалық теңсіздікті күшейтті. Осының салдарынан ауылдардың өндіргіш күштерінің ел экономикасына деген ықпалы күрт азайды. Сол себепті қала мен ауыл секторларының арасындағы саяси антагонизм одан әрі өрши түсті. Осындай қоғамдық-саяси катаклизмдер әдебиет пен мәдениет салаларына өз әсерін тигізбей қоймады. Мысалы, ежелгі аттикалық комедия біртіндеп демократия мен софистерге қарсы бағытталған өткір драмалық шығармаға айналды.

Сөйтіп, классикалық комедия қарсыласқан екі саяси күштердің ықпалының астында дамыды. Олардың бірі – еркін және ұсақ жер иелері (шаруалар мен консервативтік аритократия), екіншісі – қалалық әскери және сауда-өндірістік демократия. Бұл екінші күш грек-парсы соғысынан кейін Ү ғасырдың ортасында пайда болған еді.

КОМЕДИЯНЫҢ ДӘСТҮРЛІ ҚҰРБАНДЫҚ РӘСІМІНЕ ЖӘНЕ ТРАГЕДИЯҒА ҚАТЫНАСЫ.

Ежелгі грек комедиясына Дионис құдайға деген табынушылықтың (культ) көптеген элементтері карикатуралық және пародиялық түрде енді. Олар – хор, агон (екі жартылай хордың айтысы) енді екі – жаңа дәстүр мен ескі дәстүрдің айтысы ретінде енді, парабаса (хордың көрермендерге қарай қозғалып, оның ақын атынан көрермендерге қарата айтатын сөзі), өте бай безендірілген және түрлі-түсті бетперделер (маскалар), алтарь жанындағы күлдіргіш пен оның жанындағы жиналған тобыр – бұл абыз бен халықтың көшірмесі.

Аристотельдің айтуынша, трагедияда көрермендерге әсер ететін басты күштер – қорқыныш, кейіпкерлерге деген аяушылық сезім, сондай-ақ көрермендердің күнделікті тұрмыстан бір сәт арылып, өмірдің қатал да әділ заңдарына тікелей куә болып, жан-дүниесі бір серпілген көңіл-күйі. Ал комедия болса, көрерменді жалған мұқтаждық көріп жүрген кейіпкерлерге деген күлкімен жұбатады. Дегенмен де, бұл екі жанрдың – трагедия мен комедия – екеуі де, негізінен, Дионис құдайға табынушылықтан пайда болған. Трагедия мен комедия өздерінің діни-рәсімдік мағыналарын өте ерте жоғалта бастады да, көп ұзамай құлиеленуші полистің ең өміршең идеяларын бейнелейтін көркем қойылымдарға айналды. Сөйтіп олардың құрамындағы діни рәсімдердің тек жұрнағы ғана қалды. Ауылдық мекендерде пайда болған комедия алғашында қалалық мәдениетке қарсы антагонизм жағдайында дамыды.

ЕЖЕЛГІ ГРЕКИЯДА КОМЕДИЯ ПАЙДА БОЛЫП, ДАМЫҒАН АЙМАҚТАР

1.МЕГАРЫ. Тарихта Мегары аймағының комедияға қатыстьылығы туралы анық емес мәліметтер бар. Бұл аймақта б.э.д. ҮІ ғасырдың басында-ақ алғашқы комедиялар пайда болған. Олардың құрылымы онша күрделі болмаған, бірнеше күлкілі қойылымдардан тұрған. Бірақ бұл мегарлық комедиялар туралы деректер әлі де толық дәлелденбеген, олар толыққанды зерттеуді талап етеді.

2.СИЦИЛИЯ. Ежелгі Грекияның бір бөлігі – Сицилияда мим деп аталатын қойылымдар пайда болған. Мимнің мәні – халықтың күнделікті тұрмысын күлкілі түрде бейнелеу. Бұл қойылымдар әртүрлі күлкілі қимылдар мен іс-әрекеттерге толы еді. Жалпы сицилиялық комедиялардың негізінде сол мимдер жатыр деген ғылыми болжам бар. Бір айқын нәрсе – осы халық арасында туындап, дамыған мим кейінгі әдеби мимнің өмірге келуіне ықпал етті. әдеби мимнің тарихта аттары қалған өкілдері – б.э.д. Ү ғасырда өмір сүрген Софрон мен Ксенарх. Олар өткір прозалық әрі күлкілі диалогтық қойылымдар жазған. Мысалы, Софронның «Балықшы», «Шалдар», «Киім тігушілер», «Айды аулаған әйелдер», «Сиқыршы әйелдер» атты қойылымдарының үзінділері бізге жеткен. Сицилиялық комедияның бізге белгілі тағы бір өкілі – Эпихарм.

3.АТТИКА. Ежелгі Грекияның Аттика атты аймағында грек комедиясы өз дамуының шырқау шыңына жетті деуге болады. Мұнда комедия трагедияның ықпалынсыз бөлек жанр ретінде өз алдына жеке даму жолына түсті. Осы Аттика аймағында алғаш рет Дионисий мейрамдары кезінде комедия жарысы өткізіле бастады. Мұндай оң өзгерістер комедия жанрын күшейтіп, оның жеке әдеби жанр ретіндегі дамуын жеделдете түсті. Мемлекет тарапынан трагиктерге берілетіні секілді, комедиографтарға да қаржаттай немесе заттай көмек көрсетіле бастады. Аристофанға дейінгі тарихта белгілі комедиографтар – Хионид, Магнет, Кратет, Ферекрат. Хионид пен Магнет туралы мәліметтер мүлде жоқтың қасы. Кратет пен Ферекрат комедияларынан тек аз үзінділер ғана жеткен. Бірақ осы үзінділердің өздері-ақ Кратет пен Ферекрат шығармаларының негізі, идеясы, құрылымы, мазмұны мен сюжеті туралы бірқатар мағлұмат береді.

4.АРИСТОФАН. Аристофан шамамен б.э.д. 445 жылы ауқатты Афины азаматының шаңырағында дүниеге келген. Оның өмір жолы туралы мәліметтер өте аз. Оның тарихты белгілі алғашқы комедиясы б.э.д. 427 жылы лақап атпен қойылған. Одан кейін де Аристофан лақап атпен бірнеше комедиясын жариялаған. Б.э.д. 425 жылы Аристофанның «Ахарндықтар» комедиясы Дионисий мейрамында бірінші жүлдені жеңіп алады. Осы кезден бастап Аристофан өзінің шығармаларын өз атынан, лақап атсыз сахнаға шығара бастаған. өзінің 20 жасқа жаңа толғанына қарамастан, Аристофан сол кездегі ең танымал комедиографтардың қатарына ілігеді.

«Ахарндықтар» - Аристофанның алғащқы комедияларының бізге белгілісі. Комедияның құрылымы күрделі емес. Оның басты кейіпкері – ежелгі Аттиканың Ахарн атты бір өлкесінің тұрғындарын бейнелейтін хор. Комедияның басты идеясы – Афины азаматтарын бейбітшілікке үндеу. «Ахарндықтар» да Афины сахнасында лақап атпен қойылған. Бір жыл өткен соң Аристофан алғаш рет өз атынан «Аттылар» атты комедиясын қояды. Бұл шығарманың басты тақырыбы – Афины радикалдық демократиясының көсемі Клеон патшаның ызғарлы саясатын қатал сынға алу болатын. Сол кездегі көрермендердің айтуынша, театр актерлерінің бірінің де Клеон ролін ойнауға жүрегі дауаламаған екен. Ал суретшілер оның күлкілі бетпердесін жасаудан бас тартқан. Сол себепті Аристофан бетпердені өзі жасап алып, Клеонның ролін өзі ойнаған. Комедия сюжеті көшеде, Демос атты шалдың үйінің алдында өтеді. Демостың көп құлдары оның бәріне жеккөрінішіті болып жүрген көмекшісі Клеоннан зәбір көріп жүреді. Бір күні екі құл Клеонның мойнына тағып жүрген тұмарын ұрлап алады. Сол тұмардан олар Клеонның болашағы туралы жазылған жазуды оқиды. Онда егер Клеоннан да қатал, одан да жексұрын біреу табылмайынша, ол Демосқа өз әмірін жүргізе беретіндігі туралы жазылған болып шығады. Осыны оқып алған екі құл жүгіріп базарға барады да, іздеп-іздеп ақыры адамдардың ішіндегі ең қатыгезі болып саналатын Қасапшыны тауып алады. Ақыр аяғында Клеон мен Қасапшы арасында соғыс басталады. Соғыс Қасапшының жеңісімен аяқталады. Ол Демосты қайнаған суы бар қазанға салып жіберіп, біраз пісіріп алады. Демос қазаннан жап-жас көрікті жігіт болып шығады. Комедия осымен аяқталады.

Б.э.д. 423 жылы Аристофан ¦лы Дионисий мейрамында өзінің “Бұлттар” комедиясын қоюды ұйғарады. Автордың өз ойынша бұл комедия – оның шығармаларының ең биік шыңы. Алайда “Бұлттар” ¦лы Дионисий мейрамындағы қойылымдар жарысында тек 3-ші жүлдеге ғана әрең ілігеді. Бұл комедиясында Аристофан өз заманындағы жас ұрпаққа оқу-білім және тәрбие беру жүйесін қатал сынға ала отырып, софистердің білім мен тәрбие қағидаларын полистік идеологияның іргесін ыдыратуға бағытталған деп айыптайды.

Б.э.д. 421 жылы Клеон мен оның қарсыласы спартандық Прасид кескілескен ұрыста қаза табады. Афины мен Спарта полистерінің арасында ұзаққа созылған соғыс аяқталады. Аристофан да өзгелер секілді мағынасыз соғыстың біткеніне шабыттанып, өз отанының болашағынан зор үміт күтеді. Оның “Бейбітшілік” атты комедиясында осындай ақын армандарынан туындаған.



Тексеру сұрақтары:

КОМЕДИЯНЫҢ ТАРИХИ-ӘЛЕУМЕТТІК МАҢЫЗЫ.

КОМЕДИЯНЫҢ ДӘСТҮРЛІ ҚҰРБАНДЫҚ РӘСІМІНЕ ЖӘНЕ ТРАГЕДИЯҒА ҚАТЫНАСЫ.

ЕЖЕЛГІ ГРЕКИЯДА КОМЕДИЯ ПАЙДА БОЛЫП, ДАМЫҒАН АЙМАҚТАР.



Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№5 Дәріс. Тақырыбы: КӨНЕ РИМ ӘДЕБИЕТІ

Қарастырылатын сұрақтар:

1.Комедия жанрының дамуы.

2.Плавт. Теренций.

Дәріс мақсаты: Ежелгі рим әдебиетінің классикалық кезеңі б.э.д ІҮ ғасырда құлиеленушілік құрылым – полистің даму жағдаятын баян ету.

Дәріс мазмұны:

Грекия үшін классикаданкейінгі кезең басталды. Бұл дәуірді “эллинизм кезеңі” деп те атайды. Бұл кезеңге бірыңғай баға беру қиын. Себебі, осы уақыттағы Грекияның әлеуметтік-экономикалық жағдайы туралы түрлі тарихшыларда түрлі пікір бар. Дегенмен ір анық нәрсе – бұл дәуірде бұрынғы ұсақ жер иелерінің орнына ірі құлиеленуші шонжарлар келді. Осы құлиеленуші қоғамдағы өндірістік күштің өсуі полистерді жаңа жаулап алушылық соғыстарға итермелей бастады. Өйткені қоғамда қара жұмыс күшіне деген сұраныс күрт артты. Осындай әлеуметтік кткклизмдердің ақыр аяғы аты әлемге белгілі Ескендір Зұлқарнайының жаугершілік жорықтарына әкеп соқтырды. Ол б.э.д. ІҮ ғасырдың екінші жартысында өз билігінің шарықтау шегіне жетті. Ескендір патшаның қоластына сол кездегі ең ірі мәдени және экономикалық аймақтардың түгелдейі дерлік қарады. Әрине, құлиеленушілік құрылымның дамуы сол кездегі жер иелену саясатына да өз ықпалын тигізді, яғни әрбір шонжардың қол астындағы құлдардың санының өсуімен қатар олардың еңбегін пайдаланатын жаңа жерлерге деген сұраныс та мейлінше күшейе түсті. Міне, жоғарыда атап кеткндей, жаулап алушылық соғыстардың екінші себебі осында жатыр.

Саяси тұрғыдан қарастырсақ, ежелгі Грекиядағы бұл кезең – абсолюттік монархия дәуірі. Абсолюттік монархия полич тұрғындарының бұрынғыдай мемлекет саясатына тікелей араласуына тиым салды. Классикалық кезеңдегі полистің саяси өмірі мен эллинизм дәуіріндегі мемлекет өмірінің арасындағы жер мен көктей айырмашылық сол кезең әдебиетіне де өз әсерін тигізді. Айталық, демократиялық полистер кезеңіндегі швғармалар көбінесе патриотизм сезіміне толы болса, кейінгі дәуір шығармалары толық аполитизммен ерекшеленді. Олар әдеттегідей саяси немесе философиялық көзқарастарғ, пайымдауларға тоқталмай, тек күнделікті күйкі тірлікті ғана суреттейтін құралға ғана айналды. Осы уақытта тарих сахнасына шыққан жаңа әдеби арна – жаңааттикалық комедия. Оның көрнекті өкілі – Афиндік Менандр. Алайда қоғамның алға қойған қатал талаптарына тартымды жауаптары азайған грек комедиясы көрермен сұранысын біртіндеп жоғалта бастады. Қоғам талаптарын қамтамасыз ете алатын жаңа әдеби жанрлар қажет болды.

Осы кезде өзімен бірге қарапайым тұрмыс-тіршілікті бейнелеу тенденциясын өмірге ала келген жанр - ежелгі грек романы. Грек романында орын алған тақырыптар ауқымы онша кең емес – махаббат, неке, жанұя, тәрбие мен оқыту мәселелері, сондай-ақ күнделікті қоғам өміріндегі болып жататын тұлғалар арасындағы ұсақ қақтығыстар және т.б.

Эллинизм дәуірінің тағы бір ерекшелігі – осы кезеңдегң ғылыми әдебиеттің дамуы. Евклидтің геометриялық еңбектері, Архимедтің математика мен механіка заңдарына арналған, Птолемейдің астрономия ғылымына арнаған еңбектері – бәрі осы дәуір туындылары.

Тексеру сұрақтары:

Грекияның әлеуметтік-экономикалық жағдайы туралы тарихшыларда қандай түрлі пікірлер болды?

Эллинизм дәуірінің тағы бір ерекшелігі – осы кезеңдегі ғылыми әдебиеттің дамуы қалай өрбіді?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№6 Дәріс. Тақырыбы: Көне рим әдебиетінің «Алтын ғасыры».

Қарастырылатын сұрақтар:

1.Поэзия. Катулл. Лукреций. Вергилий. Гораций. Овидий.

2.Проза. Юлий Цезарь. Цицерон.

Дәріс мақсаты: Аттицист шешендер стиль туралы өз теорияларын, азландықтар-өзіндік, Цицерон өз талаптарын қойды. Аттицистер сапында Кальв, Юний Брут, Юлий Цезарь (100-44жж б.э.д.) болды. Аттицизмнің жақтастары грамматикалық теория - “аналогиясын” қолдау себептерін анықтау.

Дәріс мазмұны:

Республиканың аяқ кезі терең қайшылықтарға, қатал саяси және әдеби полемикаға толы уақыт болды. Аттицист шешендер стиль туралы өз теорияларын, азландықтар-өзіндік, Цицерон өз талаптарын қойды. Аттицистер сапында Кальв, Юний Брут, Юлий Цезарь (100-44жж б.э.д.) болды. Аттицизмнің жақтастары грамматикалық теория-“аналогиясын” қолдады. Аналогистер тіл тазалығын талап етті және қатаң грамматикалық ережелерді ұстанып, сирек қолданылатын сөздерден сақтанды. Цезарь “өткір тастан қашу сияқты бейтаныс сөздерден үрку керек” деген еді. Өз туындыларында ол не неологизмдерді, не архаизмдерді қолданбады. “Азиондықтар” “анамалиясын” Цицерон жақтады және бұл мәселеде олардың жағында болды.

Аналогистерге қарама-қайшы аномолистер жазушы қазіргі тілдің бар құнарлығын, байлығын қолдану керек деп есептеді. Мәселенің даулылығы сондай, тіпті Цезарь Голльдік жорық кезінде, Альпіден өткенде “Аналогия туралы” ғылыми еңбек жазды да, оны Цицеронға арнады.

Диктатуралық билікке ұмтылған мемлекеттік қайраткер өзін-өзі биіктеткен туындылар жазған еді. Жас кезінде “Геракл туралы” поэма және “Эдип” трагедиясын, есейген шағында “Голль соғысы туралы жазбалар,” “Азаматтық соғыс туралы жазбалар” және бізге жетпеген өзінің Испанияға сапары туралы поэманы жазған болатын.

“Голль соғысы туралы жазба” Галлийдағы соғыс әрекетіне арналған және оны жазба авторының өзі басқарды.

Сенат оның әрекетіне бірнеше рет қарсылық білдіріп, Цезарьді Галлийдағы өз жағдайын жеке қамы үшін пайдаланады деп айыптады. Оған жауап ретінде,ақталу мақсатымен, Цезарь жазбаларын жариялайды. Автор мемлекет мүддесін көздегенін, әділ, батыл, дана, жомарт болғандығын дәлелдегісі келеді.

Алайда, Цезарь өз қатыгездігін үнсіздікпен алмастырады. Галлийяның өмір сүру салты, әдет- ғұрпы, олардың әскери тактикасы, римдіктердің әскери өнері -қазіргі оқырман үшін қызғылықты. Франция территориясындағы қазба жұмыстары Цезарьдің айтқандарының шын екенін, ал басшылыққа алған мәліметтердің дұрыс екенін растайды.

Шығарма тілі жазба, хаттарға талап етілетіндей қарапайым. Автор әр алуан көркемдегіш құралдарынан қашып, “периодты” пайдаланбайды. Туындыда жиі қайталанатын сөздерді жіті қадағалап, сұрыптайды. Қорытындысында ол ашық және құрылымды, таза прозалық тілмен жазылған туындыны жазып шығады. Бұл туынды тіпті жауларын да таңдандырып, Цицерон ”Жазба” туралы “бұл қарапайым, риторикалық қандай да бір қабаттарынан ада” деген екен.

“Азамат соғысы туралы жазбада” Цезарь ең алдымен, өз ісін анықтауға, азамат соғысы оның әрекеті нәтижесінде басталмағандығын, өзінің республика жақтаушысы екенін тағы да бір еске салады.

Республикалық кезеңде прозаның әр түрлі жанрлары дамыды. Актуальды саяси мәселелер Рим шешендік өнерінде көрінеді. Күрделі әлеуметтік жағдай кезеңінде саяси шешендік орасан зор күшке ие болды. Бірақ «Цицеронға дейінгі кезең» шешендірі ағайынды Гракхов /б.э.д. ІІ ғ.а./ Эмилия Лепиданың сөздері жетпеген. Бізге жеткен деректерде ұлы шешен деп Цицеронды көрсеткен.

Цицерон.

М.Т.Цицерон /106-43 ж. б.э.д./ Лукреций мен Катулланың ұлы замандасы болды. Ұлы шешен, қоғам қайраткері, дүниетанымы өте кең, философия, шешендіктен мол білімі бар.

Цицерон Арпина маңындағы Лацияда дүниеге келген. Римге ерте барып, білімнің әр түрлі саласына философия, әдебиет, шешендік өнер, заңға қызығушылық танытады. Ол Филонның философиялық әңгімелерін тыңдап, философ Панэтимен танысады. Сонымен бірге александрлық поэзиямен айналысып, өзі де поэма шығарып, грек өлеңдерін аударады.

Өзінің мемлекеттік қызметін ерте бастап, б.э.д. 63 жыл консулт болды. Адвокат ретінде алғаш рет б.э.д. 80ж. Секст Росцияны әкесін өлтірді деген жалған жала тағылған кезде көрінеді, бірақ көп кешікпей ол Римнен кетуге мәжбүр болады, өйткені оның сөйлеген сөзі Суллаға ұнамады. Екі жылда ұлы шешен Греция, Кіші Азия, Радоста өткізді. Мұнда оған сөйлеу мәнеріне әдемі де мазмұнды, тартымды «Радосс» мектебінің ықпалы зор еді. Ол Панэтинмен араласа отырып, стоикалық философия туралы білімін кеңейтті.

Римге қайта келгеннен соң ол үлкен мемлекет қайраткері болды. Бұл кезеңде ол қызықты да әсем, жалынды сөздерімен танылды. Әсіресе Сицилия наместигі Верреске қарсы сөзі өте қызықты болды. Бұл сұм да қатігез билеуші аяусыз провинцияны талап, бейкүнә азаматтарды жазалап, әсем өнер туындыларын өзі иемденді. Верресті айыптай отырып Цицерон бүкіл провинцияны тонап, байып отырған Рим олигархиясына қарсы шығады. Рим ұжданын өз сөздерінде суреттеп қана қоймай, оның салдарын да көрсетті. Мемлекеттік қайраткердің этикалық принциптері әрқашанда Цицеронның назарында болды. Веррес сот аяқталмай-ақ қуғынға ұшырады. Б.э.д. 63 ж. Цицеронның консулдағы кезінде Римде көтеріліс болды. Оны ұйымдастырған Рим арестократы Катилина. Ол өз жауына кедейлерді және Римге тәуелді мемлект өкілдерін топтастырды. Консул көтерілісті басуға көп көңіл бөліп, нәтижесінде көтерілісшілер өлім жазасына кесіліп, Цицерон уақытша мемлекет басқарды.

Цезардың Пампей мен Красстың билік басына келуі Цицеронның халін нашарлатып кетті. Ол үш билеушінің қызмет жасаудан бас тартты.

Б.э.б. 58 ж. дұшпандары оны Катилин көтерілісіне қатысты, Рим азаматтарын жазалауға себепкер болды деген желеумен Цицеронды қуғындауға ұшыратты. Римнен тыс жерде жүріп, ол достарына үрейге, күдікке толы хат жолдады. Цицерон Рим мемлекетінің өзінің өмір сүруінің ауыр кезеңіне аяқ басқанын жете түсінді. 57 ж. қайта оралып, өзін әдеби еңбектерге арнайды. Бұл кезеңде ол «Шешен туралы» /55 ж./, «Мемлекет туралы» /54 ж./ трактаттарын жазды. «Мемлекет туралы» туындысы Платонның философиялық формада жазылған шығармасының үлгісінде. Рим мемлекеті автордың пікірінше таңдаулы, ол құдайлар көмегімен қуатты мемлекетке айналды. Рим ерекше конституцияға ие. Ол өзгелерді «әділеттілік» және «санаға» әкеледі. Монархиялық тенденцияны сенат, ал демократиялықты магистраттар бақылауда ұстап, осылайша Рим монархия және демократияның озық қасиеттерін иеленген. Сенат, магистраттар және халық арасында келісім болуы керек. Б.э.д. 51 ж. Цицерон Киликияның проконсулы болып тағайындалады және б.э.д. 50 ж. Римге қайтып келген соң азамат соғысына тап келеді.

Цезарь диктатурасы кезінде ол мемлекеттік қызметтен кетіп, философиямен айналысады. Бұл кезде «Жақсылық пен жамандық шекарасы туралы», «Тускулондық әңгімелер», «Құдайлар табиғаты туралы», «Міндеттер туралы» шығармалары жазылды. Бұл туындылар екі жақты қызығушылық тудырады:

1.Цицеронның заманындағы философиялық мектептің негізгі қағидалары баяндалған. Бұл кезеңдегі философиялық еңбектері бізге жетпегендіктен Цицерон еңбектері өте құнды.

2.Бұл трактаттар автордың өзінің сол кездегі Рим жағдайын сипаттау үшін құнды, мол материал болып есептеледі.

Философия сабақтарынан, өз пайымдауымен, рухани тыныштық пен өмірлік даналықты іздейді. Ол өзін-өзі жетілдіруге құмар. Сондықтан үнемі өзін-өзі тәрбиелейді. Әлсіздіктен шешім қабылдай алмайтын болса, ол күшті әрі қайсар болуды өз бойында өлімге деген өшпенділікті тәрбиелеу арқылы жетеді. Мемлекетке белсенді қызмет ету кезінде көрінетін « Рим ерлігін» Цицерон грек философиясы уағыздайтын адамгершілік, шыдамдылық, жұмсақтықпен үйлесімді көруге тырысады. Ол жиі Теренцидің: «Мен адаммын, сондықтан маған адамшылық жат емес» деген сөзін қайталап отырады. Цицерон диалогтарында ол гуманикалық адамның бейнесін жасауда «гумандық» терминін қолданады. Гумандық адам Цицерон түсінігінде - өз мағынасын ең биік түсінігіндегі адам. Оның бойында адамның ең күшті қасиеттері жинақталған. Мемлекетке қызмет ету жеке тұлғаға өз бойындағы дарынын ашуға, жетілдіруге кедергі келтірмейді. Цицеронның бұл ойы қайта өрлеу дәуірінің итальяндық гуманистерінің қызығушылығын тудырады. Оның европалық мәдениетті қалыптастыруға қосқан еңбегі өлшеусіз. Цицерон көптеген трактаттарында ағылшын және француз ағартуын жасақтаған сәтті кең қолданады. Цицеронды терең зерттегендер – Локк, Юм, Вольтер, Дидро, Мабли және XVII-XVIII ғ.ғ. көптеген ойшылдары.

Б.э.д. 44 ж. Цезарь өлімінен соң қысқа уақыт ішінде Цицеронның қызметі белсенді бола түседі. Ол Антонияға қарсы 14 мәрте сөз сөйлеп, Республикалық идеялды қорғап қалуға жанын салады. Цицерон жас Октавиянмен одақтас болуды көздейді. Алайда 2 үштік одақ Октавиян, Антоний және Лепид арасында құрылғанда, Цицерон проскрипциондық тізімге енгізілді. Осылайша Республика аяғында танымал шешен және жазушы Цицерон өмірі қайғылы аяқталды. Мемлекеттік қайраткер ретінде ол табандылығымен, бірізділігімен ерекшеленді. Цицерон жалпақ сөзділік, жалпақ шешендікке, жағымпаздыққа сүйенбей, үлкен мемлекет қайраткерлерімен одақтаса алды. Сондай-ақ оған даусүйгіштік те жат емес еді. Оның айғағы бізге жетпеген. «Өз консулдығым туралы» поэмасы. Мұнда автордың мемлекетке сіңірген еңбектері сөз болды. Шешен ретіндегі ролі Рим мәдениеті және әдебиеті үшін өте құнды.

Латын прозасының дамуының тұтас бір кезеңі Цицерон есімімен байланысты. Ол өз тілін, мәнерлілік, дыбыстылық, икемділік, әдемілікпен байыта түсті.Өзінің шешендік қызметінде «Шешен туралы» трактатын басшылыққа алды. Оратор Цицерон пікірінше, барлық білім қарумен қарулану тиіс, ал философия, құқық, тарих ,әдебиетті білуі адам психологиядан хабары болуы керек. Цицерон өз кезіндегі шешенді биік ұжданды адам, ол еш уақытта жеке басының қамы үшін шешендігін қолданбайтын адамды айтады. Шешеннің міндеті – кез-келген жеке мәселені ортақ приципке дейін көтеру. Шешен туралы өз идеялын жасақтай отырып, Цицерон өзінің қызметі арқылы бұл идеялдың бар екенін айтқысы келеді.Цицеронның бізге жеткен 58 сөзі әр түрлі тақырыпқа арналған. Алайда өмірде биік моральдық қасиеттер көрініп, надандық, қаталдық, жеке басының қамын ойлаушылық сыналады.

Шешен әр жеке сауалды үлкен мәселенні шешуге дейін көтерілді. Мысалы, б.э.д. 61 ж. грек ақыны Архиді жоқтап сөз сөйлей отырып, ол қарапайым сот сөзі шеңберінен шығатын сөз сөйледі. Онда поэзиялық биік әрі әсем өнер түрі екендігі, оның адамзатқа жан рахатын сыйлайтындығы, адамның ұжданына жағымды әсер ететіні қарастырылып, шешенге поэзия өз шеберлігін ұштау үшін қажет екені айтылады.

Әр шешеннің алдында, Цицеронның пікірінше, 3 міндет бар:

1.Өз қағидасын дәлелдеу

2.Тыңдаушыларға ләззат беру

3.Олардың еркіне әсер ете отырып, ұсынылған шешімді қабылдату.

Әр міндеттің өзінің стилі бар:


  • Дәлелдеу - жай, қарапайым

  • Ләззатқа бөлеу-тартымды, әсем

Шешен сөзі бейнелеу құралдарына толы болуы шарт. Барлық сөйлеу стилі талаптарын ұсына отырып, Цицерон аттикистық шешеннің тек бір ғана стилі болуы қажет деген көзқарасына қарсы шығады.

Цицерон өзін Демосфеннің шәкірті деп санады және аттикистар қозғалысын «академиялық» және шыни өмірден қол үзген деп есептеді.

Цицеронның шешендік сөзі период я кезеңге құрылған. Период-бұл сөйлеудің тұйықталған бөлігі. Ол синтаксистік тұтастықты құрайды. Оның жеке бөліктері симметриялы және анофорияларға ішкі рифмаларға бай.

Антикалық шешендік сөз-бұл өзінше рифмикалық ұйымдасқан шығарма, ол актерлық орындауды талап етеді. Шешен тыңдаушы алдында ойлап, әр түрлі пазада болады, оның беті әрдайым өз қалпын өзгертеді. Рим азаматын қорғай отырып, шешен оның алған жарақатын көрсету үшін киімін және соттың, халық жүрегін жібіту үшін айыпталушының балаларын шығаруы мүмкін.

Цицеронның көрсетуінше, шешен үшін ең маңызды және жауапты кезең-олдайындалған сөзді айту.

Рим шешендік мектебінде Цицерон өлімінен соң оның нұсқамасымен жүрді, сөздерін зерттеді. Қайта өрлеу дәуірінде Цицерон туындылары қызығушылық нысанына айналды. Цицерон тілі мен стилі жаңа латындық гуманистік прозасына негіз саналды. «Периодтық сөз сөйлеу» ұзақ уақыт бойы жаңа кезең әдебиетінің төрінде орын алды.

Ұлы Француз революциясының патетикалық қызыл сөзділігі Рим шешенінің әсерін сезінді. Цицерон сөздерін Мирабо мен Робеспьер қызыға оқыса, француз революциясының өкілдері Цицеронды республикалық Римнің соңғы өкілі, деспотизмге қарсы күресуші деп есептеді.

Цицерон сөзсіз Римдегі полистік идеялогияның соңғы өкілі болды. Мемлекеттік қызмет оның өмірінің мәні болып қана қоймай, бұл Рим консулы, бұл шешен «жаңа типтегі» адам болды. Ол білімді, әдебиеттің майталман білгірі және бағалаушысы бола отырып, Аппия Клавдия және Катон секілді ескі республиканың саяси қайраткерлеріне мүлде ұқсамады.

Цицерон жазушы мен ақындардың өз шығармашылығы «Август дәуірінде» дамыта, өркендете түскендердің замандасы болды.

Тексеру сұрақтары:

Республикалық кезеңде прозаның әр түрлі жанрлары дамыды. Актуальды саяси мәселелер Рим шешендік өнерінде қаншалықты көрінеді?

Күрделі әлеуметтік жағдай кезеңінде саяси шешендік орасан зор күшке ие болды. Әр шешеннің алдында, Цицеронның пікірінше, 3 міндет бар. Ол - қандай міндеттер?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№7 Дәріс. Тақырыбы: Қайта Өрлеу дәуірінің әдебиеті.

Қарастырылатын сұрақтар:

1.Гуманизм.

2.Қайта Өрлеу кезеңін дәуірлеу.

Дәріс мақсаты: Қайта Өрлеу дәуірі – гуманизм дәуірі. Тарихи жағдай. Жалпы шолу. Данте Алигьери. өмір жолы. “Жаңа өмір” кітабы – Дантенің тырнақалды шығармасы. Саяси көзқарастары мен еңбектері.

Дәріс мазмұны:

Данте – Гвидо Гвиницеллидің шәкірті және оның дәстүрін жалғастырушы. “Құдіретті комедия” – Данте шығармашылығының биік шыңы. Франческо Петрарка творчетвосы. Өмірі туралы деректер. Шығармашылық жолы. “Филология” комедиясы. “Африка” комедиясы. “Канцоньера” –“Ән кітабы” – сонеттер жинағы. Джованни Боккаччо шығармашылығы. өмірбаяны. Алғашқы шығармалары. “Декамерон” – Боккачо творчествосының шарықтау шегі. “Декамеронның” сюжеттік және стильдік ерекшеліктері.

Батыс және орталық Европа тарихындағы ортағасырлық мәдениеттен жаңа заман мәдениетіне өту дәуірі екі үлкен мәдени қозғалысты қамтиды.

«Ренессанс» деген атпен белгілі болған қайта жаңғыру дәуірі ақсүйектік сипатта болса, ал Реформация қозғалысы – діни бағытта жүзеге асырылды. Қайта өрлеу идеялары қоғамның үстемдік етуші таптарының арасында кеңінен тараса, ал Реформация идеялары бүкіл халық тарапынан кең қолдау тапты. Қайта өрлеу деп аталатын бұл алғашқы буржуазиялық құбылыс – ХІҮ ғ. Аяғында ХҮ ғ. басында Еуропада, оның ішінде Италияда қалыптасты. Бұл мәдени төңкеріс Венециядан басталып бүкіл Италияны қамтыды. Бұл кезеңде итальян қоғамы Греция мен Римнің көне мәдениетіне ерекше мән беріп, көне мәдени және әдеби мұраларды жаңғыртумен қызу айналысып кетті. Тұңғыш рет Еуропа діни идеялар негізінде емес жалпы адамзаттық гуманистік идеялар негізінде бірігуге мүмкіндік алды. Ғылымда бұл құбылыс қайта өрлеу жіне гуманизм дәуірі деп сипатталады.

Қайта жаңғыру құбылысын сол кездегі мәдениеттің барлық салалары да басынан кешірді. Сол кезең әдебиетінде көптеген тамаша туындылар дүниеге келді. Екі ғасырға созылған бұл тарихи кезеңнің әр ғасыры тамаша дарынды адамдарды өнер сахнасына әкелді. Солардың бірі – қайта жаңғыру мәдениетінің бастауында болған ұлы Данте Алигьери (1265-1321ж.ж.). Оның қылқаламынан шыққан атақты комедияның кереметтігі соншалық, оның талантына бас иген ұрпақтары бұл туындыны «Құдіретті комедия» деп атады. Данте, Франческо Петрарка және Джованни Боккачо Қайта өрлеу дәуірінің дарынды өнер қайраткерлері және итальян тілінің негізін қалаушылар болды. Олардың шығармалары дүниежүзілік әдебиетке қосылған тамаша туындылар қатарынан орын алды. Мысалы Петрарканың «Мадонна Лаураның өмірі мен өліміне» арналған сонеттері өзінің тірі кезінде-ақ әлемге әйгілі болды. Оның жолын қуушылардың бірі – «Декамеронның» авторы атақты Боккачоның гуманистік идеяларға толы реалистік новеллалары – дүниежүзілік әдебиет саласындағы соны құбылыс боп саналады.

Қайта жаңғыру құбылысының басты назары адам тұлғасына аударылды. Адам бойындағы ірі қасиеттерді жан-жақты көрсету арқылы оны биік дәрежеге көтеру және оның ар-намысын, абыройын қорғау басты орынға қойылды. Бірақ осындай ұлы бастамалардың жаршысы болған Италия елінде алғаш рет католиктік реакция басталды, гуманистік қозғалыстың өкілдері шіркеу тарапынан қуғынға ұшырады. ХҮІ ғ. 40-ж. инквизиция басталды. Еркін ой иелерін қудалап, айыптау мақсатында ІҮ-ші Павлдың бастамасымен тыйым салынған кітаптардың тізімі жасалды. Бұл тізімге христиан дінінің қағидаларына қайшы келетін, адамдардың сана сезіміне әсер ететін шығармалар енді. Оның қатарына Джованни Боккачо сияқты Италияның ұлы гуманистерінің шығармалары да жатқызылды. Тыйым салынған кітаптар отқа жағылды.

Германияда гуманизм идеялары ХҮ ғ. ортасына қарай тарай бастады және оларды негізінен прогрессивтік интеллигенция мен жоғары оқу орындарының ұстаздары қолдады. Мартин Лютердің Библияны неміс тіліне аударуы – Германиядағы Қайта жаңғыру дәуірінің бастамасы болды. Библияның неміс тіліне аударылуы – немістің ортақ әдеби тілінің қалыптасуына да әсерін тигізді. Германиядағы Қайта жаңғыру Реформациямен тығыз байланысты болды (католиктік шіркеуді реформалау қозғалысы).

Немістің гуманистік әдебиетінің белгілі өкілдерінің бірі – Иоганн Рейхлин (1455-1522 ж.ж.) – «Письма темных людей» деп аталатын атақты сатиралық шығарманың авторы. Ол бұл еңбегінде ғылыми атақтары бар магистр мен бакалаврлардың қара ниетін айыптап, қоғамдық өмірді сынға алды, Сондай-ақ Себастьян Бранттың «Ақымақтар кемесі», Ульрих фон Гуттеннің, Ганс Санстың шығармалары да осы кезең туындылары. «Халық кітаптары» деп аталатын жалпы әдебиет саласындағы соны құбылыс та Германияда Қайта өрлеу дәуірінде пайда болды. Бұл жинаққа жалпы халық құрметіне бөленген шығармалар енді. Олар: «Тиль Эйленшпигель», «Доктор Фауст», «Шильдбюргерлер» және т.б.. Олардың авторлары белгісіз.

Нидерландыдағы Қайта жаңғыру қозғалысының алыбы Эразм Роттердамский болды. Оның «Есерсоқтықты мақтаған сөз», «Үйдегі әңгіме» сияқты өмірдің сан-саласын қамтитын сатиралық шығармалары Германияға, Францияға, Италияға, Англияға кеңінен тарады. Ол өз шығармаларында корольдер мен княздердің, феодалдардың саяси озбырлықтарын әшкерелеп, халыққа қайғы-қасірет әкелетін соғыстарды сынға алды. Бұл тұста Нидерландының ұлттық гимнінің авторы Филип Альхонде және т.б. баға жетпес туындылар берді. Нидерландының мәдени өмірінің басты ерекшелігі – қалаларда ғана емес, шағын деревняларда да риторикалық қоғамдардың құрылуы болды. Бұл қоғамдардың мүшелері өлең, ән, пьесса, әңгіме шығарудан өнер сайысына түсетін болды.

Мұндай риторикалық қоғамдар халықтың мәдени дәрежесінің көтерілуіне үлкен үлес қосты.

Англияда гуманистік идеялардың орталығы – Оксфорд университетінде өз заманының алдыңғы қатарлы ғалымдары – Гросин, Линанр, Конет және т.б. жемісті еңбек етті. Әлеуметтік философия саласындағы гуманистік қағидалардың дамуы «Утопияның» авторы. Томас Мордың есімімен тығыз байланысты. ХҮІ ғ. бірінші жартысында көркем әлебиет саласында драматургия алдыңғы орынға шықты. «Қаңғыбастар» ретінде қатаң жазалану қаупіне қарамастан елде актерлердің «Қыдырма» топтары көбейе түсті. Ағылшын Ренессансының алыбы, ағылшын халқының ұлы драматургы – Вильям Шекспир болды. Оның қаламынан шыққан «Гамлет», «Король Лир», «Отелло», «Юлий Цезарь», «Асауға тұсау», «Генрих ҮІ», «Ричард ІІІ» сияқты трагедиялары мен тарихи пьесалары дүниежүзілік даңқ пен құрметке ие болды. Жалпы алғанда, жаңғыру дәуіріндегі театрдың дамуы Шекспирдің есімімен тығыз байланысты.

Еуропаның басқа бір елі – Испанияда Қайта жаңғыру дәуірі басқа елдерге қарағанда қарама-қайшылықтарға толы болды. Сегіз ғасыр бойы арабтардың қол астында болған испандықтардың ұлттық тәуелсіздігі үшін күресі жеңіспен аяқталды. Осы бір азаттық күрес заманында «рыцарьлық» романдар кеңінен тарады. Бұл жанрдың негізін қалаушы атақты трагедиялық комедияның «Селестинаның» авторы Фернандо де Рохас еді. Бұл тамаша әдеби дәстүрді Испанияның ұлы жазушысы «Дон Кихоттың» авторы Мигель де Сервантес пен «История жизни пройдохи» романының авторы сыншы-жазушы Франческо де Кеведо одан әрі жалғастырды.

Испанияның ұлттық драматургиясының негізін қалаушы, Шекспирмен қатар «Дәуір алыбы» деген құрметті атаққа ие болған, екі мыңдай әдеби шығармалардың авторы ұлы Лопе де Вега дүниежүзілік драматургия саласында алдыңғы қатарда болды. Оның атақты туындылары «Би мұғалімі», «Вакенсия жесірі», «Құмыра көтерген қыз», «Ақымақ қыз» - халық көңілінен шықты.

Францияда гуманистік қозғалыс тек ХҮІ ғ. басында ғана етек алды. Француз гуманизмінің тамаша өкілі – ұлы сыншы Франсуа Рабле болды. Ол өзінің «Гаргантюа мен Пантагрюель» атты белгілі романында өзі өмір сүрген қоғамды сынға алды.



Тексеру сұрақтары:

Франческо Петрарка творчетвосы. Өмірі туралы деректер. Шығармашылық жолы. “Филология” комедиясы. “Африка” комедиясы.

Ағылшын Ренессансының алыбы, ағылшын халқының ұлы драматургы – Вильям Шекспир болды. Оның қаламынан шыққан «Гамлет», «Король Лир», «Отелло», «Юлий Цезарь», «Асауға тұсау», «Генрих ҮІ», «Ричард ІІІ» сияқты трагедиялары мен тарихи пьесалары қалайша дүниежүзілік даңқ пен құрметке ие болды.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№8 Дәріс. Тақырыбы: Данте шығармашылығы.

Қарастырылатын сұрақтар:

1.«Жаңа өмір». Данте трактаттары.

2. «Құдіретті комедия».

Дәріс мақсаты: Итальяның қайта өрлеу дәуіріндегі әдебиетті зерттеу.

Дәріс мазмұны:

Итальяның қайта өрлеу дәуіріндегі әдебиетті зерттеуде ең алдымен аталатын есім – Ренессанс дәуірінің алғашқы ұлы өкілі – Данте Алигьери. Ол 1265-1321 жж. өмір сүрген. Данте екі ұлы тарихи кезең аралығында тұрған ауыспалы уақыт ақыны.

Европаның ортағасырлардағы елдерінің алдыңғы қатарында Италия тұрды. Батыс Европа мен шығыс елдерінің арасын байланыстырып тұрған сауданың ерте дамуы Жерорта теңізінің бассейінде орналасқан Италия елі үшін өте қалайлы георафиялық жағдай болды. Шығыс елімен сауда арақатынасы қалалардың тез дамып, өркендеуіне әсерін тигізді. Басшылықтың республикалық әдісімен басқарылған Европада феодальдық сеньорлардың қол астынынан бөлініп шығады.

Қалалық коммуналардың құрылуы Италияның шығыс бөлігінде XI ғ. басында басталып, XII ғасырдың соңында аяқталады.

Италияның бос қала-республикалары тауар-ақша шаруашылығының алғашқы орталығы болды.

XIV ғасырдың өзінде – ақ капиталистік мінез-құлыққа ие болған сыртқы шығынға есептелген өндіріс Италияның шығыс қалалары Флоренцияда, Миланда ерте дами бастады. Тез арада өзгерген көпестік капиталдар, жайлап – жайлап өндіріске араласып бастады. Сөйтіп, италияндық көнесі өндіруші – капиталистке, ал өндіруші – капиталистен көпеске айналады.

Италияның экономикалық дамуындағы айтылған процесстеритальян қоғамының әлеуметтік құрылымында айтулы өзгерістер әкелді.

Италиялық барлық қала- комунналар бір-бірімен жиі қараласып тұрды. Елдің феодалдық дәуірдегі экономикалық және саяси жағдайы осылардың әсерінен жемісті түрде дамыды.

Әсіресе, саяси күрес сауда өндірістік Флоренцияда жақсы өрістеді. Италияның XII- XIV ғғ. Мәдени орталығы саналған Флоренция ұлы ақын Дантенің отаны болатын.

Флоренцияның қоғамдық өміріндегі барлық жағдай тек ақын ғана емес, Флоренцияның белгілі саяси ағартушысы болған Дантенің өмірі мен шығармашылығымен тығыз байланысты болатын.

Данте 1265 ж. Флоренцияда дүниеге келеді. Оның әкесі гвельдтер партиясында болатын. Кәмелеттік жасқа жеткеннен кейін Данте 1283 ж. цехқа дәріханашы және дәрігер болып жазылады. Бұл цех Флоренциядағы ең үлкен жеті цехтің бірі еді. Ол ортағасырлық мектепте білім алады. Осы мектеп жасында жүріп-ақ Данте шет ел әдебиетімен әдістенеді. Алайда, басқа ортағасыр ақындарымен салыстырғанда Данте ең алдымен антикалық ақындарды зерттейді.

Поэзияны сүйген Данте өленді жазуды ерте бастады. XIII ғ. 80 жылдарында ақ махаббат лирикасына көптеген өлеңдер жазды.

18 жасында Дантенің өмірінде үлкен психологиялық кризис болады. Ол әкесінің досы флорентийлік Фолько Портинарийдің қызы Беатричеге ғашық болады. Сол қыз Дантенің 18 жасында 1290 ж. дворян Симоне де Бадиге тұрмысқа шығып кетеді. Данте өзінің Беатричеге деген махаббатының тарихын өзіне үлкен әдеби атақ әкелген “Жаңа өмір” деген кітабында баяндайды.

Беатричинің өлімінен кейін ақын философия, теология, сондай-ақ ортағасыр схоластикасымен айналысты. Сөйтіп жүріп, Данте өз заманының ұлы адамдарының бірі болатын. Гвельфтердің қатарында гибелмендіктерге қарсы флорентиялік коммунаның әскер болған Данте жас кезінен саяси өмірге араласты. 90 жылдары Данте қалалық кеңестерге қатысып, дипломатиялық тапсырмалар орындайды. Ал, әдебиетке араласуында Данте ең алғашқы әйгілі туындысы “Жаңа өмір” деген атпен 1291 жылы соңы мен 1292 жылдың басында жызылған болатын. Бұл еңбек бір-бірімен прозалық әңгімелер арқылы байланысқан, 30 өлеңннен тұрады. Ол өлеңдердің ең тұнғышы саналатыны 1283 жылғы жазылған, одан кейін хронологиялық қатар бойынша жазылған 1283-1291 жылдар аралығындағы өлеңдер. Сондай-ақ, бұлардың барлығында Дантенің Беатричеге деген махаббаты түстері мен армандары сөз болады.

Данте “Жаңа өмірә еңбегіне барлық өлеңдерін емес, солардың ішінде Беатричеге туралы жақсы елес қалдырған өлендерін ғана енгізген. “Жаңа өмір” – батыс европа әдебиетін тарихындағы ең алғашқы автобиографиялық повесть. Данте бұл шығармада жаны нәзік, жүрегі уайымға толы ғашық жанның образын көрсетеді. Беатричинің өлімінен кейін Данте өз-өзін ғылыми және философиялық зерттеулермен айналысып жұбатқандай болады. Дантеге әлемдік атақ әкелген негізгі туындысы – “Құдіретті комедия” Бұл поэма Дантенің тек идеялық- саяси және шығармашылық ойы ғана беріліп қоймай, сонымен қатар оның философиялық ортағасыр мәдениеті танылады. Данте “Құдіретті комедияны” жаза отырып, ортағасырдың соңғы, ал жаңа дәуірдің алғашқы ақыны ретінде көрінді.

Бұл шығарманың “Құдіретті комедия” деген атауы түсіндіруді қажет етеді. Дантенің өзі оны “Комедия” деп атаған және бұл сөзді ортағасырлардағы қолдану дәрежесінде алған. Ол кездегі поэтикада жақсы басталып, қайғы, көз жасымен аяқталатын шығармалар трагедия деп аталса, мұнды оқиғалармен басталып, бақытпен, қуанышпен аяқталады. Барлық шығармалар комедия деп аталған болатын.

Міне, осы тұрғыдан алғанда, Дантенің дәуірінде комедия сөзі арқылы ешқандай драматургиялық специфика да, күлкілі оқиға да ұғындырылмайды.

Дантенің өзге шығармалары сияқты “Құдіретті комедия” да бір-бірімен тығыз байланысты көп оқиғаның бір желігі бағындырылған композициясымен ерекшеленеді.

Поэма үлкен үш бөлімге бөлінген. Бұл бөлімдер, яғни “контиктердің” әрқайсысы 33 өлеңнен тұрады. Сондай-ақ, біріншісінің ішінде бүкіл поэманың прологы саналатын тағы бір ән бар. Жалпы алғанда, 100 өлеңнен тұратын “Құдіретті комедия” көптеген ортағасырлық және антикалық заманның қайнар көзі болып табылады.

Фантастикалық болып саналғанымен Дантенің “Құдіретті комедия” деген туындысы реалдық өмірден алынған. Автор қайнап жатқан смолағы лақтырылған лихоимдіктердің қайғы-мұнын бейнелей отырып, Венециялық теңіз арсендалдарын еске түсіреді.

Оның материалдардың әлемге деген қызығушылығы көркемөнерлік шеберлік арқылы айқын танылады. Ақын Дантенің поэмасындағы үш кантигінің әрқайсысы өзіне тән негізгі түрлі түсті бояуға ие. “Құдіретті комедияның” әрбір кейіпкері скульптуралық форма түрінде көрінеді. Мысалы, қорқынышты мұнарада көрген азабын әңгімілеген Уголинаның сөзі “Құдіретті комедияның” ең бір шиеленіскен тұсы болатын. Уголинаның әңгімесі бойынша оның көзінше төрт бірдей ұлы бірінен соң бірі аштан өліп, соңында анасы аштыққа төзі алмай ұдарының өліктеріне тап береді. Данте бұл поэмасындағы алғашқы өлеңінде өзінің ну орманда адасып кетіп,үш аң-арыстан, қасқыр және пантераның қоршауында қалады. Осы қоршаудан Дантенің Беатриче жіберген Виргилий құтқарып алып шығады. Поэманың алғашқы өлеңі бастан – аяқ аллегориясы толы.

Моральдық-религиялық негізден өзге “Құдіретті комедияның” көптеген образдары мен ситуациялары саяси негіз де байқалады. Алайда, моральдық религиялық және саяси мағына аралығындағы қарама-қайшылық екі ұлы тарихи дәуірдің арақатынасын көрсетеді.

Бұл ұлы поэма “Құдіретті комедияның” халықтығын Дантенің замандастары мойындайды. Бірақ сол дәуірдің ұлы оқымыстары Дантенің итальян тілінде жазғандығына қарсы болып, латын тіліне көшуді ұсынады. Өз оқырмандарының кең көлемде басуы үшін бұл кеңесті мақұлдаған жоқ.

Кан Гранде делла Скалаға жазған хатында Данте итальян тілі туралы “ол- халық тілі, итальян тілінде тіпті әйелдер де сөйлеседі” – дейді. Итальян оқымыстыларына қарағанда Дантенің поэмасын итальян халқы жоғары бағалап, аса зор сүйіспеншілікпен оқитын туындыларының біріне айналдырды. “Құдіретті комедиясындағы” автор образын оның тірі кезінде –ақ ел арасында түрлі аңыздар тарады. Дантенің өлімінен кейін комментарийлер мен еліктеулер пайда бола бастайды. XIV ғ. “Комедияның” терциндері алаңдарда жырлана бастайды. Сонымен поэманы публикалық таңдаулар басталады. Данте туралы алғаш болып публикалық лекция оұыған комментаторлардың бірі Боккаччо болды. Боккаччо Италияда күні бүгінге дейін сақталып келе жатқан традицияны ойлап тапты. Дантенің халық құрттай қабылдап, итальян халқының өзіндік барометріне айналған поэмасы сол халық үшін жазылған болатын.



Тексеру сұрақтары:

“Жаңа өмір” – батыс европа әдебиетін тарихындағы ең алғашқы автобиографиялық повесть. Данте бұл шығармада жаны нәзік, жүрегі уайымға толы ғашық жанның образын қалай көрсетеді?

“Құдіретті комедиясындағы” автор образын оның тірі кезінде –ақ ел арасында түрлі аңыздар тарады. Дантенің өлімінен кейін комментарийлер мен еліктеулер пайда бола бастайды. Неге? Дәлелдеңіз.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№9 Дәріс. Тақырыбы: Петрарка

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Юлий Петрарка (100-44жж б.э.д.) шығарамашылығы туралы.

2. Галлийяның өмір сүру салты, әдет- ғұрпы, олардың әскери тактикасы.

Дәріс мақсаты: Аттицист шешендер стиль туралы және олардың теориялары хақында.

Дәріс мазмұны:

Республиканың аяқ кезі терең қайшылықтарға, қатал саяси және әдеби полемикаға толы уақыт болды. Аттицист шешендер стиль туралы өз теорияларын, азландықтар-өзіндік, Цицерон өз талаптарын қойды. Аттицистер сапында Кальв, Юний Брут, Юлий Петрарка (100-44жж б.э.д.) болды. Аттицизмнің жақтастары грамматикалық теория- “аналогиясын” қолдады. Аналогистер тіл тазалығын талап етті және қатаң грамматикалық ережелерді ұстанып, сирек қолданылатын сөздерден сақтанды. Петрарка “өткір тастан қашу сияқты бейтаныс сөздерден үрку керек” деген еді. Өз туындыларында ол не неологизмдерді, не архаизмдерді қолданбады. “Азиондықтар” “анамалиясын” Цицерон жақтады және бұл мәселеде олардың жағында болды.

Аналогистерге қарама-қайшы аномолистер жазушы қазіргі тілдің бар құнарлығын, байлығын қолдану керек деп есептеді. Мәселенің даулылығы сондай, тіпті Петрарка Голльдік жорық кезінде, Альпіден өткенде “Аналогия туралы” ғылыми еңбек жазды да, оны Цицеронға арнады.

Диктатуралық билікке ұмтылған мемлекеттік қайраткер өзін-өзі биіктеткен туындылар жазған еді. Жас кезінде “Геракл туралы” поэма және “Эдип” трагедиясын, есейген шағында “Голль соғысы туралы жазбалар,” “Азаматтық соғыс туралы жазбалар” және бізге жетпеген өзінің Испанияға сапары туралы поэманы жазған болатын. “Голль соғысы туралы жазба” Галлийдағы соғыс әрекетіне арналған және оны жазба авторының өзі басқарды.

Сенат оның әрекетіне бірнеше рет қарсылық білдіріп, Петраркаді Галлийдағы өз жағдайын жеке қамы үшін пайдаланады деп айыптады. Оған жауап ретінде,ақталу мақсатымен, Петрарка жазбаларын жариялайды. Автор мемлекет мүддесін көздегенін, әділ, батыл, дана, жомарт болғандығын дәлелдегісі келеді.

Алайда, Петрарка өз қатыгездігін үнсіздікпен алмастырады. Галлийяның өмір сүру салты, әдет- ғұрпы, олардың әскери тактикасы, римдіктердің әскери өнері -қазіргі оқырман үшін қызғылықты. Франция территориясындағы қазба жұмыстары Петраркадің айтқандарының шын екенін, ал басшылыққа алған мәліметтердің дұрыс екенін растайды.

Шығарма тілі жазба, хаттарға талап етілетіндей қарапайым. Автор әр алуан көркемдегіш құралдарынан қашып, “периодты” пайдаланбайды. Туындыда жиі қайталанатын сөздерді жіті қадағалап, сұрыптайды. Қорытындысында ол ашық және құрылымды, таза прозалық тілмен жазылған туындыны жазып шығады. Бұл туынды тіпті жауларын да таңдандырып, Цицерон ”Жазба” туралы “бұл қарапайым, риторикалық қандай да бір қабаттарынан ада” деген екен.

“Азамат соғысы туралы жазбада” Петрарка ең алдымен, өз ісін анықтауға, азамат соғысы оның әрекеті нәтижесінде басталмағандығын, өзінің республика жақтаушысы екенін тағы да бір еске салады.



Тексеру сұрақтары:

“Геракл туралы” поэма және “Эдип” трагедиясы, “Голль соғысы туралы жазбалар,” “Азаматтық соғыс туралы жазбалар” – Петрарка шығармашылығының қайнары.

Не себептен аналогистерге қарама-қайшы аномолистер жазушы қазіргі тілдің бар құнарлығын, байлығын қолдану керек деп есептеді?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№10 Дәріс. Тақырыбы: Боккаччо.

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Боккаччо шығармаларында итальяның Қайта өрлеу дәуірінің толық және бірінші демократиялық этаптың ерекшеліктері айқындалып бейнеленуі..

2. «Фьяметта» - проза түрінде жазылған повесть, Батыс Европа әдебиетінде алғашқы психологиялық роман болып табылады.

Дәріс мақсаты: Қайта өрлеу дәуірінің Италья мәдениеті Боккаччо шығармасында ерекше айқын ұлттық аспектер арқылы бейнеленгенін таныту .

Дәріс мазмұны:

Боккаччо өз кезеңінде Петрарка сияқты жоғары атаққа және құрметке ие болған жоқ. Оның шығармашылығы әлемдік деңгейге жеткен жоқ. Ол европалық гуманизмнің басшысы болған емес, ол тек «төменгі», яғни сол кездегі новелла жанрын дамытқан талантты итальян жазушысы болды . Бірақта Боккаччо шығармаларында итальяның Қайта өрлеу дәуірінің толық және бірінші демократиялық этаптың ерекшеліктері айқындалып бейнеленген. Жан - жақты Қайта өрлеу дәуірінің Италья мәдениеті Боккаччо шығармасында ерекше айқын ұлттық аспектер арқылы бейнеленген .

Боккаччоның негізгі мақсаты - ескі махаббат туралы повесті жаңа көркем әдеби түрінде көрініс беру. Ол антика құдайларын негізгі әрекет етуші етеді және романында мифологиялық түрді кең қолданады, сонымен қатар ортағасырлық элементінде сақтаған. «Филоколо» шығармасынан кейін шағын «Филострато» поэмасын жазады. Онда ол бірінші рет итальяндық әншілердің халықтық сегізжолдық шумағын - октаваны қолданады. «Филострато» сюжеті «Троя туралы романынан» Итальяда латын тілінде айтып жүрген Бенуа да Сент - Мора труверінен осы романындағы Троил мен Бризеиданың махаббатын эпизоды етіп алып, кейінен Шекспир өзінің Троил мен Прессида комедиясын драма үлгісінде жазады. Бокаччоның жас кезіндегі үшінші шығармасы антикалық сюжетке құрылған поэма - «Тезеида» (1339). Бұл шығарманың атауы классикалық эпопеяны еске түсіруі, «Марстың қиын жұмыстары» яғни Грециядағы әйгілі эпостың туындауына қарсы екенін куәландырады . Келесі ығармасы «Амето» (1341) Флоренцияда өлең және проза түрінде жазылған. Бұнда тек сезімді суреттемей - ақ, малшының өмірін антикалық буколикалық поэзияны қолданып, бейнелейді. Оны нағыз суретші - реалист түрінде бейнелейтін жастық шағындағы елеулі шығармасы «Фьяметта» . Проза түрінде жазылған повесть батыс Европа әдебиетінде алғашқы психологиялық роман болып табылады. Боккаччо сүйіктісінен айырылған әйелдердің қайғы - мұның , сезімін шебер суреттейді. Бұнда монологиялық әңгімелеу формасын қолданады. ұрын адамдар тек құдайға сенген,олардың ойынша политейзм философтар мен ақындар еңбегі арқылы пайда болды. «Әйгілі әйелдер»деген еңбегінде Петрарканың «Әйгілі адамдар» атты кітабының жалғасы іспетті. Ол осы шығармалары арқылы әйелдердің өмірі, Евадан бастап Роберт неополитан қызы Джованнадан аяқтайды. Шығарманың көп бөлігі антикалық әлемнің кейіпкерлеріне арналады .

Тексеру сұрақтары:

Боккаччо шығармаларында итальяның Қайта өрлеу дәуірінің суреттері қалай бейнеленген?

«Филострато» сюжеті «Троя туралы романынан» Итальяда латын тілінде айтып жүрген Бенуа да Сент - Мора труверінен осы романындағы Троил мен Бризеиданың махаббатын эпизоды етіп алу себебі неде?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№11 Дәріс. Тақырыбы: Эразм Роттердамский: «Ақымақтыққа мадақ».

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Эразм – эпикалық ақын.

2. Эразмнің әлемдік көзқарасы.

Дәріс мақсаты: «Ақымақтыққа мадақ» атты поэманың мазмұны мен табиғаты туралы.

Дәріс мазмұны:

Оның шығармашылық шеберлігімен тілі кейбір өзгешеліктер енгізілген гомерлік эпостарынан нәр- нәр алған. Бірақ, шығармаларының тақырыбы – мүлдем өзге. Ерте кезде оны көптеген дидактикалық шығармалардың авторы болып есептелген. Ендігі жерде зерттеушілер оны «Ақымақтыққа мадақ» деген поэманың талассыз авторы деп белгілейді.

Оның алғашқы поэмасында бүкіл тіршіліктің пайда болуы мен оның Эразм кезеніне дейін түп – тамырдың даму тарихын ұғынуға, сондай-ақ ақын қоршаған әлем мен онда адамның өзіндік тәжірибиелерінде кездесетін күштерді түсіндіруге тырысады. Сондықтан да оның поэмаларында құдайлардың тегі деп. Аударылатын алғы сөзінде құдайларды құрметтеу мен табынушылықтың түрлері туралы ештеңе де айтылмайды.

Эразмнің әлемдік көзқарасы әлі де болса, бүтіндей мифтік тұрғыда еді. Әлемнің пайда болуын мәңгілік кеңістік пен (үңірейген қуыс) байланысты. Жер мен Эроттың (махаббаттың) пайда болуымен Уран (аспан), Тау, қараңғылық пен түн дүниеге келеді, олар бір- бір імен некелесуінің нәтежесінде күн мен жарық туады. Жер қойнауынан Понт, кейін Уран мен Понтпен біріге отырып, жер қалғандарын шығарады. Уран бүкіл әлемнің алғашқы басқарушысы болады, бірақ оны өзінің ұлдары- титан дар Круностардың басшылығымен тағынан түсіреді. Алайда Кроносалардың билігі ұзаққа созылмады Кронустың ұлы Зевс әкесіне қарсы шығып, Кроносқа қорқынышты Тифонның көмектесуіне қарамастан, титандармен бірге оны Тартарға түсіреді. Зевстың патшалық етуімен бүкіл эраның ұлы зілзалалары аяқталып, әлемдік тәртіп орна, яғнм мәңгі кеңістік космоспен алмасады. Осындай құдайлардың үш ұрпағының арасындағыф күресті грек космогонясының бір бөлігі деп қарастыруға болады. Эразм үшін Зевс; Уран және Кронос сияқты қарапайым билеуші ғана емес, сондай- ақ мәңгілік тәртіпті іске асырушы да, этикалық нормаларды сақтаушы мен насихаттаушы болып табылады.

Поэма бүкіл әділдіктәің сүйініші мен қорғаушысы болып табылатын Зевсті ардақтаумен басталады. Әрі қарай екі эрида туралы айтылады. Оның біріншісі- еңбекте қажетті жарысты туындататын жақсы эрида болса, екіншісі- Сұмпайы яғни үнемі жайластырып отыратын Эрудия. Ақынға адам өміріндегі қиыншылықтар мен ауыртпалықтар жақсы таныс; оғын тиесілі жауапты автор адамдар мен құдайлар арасындағы тартыспен түсіндіреді. Әрине адамдар үшін жақсы өмір сүру үшін үнемі қанағатсыздық сезім орнату болса, ал құдацйлар үшін, керісінше адам өмірін қиындатып, жаңа ауртпалықтар туындату болып табылады. Эразм бұл идеяларын ескі әлеуметтік тәртіп талаптарының бұзылуымен және өткен әлеуметтік құндылықтардың жойылуы кезінде, әрі жаңа түрлер мен құндылықтары мойындалмаған сәтте, яғни Грометей титаны жөніндегі ежелгі мифтерге көрініс тапты. Грометей бүкіл құдайларды алдап кетеді, нәтежесінде олар адамдардың өмірін қиындатып жібереді. Зевс тіпті адамдардан отты да жасырып қойғысы келеді, бірақ Промстей оны тауып алып, жерге алып келеді. Бірақ Зевс онымен қа-оймай адамдарға Пандараны жібереді. Ол қолына бүкіл адам баласына биесім қайғының тамырын ұстатады. Гандар болса құдайлардың қарсылығына қарамастан оның қақпағын ашып жіберіп, бүкіл қайғы жер бетіне таралып үшып кетеді. Шошып кеткен Пандора тамырдың қақпағын жауып жібергенде ішінен жалғыз үміт ғана қалады. Яғни ол тек адам баласын қиялдау сапасын ғана іске асыруына мүмкіндік береді. Адамдардың бес ұрпағы туралы; өзге бір мифте адамдар мен құдайлардың жалпы алғашқы белгілі ойлары туралы айтылады. Бес ұрпақ біртіндеп бір- бірін алмастырып отырады. Мысалы: ешқандай қиыншылық пен тапшылықты және де қатаюды бейлемейтін алтын ұрпақтарын өте тәкәппар, тіпті құдайларды месінбейтіндіктен Зевс жойып жіберген күмістердің ұрпағы келеді. Мыстың ұрпағы әскери боды”олардың өз қолдарының күші өздеріне өлім әкелді” Батырлардың төртінші ұрпағы өз өлімдерін Фав пен Троя қабырғаларында кездестірдін Эразм өзін темір ұрпақтарына жатқызады. Олар; “күні – түні еңбек пен қиындықтан дабыл таппайтындар ”- дейді. Еңбек ауыр да, қашып құтылмас Зевстің адамдарға жіберге жазасы деп білді.

Ақынды толғандырған жалпы тақырыптар тәжірбиелік яғнм қалайша әділ әрі бақытты өмір сүруге болады деген кеңестермен алмастырылады. Онда уаыл шарушылығына ыңғайлы уақыт, кезең, жүзуге арналған ау райы көрсетілген. Тәжірбиелік кеңестер мен үгіттеулер арасында поэжманы аяқтайтын нанымдар кездеседі. Оның соңы “Күндер”- яғни бақытты немесе бақытсыз күндерді көрсететін күнтізбе бар. Ол туралы былай делінге: “Күн- бірде өгей шеше сияқты, бірде- адамның анасы сияқты”

Эразм пен Гомердің поэзиясы бір – біріне өте жақын, бірақ дидактикалық бағытта болғандықтан Эразм туындыларында Геомерліктердің жарқын метафорлары мен теңеу, эпитеттеркөп кездеспейді. Поэманың композициясы өзіндік ерекшелігімен ерекшеленеді: кейбір жекелеген бөлімдері бір- бірінен бөлек- бөлек бөлшектелінсе, енді бірі бөлшектелінбей тұтасып, бір- бірімен үндесіп жатады. Ақынның ойларына қазіргі оқырманда ілесе де алмайды, себебі басы мен соңының айрмашылығын және олардың бір- бірімен қай жерде үндесіп кететінін айыру қиын. Эразмтің поэмалыраы Н-Гемерлік поэмаларымен ұқсас, дауыстап оқуға негізделген; Осыдан өлеңнің дыбыстың үндесуі, көптеген қиын есімдіктердің ырғақты үйлесімі, өлеңнің ішкі құрлысының аллитерациясы мен рифмдары шығады.

Тексеру сұрақтары:

Эразм көптеген дидактикалық шығармалардың авторы болып есептелген. Зерттеушілер оны неліктен «Ақымақтыққа мадақ» деген поэманың талассыз авторы деп есептейді?

Эразм пен Гомердің поэзиясы бір – біріне өте жақын, бірақ дидактикалық бағытта болғандықтан Эразм туындыларында Геомерліктердің жарқын метафорлары мен теңеу, эпитеттер көп кездеспейді. Дәлелдеңіз.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№12 Дәріс. Тақырыбы: Рабле шығармашылығы.

Қарастырылатын сұрақтар:

1.Өмірі мен шығармашылығы.

2. Роман «Гаргантюа мен Пантагрюэль».

Дәріс мақсаты: Француз гуманизмінің көрнекті өкілдерінің бірі-Франсуа Рабле шығармашылығымен таныстырыу.

Дәріс мазмұны:

Француз гуманизмінің көрнекті өкілдерінің бірі-Франсуа Рабле. Ол Лион аймағында шаруа күйлі және өңдеуші жанұясында дүниеге келген. Жас шағында монастырға оқуға түсіп, құдай жолын дәріптеген еңбектердің орнына ежелгі жазбалар оқиды.

Монастырды тастағаннан соң ол медицинаға бет бұрып, 1532 ж. Лион госпиталінің дәрігері қызметін атқарды. Рабле париж епискот, кейін Жан де белл кординалымен болып 2 рет Римге сапар шекті. Онда Рим көне еңбектерін және шыығыс дәрілік өсімдіктерін зерттеулерді оқыды. Бұдан кейін Рабле 2 жыл Францияда қызмет етті. Оңтүстік Францияны дәрігер есебінде тәжірибе жинақтап медицина докторы дәрежесіне ие болды. 1553ж. Парижде дүние салды. Раблеге әлемдік атақ алып келген туыындысы- « Таргантюа мен Пантагрюэль». Мұнда ол өмірде болмаған әзілге толы оқиғаларды суреттей отырып, ол ортағасырлық қағидалар мен дәстүрлерді алады, оларға жаңа гуманистік мәдениетті қарсы қояды.

Рабле романының жазылуна 1532 ж. мұнда халықтық кітап «Ұлы және алып дәу адам Таргантю туралы ұлы және баға жетпес хрошинаның» шығуы түрті болды. Ортағасырлық романдар тапқыр экуаланған кітаптың сұранысқа ие болды. Раблеге бұл форманы күрделі мазмұнда беруге жүмсауға итермеледі. 1532 ж. осы кітаптың жалғасы ретінде ол «Длисодтар королі, алып Таргантюаның ұлы данқы Партагрюэлльдің қауіпті де қорқыынышты іс әрекеттері мен ерліктері» аттаы кітапты жарыққа шығарды. Бұл туындыны Альфрибос Назы деген нақты атпен жариялап, өз негізінде бүл шығарма бірнеше мәрте босылып, тіпті көшірмелері де жасалынды.

Өз ойының жетістікке жеткізген соң, 1534 ж. Рабле сол атпен «Пантагрюэльдің әкесі ұлы Таргантюаның өте қорқынышты өмірі туралы хикая» деген атпеноқиғаның басын жариялады. Фантастика ұлғайтылған, әсерленгенреалистік бейнелерге орын беріп, терең мағынаны жеңіл әзіл жасырып тұр.Тангантюаны тәрбиелеу тарихи ескі схоластикалық және жаңа гуманистік әдістер айырмашылықтарды ашып көрсетеді.Ұрланған қоңырауды Тангантюадан өтініп сұрап тұрған могистр Иаютус де Брегмордо сөзі- бес ритоникасын күлкі ету.

«Қайырымды Пантагрюэльдің ерлік істері туралы 3 кітап үзілістен кейін 1546 ж. автордың шын атымен берген Үшінші кітаптығы» қажеттілікке байланысты. 1512 ж. алғаш 2 кітап қайта басылды, ол сорболистерге қарсы айыпты, кальвинизмге деген мүсіншілікте жеңілдетілген, басылым Париждің құдай сөзі факультетінің қарсылығына тап болды.

Ортағасырлыық- халықтық бастауға Рабленің көркемдік техникасының көптеген бейнелеріне тән «Таргантюа және Пантагрюэль», «Түлкі туралы роман », «Раушан туралы роман», «Ұлы мұрасы» атты туыындыларға үндес. Ортағасырлық- халықтық романда толықтырылды. Алайда бұл сәттер Рабледе жаңа мән мен қолданысқа ие. Оның баяндалуының хаотикалық түрі. Бұл тақырыпты ІІІ-V кітаптар- Помургты мәселе бойынша кеңесшілерменжәне белгісіз теңіздермен аралдарға сапар шегу де тән. Мұнда Ренессансуа тән әлемнің шексіздігі және онда жасырынған күштер мен мүмкіндіктер көрінісі.

Ребле тілі- қайталауларға, халықтық мақал мен мәтелдерге толы. Алайда бұл байқаулармен қоса, Рабле стилінде сөйлеу мәдениеті, барлық граматикалық құралдарды қолдану, оған түрлі ғылыми және техникалық терминдерді, латын, грек сөздерін қосу да тән келеді. Рабле халықтық мұраны алтынмен ұштастырып, әдемі де шұрайлы жасай білу еркіндігімен ерекшеленеді.

Рабле романдағы гретестік- комикалық бағыт бірнеше қызметті атқарды. Оқырманды қызықтырып, оны таңдандыруы және роман негізіндегі терең де күрделі мағынаны түсінуді жеңілдету міндетін атқарса, екіншіден ол осы ойда жасырып, олардың берілуін жеңілдете отырып, цеизура шабуылына қалқан болады.

Рабле өз заманын жазған 20 жылда оның көзқарасы және бағасы Францияның саяси және саналы өміріндегі өзгерістерге тәуелді болды. Ммұнан романдағы тұтастығының жоқтығын түсіндіруге болады. Алайда ой эволюциясына қарамастан, Рабле өзінің негізгі роман бойында берік ұстанып қалды. Ол- белсенді, күрескер натура. Оның қаламы оның қаруы. Ол былай дейді:“Істі тек көзін ғана пайдаланып орындайтындарға аз, және олар жалқаулар секілді өз күшін сақтайды, жан – жағымен қарап аһли- ухлейһ„ Өзіне дейіегі ер азаматтардың ішіне оның –Демосфен, Аристофан, Эпиктет.

Рабле романында 3 бейне бөлініп көрсетіледі. Оның біріншісі- мейірімді корольдің 3 нұсқалы көрінісі Тралузы, Таргантюа, Пантагрюәль. Мұнда Рабле өзінің утопиялық мейірімді және ақылды бейлеушінің идиясын көрсетге талпынған. Бұл Грамцузынің ел шетіне Пикрохол әскерімен басып кіргенде, баласына жазған хатынан көрінеді:“Мен өртеуді емес, шабуылдауды емес, қорғануда баяаулап алуды емес, өз халқымды туған жерімді қорғап қалуды мақсат туындаған.” Ол данқ туралы емес өз халқының жағдайы жайында ойланады . Бұл бейне- дәуір шығарған абсолюттік монорхиялық типті танытады. Рабленің корольдері мемлекеттік билікті өздері иемденіп, одан ақсүйек бағыстырды. Алайда олардың ерекшелігі халықты басқармай, олардың өздеріне дамуға, өмір сүруге еркіндік беруінде.

Бүкіл романда табиғаттың иелігіне адамның жақсылығына деген сенім үн қатып тұр. Барлық табиғат қызығушылық заңды, алайда оны зорласа, онда ол тек саналы және моральды әрекеттерге әкелді. Рабле « Адамдар еркін, қайырымды және тәрбиелі, табиғатымен жақсылық жасауға, жамандыққа жаны қас » деп түсіндірді.

Рабле құдай сөзін сөйлеушілергежаны қас. Ол монахторды маймылдармен салыстырады. Олар «бар жерді бүлдіреді, кеселдік келтіруі, күлкі мен тепкі көреді.»

Жан аға- дінсіз монах. Ол рясаны шешіп тастап, баққа енген пакрехол әсерін крео соқты. Жан- алып күш иесі, ішіп жеуді жалпы сүйетін жабайылау, алайда әрқашан мейірімді халық құятының көрінісі.

Рабле халықты әсерлеп көрсетпейді. Жан қарапайым адам. Ол жабайылау .Оның талғамы примитивті Панургтің ойлау деңгейіне жету ол үшін арман алайда Рабле оның бойынан әрі дамудың мүмкіндігін алады. Бақтағы ерлігінен соң ол Пентагрюэльдің айнымас сенімі. Жан-халықтың мемлекеттің сенімі.

Рабле- сөз саптаудың, суреттеудің, тірі диологтын, портреттеудің ұлы шебері. Ол француз тілінің дамуына көп үлес қосқан тұлға. Гуманист ретінде Рабле оған көп көлемде элеметтерді қосты. Француз тілін турелдік тіркестер, халық диологымен, нақыл сөздермен байытты.



Тексеру сұрақтары:

Раблеге әлемдік атақ алып келген туыындысы- «Таргантюа мен Пантагрюэль». Мұнда ол өмірде болмаған әзілге толы оқиғаларды қалай суреттейді? Ол ортағасырлық қағидалар мен дәстүрлерді, жаңа гуманистік мәдениетті қалайша баяндайды?

Рабле - сөз саптаудың, суреттеудің, тірі диалогтың, портреттеудің ұлы шебері.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№13 Дәріс. Тақырыбы: Шекспир.

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Англиядағы гуманизм дамуы.

2. Уильям Шекспир шығармашылығы.

Дәріс мақсаты: Ағылшын Ренессансының алыбы, ағылшын халқының ұлы драматургы – Вильям Шекспир тұлғасын таныту.

Дәріс мазмұны:

Англиядағы гуманизм дамуы. Жалпы шолу. ХІҮ ғасырдағы Англияның саяси және әлеуметтік өмірі. Джеффри Чосер (1340-1400). “Кентербери әңгімелері”. Томас Линакр, Томас Мор, Френсис Бэкон. Уильям Шекспир шығармашылығы. Шекспир өмір сүрген кезең. Алғашқы шығармалары. “Венера мен Адонис”, “Жазғы түндегі түс”, “Венециандық көпес”, “Жоқтан шыққан дабыра”, “Он екінші түн” және т.б. Англияда гуманистік идеялардың орталығы – Оксфорд университетінде өз заманының алдыңғы қатарлы ғалымдары – Гросин, Линанр, Конет және т.б. жемісті еңбек етті. Әлеуметтік философия саласындағы гуманистік қағидалардың дамуы «Утопияның» авторы. Томас Мордың есімімен тығыз байланысты. ХҮІ ғ. бірінші жартысында көркем әлебиет саласында драматургия алдыңғы орынға шықты. «Қаңғыбастар» ретінде қатаң жазалану қаупіне қарамастан елде актерлердің «Қыдырма» топтары көбейе түсті. Ағылшын Ренессансының алыбы, ағылшын халқының ұлы драматургы – Вильям Шекспир болды. Оның қаламынан шыққан «Гамлет», «Король Лир», «Отелло», «Юлий Цезарь», «Асауға тұсау», «Генрих ҮІ», «Ричард ІІІ» сияқты трагедиялары мен тарихи пьесалары дүниежүзілік даңқ пен құрметке ие болды. Жалпы алғанда, жаңғыру дәуіріндегі театрдың дамуы Шекспирдің есімімен тығыз байланысты.



Тексеру сұрақтары:

Шекспир өмір сүрген кезең. Алғашқы шығармалары.

Жаңғыру дәуіріндегі театрдың дамуы неге Шекспирдің есімімен тығыз байланысты?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№14 Дәріс. Тақырыбы: Сервантес шығармашылығы

Қарастырылатын сұрақтар:

1 Мигелдің жас шағы, білім алуы. Әдебиет пен театрға құштарлығы.

2. «Дон Кихот» - серілер жөнінде жазылған роман.

Дәріс мақсаты: Сервантес шығармашылығы мен өмірі және суреткерлік тұлғасымен таныстыру.

Дәріс мазмұны:

Мигель де Сервантес Сааведра 1547 жылы 9 октябрьде Мадрид қаласына жақын жердегі Алькала-де-Энарес деген бір шағын қалада дүниеге келеді. Оның әкесі дәрігерлікпен күн көрген, әбден кедейленіп біткен бір идальго еді. Мигелдің жас шағынан білім алуына кедейлік кесірін тигізеді.Сөйтсе де оның балалық шағынан әдебиет пен театрға құштарлығы мектепте алған мардымсыз білімін өздігінен дамытуға жетеледі. Ол тіпті кішкене кезінен-ақ ақын, драматург, жазушы болуды армандады. Мигельді Мадрид қаласында оқытқан, адамгершілігі мол ұстазы оның бұл дарының дами түсуіне барынша көмектеседі. Осы кезде жоқшылықтың ащы зардабы Сервантесті еріксіз қызмет іздеуге мәжбүр етті. Әйтсе де ол Испанияда қызметке орналаса алмады. Сондықтан 1569 жылы кардинал Аквавиваның нөкеріндегі жай қызметші болып Италияға, Римге кетеді. Адамгершілігін қорлаған бұл қызметке де көне алмай, папа, Испания королы Филипп 11 және Венеция республикасы түріктерге қарсы жариялаған соғыста соғысып жатқан армияға өз еркімен кіріп, 4 жыл соғысқа қатысады. Ол өзінің қахармандығы арқасында полкте жақсы атаққа ие болса, жалынды рухы мен жайдары мінезі үшін достары арасында да зор құрметке бөленеді. Мигель осы соғыста кеудесінен ауыр жараланып, соның салдарынан сол қолы істен шығады Ол кейінгі кезде «Оң қолымның даңқын асыру үшін сол қолымды құрбан еттім», - деп әзіл айтатын.

Соғыс басылған соң,1575 жылы Сервантес туған еліне қайтпақ болады. Испанияда, Римде және Неапольде болады. Итальян гуманистерінің маңдай алды шығармаларымен танысу арқылы көптеген әдеби жоспарлар құрумен,қайткенде де соны іске асыру ниетімен өз еліне, Мадридке қайтады. Жолда Сервантес отырған кемені маврдың теңіз қарақшылары қолына түсіріп,Алжирға алып кетеді.Сөйтіп, Сервантнс 5 жыл тұтқында жүреді. Өлімге басын байлап,қашуға қаншама рет әрекет жасаса да, ештеңе шықпайды. Ең ақырында 1580 жылы көп құн төлеп босанады да,Испанияға жетеді.Отаны оны көңілсіз қарсы алып, ерлігімен даңқы шыққан мүгедек жауынгерді көшеде қалдырады. Ал Мигельдің әке-шешесі де бұл кезде жартылай қайыршылықта өмір сүретін.

Осы кезде Сервантес әдебиетпен қатты шұғылданады.Бірақ шығармалары ескі әдеби үлгімен жазылғандықтан ылғи сәтсіздікке ұшырайды.Оның өзіне тән дарындылығы шарықтап өспейді,өлеңдері де елеусіз қалады.Ал «Галатея» 1585 атты қойшы өмірінен жазған романы да сәтсіздікке ұшырайды. 20-дан астам драма жазса да,олар сахнаға бір-ақ рет қойылудан ары бармайды.Сөйтіп,Сервантес қайыршылыққа тап болады.1587 жылы ол Мадридтен кетіп,астық және салық жинаушы болып істей жүріп, Испанияның шалғай түкпірінднгі шаруалар мен байлардың және дворяндардың салт-сана,әдет-ғұрпымен танысады.1597 жылы Сервантес қазынаның көп ақшасынан айрылып,сол үшін 1604 жылға дейін дүркін-дүркін түрмеге түсіп,бұрынғыдан жаман қайыршыланады.Сонда да қажымас қайратты Сервантестің рухы бір төмендейді.Ол осы жылдарда 1605 өзінің «Дон Кихотының» бірінші бөлімін жазып шығады.Бұл шығарма оқушы жұртшылыққа ұнайды. Сонымен бірге бұл еңбек дүние жүзі ұлттарының тіліне аударылып,кітап болып шыға бастайды.Сөйтіп,Сервантес данышпандығы бірден білініп, күллі оқушы жұртшылықты өзіне керемет баурап алады.Ол «Дон Кихоттың» екінші бөлімін жазудан басқа 1615,көптеген құнды новеллалар, «Парнасқа саяхат» 1614 деген сықақ поэма, оннан астам күлдіргі шығармалар жазып, ең соңында фантастикалы жаңа романын жазып жүргенде аяқтай алмай, 1616 жылы 23 апрельде Мадрид қаласында қайтыс болады.

1605 жылы Испанияда жұртшылықтың назарын бірден өзіне аударып алған бір кітап шықты.Бұл кітап сол кезде бүкіл ел құмартып оқыған серілер жөніндегі романдарға жазылған өткір әрі қызық сықақ еді.Бұл кітапты жазуда Сервнтес өз алдына «Қисынсыз серілік тарихтарды оқудан жұртшылықты бездіру» ісін міндет етіп қойды. Ол мақсатына автор жетті де «Дон Кихоттан» кейін серілер жөнінде жазылған романдар сәннен шығып қалды да оның орнына сол романдарға жазылған осы сықақ өмір сүріп қала берді.

Сервантес өзінің «Дон Кихотында» өмрір шындығымен санаса алмайтын адамның бейнесін шебер көрсетеді. Қайғылы бейненің серісі – ең жақсы ниетпен рухтанған адам. Ол жәбір – жапа шеккендерді және тепкіде жүргендерді қорғағысы келеді. Дүние жүзіндегі зорлық – зомбылықты, езушілікті жойғысы келеді. Бүкіл дүние жүзіне әділдік пен бостандық орнауын арман етеді.

Дон Кихот осы ұлы идеяны жүзеге асыру жолында асқан жан қиярлық, қаһармандық, ерлік көрсетеді. Ұлы ісі үшін өзін құрбан етуге әзір екендігі жағынан оны еріксіз құрметтейсіз.

Сервантестің «Дон Кихоты» қазақшаға аударылып, 1952 жылы жеке кітап болып шықты.



Тексеру сұрақтары:

Сервантес өзінің «Дон Кихотында» өмір шындығымен санаса алмайтын адамның бейнесін қалай сомдайды?

Бұл кітапты жазуда Сервантес өз алдына «Қисынсыз серілік тарихтарды оқудан жұртшылықты бездіру» ісін міндет етіп қойды. Ол мақсатына автор жете алды ма?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.

№15 Дәріс. Тақырыбы: XVII ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ



Қарастырылатын сұрақтар:

1. Кіріспе. Жалпы шолу. ХҮІІ ғасырдағы тарихи әлеуметтік жағдай.

2. Мәдени және әдеби даму процестері. Кальдерон, т.б. шығармашылығы.

Дәріс мақсаты: Кальдерон шығармашылығы. Өмірі туралы деректер. Комедиялары, пьесалары, аутос және интермедиялар. “Креске табыну”, “Ажалдан соңғы махаббат”. Пьер Корнель. Шығармашылық және өмір жолы. Алғашқы шығармалары: “Мелита”, “Клитандр” т.б. мәліметтер беру.

Дәріс мазмұны:

Мәдени және әдеби даму процестері. Кальдерон шығармашылығы. өмірі туралы деректер. Комедиялары, пьесалары, аутос және интермедиялар. “Креске табыну”, “Ажалдан соңғы махаббат”. Пьер Корнель. Шығармашылық және өмір жолы. Алғашқы шығармалары: “Мелита”, “Клитандр”, “Жесір”, !Сот галереясы”, т.б. “Сид” трагедиясы – Корнель творчествосының биік шыңы. Трагедияның тағдыры. Соңғы трагедиялары: “Гораций”, “Цинна”, “Полиевкт”, Эдип”, “Пертарит”. Жан Расин. өмірбаяны. Тырнақалды шығармалары: “Сена нимфасы”, “Фиваида”, “Александр” трагедиясы. Расиннің театрдан кетуі. Психологиялық дағдарыс. Расиннің эстетикалық көзқарастары. “Андромаха” трагедиясы. “Ифигения Авлидте”, “Британник”, “Баязет” трагедияларының тақырыптары, олар шешетін әлеуметтік мәселелер. Жан Батист Мольер. өмір жолы. Алғашқы комедиясы “Есуас. Мольердің көркемдік көзқарастары. “Мизантроп”, “Дон Жуан”, “Күлкілі әпенділер”, “Күйеулер мектебі”, “Оқымысты әйелдер”, “Тартюф”, “Сараң” және т.б. Классицистік прозаның жарқын өкілдері: Ларошфуко, Лабрюйер. Шығармалары. “Ойлар, немесе моральдік тұжырымдамалар”, “Біздің ғасырымыздың мәнездері мен кейіптері”,. Графиня де Лафайет. “Клевская ханша”, Лафонтен шығармашылығы. “Мысалдар” . Француз барокколық әдебиеті. Жалпы шолу. Барокко - әдеби ағым. Ерекшеліктері. Мадлен Скюдери және оның романы “Артамон, немесе Ұлы Кир”, “Клелия”. Бароко принциптері. “Әйелдер салондары”. Ренессанстық реализм: Теофиль де Вио, Поль Скаррон, Шарль Слорель, Фюретьер, Сирано де Бержерак. Француз театрында 1667 ж. «Андромаха» пьесасы қойылған. Осыдан кейін көпшілік француз театрының жаңа өзгерісін шын жаңа, тың өзгерістерін жүректерімен тұщынды. Бұл Корнель жазған трагедиялардан бөлек, басқаша дүние болды. Барша француз көрермендері сол кезге дейін театр сахнасынан тәуелсіз күшті, өзсезімдерін өздері бағындыра алатын күшті кейіпкерлерді көрсе, енді олар сезімге беріліп, өз-өздерін баса алмайтын, жеңе алмайтын адамдарды көрді. Осылайша тапқырда шешен Корнельдің орнын басатын жаңа поэтикалық дарын пайда болды.

Бұл – Жан Расин еді. Корнель мен Расиннің негізінен жас аралығында 33 жыл айырмашылық бар. Корнель сол уақытта 61 жаста, ал Расин болса – 28 жастағы талант иегері.

Міне, осы уақыттар аралығында қоғам дамудың жаңа фазасына түсіп, әдебиет пен мәдениет біршама алға жылжып елдегі ен өзгерістер адамдардың мәдениетке, өнерге деген оң көзқарастарын тудырды.

Жан Расин 1631 жылы 21 желтоқсанда Ферте-Милонада, провинциялық сот қызметшісінің жанұясында дүниеге келген. Ата-анасынан ерте айырылып, әжесінің қамқорлығында өседі. Әжесі оны Бон қаласындағы колледж сонан соң Порт-Роялдағы Гранж мектебіне оқуға береді. Онда оның ұстаздары янсенистер, яғни діни қауымдастықтың мүшелері болды. Өздерінің діни көзқарастарына берік янсенистер қатал тәрбиесімен Расин санасында терең із қалдырды. Ол мәңгіге арманшыл, діни бағытты ұстанады. Алайда, Расин поэзияға ерте әуестеніп, Софокл мен Еврипидті ол тіпті жатқа білетін. Грек жұртының Теаген мен Хариклея атты атақты романын, ол бірде кездейсоқ оқыды. Осы нәзік те сыршыл махаббат жайлы роман оны романтикалық сезімге бөлеп, таң қалдырады. Ал сол кездегі монахтар қауымы-махаббат туралы жағымсыз кейіпте,ол кітапты жас Расиннен тартып алады. Расин болса, ол кітаптың екінші басылымын да тауып алады. Бірақ оны тағы монахтар тартып алады. Алайда, Расин ол кезде бұл романды жатқа білетін.

1658 жылы қазан айында Расин Гаркур колледжінде оқуын жалғастыру үшін Парижге келеді. Қанша әрекеттенгенмен философия, формальды логика жаттығулары, т.б. ғылыми дәрістер жас ақынды қызықтырмады.

1660 жылы Париж жұртшылығы жас король Людвиг ХIV тойын салтанатты түрде атап өтеді. Осы тойға байланысты Расин «Сена Нимфасы» деген одасын жазады. Барлық жас ақындардай ол да нағыз ақындардың көзқарастарына құлақ түреді. Сол күндері танымал болған, соңынан ұмытылып қалған Шаплен жас ақынның дарынына оң баға беріп, Расин туралы Людовик ХIV-ң министрі Кольберге айтады. Кольбер король атынан ақынға 100 лундер береді. Ал соңынан оған әдебиетші ретінде пенсия тағайындайды. Осылайша Расин француз қауымына ақын болып танылады.

Бір кездегі оны таң қалдырған Теаген мен Хариклая бейнеленеді. Оған тыныштық бермейді. Сөйтіп, ол өзіне ұнаған сюжет бойынша пьеса жазып, оны сол кездері Пам-Рояль театрының директоры Мольерға көрсетеді. Ол қарап шығып, кішкене жарамсыз жерлерін дұрыстауын көрсетеді. Директор Мольер одан нағыз дарынның ұшқынын байқайды. Расин белгілі комедияшының кеңесі бойынша жұмыстанады. 1664 жылы оның «Фивомеда» деген ең бірінші трагедиясы қойылдаы. Бір жылдан кейін Расин «Александр» трагедиясын сахнаға әкеледі. Бұл трагедия бүкіл Парижің зейінін өзіне тартады. Осы сәтте оны француз трагедияның атасы Пьер Корнель де байқайды. Осыдан бастап Расин Академия мүшелері қатарына, сонымен қатар 40 халықтардың бірігуінен құрылған мәдениет қайраткерлерінің құрамына алынады.

Бірде академияның бір отырысында Расиннің сөзін тыңдап, оның соншалықты жай, шашыраңқы сөйлегендіктен, түсіне алмаған минситр Кольбер оған кейбір отырыстарға қатыспауына рұқсат етті. Корнель дүниеден өткен соң, Расин академия отырысында оған бағыттап, жақсы сөздер айтты.

1667 жылы Расин өзінің «Ферда» атты трагедиясын жазады. Бұл драматургтың басына жақсылық әкелмеді. Себебі кардиналдың жақын туысы Мазарини бастаған аристократ тобы Расинді күлкіге қалдыру үшін біршама әрекеттерді істеп бағады. Олар Прадан деген ақынды тауып сол тақырыпқа пьеса жазуға және Расин мен жарысқа түсуге үгіттеп, ақша беріп сатып алады. Тіпті, қойылар пьесаның уақытында да олар біршама орындарды да сатып алып, Прадан пьесасында залға көрермендер толы болады, ал Расинның «Федрасының» сахналануы тұсында ондағы орындар бос қалады. Бұл драматургтың ызасын тудырады. Ол осыған қайғырып, ұзақ уақытқа театрды тастап кетеді. Сөйтіп, өзінің досы Буало сияқты ешқашан пьеса жазбауға өзін көндіріп, тек король тарихшысы қызметімен күн өткізеді.

Бірақ он екі жылдан соң Ментенон ханшайымының сұрауы бойынша Расин Сен-Сир пансионының қыздарына арнап, «Эсфирь» пьесасын 1689 жылы жазады. Пьеса 3 бөлімнен тұрады. Онда бір қызығы, король ханымының сұрауы бойынша, махаббат тақырыбы болмады.

1690 жылы Расин өзінің соңғы «Аталия» пьесасын жазады және осыдан соң театрмен мәңгіге қоштасады. Өмірінің соңғы кезінде де христиан құдайына деген үлкен сеніммен өмірден өтеді.

Енді драматургтың біршама туындыларына көз жүгіртелік: «Андрамаха» трагедиясында драматург өзіне тән жұмсақтықпен сол кездегі әдебиетті, кейіпкерлерді трагедияның кіріспе бөлімінде сынап өтеді. Андрамаха – Гектор мен Андрамаха жайлы миф. Ол көптеген суретшілердің назарын өзіне аудартып, олардың қыл қаламынан әдемі туындылар тудыруға да жетелейді. Осы трагедияда ең болмаса бір батыл, күшті адам бар ма? Пиррді алсақ, ол әйел үшін дүниедегінің бәрін ұмытып, өз ұлтымен де шайқасуға әзір. Ол өзінің осы әрекетін түсінсе де, оған сезімнің қымбаттырақ екені анық байқалады.

Ал Олест болса, өз отанын Гермиона үшін сатып кетеді. Патриоттық сезімнен ада бұл трагедия адамзаттың санасын бұзады: қорғансыз, қарусыз адамдар Орест қолынан ажал құшады. Соңынан өз қылығын түсінсе де, махабаттың сезімі оның жүрегінің әміршісіне айналып, ол одан басқа сезімдерден айырылады. Трагедияға Гермиона да махаббаттан басқа ештеңе білмейді. Ол Пиррге өз сезіміне жауап бермегені үшін оған өлім тілейді. Сол себепті Гермиона өз кегінің ең басты қаруы ретінде Оресті пайдаланады. Ол оның өзіне деген сезімін еш ойламайды. Гермиона осылайша қырсық та қыңыр. Бірақ ол Расиннің қалам тербеуінше: «Бұлқынған сезім теңізіндегі кішкене ғана таяқша».

Ал Андрамаха бәрінен де батыл, ол Отаны үшін құрбан болған күйеуі мен баласына адал. Ол өлімнен де, қорлаудан да қорықпайды. Бірақ трагедия соңында ол баласын құтқару үшін күйеуге шықса да, ол өзіне сезім білдірген Пиррді кешіріп, оның махаббатын бағалап, одан нағыз адамдық қасиеттерді көреді. Ол трагедия сюжеті бойынша Пиррді сүю керек және солай болды да.

Міне «Федра» трагедиясының кіріспесінде Расин театрдың тәрбиелеушілік жағын көрсетті. Трагедия Иппомет пен оның тәрбиешісі Тера арасындағы әңгімеден басталады. Олардың әңгімесінен біз Ферданың өзінің өгей баласын жек көріп, оның басқан әр қадамын, бақылап жүргенін көреміз. Алайда, трагедия құрылымы бойынша Федра Иппометті сүйеді, оған ғашық болады. Өз қылығы үшін ұялады. Бірақ ештеңе істей алмайды. Ол үшін Ипполит қымбат адам. Оның бейнесі көз алдынан кетпейді. Сол себепті Федра құдайлардан көмек сұрап, оларға жалбарынады. Ипполитті ұмыту үшін, ол оның Трезенаға кетуіне қол жеткізеді. Ипполит кеткен соң, оның күндері зырғып, жайлы өтеді. Ол Ипполитті ұмыта бастады. Федра: «Маған өмір қымбат емес, жүрек бұлқынысы қорқынышты. Мен өлімді шақырдым» дейді. Ол Тезей арқылы Трезенаға келеді. Өзімен күресуді қойып, ол Ипполитке бәрін баяндайды. Бірақ осыдан кейін Ипполит пен Федра да бірін-бірі түсіністік деп алданбайды. Федра Ипполит бәрін әжесіне айтады, балалары қорланады деп қорқып күйзелісте жүреді.

Қызметшісі Энона Федраға Ипполитке жала жабуға үгіттейді. Осы үгіт үстінде олардың қасына Ипполит пен Тезей келеді. Ал Федра оларды көрісімен сытылып шығып кетеді. Тезей аң-таң күйде жанындағы Ипполитке қарап, оның тынышсызданғанын байқайды. Ол Федраның құпиясын ашқысы келмейді. Трагедияға осы тұста Ариция бейнесі көрінеді. Ариция Ипполиттің Федраны құтқару үшін қолданар бейнесі. Ол Тезейге Аницияны сүйем дейді. Осы сәтте Федра өзінің бақталасы туралы естіп, қызметшісін Аницияны өлтіруге үгіттейді. Ең соңында Ипполит Нептун жіберген теңіз дәуімен өлтріледі, ал Федра теңізге батып, өз өмірін қияды. Қызметшісі Энона да ажал құшады. Сезімнің сергелдеңіне мойынсұнған трагедия осылай қайғылы аяқталады.

Осы атақты трагедияларынан кейін Расин тағы да көптеген политикалық трагедиялар жазады. Мысалы: «Баязет», «Британник», «Аталия» т.б. Расиннің бұл трагедиялары Пьер Корнель еңбегіне ұқсамайды. Оның политикалық поэзиясы басқа Расин абсалютизмге онша көңіл бөлмейді. Ол деспотизмді қатал сынап айыптайды. Бұл Корнель көзқарасынан әлдеқайда бөлек. Расин француз абсалютизмі жаңа фазаға көшкен тұста өмір сүрді. Корнель кезінде ол Францияның ұлттық бірлігінің күші болса, Расин заманында ұлттық, азаптардың түпнұсқасы болды. Міне осы кездегі билікке қастандық жасап, деспотизм – Жан Расин тақырыптарының политикалық ұстанымы болды.

Мысалы «Британник» трагедиясында Нерон заманы, оның билік етуінің І кезеңі суреттелген. Рим тағына отырған кездегі (54-68 ж) суреттеліп, оның қастандық әрекеттері туралы келтірілген.

«Баязет» трагедиясында да хандық өмір, эгоизм, жамандық әрекеттер ашылған.

Жан Расин өз өмірінде тұлғаны мемлекетке қарсы қойды және өзі тұлға жағына шықты. Ақынға қарсы қастандықтың неше түрлері істеліп, оның дарының тұншықтыру барысында біршама әрекеттер туындағанын жоғарыда атап өттік. Он жыл ішінде (1667-6677 ж) жалынды еңбектерімен классикалық театр мақтанышына айналған ол 8 өте тамаша трагедия жазып, өмірінің орта кезінде ештеңеге зауқы соқпайды. Король ханымы Ментонаның сұрауы бойынша соңғы екі пьесасы барлық құрылысы жағынан оның алғашқы туындыларының қатарына жете алмайды. Бірде епископ Боссюг оның соңғы екі пьесасының қойылымында болып, оларды жақсы бағалайды.

Міне осы тұста өмірден көп нәрсені түйген, қартая бастаған драматургтың қараңғы суретін бізге оның соңғы трагедиясы «Аталия» көрсетеді. Поэтикалық фантазия әлемі де түнек, оның кейіпкерері де түнек. Трагедиямен таныса келе ондағы бейнелерден ақын жанының жақсы күйде болмағандығын көреміз. Трагедияның сюжеті алблиялық мифтан алынған. «Қартайған, құдайдан безінген иерусалимдік ханша Аталия өзінің барлық ұрпақтарын, балаларын, немерелерін өлтіре бастайды. Себебі олар – давид руынан, Аталия болса – Израиль хандары руынан. Олар Иерусалим хандарымен жау деп есептейді. Шіркеу қастандық мекеніне айналған. Аталия қолында өткір жүзді пышақ».

Міне, осы трагедия құрылысы қайғылы, азалы түрде суреттелген,. Ешбір адам Аталиядан құтқарылуы мүмкін емес. Ал осы тұста Иоас атты хан баласы құтқарылып, кекшіл ханшадан тығылып қашады. Ол иерусалим шіркеуінде құпия түрде тәрбиеленеді. «Аталия» трагедиясында екі бағыттағы кейіпкерлер анық танылады. Бірінші топқа – нағыз жауыздар зұлымдықтың бейнесі ретінде Аталия саналады. Сондай жауыз ол өз ұрпағын құртады. Ал екінші жауыз – Маоран. Ол да құдайдан безінген. Себебі ол Иерусалим храмынан өзіне құдай қызметшісінің орнын ала алмайды. Сөйтіп ол алуан түрлі әрекеттерге барады.

Екінші топқа – ешқандай ренжімейтін, дақсыз жүректі мейірімді жандар беріледі. Оған хан баласы Иоас, шіркеу қызметшісі Иудей, оның әйелі Иосовет, балалары Захария мен Сулалифь, жауынгерлер басшысы Абнер жатады. Олардың бәрі де діни, шыншыл, батыл адамдар.

Трагедия соңында Аталия жеңіліске ұшырап, оның орнына хан баласы Иоас Иудей отырады.

Міне, «Аталия» трагедиясындағы қараңғы көріністер ақын өмірінің құсалықпен өткенін көрсетеді. Француз театрында алмас қылыштай жалт етіп, өз әнерімен ойып тұрып өрнек салған Жан Расин туралы орыстың ұлы ақыны А.С.Пушкин: «Расин тамаша шығармалар жазып, Римнің зұлым хандығын суреттеді».

Жан Расин француз театрындағы - өзіндік бейне, өзіндік әлем екені оның туындыларынан көрінеді.

Тексеру сұрақтары:

1.Кальдерон шығармашылығы. Пьер Корнель. Шығармашылық және өмір жолы.

2.Жан Расин өмірбаяны. Ренессанстық реализм: Теофиль де Вио, Поль Скаррон, Шарль Слорель.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№16 Дәріс. Тақырыбы: КЛАССИЦИЗМ

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Жаңа Еуропалық мәдениет жаңа буржуазиялық қарым-қатынастардың негізінде пайда болуы.



2.XVII ғ. ғылыми революция — адамзат баласының өзін қоршаған дүниені танып-білуге деген қүлшынысының жемісі болды.

Дәріс мақсаты: Жаңа мәдениеттің, жаңа идеялар мен ақыл-ойдың қалыптасуына XV—XVI ғ. етек алған халықтық қозғалыстар әсерін айқындау.

Дәріс мазмұны:

Батыс Еуропа елдері үшін XVII ғ. — капитализмнің қалыптасу кезеңі, ал жаңа қоғамдық қарым-қатынастар XV—XVI ғ. Үлы географиялық ашуларға, капиталистік елдердің отаршылдық саясатына тікелей байланысты болды. Капитализм мен буржуазиялық мәдениеттің туындап, қалыптасуы — дүниежүзілік жаңа тарихи кезеңнің беташары болды десек қателеспеген болар едік. Осы орайда белгілі ғалым А.Ф. Лосев былай-деп пайымдайды: «Жаңа Еуропалық мәдениет — өзінің сипаты жағынан — буржуазиялық-капиталистік мәдениет. Мұнда субъект объектіден жоғары тұра-ды, ал адам табиғат патшасы деп жарияланды».

Жаңа мәдениеттің, жаңа идеялар мен ақыл-ойдың қалыптасуына XV—XVI ғ. етек алған халықтық қозғалыстар өз әсерін тигізбей қойған жоқ. Осы тарихи кезенде жаңа үлттық қарым-қатынастар калыптасып, ұлттық мемлекеттер қүрылып, жаңа мәдениеттің дамуына даңғыл жол ашылды. Әрине, буржуазиялық қоғамның алғашқы сатысындағы мәдениетгің капитализмнің одан кейінгі кезеңдеріндегі мәдениеттермен салыстырғанда түбегейлі айырмашылықтары болды. Өйткені XVII ғ. қазіргі адам-зат баласының алдында туындап отырған түбегейлі мәселелер (дүниежүзілік соғыс, ғылыми-техникалық прогрестің зардаптары, табиғат байлықтарын ысырапсыз пайдалану және т.б.) ол кезеңде туындамаған болатын. Бірақ, осы жағдайларға қарамас-тан, XVII гасырда да қырғи-қабақ соғыстар мен қақтығыстар, зорлық-зомбылық пен қантөгістер бір сәтке толастамай, аштық пен эпидемия - халықты қайғы-касіреттерге ұшыратты. Осы сияқты ғасыр тудырған қатыгездіктер мен қиындықтарға кара-мастан адамзат баласы тығырықтан шығудың, қоғамды қайта қүрудың, өмірді нәрлендірудің жолдарын қарастырды.

Бұл дәуірде Ренессанс мәдениетінің тамаша дәстүрлері қайтадан жаңғырды, жаңа заман тудырған тарихи-мәдени жағдайларға байланысты жаңа сипатқа, жаңа мазмүнға ие болды. Еылымның дамуына еркіндіктің берілуі қоғамдық сананы жаңа сатыға көтерді. Қоғамдық өмірдің барлық салаларында жетекші орынға ие бола бастаған ғылым — адамдардың нәсіліне, үлтына, табына қарамастан халықтың рухани дүниесін байытуда ай-тарлықтай рөл атқарды. Мемлекет тарапынан жасалынған үлкен қамқорлықтың арқасында XVII ғ. ғылыми революция-ның даму қарқыны өте жоғары болды. Еылыми революция ма-тематика және механика саласында басталды да, басқа ғылым салаларындағы ғылыми жаңалықтармен жалғасты.

XVII ғ. ғылыми революция — адамзат баласының өзін қоршаған дүниені танып-білуге деген қүлшынысының жемісі болды. Еылымның қарышты қадаммен алға басуы жөне оның қоғам-дық өмірдің барлық саласына біртіндеп кіре бастауы рацио-нализмнің қалыптасу процесін аяқтауға мүмкіндік берді. Раци-онализм жаңа заман адамының өмірі мен бет-бейнесін жан-жақты айқындай отырып, халық санасынан еркін орын алды. Рацио-нализм қоғамдағы орын алған тарихи жағдайларды ескере оты-рып, христиан дінінің католиктік тармағымен, оның дүниені қүдайдың жаратқандыгы туралы ілімімен де санасып отырды.

Олай болса, жаңа еуропалық сана мен буржуазиялық мәдениет таза атеистік сипатта болмағандығын аңғарамыз. Христиан діні мен шіркеулер Реформацияға (XVI ғ.) дейін де, Реформациядан кейін де өз беделін жойган жоқ, қайта олардың қоғам-дық, саяси және рухани өмірдегі рөлі бұрынгыдан артпаса, мүлде кеміген жоқ, қайта христиан діні өз өрісін бұрынғыдан да кеңейтіп азаматтық, мемлекеттік емір салаларына кеңінен ара-ласты. XVII ғ. Еуропа — жаңа емір жолына түскен жас Еуропа болатын. Бұл жол — өткен ғасырлардың бай тәжірибесін ой елегінен өткізіп сарапқа салу жолы болды. Бұл тарихи жолда орта ғасырлар кезеңіндегі мәдени қүндылықтарды ғана емес, жалпы адамзат баласының сонау көне заманнан бергі жинақта-ған рухани байлығын игерумен қатар, сол бір баға жетпес мәде-ни дәстүрлерді жаңа заман талабына сай қайта жаңғырту сияқты игі мақсаттар жүзеге асырылды. Кене заман мен жаңа за-манның арасында қаншама уақыт өтсе де олардың өзара сабақ-тастығы өмірлік сипат алды. Ойымыз дәлелді болу үшін, ғы-лым саласындағы әр заман өкілдерінің бізді қоршаған дүние жайындағы ой-толғамдарын қарастырып көрейікші. Шындығында да, жаңа заманның философы, әрі математигі Лейбниц (1646—1710 ж.) пен көне дәуірдің философы, әрі математигі Пифагордың (б.з.б. VI ғ.) дүниеге қатысты гылыми көзқарастарының бірдей болып шығуын қалай түсіндіруге болады? Екі ғұлама да әлемді өзара тығыз байланыстағы біртұтас организм деп қарастырады. Лейбництің философиясында «айқындалған үндестік» теориясы басты орын алады. Бұл теория — діни-теологиялық, гуманистік және эстетикалық мазмұнға бай жан-жақ-ты теория болып саналды. «Айқындалған үндестік» теориясын — замана талабы, қоғамдық сана-сезім және халықтық түсінік түрғысынан қарастыратын;болсақ; бүл-қүдайтағаланың дана-лығына шексіз сенім болса, ал рухани түрғыдан қарастырсақ, бүл — өнер атаулыны (мысалы, Бахтың музыкасын немесе клас-сицизм стиліндегі өнер туындыларын және т.б.) бүкіл жан-дү-ниеңмен қабылдау болып табылады.

Жаңа заманда еуропалықтардың күш-жігері табиғатты мең-геруге жүмсалды, сондықтан да болар XVII ғ. ғалымдарының басты назары табиғат құбылыстарын ғылыми тұргыдан зерттеу-ге бағытталды. Сонымен қатар XVI—XVII ғ. қалыптасқан ұлттық, мемлекеттік, экономикалық және саяси қарым-қатынастардың негізінде философиялық, әлеуметтік және саяси-қүқықтық тео-риялар өмірге келді. Олардың авторлары ғасыр ойшылдары: Гоббс, Локк, Спиноза, Гуго, Гроций және т.б. болды.

Тексеру сұрақтары:

1.Жаңа мәдениеттің дамуына даңғыл жол қалай ашылды? Буржуазиялық қоғамның алғашқы сатысындағы мәдениетгің капитализмнің одан кейінгі кезеңдеріндегі мәдениеттермен салыстырғанда түбегейлі айырмашылықтары неде болды?

2.Ғасыр ойшылдары: Гоббс, Локк, Спиноза, Гуго, Гроций және т.б. еңбектерінің маңыздылығы неде деп ойлайсыңдар?



Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№17 Дәріс. Тақырыбы: ХҮІІ ғасырдағы ИСПАНИЯ ӘДЕБИЕТІ

Қарастырылатын сұрақтар:

1.XVII ғасырда Батыс Европа елдерінің арасындағы Испанияның жағдайы.

2.Испан философы әрі жазушысы Франсиско Санчес (1550-1632), Бальтасар Тишан (1601-1658) шығармашылықтары.

Дәріс мақсаты: Испанияның Қайта өрлеу дәуіріндегі ең жарқын тұстарын айқындау.

Дәріс мазмұны:

Испанияда басқа елдерге қарағанда инквизиция стихиялы түрде өршіді. XVI, XVII, XVIII ғасырларда инквизицияның қатерлі алауында отыз мыңнан астам адам өртенсе, үш жүз мыңдай адам қапас түрмеде көз жұмған. Испан католик шіркеуі Рим папасының саясаты үшін де европалық католицизмнің де ең сенімді күзетшісіндей болған еді.

XVІІ ғасырда корольдік биліктің ұйғарымымен кастильдік пен арагондық қалаларды біріктірді. Осыған байланысты ірі феодалдарды өздігінен әскери жорықтарды жүргізуді, теңге шығаруды көздеді. Сонымен қатар өздігінен қамалдар құрып, бөлек мемлекет құруына да кедергі жасады. Осымен ғана Испаниядағы абсолютизмнің рөлі аяқталады.

Англия мен Францияның корольдік биліктерінің меркатилизм (сауда мен өндірістің өркендеуі) саясатын жүргізу арқылы елдің экономикалық өсуіне әсер етті.

Американдық отар елдерінің өзендей ағып жатқан алтыны Испанияға құдайдың берген сыйындай болды. Барлығын да алтынға, шет елден алуға болатын. Шеттен келген өнімдерді шеттен алып, алтындар өзге елге кетті. Ал ішкі өндіріс сол күйінде тоқтауда. Алтын бітіп, құлдырағанда өз ресурстарына көңіл аударғанда елдің шаруашылығы құлап, құлдырағанын көреді.

1588 жылы Англия жағалауында Испан флотының қирауы елдің әскери қуаттылығын төмендетті. Сол кездері испан отар елдерінде дүмпулер өріс алды, сәтсіздікке ұшырады. Елдің картасынан көптеген елді мекендердің аты жойылды. Жаңа Кастилия мен Тонедо провинцияларында 200-ге де жетпейтін, ескі Кастилияда 300-дей елді мекен қалды. XVI-XVII ғасырлар аралығында Испания халқы екі миллионға азайды, өндіріс қысқарды. Севельеда 20 есе, Тонедода 10 тоқу станоктары ғана қалды.

Испания үшін абсолютизм жемісті болмады. Экономикалық жағынан да, саяси жағынан да елдің бірігуіне жағдай туғызған жоқ. Соның салдарынан Испанияда халық көтерілістері мен толқулар жиі болып тұрды. Сондай қозғалыстың бірін испан драматургы Лопе де Вега «Фуэнте Овехуна» деген пьесасында әдемі суреттейді.

XVIІ ғасырда «мористер көтерілісі» кең ауқымды орын алды. Бұл тарихи жағдай «Өлімнен кейінгі махаббат» пьесасында көрініс табады.



  • XVII ғасырда Батыс Европа елдерінің арасында Испанияның жағдайы төменгі деңгейде болды. Соңғы Габсбургтор, ФилиппІІ (1595-1621), ФилиппІV (1921-1665), КарлІІ (1665-1700) елдегі корольдік биліктің атын ғана ұстай білді. Алайда, шынына келгенде испан корольдері билікті жүргізе алмады.

Елдегі ауыр жағдайға қарамастан Ренессанстың гуманистері Пиреней бұғазына да келіп жетті. Адамзаттың ұлына айналған Испанияның екі азаматы-Мигель де Сервантес пен Лопе де Вега- Қайта өрлеудің соңғы титандары өздерімен бірге гуманизмді, халықтың арманын ала келді.

Испан философы әрі жазушысы Франсиско Санчес (1550-1632) Бэконның замандасы, Ренессанс дәстүрін жалғастырушы, схоластикаға қарсы тұрушы. Ол өзінің замандастарына өмірді танудың ойларын беруден гөрі, бір нәрсені білуге талаптанады. Оның кітабы «О том, что познания нет» (1581) деп аталады. Бұл кітап XVII мыңжылдықта Испания писсимистері мен агностикасының библиясына айналды.

Бальтасар Тишан (1601-1658) өзінің ғасырын келемеждеп суреттейді. Оның философиясында адамның күшіне, оның жердегі бір нәрсені өзгертеді дегеніне көрініс табады. XVII мыңжылдықта Испанияның мистикалық, пессимистикалық философиялық ойы Кальдерон драматургиясында анық көрінеді. Сол дәуірде Испанияның көркем әдебиеті біртіндеп дами бастады. Испанияға Ренессанс кешігіп келді. Италия мен Францияда Қайта өрлеу дәуірінің ең жарқын тұстары өтіп кеткенде, Испанияда керісінше, жаңадан өркендеді.

Тексеру сұрақтары:

1.Испания үшін абсолютизм жемісті болды ма? Экономикалық жағынан, саяси жағынан толқыған испан елінің тұрмысын драматург Лопе де Вега «Фуэнте Овехуна» деген пьесасында қалайша суреттейді?

2.Испанияның мистикалық, пессимистикалық философиялық ойы Кальдерон драматургиясында қалай көрінеді?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№18 Дәріс. Тақырыбы: ХҮІІ ғасырдағы ФРАНЦИЯ ӘДЕБИЕТІ

Қарастырылатын сұрақтар:

1. XVII ғасырда Франциядағы жазушы – афористер өкілдері, олардың шығармалары.

2. Афоризм жанрының шебері аристократ Ларошфуко (1613-1689).,т.б.

Дәріс мақсаты: Афоризм жанры үлкен шеберлікті талап етеді. Ондағы әр сөз алтындай құнды. Нақтылық – афоризм жанрының ең басты ерекшелігі екендігін таныту.

Дәріс мазмұны:

Францияда классицизм бағыты негізінен драматургияда және прозада эстетикиалық норманың қатаңдығының нәтижесінде кеңнен көрініс тапты. Сонымен бірге бұл бағыт жаңа өзіндік ерекшелігі бар жаңа жанрды дүниеге әкелді. Бұл афоризм жанры. XVII ғасырда Францияда бірнеше жазушы – афористер болды. Біз олардың қызметін қалай түсінеміз. Жазушы – афористер деп біздер не роман, не повесть, не новелла жазбайтын, тек өз идеялары мен өмірлік тәжірибелерінің нәтижесінде түйген ойларын қысқа, мағыналы прозалық миниатюр ретінде жазған жазушыларды айтамыз. Афоризм жанры өз тарихшысы мен әдеби дәріптеушілерін таппаса да, әдебиетке етене еніп, өркендей бастады. Афоризм жанрына классикалық үші үстеуші шебер афорист-жазушылар Ларошфуко. Лабрюйер, Вовенарг, Шамфорлар болды. Бұл жанр туралы алғашқы еңбек, яғни жанр негізі ерте грек жазушысы Теофорасттың «Мінез» («Характер») еңбегінде жатыр. Афоризм жанры үлкен шеберлікті талап етеді. Ондағы әр сөз алтындай құнды. Нақтылық – афоризм жанрының ең басты ерекшелігі.

Афоризм жанрының шебері аристократ Ларошфуко. (1613-1689) болды. Фрондқа қатысушы, жастық шағында жалындап өтіп, әдебиетте өз орны бар Ларошфуко 1665 ж. «Размышления, или Маральные изречений и максимы» деген кітабында әр уақыттағы және әр түрлі халықтардың әмбебап психолгиясын суреттеді. Жазушы «Нағыз адамның» бейнесін жасады. Бірақ ол әділеттілік пен мейірімділікке сенбейді. Тіпті гуманистік қасиеттерге, мейірімділік пен жаны ізгілікке толы деген адамда да мейірімділік, эгоизм, арамдық секілді жаман қасиеттері болатынын, оны адам көрсетпеуге тырысатынын айтады. Мысалдар келтірейік. Жақсы адам өзінің сырлас емес, жай ғана бір адамды аяды делік. Біз «бұл тамаша адамгершілік» деріміз сөзсіз. Ал Ларошфуко «Бұнда мейірімділіктен менмендік басым» деген қанатты сөзін айтады. («Здесь больше гордости, чем добраты») Жастарға өз өмірлік тәжірибесі арқылы көмектескісі келетін қарттарды Ларошфуко ащы сарказммен түйреп, мына афоризмін айтады: «Қарт ақымақтар қайда да жастардан жаман». Біздер тәрбиелі әйелдерді мадақтаймыз. Ал Ларошфуко: «Әдепті әйелдер жасырын қазына олар қауіпсіз жерде, себебі оларды ешкім іздемейді».

Ларошфуко мұң, айырылу, бақытты кездесу, еркін істерге сенбейді. «Мейірімділік, адамгершіліктен сирек еш нәрсе жоқ, ал мейірімділік әдетте істеуге тиіс нәрселердің атқарылуы немесе әлсіздіктен пайда болады».

Ларошфуконы классицизмнің әдеби тәсілдерімен байланыстыратын басты нәрсе әдеби бейнедегі идеяның жалаңдығы. «Характеры» көркем әдебиет шеберінің көзқарасымен қарайтын болсақ шындық классицизм идеясы.

Мольер «Изреченийдің» жарыққа шыққанынан соң бір жылдан кейін «Мизантроп» комедиясын театрда қояды. Бірде комедияда да Ларошфуко кітабында қойылған қоғамдық сұрақтарға талқылау жасайды. Көркемдік кейіпте абстрактылы түсініктің қабылдануы, идеяның шектік өңделуі – бұл Ларошфуконы классицизмнің көркем әдісімен ең негізгі байланыстырушы. Оның «Мінездері», егер әдеби шеберлік тұрғысынан қарайтын болсақ, оның негізі жалпылау шегіне жететін идеяда.

Ларошфуконың «Изречений» туындысы шыққаннан бір жылдан кейін Мольер театрда өзінің «Мизантроп» комедиясын қойды. Онда ол Ларошфуко кітабындағы сұрақтарды қоғамдық талқылауға салды.

де Лафайет ханымның «Принцесса Клевская» туындысы 1678 жылы Буало, Лафонтен, Расин, Ларошфуо және тағы басқа ХҮІІ ғасырдың ұлы жазушыларының баспашысы Клод Барбен белгісіз автордың «Принцесса Клевская» романын басып шығарды. Француздар сол кездің өзінде романның авторын бұған шейін бірнеше шығармаларын шығарып үлгерген де Лафайет деп таныды.

Графиня де Лафайет (1634-1693) – де Рамбуйе ханымның салона тұрақты келіп тұрушылардың бірі. Оны абсолютизмге деген дворяндық оппозиция ардагерлерінің бірі Ларошфукомен терең достық байланыстырып тұрды. Соның көмегімен романның стилі пайда болды.

ХҮІ ғасырдың да (Вутюр, Маргарита, Наваррская және тағы басқалары), ХҮІІ ғасырдың да (кардинал де Ретц және т.б.) өз мемуарлары бар. Бұл жанрдың артықшылығы бейнелеу құралдарынсыз-ақ дәл суреттей алу ерекшелігінде. Мемуарист-жазушылар риторикалық әсемдеуден қашты, бірақ өздері көрген тарихи тұлғаларды суреттеу дәлдігіне үлкен көңіл бөлді. Олар тарихи анекдоттарды үнемі жазып алып жүрді. де Лафайет ханымның романы мемуарлар жанрынан қаталдық пен шындықты алды.

де Лафайет Расинмен достық қатынаста болды. Бұл достық ортақ әдеби көзқарастардан туындады. Расиннің француз трагедиясына қосқан үлесін де Лафайет ханым романның жетістігі етті.

Расиннің трагедиясы және оның психологиялық портреттері жазушылардың психологиялық шеберлік мектебі болды. де Лафайет ханым бірінші болып драматург жетістігін басқа жанрда – романда қолданды. Оның ашқан жолымен артынша келесі француз әдебиеті жүрді. ХІХ ғасырда Стендаль де Лафайеттің көркем әдеби әдісін Вальтер Скотт әдісіне қарсы қойды.



Тексеру сұрақтары:

1. XVII ғасырда Францияда бірнеше жазушы – афористер болды. Біз олардың қызметін қалай түсінеміз?

2.Мемуарист-жазушылар риторикалық әсемдеуден қашты, бірақ өздері көрген тарихи тұлғаларды суреттеу дәлдігіне үлкен көңіл бөлді. Себебі неде?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№19 Дәріс. Тақырыбы: ХҮІІ ғасырдағы АНГЛИЯ ӘДЕБИЕТІ

Қарастырылатын сұрақтар:

1. ХҮІІ ғасырдың аяғында шығармашылығы ерекше орын алған ағылшын ақыны - Джофри Чосер (1340-1400).

2."Герцогония кітабы" ("Книга герцогони" 1369 ж.), "Даңқ үйі" ("Дом славы"1381ж.), "Құс кеңесі" ("Птичий совет" 1382 ж.), "Троиль және Кризейда" 1385ж. "Мейрімді әйелдер жөнінде кітап"("Книга о добрих женщинах"1387 ж.) шығармаларының тақырыбы мен идеясы.

Дәріс мақсаты: ХҮІІ ғасырдағы Англиия әдебиетінің көрнекті өкілдерімен таныстыру.

Дәріс мазмұны:

XҮІІ ғасырда ағылшындар нормандықтармен, француздармен күрес үнемі болып тұрды. XIVғасырдың орта шенінде ағылшын тілі жазбаша түрде де, ауызекі сөйлеуде де кең өріс алды, ұлттық әдеби тақырып болып қалыптасты. Мемлекеттің орталығы Лондон болған соң тілде Лондондық диалектілер өрбу тапқан. 1362 жылы ағылшын тілі алғаш боп парламентте қолданылды. Парламент, сот үкімі және т.б. мемлекеттік органдар француз тілін емес, ағылшын тілін қолдану керек деп үкім шығарды. Әдебиет осы ғасырда әлі де болса ортағасырлық кейпінде еді, ақсүйектер ортасында сарайда бұрынғыдай куртуаздық әдебиетті құлшына тыңдаған. Француздың қала әдебиеті ағылшын тіліне аударылып, кең таралған. Сол кезде Джон Гауэр (1328-1408) өз шығармасын монастырь оқуы ретінде аллегоризм, дидактика бойынша үш тілде жазады: француз, латын, ағылшын.

Сауда-саттық қарым-қатыңастың нығаюына байланысты Италия дагуманистік идеялардан Англияға келіп жетеді. Келген бойда феодалдық идеямен күреске түседі.

ХҮІІ ғасырдың аяғында шығармашылығы ерекше орын алған ағылшын ақыны - Джофри Чосер (1340-1400). Ақынның шығармашылығында ерте ренессанстың ықпалы бірден сезіледі және Чосер- Петрарка мен Бокачоның замандасы болған. Әйтсе де Чосер ағылшынның ұлы, ортағасырлық ақыны болып қала береді. Оның шығармашылығы өзінің нақты дамуын Шекспир дәуірінде тапты: Реализм жан-жақты өмірді танып білу, дүниетаным адамға деген қарым-қатынас т.б. Чосер ағылшын сөзінің мәнісін жоғары дәрежеге көтеріп, әдеби тілді байыта түсті, қара сөздің қас шебері болды. Оның шеберлігі тұңғиық іспеттес болған. Сондықтан да болар Чосерге еліктеп жазған қаламгерлердің ішінде бірде-біреуі оның шеберлігін игере алмаған. Чосер ата-тегі нормандық Лондондық көпестің жанұясында дүниеге келген. Оның әкесі де, аталары да Италияндық вино сатушылар. Көптеген мәліметтерге қарағанда король сарайында да олардың винолары қолданылған. 1357жылы Эдуард ІІІкороль сарайында Чосер паж қызметін атқарады, ол екі жылдан кейін қару көтеруші ретінде Эдуардпен бірге Француздармен соғысқа қатысады.Тұтқынға түсіп Реймса қаласында қала береді. Кейіннен Чосер Француз корольдігінде қызмет жасап, аристократтық өмірдің мән-жайын толық түсінеді. Француз үлгілері, сән,талғам, мәнер деген жаңа цевелизацияны ұғынады. Срайда жүріп, дипломанттық қызмет- пен италияға сапар шегеді. 1386жылы Англияның парламентіне сайланып, өзінің ашық ойлары үшін Ричард ІІІ-ші оны қызметтен босатады, ақырында Чосер кедейлікте, белшеден батқан қарызбен дүние салады. Чосер шығармашылығы алғашында ағылшын ақсүйектік ортаның аясында болғанмен, кейіннен күрт өзгереді. Басында ағылшын ақсүйектері Чосерге тапсырыс бойынша шығарма жаздыратын, тіпті осы шығарманың өзінде де Чосер жеке өзіне тән үлкен поэтика танытады. Көп жылдар бойы Чосер поэзиясы француз француз стиліндегі куртуоздық әдебиеттің үлгілерімен өрбіді. Олардың басты ерекшелігі жақсы формада, сөз әсемдігіндежәне аса ерекше мәнерінде. Поэзия формас-балладалар, ронделидер,арнаулар.

Чосер поэзиясына әсер еткен,өзінің бозбала шағында ағылшын тіліне аударған "Роза туралы роман". Чосер ортағасырдың латын және француз әдебиетін жақсы меңгеру арқылы Италиян әдебиетімен танысуға мүмкіндік алды. Өзінің шынайы шығармасын, әсіресе көлемді, эпикалық, сатиралық поэмасын аяқсыз қалдырған. Көптеген өңдеуге ұшыраған. Алайда, фрагмент ретінде бұл шығармалар аса құнды деп саналады. Бұлар: "Герцогония кітабы" ("Книга герцогони" 1369 ж.), "Даңқ үйі" ("Дом славы"1381ж.), "Құс кеңесі" ("Птичий совет" 1382 ж.), "Троиль және Кризейда" 1385ж. "Мейрімді әйелдер жөнінде кітап"("Книга о добрих женщинах"1387 ж.) және өмірінің ақырғы он жылы бойғы еңбектенген шығармасы "Кентерберейлік әңгімелер"("Кентерберейские рассказы"). Алғашқы үш шығармасы толықтай жанр жағынан да, образ жағынан да "Роза туралы романға"жақын. І-ші "Герцогония кітабында" Герцогония Бланыштың ерте өлген жұбайын ардақтау туралы. Бұнда (әңгіме) автор ойдан шығарған жұбайдың Чосермен әңгімелесуі. Ричард ІІ-нің Богем принцессасы Аннамен некелесуі жайында. Чосер екі дүркін Италияға сапар шегеді. Ол Тенуада Флоренцияда болып, Петрарка мен Бокачоның гуманистік идеаларымен толық танысады. Кентербердің әңгімесінде пролог ретінде Оксфорд студентінің сөзі арқылы Ф.Петрарка мен Бокачоның идеяларын танытқан. Петрарка мен Бокачоның ықпалы 80-90ж. жазылған "Троиль және Кризейда" шығармасынан анық байқалады. Бұл поэма 8000 өлеңнен тұрады. Салыстырып қарағанда "Филастрато"(Бокачо) шығармасымен үндес. Чосер драматург ақын ретінде танылған, статиканың түрінде кейіпкердің портрет галереясын құрған. Осы негізінде Кентерберлік әңгімелер Бокачоның ....... жинақтардан өзге. Сюжеттік ұқсастықтарға қарамастан (көпестің,теңізшінің әңгімесі, помещик пен студенттің образдары "Диколирон шығармасымен" ұқсастық тапса да жанр жағынан және кейіпкерлердің портреті жағынан өзге. Бұнан біз ортағасырлық сарынды көбірек байқаймыз.

Тексеру сұрақтары:

1. Джофри Чосер (1340-1400) шығармашылығында ерте ренессанстың ықпалы бірден сезіледі және Чосер - Петрарка мен Бокачоның замандасы болған. Әйтсе де Чосер ағылшынның ұлы, ортағасырлық ақыны болып қала береді. Олай болу себебі неде?

2.Петрарка мен Бокачоның ықпалы Чосердің қай шығармасында анық байқалады? Әңгімелеңіз.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№20 Дәріс. Тақырыбы: XVIII ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ.

Қарастырылатын сұрақтар:

1. XVIII ғ. Еуропалық мәдениет — XVII ғ. мәдениетінің заңды жалғасы болумен қатар, өзінің түрі, мазмұны және мәні жағынан ерекше мәдениет.

2. XVIII ғ. бароккомен қатар Батыс Еуропа өнерінде кеңінен тараған стильдердің бірі — рококо болды.

Дәріс мақсаты: Ағартушылық әдебиет өкілдерімен таныстыру.

Дәріс мазмұны:

XVIII ғ. Еуропалық мәдениет — XVII ғ. мәдениетінің заңды жалғасы болумен қатар, өзінің түрі, мазмұны және мәні жағынан ерекше мәдениет. XVII ғ. рационализмнің қалыптасу кезеңі болса, ал XVIII ғ. Ағартушылық ғасырына айналды. Бұл дәуірдің ұлы ағартушы — гуманистері: Вольтер мен Руссо (Фран-ция), Гете мен Шиллер (Германия), Юм (Англия), Ломоносов пен Радищев (Ресей) және т.б. адамзат баласының теңдігін ба-тыл қолдап, құлдық пен деспотизмге қарсы бітіспес күреске шақырды. Қоғамдық сананың жаңа сатыға көтерілуі, протеста-низм идеяларының кеңінен таралуы, жаратылыстану ғылымда-рының қарқынды дамуы, ғылымға бүрын-соңды болып көрме-ген қызығушылықтың пайда болуы және т.б. — осылардың бәрі . де жаңа ғасырға тән белгілер еді. XVIII ғ. құдайға, қогамға, мемлекетке, тіпті адамның өзіне деген көзқарастар өзгеріп, жаңа арнаға түсті.

XVIII ғ. Франция мемлекеті Еуропаның рухани өмірінің негізгі ошағына айналды. Француз халқының философиясында, әдебиетінде, өнерінде және т.б. жаңа леп, соны бағыттар аңгарыла бастады. Осы уақытқа дейін өздерін Францияның қар-сыласымыз деп есептеп келген Испания, Германия, Польша, Ресей, тіпті Англия сияқты өркениетті елдер француз мәдениетін мойындауға мәжбүр болды.

Қоғамдық өмірдің қарама-қайшылықтары шиеленіскен Францияда «ағартушылық идеологиясы» 1789—1793 ж. үлы француз революциясының, ал одан кейін бүкіл Еуропаны жай-лаған реформаторлық қозғалыстың теориялық және рухани алғышарттарына айналды. Шындығын айтсақ, бүгінгі заманның ең өркениетті елдерінің бірі Америка Қүрама Штаттары да «ағартушылық идеяларының» негізінде қалыптасып, іргелі мемлекетке айналды.

Франциядағы саяси революция, АҚШ-тағы тәуелсіздік жо-лындағы күрес және Англиядағы өнеркәсіп төңкерісі Реформация кезеңінен басталып, үзаққа созылған жалпы Еуропалық дамудың тарихи қорытындысын шығарды. Ол қорытынды — қоғамның жаңа түрі — «өнеркәсіп өркениетінің» қалыптасуы болды. Бұл кезеңде феодалдық қоғам мен шаруашылықтың на-туралдық жүйесі ғана емес, сол қоғамға лайықталып қалыптас-қан қоғамдық сана да күйзеліске үшырады. Моральдық кризис қоғамдағы білімді адамдарды да қамтыды. Қоғамда өз орнын таба алмаушылар санының көбеюіне, халықтың қараңғылығы мен сауатсыздығына, халықтың қайыршылығы мен құқықсыз-дығына, қала люпендерінің азғындауына қарсы тұрар күш — мәдениет болды. Ол коғамда жасампаздық пен шығармашылық рөл атқарды. Ал мәдениеттің өркендеп дамуы қоғамдық-саяси және әлеуметтік әзгерістерге тікелей байланысты болды.

Өндіріс саласында, қоғамның базистік құрылымында ма-нуфактурадан күрделі технологияға көшу, шикізаттың жаңа түрлері мен энергия кездерін игеру және т.б. щаралар жүзеге асырылды.

Ғылым саласында, бұрын механика-математңка сияқты ғы-лым салалары үстемдік еткен болса, енді оның қатарына физи-ка, география, биология және т.б. ғылымдар қосылды. Ендігі жерде табиғатта, қоғамда болып жатқан түбегейлі өзгерістер ғалымдар назарынан тыс қалмады. Қоғамдық ғылымдар сала-сында, әсіресе философия ерекше белсенділік танытты. Фи-лософтар қоғамдық өмірге сын көзбен қарап, терең философия-лық пайымдаулар жасады. Олардың сынының негізгі объектісі — қоғамдық (мемлекеттік) қүрылыс және сол құрылыстың идеологиясы — дін болды.

Әлеуметтік қайшылықтар бұрын-соңды болып көрмеген дәрежеде шиеленісіп, таптық қайшылықтар асқынған Франция-да дінді (католиктік) сынау радикалдық, атеистік тұрғыдан жүргізілді. Гольбахтың пікірінше, дін — барып тұрған өтірік пен сандырақ, сондықтан дінді жоймайынша феодалдардың деспотизмінен құтылып, зорлық-зомбылықты жою мүмкін емес. Ағылшын философы Юм мен неміс философы Канттың көзқа-растары мұндай рационализмнен алшақ болғандығына қарамас-тан, олар да феодалдық идеологияны қатал сынға алды. Олар қоғамдық мораль мен адам түлғасы діннен тәуелсіз болу керек деп жариялады.

Революция отаны Францияда да Ағартушылық идеялары біртектес болған жоқ, олар реформизмнен (XVIII ғ. бірінші жар-тысы) бастап, ашық революциялық қимылдарға (XVIII ғ. 60— 80 ж.) дейін нағыз эволюцияны басынан кешірді. Егер ағартушылардың ага буынының өкілдері — Монтескье мен Вольтер конституциялық-монархиялық қүрылыс орныққан көршілес Англияның үлгісімен феодалдық ағымды біртіндеп буржуазия-ландыру идеясын үсынса, феодалдық қүрылысқа жан-тәнімен қарсы келесі ұрпақтың өкілдері — Д. Дидро (1713—1784). К. Гельвеций (1715—1771), П. Гольбах (1723—1789) басқаша көңіл-күйде болды. Олар помещиктік меншік пен сословиелік артықшылықтарды мүлде жойып, деспоттық өкіметті құлатуға шақырды.

XVIII ғ. ортасына қарай Еуропаның ірі мемлекеттерінде король өкіметі феодалдық үстемдікке қарсы күресте «үшінші со-словиены» өзінің одақтасы деп санамады, ал оның есесіне ко-роль өкіметі шіркеумен және дворяндармен ынтымақтастығын одан әрі нығайтып, оларды осы бір тарихи кезеңде өзіне одақ-тас етті. Ескі қоғамның барлық саяси күштері бұрынғы алауыз-дықтарын уақытша болса да үмытып, халық толқуларына кү-ресте бірігіп күш көрсетті. Өз халқына қарсы бітіспес соғыс жа-риялаган абсолютті режимнің тағылық әрекеттері мәдениет сала-сына да ойысты. Қоғамға жат пиғылда жазылды деп танылған еңбектер отқа жагылды, ал ол еңбектердің авторлары түрмеге қамалды. Бірақ еркіндік пен бостандық рухына қарсы небір сұрқия шаралар қолданылса да, ол өз шарасынан төгіліп жат-ты. Өйткені, заманның рухы, оның тынысы мәдениет пен енердің барлық салаларында да кеңінен көрініс тапты. Бах, Гете, Мо-царт, Свифт және т.б. дарын иелері сол бір қилы заманда туын-даған творчестволық шабыт иелері болды. Олар өз замандас-тарымен де, болашақ ұрпақтың өкілдерімен де «Мәңгілік өнер» тілімен тілдесті, олардың шығармаларының халық жүрегінен терең орын тапқаны соншалық, бүл үлы туындыларды өнердегі қалыптасқан «стильдер» қатарына жатқызуға болмайтын сияқты.

Бірақ осы жағдайға қарап XVIII ғ. мәдениеті мен өнерінің өзіндік ерекшеліктері, дәлірек айтқанда өзіне ғана тән көркемдік стильдері мүлде болмаған екен деген үғым туып қалмау керек. Өнер саласында біртектес стильдер (романдық және готикалық стильдер) қалыптасқан өткен тарихи кезеңдерге қарағанда бүл дәуір өнері өзіндік бет-бейнесімен, өзіндік сипатымен ерекшеленді. Жаңа заман стильдері — заман талабынан туған мәдени қажеттілік болып саналады. Солардың бірі — мәдениет саласындағы ескі дәстүрлер (готика) мен демократиялық еркін ойлау идеяларын өзара үштастыра білген өнердегі мүлде жаңа стиль — барокко бағыты болды. Барокко — астарлы, әдептен тыс деген мағына береді. Оның әлеуметтік негізі — абсолютизм дәуірівдегі дворяндық мәдениет. Барокко — халықаралық қүбы-лыс, ол әсіресе Италияда, Испанияда, Францияда, Германияда кең қанат жайды. Осы дәуірдің күрделі қоғамдық шиеленістері барокко өнеріне өз өсерін тигізбей қойған жоқ. Сондықтан да болар, аталған елдердегі қалыптасқан саяси-әлеуметтік жағдай лар адамдардың сана-сезіміне ғана емес, сонымен бірге осы бір өнер саласының қалыптасып дамуына да ерекше ықпал етті. Барокко стилі әсіресе сәулет өнері саласында айқын көрінді, осы стильде зәулім сарайлар мен парк ансамбльдері салынды. Олар тарихи кезеңнің куәгері, еуропа мәдениетінің баға жетпес ескерткішіне айналды. Шындығында да, Ағартушылық дәуірінде парктер мен бақтар — философиялық әңгімелер мен ой-толға-ныстарының негізгі орталықтары болды. Олар — табиғат пен адамның, тіпті адамдардың қарым-қатынастарының өзара үндестік табуына себепкер болатын қасиетті орынға айналды. Парктер мен бау-бақшалар композициясын музейлер мен театр-лар, сурет галереялары мен кітапханалар, ғиб^датханалар және т.б. мәдени ошақтар одан әрі түрлендіре түсті.-

XVIII ғ. бароккомен қатар Батыс Еуропа өнерінде кеңінен тараған стильдердің бірі — рококо болды. Ол сарай зиялылары мәдениетімен тікелей байланыста қалыптасты. Рококо эстетикасының басты ұраны — «Өнер — рахаттану құралы». Бұл ұран сол бір кезеңдегі «ертеңгісін ойламайтын аристократтардың (ақсүйектердің) дүниеге көзқарастарын дөлме-дәл көрсетеді. «Бізден соң не болса да мейлі» деген Людовик ХҮ-нің ұраны да осы дәуірде шыққан.

Бірақ Еуропа халқы болашақтан топан суды немесе селді емес, түбегейлі өзгерістерді, мәдени жаңғыруларды күтті. Ха-лық сенімі бұл орайда ақталды десек қателеспейміз, өйткені ғасырдың бел ортасына қарай Франция, одан кейін бүкіл Еуро-па елдері Ағартушылық идеялары рухының аясында өмір сүрді. Вольтер мен Руссо күрес туларын көтерді. Бірақ бұл екі ақыл-ой алыптарының алдарына қойған мақсаттары мен багдарлама-ларына айтарлықтай айырмашылықтар болды, өйткені олар ескі қоғаңдық құрылысқа қарсы екі орталықтың, әлеуметтік өмірдің шиеленіскен жағдайындағы қарсы полюстің өкілдері болатын. Екі ғүлама да бір уақытта, 1778 жылы қайтыс болды, бірақ тіршілікте бірін-бірі аяусыз сынаумен өтті. Женевалық философтың плебейлік демократизмі Вольтердің жүрегін айнытты, тіпті Руссоны өркениеттің жетістіктері мен рахатынан бас тар-тып, адамның алғашқы табиғи жағдайына көшу қажеттігі жа-йындағы пікір де ешқандай қанағаттандырмады. Ал Руссо бол-са өз тарапынан замандасының қарапайымдылыққа байланыс-ты өркөкіректігін жақтырмады. Бірақ тарихи кезең бұл қарама-қайшылықтарды жуып-шайып жіберді, өйткені олар күні өтіп бара жатқан қоғамдық құрылысты, оның идеологиясын қай тұрғыдан сынаса да, қалай сынаса да — ортақ іс үшін, бір мақ- сат үшін сынады, ортақ мақсат үшін күресті, сондықтан да бүл екі дананың екеуі де Ағартушылық заманының үлылары болып қала береді.

Олай болса, қоғамды қайта қүру жолындағы күрестің бүл аристократиялық және демократиялық жолдары — прогресс жо-лындағы мәдени қозғалыстың екі бағыты десек қателеспейтін шығармыз деп ойлаймыз.

Вольтердің жолы — рухани және әлеуметтік революциялар-ды «жоғарыдан» жасау жолы, бұл жол — Вольтердің ізін қуушылардың романтизм мен еркіндікке үмтылу жолы. 1825 жылы Ресей топырағында болған декабристер қозғалысы да осы идея-лар жолындағы патриоттық күрес болды. Еуропалық және орыс әдебиетінде Чайльд Горольд, Карл Моор, Чацкий мен Дубров-ский сияқты аристократтық толқулар батырларының бейнелерінің тамаша сомдалуы да осы бір ағымның әсерінен болса керек.

Вольтерге қарағанда Руссоның ілімі мен идеяларының тағ-дыры әрі күрделі, әрі ерекше. Олардан француз революциясы-ның бостандық, теңдік, туысқандық жайындағы өмірлік үран-дар туындады. Бірақ, өкінішке орай, бостандық пен теңдікті желеу етіп якобин диктатурасы өз бағдарламасында жаппай қырып-жою теориясын жақтап шықты. Жан Жак Руссо алғаш-қы өнеркәсіп революциясының қарсаңында ғалымдар мен саясатшылар адамзаттың болашағы үшін жауапты екендігін, адамның табиғатты игеруге байланысты іс-әрекеттеріне бақы-лау орнату қажеттігін мәлімдеген болатын. Бірақ, өкінішке орай, бүл мәлімдемелер мүлде ескерілмей, бүл дәуірдегі еуропалық-тардың басқыншылық әрекеттері кездейсоқтық сипатынан ай-рылып, саналы түрде жүзеге асырыла бастады. Мысалы, АҚПІ-тың шығысында Еуропадан қоныс аударғандар жергілікті ха-лықты ата-қонысынан ығыстырып, жаңа жерлерді зорлықпен басып алды. Африка, Азия қүрылықтарының бірқатар мемлекет-тері де жыртқыштықпен тоналды. Британ өкіметі шалғайда ор-наласқан «бесінші континентті» (Австралия) қылмыскерлердің жазаларын өтеу орталығына айналдырды.

Ал Еуропалық мемлекеттердің өз араларындағы әскери қақты-ғыстарға келетін болсақ, мүнда жағдай мүлде басқаша болды. Олар соғыс жағдайында бір-бірін тең деп санады, тіпті шиеленіскен сәттердің өзінде де тиісті келісімдерге келіп отыр-ды (жеңіске жеткен мемлекет түтқындарды қүлға айналдыра ал-мады, соғыс қимылдарына тек арнайы әскерлер ғана қатысты-рылды және т.б.)- Бірақ Франция, Англия, Португалия, Испания сияқты Еуропа мемлекеттері еуропалық емес немесе «христиан-дық дүниеге» жатпайтын елдер үшін ешбір заң да, ешбір норма да есепке алынбады. Олар «түземдіктермен» саудаласып не бол-маса бәтуаға келіп жатудың ешбір қажеттігі жоқ, шама келгенше оларды бағындырып қана қоймай, қырып-жоя беру керек деп са-нады. Бұл қанды саясаттың құрбандығына Үндістан сияқты көпте-ген өркениетті елдердің ұшырағаңдығы тарихтан белгілі.

Орын алған осындай келеңсіз жағдайларға қарамастан, Еуро-падағы «Ағартушылық» дәуірі — дүниежүзілік мәдениет тари-хындағы ең жарқын кезеңдердің бірі болды. Ағартушылық идея-ларының нәтижесінде пайда болған мәдени, өзгерістерді сол дәуірдің адамдарының өздері де мақтаныш етті. Ғасыр ақыны аталған Гетенің өзі де осы бір тарихи кезеңдегі уақиғаларды шаттана жырлады. «Ағартушылық» дәуірі — Еуропаның рухани дамуындағы үлы бетбұрыс кезеңі болды. Ол қоғамдық өмірдің барлық саласына (қоғамдық-саяси, мәдени және т.б.) айтарлық-тай әсерін тигізді. «Утопияның алтын ғасыры» деп аталатын бұл дәуірдің мәдени мұрасы өзінің жан-жақтылығымен, жанрлар мен стильдердің көптігімен, оптимистік сарынымен және адам-заттың ақыл-ойына деген шынайы сенімімен осы уақытқа дейін таң қалдырып келеді.



Тексеру сұрақтары:

1.Феодалдық қүрылысқа жан-тәнімен қарсы келесі ұрпақтың өкілдері — Д. Дидро (1713—1784). К. Гельвеций (1715—1771), П. Гольбах (1723—1789) басқаша көңіл-күйде болды. Олардың помещиктік меншік пен сословиелік артықшылықтарды мүлде жойып, деспоттық өкіметті құлатуға шақырды. Себеебін анықтаңыз.

2.Петрарка мен Бокачоның ықпалы Чосердің қай шығармасында анық байқалады? Әңгімелеңіз.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№21 Дәріс. Тақырыбы: XVIII ҒАСЫРДАҒЫ АҒЫЛШЫН ӘДЕБИЕТІ

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Эфвуэстің хаттары мен ғылыми трактаттары.

2. Джон Лили (1554-1606) романдарының маңызы, посторальдық роман жазушылар Томас Лодж, Роберт Грим, Филипп Сидней шығармашылықтары.

Дәріс мақсаты: XVIII ғасырдағы ағылшын әдебиетінің даму барысымен мәлім ету.

Дәріс мазмұны:

ХVІІІ ғасырда поэзиямен қатар ағылшын романы да әртүрлі формада дамыды. Ағылшында сарай ақсүйектерінің арасында дамыса посторальды романдар болып есептеледі. Кейіннен жалпы көпестерге, өндіріс иелеріне, еңбек адамдарына арналып жазылып жүрді. Ренессанс дәуіріндегі бірінші роман Джон Лилидің “Эвфуэс” романы.

Джон Лили (1554-1606) Оксфард университетінде классикалық білім алған, романист болумен қатар драматургия саласында да қалам терген. “Александр және Компаспа”, “Сафо”, “Фаон”, “Эндимион” пьесалары бар. Сюжеті жағынан біріне-бірі байланысын таппайтын эпизодтар көп кездеседі. Эфвуэстің хаттары көп жағдайда ғылыми трактаттар сияқты. Мысалы, Эфвуэс пен атейстің арасындағы діни сұхбат. Романның қоғамда қызығушылық туғызу себебі стилінде. Осыған байланысты XVIІІ ғасырда эфвуизм стилі пайда болды. Эфвуизм астарында үйіп-төгіліп, риторикалық амал-тәсілді пайдаланған метафора, аллитерация, ассонанс, теңеу, түрлі-түсті ерекше бояу сөздер. Бұл стиль сол кездегі ағылшын қоғамында үлкен жаңалық еді. Сол себепті жаппай бұл стильде сөйлемек әуреге түсті. Француз тілінде сөйлей білмеген ақсүйек қандай болса, эфвуизм стилін қолданбаған ағылшын сондай дәрежеде еді. Шекспир өзінің “Алғашқы жылдар” туындысында жеміссіз махаббат әрекетін суреттеген. Шекспир мұндай мәнерді Армадо образында эфвуизмді карикатура деңгейіне жеткізеді, қатты сынға алады.

Сол секілді роман жазуда ғылыми голландтық, посторальдық роман жазушылар Томас Лодж, Роберт Грим, Филипп Сиднейді атауға болады. Филипп Сидней “Аркадий” романын “Эфвуизм” романымен қатарлас деп әкелген. Бұл роман сарайдың және Грецияның табиғат аясындағы өмірін идилия арқылы суреттейді. Роман сюжеті жағынан авантюралық рольдер қатарына жақын. Лодж небары үш роман жазды. Ең үздігі “Розалинда”. Кейіннен бұл роман Шекспирдің “Бұл сізге қалай ұнайды?” комедиясында жалғасын тапты.

Ағылшын романы негізінен қоғамдағы өндіріс, еңбек, шаруашылық адамдарды суреттеуге бағытталған комедиялар көп жазылды. Ондай шығармалар Томас Дилонның, Томас Нештің шығармасынан табуға болады.

Тексеру сұрақтары:

1. ХVІІІ ғасырда поэзиямен қатар ағылшын романы қандай формада дамыды?

2. Джон Лилидің (1554-1606) “Александр және Компаспа”, “Сафо”, “Фаон”, “Эндимион” пьесалары туралы әңгімелеңдер.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№22 Дәріс. Тақырыбы: ХҮІІІ ҒАСЫРДАҒЫ ФРАНЦУЗ ӘДЕБИЕТІ

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Француз ағартушылығы. Шарль Можтескье (1689-1755). “Пареп хаттары” философиялық роман. “Заңдар өзені” еңбегі – автордың жалпы заң ұғымына көзқарасы. Вольтер (1694-1778)-шығармашылығы. Франсуа – Мари Аруэ –Вольтердің шын аты. Өмір жолы. Еңбектері. Вольтер эстетикасы. “Генриада” поэмасы. Философиялық көзқарастары.

2.Дени Дидро шығармашылығы. Еңбектері. “ Актер туралы парадокс”, “Племянник Рамо”, “Монахиня”, “Жак-фаталист”. Жан Жак Руссо. Шығармалары. Философиялық көзқарастары. “Жаңа Элоиза” романы. “Эмиль” – философиялық роман. “Исповедь”. Бомарше шығармашылығы.

Дәріс мақсаты: XVIII ғасырдағы ағылшын әдебиетінің даму барысымен мәлім ету.

Дәріс мазмұны:

Елдегі тарихи ахуал. Француз ағартушылығы. Шарль Можтескье (1689-1755(. “Пареп хаттары” философиялық роман. “Заңдар өзені” еңбегі – автордың жалпы заң ұғымына к-өзқарасы. Вольтер (1694-1778)-шығармашылығы. Франсуа – Мари Аруэ –Вольтердің шын аты. Өмір жолы. Еңбектері. Вольтер эстетикасы. “Генриада” поэмасы. Философиялық көзқарастары. Дени Дидро шығармашылығы. Еңбектері. “ Актер туралы парадокс”, “Племянник Рамо”, “Монахиня”, “Жак-фаталист”. Жан Жак Руссо. Шығармалары. Философиялық көзқарастары. “Жаңа Элоиза” романы. “Эмиль” – философиялық роман. “Исповедь”. Бомарше шығармашылығы. Комедиялар. “Севиль шаштаразы”, “Фигароның үйленуі”. Ағартушылар және рококо өнері. Француз сентиментализмі. Неміс әдебиеті. Тарихи жағдай. Лессинг және Шиллер шығармашылығы. Гете творчествосы. Эстетикалық, философиялық көзқарастары. Еңбектері. Тарихи жағдай. Жалпы шолу. Француз революциясы. Ағартушылық. Ағартушылар әдебиетінің эстетикалық принциптері. Сентиментализм. Пайда болуы және дамуы.

Ағылшын әдебиеті. Даниель Дефо ”Робинзон Крузо”. Джонатан Свифт “Гуливердің хикаялары”. Ричардсон “Памела” немесе “Кларисса Гарлоу, немесе жас ледидің өмірі”.

ХҮІІІ ғасырдағы ағылшын драмасы. Ағылшын театры. Джозеф Аддисон (1672-1719), Джордан Милло (1693-1739), Ричард Бринсли Шеридан (1751-1816). Стерн (1713-1768) шығармашылығы. “Тристрам Шендидің өмірі мен пікірлері”, “Сентиментальдік саяхат”. Роберт Бернс (1759-1796) шығармашылығы. Өмір жолы. Шығармалары. Жан Жак Руссо Женева қаласында 28 маусым 1712 жылы дүниеге келген. Ата – анасы француздықтар. Руссоның әкесі мамандығы бойынша часовщик болып істейді. Дүниеге болашақ жазушыны әкелу үстінде анасы қайтыс болады. Алғашқы өмірге басқан қадамы сәтсіз аяқталады. Ал 10 жасында Руссоны әкесі тастап, Женева қаласынан қашып кетеді. Ол бірінші шіркеуге латын тілін оқу үшін жіберіледі. Көп қиындықтарға тап болып, өмір тауқыметін көп көреді. 16 жасқа толған Руссо өзінің болашағына сеніп, үлкен таңғажайып, құпиясы көп өмірге қадам жасайды. Кейін бұл қиындықтарының бәрін өзінің “Исповеди” кітабында жазады. Онда Руссо былай дейді: “Мен біреуге тәуелді емеспін, өз өзіме қожамын, маған тек алға сенімділікпен батыл қадам жасау керек. Мен батыл қадам жасай алдым.”Кейін ол шіркеу адамдарын қызықтырмайды. Сосын оны олар шіркеуден 20 франк беріп босатады.

Руссо өзін музыка сабағының мұғалімі етіпте жариялайды. Тіпті музыкалық пьеса да жазады. 1741 жылы Париж қаласына барады. Ол кезде Руссо 29 жаста болады. Өзінің “Галантные музы”, “Нарцисс” атты екі поэмасын жазады. Бірақ та, екеуі де сәтсіз аяқталады.

Көп жылдар өтеді. Ал 1745 жылы ақпан айында Версале қаласында “Принцесса Новарская” опера – балеті өтеді. Соған Вольтер пьеса жазып жүреді. Опера барлық сарайды қызықтыра түседі. Бұл уақытта Жан Жак Руссо Париж қаласында болады. Герцог Ришелье Вольтерге Руссомен бірге жұмыс жасауды ұсынады. Міне, сол себепті Жан Жак Руссо Вольтерден хат алады.Онда былай делінген: “Сіздің бойыңызда екі талант бар. Бұндай қасиет бұрын да, қазір де еш адамның бойынан табыла қойған жоқ. Мен сол үшін де сізді құрметтеймін. Бірақ, маған ең өкініштісі сіздің талантыңыздың бағаланбауы”.

Бұл хатты Жан Жак Руссо құдайының берген сыйындай қуана қарсы алып, құлшына іске кіріседі. Руссо өзінің есімі ендігі жерде Вольтер, Рамо сынды белгілі жандардың қатарында болатынына қуанады. Көптеген ұйқысыз түндер мен күндер пьеса жазуға кетеді.

Руссо да Вольтерге өзінің тамаша жүрек жарды сөздерімен хат жолдайды. Бірақ, бұл тамаша хаттардың соңы сәтсіздікпен аяқталатынын Руссо білген жоқ. Пьеса жазылып, сарайда қойылады. Бірақ онда Руссо есімі аталмайды. Оның кім екенін ешкім білмейді. Руссо үшін бұл үлкен соққы. Алдан үлкен үміт күткен Руссо түңіліп кетіп, корольдік баллдың бағдарламасын жыртып тастайды. Бұл жайттар жайлы да кейін өзінің ”Исповедь” кітабында жазады.Руссоға атақ бес жылдан кейін келеді. Ал философиялық романы “Эмиль” Руссо үшін ең сәтсіз болады.Париждік парламент 9 маусым 1762 жылы кітапты жыртып, оның авторын ұстауға үкім шығарылады. Жазушыға Франциядан да, Женевадан да қашуға тура келеді. Қайда бармасын, қайда болмасын оны ешкім қарсы алмады. Тамыз айында 1762 жылы париждік Хрестофор Бэмон барлық шіркеулерге “Руссо құдай және адам жауы” деген лақап таратады. Шіркеу адамдарын бұл өтірік аяқтарынан тік тұрғызады. Өмірінің соңғы 10 жылын Париж қаласында қайыршылықпен өткізеді. Руссо Вольтермен бір жылда өледі. Ол 1778 жылы 2 шілдеде өмірден өтеді. Руссо сүйегі революция кезінде Париж қаласына әкелінеді. Дидро 1713 жылы Лангр деп аталады ежелгі француздық қалада дүниеге келген.Дидроның әкесі –ұрпақтан –ұрпаққа жалғанып тұратын пышақпен жонып әр түрлі бұйымдар жасаудың шебері қолөнерші еді.Жанұясы ауқатты ,тұрмыс жағдайы жақсы Дидро астананың ең жақсы оқу орындарының бірі Гаркур деп аталатын париждік колледжде білім алады . Колледжде Дени Дидро үлкен қызығушылықпен ежелгі және жаңа тілдерді оқып үйрнеді , ақырында оны философия, қолонер ,өнер туралы білімдер қызықтырады .Әкесі ұлының священник болуын қалайды. Бірақ Дидроның священник болу ойында да жоқ екендігін біліп,оған материалдық көмек беруден бас тартады.1733 жылдан бастап Дидро өзінің әдеби жұмыстарына аз ғана ақша алып сонымен күн көретін интеллегенттер қатарына қосылады.

Дидро көптеген шығармалар жазды, солардың тек бір бөлігі ғана басылымға берілген. 1746 жылы «Философиялық ойлар” атты еңбегі Париж сотының бұйрығымен өртелінеді.Оған себеп ,ол осы еңбегінде християн құдайына сенуден бас тартуға шақырады.Бұл шығармаға қарсы болған Париж парламенті "Философиялық ойлар" туралы, олар Мұнда барлық діндер бір деңгейде қойылған. Оның түпкі мақсаты- бір дінді де қабыдамау деген болатын. 1749 жылы жазылған “Письмо о слепых в назидание зрячим " атты атеистік шығармасы үшін Венгер қамалы деп аталатын түрмеге 100 күнге қамалады,өйткені "Зағиптар туралы көзі ашықтарға хат "шығармасында Дидро дінді жоққа шығаратын нақты-нақты материализм принциптерін атап көрсетеді. 1750жылы Лебретон Дидроны “энциклопедияның” редақторы болуға шақырады.1750 жылы бастап өмірінің соқына дейін Дидро осы жұмыспен шұғылданады.Осы “энциклопедияда” өзінің мыңдаған статьяларын жариялаған.1760жылы Дидро өзінің “Монахиня” деп аталған романын жазады.

1773 жылы Дидро өмірінде ең маңызды оқиға болды ол Екатерина ІІ ұсынысы бойынша Ресейге келеді.Дидро Ресейге келіп оның тілін және әдебиетін меңгеріп өзімен бірге еліне көптеген орысша кітаптарды алып келеді. Францияға оралғаннан соң Дидро 1784 жылы қайтыс болады.



Тексеру сұрақтары:

1.Француз сентиментализмі. Неміс әдебиеті. Тарихи жағдай. Лессинг және Шиллер шығармашылығы. Гете творчествосы. Эстетикалық, философиялық көзқарастары. Еңбектері. Тарихи жағдай. Жалпы шолу.

2.Дидро көптеген шығармалар жазды, солардың тек бір бөлігі ғана басылымға берілген. 1746 жылы «Философиялық ойлар” атты еңбегі Париж сотының бұйрығымен өртелінеді. Оған себеп болған не нәрсе?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№23 Дәріс. Тақырыбы: ХҮІІІ ҒАСЫРДАҒЫ НЕМІС ӘДЕБИЕТІ

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Лессинг драматургиясы.

2.«Дана Натан» - неміс ағартушыларының ішіндегі адамгершілігі мол идеалдардың бірі.

Дәріс мақсаты: ХҮІІІ ғасырдағы неміс әдебиетінің жай-күйімен, даму барысымен таныстыру.

Дәріс мазмұны:

Лессинг Германияда классикалық трагедияға қарсы етіп драма жанрын құрады. Оның бірінші драмасы «Мисс Сара Сампсон» (1755), Дидро пьесасына дейін жарық көрді; француз ағартушысы оған жоғары баға берді. « Герман гениі табиғатқа бет бұрды – бұл ақиқат жолы», - деп жазды Дидро « Мисс Сара Сампсонға» жазған рецензиясында. Пьесаның тақырыбы – жас қыздың азап шегуі, ол моральдық келісімді бұзып, сезімге берілуі. Сара Сампсон махаббат сұрақтарында тек қана жүрекке сену керек дейді. «Мен үшін бұл өмірде тек қана бір нәрсе қымбат - бұл сіздің махабатыныз. Мен сізбен жоғары қауым үшін емес, өзім үшін бірге болғым келеді». Пьесса үлкен табысқа жетті.

1763 – 1767 ж.ж. «Минна фон Барнхельм» деген екінші пьесасын жазды. Комедиядағы оқиға жеті жылдық соғыстан кейінгі оқиға. Онда офицер Тельхейм саксон қызы Миннаны сүйеді. Соғыс аяқталғаннан кейін Тельхейм отставкаға кетеді, бірақ оған басқа біреудің ақшасын қалталап алды деген жалған айып тағылып, ол өз қаражатынан соны төлейді. Материалдық жағдайы төиендеп, аты қараланғаннан кейін, өзінің сүйгеніне қолын ұсына алмайды. Қыз Тельхеймнің дұрыс адам екенің біліп, Тельхейм қызды өз деңгейінде деп санасын деген оймен бүкіл байлығынан айырылғандай болады. Тельхеймнің достары араласып барлығы дұрысталады. Екі ғашық бақытты өмір сүреді.

Пьесада Германияның өмірі, ұлттық мінезі бейнеленеді. «Минна фон Бернхельнен» алты – жеті жылдан соң «Гец фон Берлихинген» және « Вертер» жазылды. « Эмилия Галотти» трагедиясы Лессингтің ең жақсы пьесаларының бірі. Ол 14 жыл бойы жазылды ( 1757 – 1771 ).

Бұл пьесадағы автордың политикалық тенденциясы бірінші қойылымнан – ақ байқалып тұрды.

Гонзаг ханзадаға кеңесшісі келіп, өлім жазасы үкіміне қол қоюын сұрады. « Үлкен қуанышпен. Мында берініз. Тезірек».Таң қалған кеңесшісі бұл өлім жазасына үкім екенің қайталайды. « Жақсы естіп тұрмын. Тезірек. Мен асығыспын», - деп жауап береді. Адам өміріне осынша немқұрайлықпен қарағанына таңданып, протоколды бүгін бермеуге тырысады. Егер осы кезде менің жалғыз баламды өлтірейін десе де иен бұл өлім жазасына қол қоюға мүмкіндік бермес едім.

Ханзада ауылда тәрбиеленген, сыпайы Эмилияны көріп ұнатып қалады. Бірақ сұлудың граф Аппианимен некелескенің білсе де оны бұзу оған қиын емес. Ханзаданың бүкіл тілегін орындап, айтқаның екі етпейтін Каменгер Маринелли – той пойызына шабуыл жасайды. Аппиани өлтіріліп, Эмилияны ханзада қоластындағылары құтқарғандары секілді алып кетеді. Ханзаданың көңілдесі болған графиня Орсини Эмилияның әкесі полковник Одоардо Галлотиге болған жайтты айтып береді. Одоардо Эмилияның тілегін орындап, ханзаданы өлтіреді. Лессингтің соңғы « Дана Натон» пьесасы дін тақырыбына арналған. Бұл пьесаның жазылу тарихы: 1774 – 1779 ж.ж. Лессинг Вольфенбютель кітапханасынан тауып алған профессор Герман Самуил Реймарустің қолжазбасын басып шығарады. Профессор Реймарус библияның шынайылығына күмән келтіріп, діңге қатысты өзінің атеистік пікірлерін айтқан. Гамбурлық Иоганн Мельхиор Гице профессордың критикалық пікіріне қарсы шықты. Пасторға жауап ретінде Лессинг « Анти – Геце» атты памфлеттерін бірінен кейін бірін жаза бастайды. Кейін Лессинг өз драмаларын жаза бастайды. Лессинг, әкесі үш ұлына, оларды әркез ағайын екендіктерін ұмытпау үшін, үш сақина сыйлағаны туралы әңгімесін, ол үш діңге – хрестиан, йудей, магоматан дініне теңейді. Барлығы да тең. Адамдар қандай дін қабылдаса да ағайынды. Солай деп қарт еврей данасы насихаттайды.

Натан адамгершілігі мол адам. Ол өзі секілді адамгершілігі мол адамдарды бағалайды. Ол өзінің досы , өзі сияқты шыншыл Аль Гафиді адамдар арасында өмір сүре алмай елсіз далаға кетіп, сонда тұратындығына кіналайды. Ол үш сақина туралы әңгімені айта отырып қандай да бір діннің басымдылығын айтқысы келіп отырған жоқ. Оған қандай дін болса да бәрібір. Сол үшін өмір сүріп, сол үшін еңбек ететін табиғаттың нағыз құдайы ол – адам:

Ол өгей хрестиан қызы Реханы өз қызы ретінде тәрбиелейді. Реха оны туған әкесіндей жақсы көреді. Бірақ хрестиан патриархы, кішкентай қызды аштық пен өлімнен алып қалғаны үшін Натанды кіналайды.

«Дана Натан» - неміс ағартушыларының ішіндегі адамгершілігі мол идеалдардың бірі.

Лессинг 18 жүзжылдықтағы Германия қоғамдық ойын алға қарай дамытты. Гете мен Шиллер Лессингтің оң ісін әрі қарай жалғастырды. Лессинг өзінің « Лаокоонымен» бізді бізді қандай жағдайға душар ететінің түсіну үшін, жас жігітке айналу керек, біздің ойымызды қараңғылық пен мұңшылықты жарқын және тәуелсіз дамуымен ауыстыру». Лессингтің эстетикаға қосқан үлесін орыс ағартушылары бағалады.

«Лаокоон» еңбегінде Лессинг поэзияға жаңа теория еңгізді. Ол осы кезге дейін эстетикада төре еткен формальдықты жаңа өмірмен ауыстыру. «Лессинг ойының жарқындығы және күштілігімен, логикалық щындығымен поэзия пәні кесеіндеме және басқа да пәндерден айырмашылығы, оның іс - әрекеті екендігін дәлелдеді».

Бұрыннан қарама – қарсы қойылып келе жатқан өнер мен өмірдің қайсысы биік тұрады деген сұраққа жауап бергенде Лессинг өмірді жоғары бағалайды. « Өмір суреттен артық». Сұлулықтың ең биік формасы – тірі адам сұлулығы. Лессинг өзін сол кездегі әдебиеттін ең жақсы түрі саналған аллегория мен шарттылыққа қарсы қойды. Эстетика және өнер саласындағы сұрақтарға бер3лген жауаптарынан феодалдық, сарайлық позицияға қарсылығы көрінеді. « Мен бұрыннан бері сарай адам табиғатын зерттейтін жер емес деген пікірімді ұстанамын». « Ханзадалар мен басты кейіпкерлердің есімдері пьесаға үстемдік береді, бірақ сезім оятарлықтай мән бермейді». Өзінің драматургиялық теориясында Лессинг Дидроға сүйенеді.Ол француз философының келесі жолдарын айтады: « Осы кезге дейін пьесадағы маңызды нәрсе бұл адам мінезі, сословие кездейсоқ нәрсе, ал қазір ең маңызды сословие, мінез кездейсоқ нәрсе».

Егер классикалық теорияда мінез мәңгілік және тарихи емес екендігін көрсетсе, Дидро кейін Лессинг адам мінезін әлеуметтік жағдайға байланысты деп дәлелдейді.



Тексеру сұрақтары:

1.Лессинг Германияда классикалық трагедияға қарсы етіп драма жанрын құрады. Оның бірінші драмасы «Мисс Сара Сампсон» (1755), Дидро пьесасына дейін жарық көрді; француз ағартушысы оған жоғары баға берді. « Герман гениі табиғатқа бет бұрды – бұл ақиқат жолы», - деп жазды Дидро « Мисс Сара Сампсонға» жазған рецензиясында. Пьесаның тақырыбы мен идеясы туралы айтыңыз.

2.«Лаокоон» еңбегінде Лессинг поэзияға жаңа теория еңгізді. Ол осы кезге дейін эстетикада төре еткен формальдықты жаңа өмірмен ауыстыру. «Лессинг ойының жарқындығы және күштілігімен, логикалық щындығымен поэзия пәні кесеіндеме және басқа да пәндерден айырмашылығы, оның іс - әрекеті екендігін дәлелдеді» деген ұғымның мәнін ашыңыз.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№24 Дәріс. Тақырыбы: ХҮШ-ХІХ ғасырлар АРАСЫНДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ

Қарастырылатын сұрақтар:

1. XVIII ғ. Еуропалық мәдениет - XVII ғ. мәдениетінің заңды жалғасы.

2. XVIII-ХІХ ғ.ғ. мәдениеті мен өнерінің өзіндік ерекшеліктері.

Дәріс мақсаты: ХҮІІІ-ХІХ ғасырдағы шетел әдебиетінің жай-күйімен, даму барысымен таныстыру.

Дәріс мазмұны:

XVIII ғ. Еуропалық мәдениет - XVII ғ. мәдениетінің заңды жалғасы болумен қатар, өзінің түрі, мазмұны және мәні жағынан ерекше мәдениет. XVII ғ. рационализмнің қалыптасу кезеңі болса, ал XVIIIғ. Ағартушылық ғасырына айналды. Бұл дәуірдің ұлы ағартушы - гуманистері: Вольтер мен Руссо (Франция), Гете мен Шиллер (Германия), Юм (Англия), Ломоносов пен Радищев (Ресей) және т.б. адамзат баласының теңдігін батыл қолдап, құлдық пен деспотизмге қарсы бітіспес күреске шақырды. Қоғамдық сананың жаңа сатыға көтерілуі, протеста-низм идеяларының кеңінен таралуы, жаратылыстану ғылымда-рының қарқынды дамуы, ғылымға бұрын-соңды болып көрмеген қызығушылықтың пайда болуы және т.б. — осылардың бәрі де жаңа ғасырға тән белгілер еді. XVIII ғ. құдайға, қогамға, мемлекетке, тіпті адамның өзіне деген көзқарастар өзгеріп, жаңа арнаға түсті.

XVIII ғ. Франция мемлекеті Еуропаның рухани өмірінің негізгі ошағына айналды. Француз халқының философиясында, әдебиетінде, өнерінде және т.б. жаңа леп, соны бағыттар аңгарыла бастады. Осы уақытқа дейін өздерін Францияның қар-сыласымыз деп есептеп келген Испания, Германия, Польша, Ресей, тіпті Англия сияқты өркениетті елдер француз мәдениетін мойындауға мәжбүр болды.

Қоғамдық өмірдің қарама-қайшылықтары шиеленіскен Францияда «ағартушылық идеологиясы» 1789—1793 ж. үлы француз революциясының, ал одан кейін бүкіл Еуропаны жай-лаған реформаторлық қозғалыстың теориялық және рухани алғышарттарына айналды. Шындығын айтсақ, бүгінгі заманның ең өркениетті елдерінің бірі Америка Қүрама Штаттары да «ағартушылық идеяларының» негізінде қалыптасып, іргелі мемле-кетке айналды.

Франциядағы саяси революция, АҚШ-тағы тәуелсіздік жо-лындағы күрес және Англиядағы өнеркәсіп төңкерісі Реформа-ция кезеңінен басталып, үзаққа созылған жалпы Еуропалық дамудың тарихи қорытындысын шығарды. Ол қорытынды — қоғамның жаңа түрі — «өнеркәсіп өркениетінің» қалыптасуы болды. Бұл кезеңде феодалдық қоғам мен шаруашылықтың на-туралдық жүйесі ғана емес, сол қоғамға лайықталып қалыптас-қан қоғамдық сана да күйзеліске үшырады. Моральдық кризис қоғамдағы білімді адамдарды да қамтыды. Қоғамда өз орнын таба алмаушылар санының көбеюіне, халықтың қараңғылығы мен сауатсыздығына, халықтың қайыршылығы мен құқықсыз-дығына, қала люпендерінің азғындауына қарсы тұрар күш — мәдениет болды. Ол коғамда жасампаздық пен шығармашылық рөл атқарды. Ал мәдениеттің өркендеп дамуы қоғамдық-саяси және әлеуметтік әзгерістерге тікелей байланысты болды.

Өндіріс саласында, қоғамның базистік құрылымында ма-нуфактурадан күрделі технологияға көшу, шикізаттың жаңа түрлері мен энергия кездерін игеру және т.б. щаралар жүзеге асырылды.

Ғылым саласында, бұрын механика-математңка сияқты ғы-лым салалары үстемдік еткен болса, енді оның қатарына физи-ка, география, биология және т.б. ғылымдар қосылды. Ендігі жерде табиғатта, қоғамда болып жатқан түбегейлі өзгерістер ғалымдар назарынан тыс қалмады. Қоғамдық ғылымдар сала-сында, әсіресе философия ерекше белсенділік танытты. Фи-лософтар қоғамдық өмірге сын көзбен қарап, терең философия-лық пайымдаулар жасады. Олардың сынының негізгі объектісі — қоғамдық (мемлекеттік) қүрылыс және сол құрылыстың идеологиясы — дін болды.

Әлеуметтік қайшылықтар бұрын-соңды болып көрмеген дәрежеде шиеленісіп, таптық қайшылықтар асқынған Францияда дінді (католиктік) сынау радикалдық, атеистік тұрғыдан жүргізілді. Гольбахтың пікірінше, дін — барып тұрған өтірік пен сандырақ, сондықтан дінді жоймайынша феодалдардың деспотизмінен құтылып, зорлық-зомбылықты жою мүмкін емес. Ағылшын философы Юм мен неміс философы Канттың көзқа-растары мұндай рационализмнен алшақ болғандығына қарамас-тан, олар да феодалдық идеологияны қатал сынға алды. Олар қоғамдық мораль мен адам түлғасы діннен тәуелсіз болу керек деп жариялады.

Революция отаны Францияда да Ағартушылық идеялары біртектес болған жоқ, олар реформизмнен (XVIII ғ. бірінші жар-тысы) бастап, ашық революциялық қимылдарға (XVIII ғ. 60— 80 ж.) дейін нағыз эволюцияны басынан кешірді. Егер ағарту-шылардың ага буынының өкілдері — Монтескье мен Вольтер конституциялық-монархиялық қүрылыс орныққан көршілес Англияның үлгісімен феодалдық ағымды біртіндеп буржуазия-ландыру идеясын үсынса, феодалдық қүрылысқа жан-тәнімен қарсы келесі ұрпақтың өкілдері — Д. Дидро (1713—1784). К. Гельвеций (1715—1771), П. Гольбах (1723—1789) басқаша көңіл-күйде болды. Олар помещиктік меншік пен сословиелік артықшылықтарды мүлде жойып, деспоттық өкіметті құлатуға шақырды.

XVIII ғ. ортасына қарай Еуропаның ірі мемлекеттерінде ко-роль өкіметі феодалдық үстемдікке қарсы күресте «үшінші со-словиены» өзінің одақтасы деп санамады, ал оның есесіне ко-роль өкіметі шіркеумен және дворяндармен ынтымақтастығын одан әрі нығайтып, оларды осы бір тарихи кезеңде өзіне одақ-тас етті. Ескі қоғамның барлық саяси күштері бұрынғы алауыз-дықтарын уақытша болса да үмытып, халық толқуларына кү-ресте бірігіп күш көрсетті. Өз халқына қарсы бітіспес соғыс жа-риялаган абсолютті режимнің тағылық әрекеттері мәдениет сала-сына да ойысты. Қоғамға жат пиғылда жазылды деп танылған еңбектер отқа жагылды, ал ол еңбектердің авторлары түрмеге қамалды. Бірақ еркіндік пен бостандық рухына қарсы небір сұрқия шаралар қолданылса да, ол өз шарасынан төгіліп жат-ты. Өйткені, заманның рухы, оның тынысы мәдениет пен енердің барлық салаларында да кеңінен көрініс тапты. Бах, Гете, Мо-царт, Свифт және т.б. дарын иелері сол бір қилы заманда туын-даған творчестволық шабыт иелері болды. Олар өз замандас-тарымен де, болашақ ұрпақтың өкілдерімен де «Мәңгілік өнер» тілімен тілдесті, олардың шығармаларының халық жүрегінен терең орын тапқаны соншалық, бүл үлы туындыларды өнердегі қалыптасқан «стильдер» қатарына жатқызуға болмайтын сияқты.

Бірақ осы жағдайға қарап XVIII ғ. мәдениеті мен өнерінің өзіндік ерекшеліктері, дәлірек айтқанда өзіне ғана тән көркемдік стильдері мүлде болмаған екен деген үғым туып қалмау керек. Өнер саласында біртектес стильдер (романдық және готикалық стильдер) қалыптасқан өткен тарихи кезеңдерге қарағанда бүл дәуір өнері өзіндік бет-бейнесімен, өзіндік сипатымен ерекшеленді. Жаңа заман стильдері - заман талабынан туған мәдени қажеттілік болып саналады. Солардың бірі — мәдениет саласындағы ескі дәстүрлер (готика) мен демократиялық еркін ойлау идеяларын өзара үштастыра білген өнердегі мүлде жаңа стиль - барокко бағыты болды. Барокко — астарлы, әдептен тыс деген мағына береді. Оның әлеуметтік негізі - абсолютизм дәуірівдегі дворяндық мәдениет. Барокко — халықаралық қүбы-лыс, ол әсіресе Италияда, Испанияда, Францияда, Германияда кең қанат жайды. Осы дәуірдің күрделі қоғамдық шиеленістері барокко өнеріне өз өсерін тигізбей қойған жоқ. Сондықтан да болар, аталған елдердегі қалыптасқан саяси-әлеуметтік жағдай лар адамдардың сана-сезіміне ғана емес, сонымен бірге осы бір өнер саласының қалыптасып дамуына да ерекше ықпал етті. Барокко стилі әсіресе сәулет өнері саласында айқын көрінді, осы стильде зәулім сарайлар мен парк ансамбльдері салынды. Олар тарихи кезеңнің куәгері, еуропа мәдениетінің баға жетпес ескерткішіне айналды. Шындығында да, Ағартушылық дәуірінде парктер мен бақтар — философиялық әңгімелер мен ой-толға-ныстарының негізгі орталықтары болды. Олар — табиғат пен адамның, тіпті адамдардың қарым-қатынастарының өзара үндестік табуына себепкер болатын қасиетті орынға айналды. Парктер мен бау-бақшалар композициясын музейлер мен театр-лар, сурет галереялары мен кітапханалар, ғиб^датханалар және т.б. мәдени ошақтар одан әрі түрлендіре түсті.-

XVIII ғ. бароккомен қатар Батыс Еуропа өнерінде кеңінен тараған стильдердің бірі — рококо болды. Ол сарай зиялылары мәдениетімен тікелей байланыста қалыптасты. Рококо эстетикасының басты ұраны — «Өнер — рахаттану құралы». Бұл ұран сол бір кезеңдегі «ертеңгісін ойламайтын аристократтардың (ақсүйектердің) дүниеге көзқарастарын дөлме-дәл көрсетеді. «Бізден соң не болса да мейлі» деген Людовик ХҮ-нің ұраны да осы дәуірде шыққан.

Бірақ Еуропа халқы болашақтан топан суды немесе селді емес, түбегейлі өзгерістерді, мәдени жаңғыруларды күтті. Ха-лық сенімі бұл орайда ақталды десек қателеспейміз, өйткені ғасырдың бел ортасына қарай Франция, одан кейін бүкіл Еуро-па елдері Ағартушылық идеялары рухының аясында өмір сүрді. Вольтер мен Руссо күрес туларын көтерді. Бірақ бұл екі ақыл-ой алыптарының алдарына қойған мақсаттары мен багдарлама-ларына айтарлықтай айырмашылықтар болды, өйткені олар ескі қоғаңдық құрылысқа қарсы екі орталықтың, әлеуметтік өмірдің шиеленіскен жағдайындағы қарсы полюстің өкілдері болатын. Екі ғүлама да бір уақытта, 1778 жылы қайтыс болды, бірақ тіршілікте бірін-бірі аяусыз сынаумен өтті. Женевалық философтың плебейлік демократизмі Вольтердің жүрегін айнытты, тіпті Руссоны өркениеттің жетістіктері мен рахатынан бас тар-тып, адамның алғашқы табиғи жағдайына көшу қажеттігі жа-йындағы пікір де ешқандай қанағаттандырмады. Ал Руссо бол-са өз тарапынан замандасының қарапайымдылыққа байланыс-ты өркөкіректігін жақтырмады. Бірақ тарихи кезең бұл қарама-қайшылықтарды жуып-шайып жіберді, өйткені олар күні өтіп бара жатқан қоғамдық құрылысты, оның идеологиясын қай тұрғыдан сынаса да, қалай сынаса да — ортақ іс үшін, бір мақ- сат үшін сынады, ортақ мақсат үшін күресті, сондықтан да бүл екі дананың екеуі де Ағартушылық заманының үлылары болып қала береді.

Олай болса, қоғамды қайта қүру жолындағы күрестің бүл аристократиялық және демократиялық жолдары — прогресс жо-лындағы мәдени қозғалыстың екі бағыты десек қателеспейтін шығармыз деп ойлаймыз.

Вольтердің жолы — рухани және әлеуметтік революциялар-ды «жоғарыдан» жасау жолы, бұл жол — Вольтердің ізін қуушылардың романтизм мен еркіндікке үмтылу жолы. 1825 жылы Ресей топырағында болған декабристер қозғалысы да осы идеялар жолындағы патриоттық күрес болды. Еуропалық және орыс әдебиетінде Чайльд Горольд, Карл Моор, Чацкий мен Дубров-ский сияқты аристократтық толқулар батырларының бейнелерінің тамаша сомдалуы да осы бір ағымның әсерінен болса керек.

Вольтерге қарағанда Руссоның ілімі мен идеяларының тағ-дыры әрі күрделі, әрі ерекше. Олардан француз революциясы-ның бостандық, теңдік, туысқандық жайындағы өмірлік үран-дар туындады. Бірақ, өкінішке орай, бостандық пен теңдікті желеу етіп якобин диктатурасы өз бағдарламасында жаппай қырып-жою теориясын жақтап шықты. Жан Жак Руссо алғаш-қы өнеркәсіп революциясының қарсаңында ғалымдар мен саясатшылар адамзаттың болашағы үшін жауапты екендігін, адамның табиғатты игеруге байланысты іс-әрекеттеріне бақы-лау орнату қажеттігін мәлімдеген болатын. Бірақ, өкінішке орай, бүл мәлімдемелер мүлде ескерілмей, бүл дәуірдегі еуропалық-тардың басқыншылық әрекеттері кездейсоқтық сипатынан ай-рылып, саналы түрде жүзеге асырыла бастады. Мысалы, АҚПІ-тың шығысында Еуропадан қоныс аударғандар жергілікті ха-лықты ата-қонысынан ығыстырып, жаңа жерлерді зорлықпен басып алды. Африка, Азия қүрылықтарының бірқатар мемлекет-тері де жыртқыштықпен тоналды. Британ өкіметі шалғайда орналасқан «бесінші континентті» (Австралия) қылмыскерлердің жазаларын өтеу орталығына айналдырды.

Ал Еуропалық мемлекеттердің өз араларындағы әскери қақты-ғыстарға келетін болсақ, мүнда жағдай мүлде басқаша болды. Олар соғыс жағдайында бір-бірін тең деп санады, тіпті шиеленіскен сәттердің өзінде де тиісті келісімдерге келіп отырды (жеңіске жеткен мемлекет түтқындарды қүлға айналдыра ал-мады, соғыс қимылдарына тек арнайы әскерлер ғана қатысты-рылды және т.б.)- Бірақ Франция, Англия, Португалия, Испания сияқты Еуропа мемлекеттері еуропалық емес немесе «христиан-дық дүниеге» жатпайтын елдер үшін ешбір заң да, ешбір норма да есепке алынбады. Олар «түземдіктермен» саудаласып не бол-маса бәтуаға келіп жатудың ешбір қажеттігі жоқ, шама келгенше оларды бағындырып қана қоймай, қырып-жоя беру керек деп са-нады. Бұл қанды саясаттың құрбандығына Үндістан сияқты көпте-ген өркениетті елдердің ұшырағаңдығы тарихтан белгілі.

Орын алған осындай келеңсіз жағдайларға қарамастан, Еуро-падағы «Ағартушылық» дәуірі — дүниежүзілік мәдениет тари-хындағы ең жарқын кезеңдердің бірі болды. Ағартушылық идея-ларының нәтижесінде пайда болған мәдени, өзгерістерді сол дәуірдің адамдарының өздері де мақтаныш етті. Ғасыр ақыны аталған Гетенің өзі де осы бір тарихи кезеңдегі уақиғаларды шаттана жырлады. «Ағартушылық» дәуірі — Еуропаның рухани дамуындағы үлы бетбұрыс кезеңі болды. Ол қоғамдық өмірдің барлық саласына (қоғамдық-саяси, мәдени және т.б.) айтарлық-тай әсерін тигізді. «Утопияның алтын ғасыры» деп аталатын бұл дәуірдің мәдени мұрасы өзінің жан-жақтылығымен, жанрлар мен стильдердің көптігімен, оптимистік сарынымен және адамзаттың ақыл-ойына деген шынайы сенімімен осы уақытқа дейін таң қалдырып келеді.



Тексеру сұрақтары:

1.Франциядағы саяси революция, АҚШ-тағы тәуелсіздік жолындағы күрес және Англиядағы өнеркәсіп төңкерісі Реформация кезеңінен басталып, ұзаққа созылған жалпы Еуропалық дамудың тарихи қорытындысын қалай шығарды?

2.Ағартушылық идеяларының нәтижесінде пайда болған мәдени, өзгерістерді сол дәуірдің адамдарының өздері де мақтаныш етті. Ғасыр ақыны аталған Гетенің өзі де осы бір тарихи кезеңдегі уақиғаларды шаттана жырлау себебі неде?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№25 Дәріс. Тақырыбы: XIX ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Романтизм — XVIII ғасырдың соңы мен XIX ғасырдың алғашқы жартысында Еуропа мен Америка елдерінің рухани мәдениетінде, әдебиетте, филология, тарих ғылымдарында, жаратылыстану ғылымдарының кейбір салаларында кеңінен тараган идеялық бағыт.

2. Франциядағы романтизм тағдырының өзіндік ерекшелігі аталған жалпыевропалық қозғалыстың ХҮПІ-ХІХ ғасырлар тоғысында пайда болуы.

Дәріс мақсаты: ХІХ ғасырдағы шетел әдебиетінің жай-күйімен, даму барысымен таныстыру.

Дәріс мазмұны:

Романтизм — XVIII ғасырдың соңы мен XIX ғасырдың алғашқы жартысында Еуропа мен Америка елдерінің рухани мәдениетінде, әдебиетте, филология, тарих ғылымдарында, жаратылыстану ғылымдарының кейбір салаларында кеңінен тараган идеялық бағыт. Бақытты өмірді, жақсы тағдырды болашақган іздеу, немесе ортағасырлық тәжірибелерге қайта оралуға шақыру романтиктер шығармашьшығының екі басты къфы болатын. Осының алғашкысы ілгерішіл немесе революция-лық романтизм, соңғысы керітартпа романтизм делінеді. Ілгерішіл романтизмнің өкілдері қатарында француз жазушысы Виктор Гюго, ағылшын ақыны Джордж Гордон Байрон, неміс ақыны Генрих Гейне, т.б. аталынады. Романтиктер мінез ерекшелігі мейлінше анық, арманшыл, өз қатарынан биік тұрған, мақсаты асқақ, ізгі ниетті қаһарман туралы түпкі мүдделеріне сай келетін көркем тұлғаларды жасады. Романтизм бағытында жазылған шығармалардың кейіпкерлері, әдетте болмыстың ырқымен келіспейтін, теңдік, бақыт, азаттық үшін күресетін рухы күшті жандар болып келеді. Адамның бас бостандығын, адами-қоғами мәні бар, қүлшынысқа толы жағымды іс-әрекеттерге ұмтылыстарын мадақтау - романтизм туынды-ларына ортақ қасиет. Романтиктер болмыс пен замана кайшылықгарын түгелдей шешуді кңялдайды. Олар дүние жүзі әдебиетінде тұңғыш рет адам жанының аса күрделі ішкі әлемін, оның тұңғиық терең иірімдерін ашып көрсетті. Бұл өдеби бағыт адамзат мәдениетінің тарихындағы тұтас дәуірді құрайды. Осынау көркемдік өдістің бүкіл болмыс-бітімін, өзіндік табиғатын тап басып тануда француз әдебиеті накды дерек көзі болып табылады. Ол - өзіндік ерекшелігі мол ұлттың әдебиеті болуымен бірге, романтизм әдісінің өзіне ғана тән көркемдік қасиетін де таныта білген әдебиет.

Франциядағы романтизм тағдырының өзіндік ерекшелігі аталған жалпыевропалық қозғалыстың ХҮПІ-ХІХ ғасырлар тоғысында пайда болуына, әрі дамуына қоғамдық және рухани алғышарттар қалыптастырган осы елде өзге ірі европалық әдебиеттерден, атап айткэвда, неміс және ағылшын әдебиеттеріне қарағанда романтизмнің дуние-танымдық - көркемдік жүйе ретіндегі толыкканды турлеріне (формы) кейінірек қол жеткізуіне байланысты, яғни Франциядағы романтизмнің ұлттық тағдырынын ерекшеліктерінін түп тамыры осында жатыр.

Романтизм өзінің кемелденген көрінісінде коғамдық дамудың жаңа буржуазиялық түрін ой елегінен өткізу барысында алуан түрлі шиеленіске түскен дара тұлғаның нақты әлем (объективтік дүние) мен жеке жанға (социум) қарсы тұру идеясын алға тартады. Осыған сәйкес тұлға мүнда рухтың соңғы тұрақ табатын мекені тұрғысында пайымдалып, ол дүниені езгерту (ол романтикалық дүние-танымның кейбір жеке нұскаларында кдншалықгы шешілмес мөселе ретінде көрініс таппасын) мүмкіншілігінің бірден-бір кайнар көзі ретінде қабылданады. Түлғаның романтикалық түғырнамасы абсолюттік ақиқат ретіндегі даналық тұлғасының идеалына қарай үмтылады, ал даналық болса, жеке адамды потенциалды мүмкіндігі орасан зор қүдіретке ие қылып, оны шын мәніндегі Жаратушының сыңарына және оның жер бетіндегі өкіліне айналдыратын шығармашылық дарын болып табылады. Сонымен қатар осы бір рухани қағида аддында бас иетін қасиеті арқасында мүндай романтикалық ой қисыны, әрине, "бүл дүниелік емес патшалық" постулаттарына қүрылған діни ойлау жүйелерінде жеңіл қабылданып және осыған сәйкес "екі дүниелік" романтикалық тұжырымдарға жауап бере алады. Француз романтизмінің даму барысының өзіне ғана тән сипатын терең ұғыну үшін мәселеиің екінші жағы да аса маңызды. Романтизм "сыртқы шындық пен жалпы дүниеге" (Гегель) жеке адамды қарсы қоятын таным ретінде француз буржуазиялық революциясының басталуы қарсаңын-дағы дәуірде кездейсоқ пайда бола қойған жоқ. Оның революциялық рухы романтиктерге қанат бітірсе, буржуазиялық астары олардың көңіліне сезік үялатты, ал рухани "аракдшық жақындығы" шешуші міндет аткарды. Германияда, әсіресе, Англиядағы романтикалық қиялшылдық белгілі дәрежеде уақыттык және кеңістік тұрғыдан алғанда сол түстағы өмірден біршама тыс тұрды. Ал француз романтиз-мінің қүрылымы, ең алдымен, өз уақыт кезеңінің тезінен өтіп, заманымен үндестік тауып отырды.Тіпті онда өзін қоғамға қарсы қойған тұлғаның типтік бейнесі жасалған-ның өзінде, сол қоғамның өз уақытының адамы туралы сөз қозғалады.

Жазушылар "Кориннадағы" мадам де Сталь, Шатобриан-ның "Ренесіндегі", Сенанкурдың Оберманы, Констанның Адольфы, ал лирикадағы (Ламартин, Виньи), сияқгы өз-дерімен замандас романтикалық жүректердің хикаясы мен сезім шаттығын шертеді.

XIX ғасырдағы аскақ романтизм тұсында, жиырмасыншы жылдардан бастап осындай романтикалық қаһармандардың кэтарына кемеңгерлер, ғұламалар, алыптармен бірге, қатыгез билеушілер де келіп косылды (әрине, мүнда Гофман мен Байронның әсері аз болмады). Бірақ, француз романтизмі-нің жалпы көрінісінде Нодьенің Сбогары, Виньидің Моисейі тәрізді кейіпкерлер сирек құбылыс ретінде көзге түседі. 30-шы жылдары буржуазияға деген романтикалык кдрсылық-тың күшейе түсуіне байланысты саясатқа деген көзқарас шегіне жете қызына түсті. Егер Гюго мен Жорж Санд буржуазиямен күресте қоғамдық тәртіпті өзгертудің жаңа бір революциялық және демократиялық жолдарын іздестіре бастаса, басқа романтик ақын-жазушылар дәл осы түста өнер мен руханияттың саясатпен ешкандай байланысы болмауы туралы ұрандарды көтерді.

Міне, осылардың бөрін есепке алмай, Франциядағы "таза өнер" принципінің логикасын және оның кейінгі Бодлер, Леконт де Лиль, Флобер шығармашылығы мен эстетикалық пайымдауларындағы дамытылуы мен диалекти-асын толық ұғыну мүмкін емес. Тіпті, кемеліне келген Готьенің радикалды және сырттай бүліншіліксіз (алаңсыз) эстетизмін, Барбьенің "Үлестің бөлісі" ("Раздела добычи ") мен Мюссенің "Лоренцаччосынсыз" түсіну қиын, себебі оның өзі аталған шығармалардағы жарқын көрініс тапқан азаматтық ашынуларға психологиялық тұрғыдан дайын еді.

Ең соңында, ескере кететін бір нерсе, XX ғасырдың 30-жьшдарында француз әдебиеті мен рухани өмірінің аса қуатты бөлігінің біріне айналған реализм ез кезегінде көптеген романтиктер шығармашылығының дамуына игі әсерін тигізді, атап айтқанда, ол кемелденген Мюссе, Жорж Санд, Гюго шығармашылықтарынан көрініс тапты. Міне, енді француз романтизмінің жаңа заманы, романтикалық идеялар мен түрлердің тазалану, жаңғыру, түрлену, тұрлеу, яғни қайта өрлеу дәуірі келіп жетті. Табиғаты терең, мазмұны сан алуан, пішіндік болмысының


қыры көн осы дәуірдің көркемдік келбетін, эстетикалық сырын танытатын шығармалар катарынан Альфонс Ламартин туындыларын айрықша атап көрсетуге болатыны даусыз.
Француз романтизмінің айрыкша белгілері, өзіндік бітім-болмысы аталмыш ақынның шығармашылығьшен тығыз байланысты.

Тексеру сұрақтары:

1.Романтиктер болмыс пен замана қайшылықгарын түгелдей шешуді қандай сарында қиялдайды? Олар дүние жүзі әдебиетінде тұңғыш рет адам жанының аса күрделі ішкі әлемін, оның тұңғиық терең иірімдерін қай қырынан ашып көрсетті?

2.Франциядағы "таза өнер" принципінің логикасын және оның кейінгі Бодлер, Леконт де Лиль, Флобер шығармашылығы мен эстетикалық пайымдауларындағы дамытылуы мен диалектиасын толық ұғыну мүмкіндігін саралаңыз.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№26 Дәріс. Тақырыбы: НЕМІС РОМАНТИЗМІ

Қарастырылатын сұрақтар:

1. XIX ғасырдың басындағы неміс әдебиетіндегі романтизм бағытының кезеңдері.

2. Неміс романтизмінде Йен мектебінің философиялық бағыты, Гейдельберг мектебінің романтиктерінің филологиялық тәжірибелері.

Дәріс мақсаты: ХІХ ғасырдағы шетел әдебиетінің жай-күйімен, даму барысымен таныстыру.

Дәріс мазмұны:

Неміс өдебиетіндегі "дауыл мен тықсыру" (литература "бури и натиска") романтизмнің алдындағы мезгіл. XIX га-сырдың басында неміс әдебиеті романтизм бағытында үщ кезеңнен өтті.

I кезең - романтизмнің доктринасының дүниеге келуі.

II кезең 1806-1815 жылгы уақьгг аралығы және де 1830 ж. июль революциясының ықпалы.

III кезең 1830 ж. революциядан кейінгі романтизмнің күлдырауы және жаңа ағымдардың пайда болуы.

Әдебиетте айрықша еске алатын ақындар Фридрих Шлегель, Гофман, Шамиссо, ағайынды Гриммдер (олардың сфтегілері барлық жас өспірімдерді тәнті етеді).

Философия мен эстетикада кдлыптасқан романтизмнің теоретиктері неміс ақындары ағайынды Фридрих пен Август Шлегельдер, Тик, Новалис, Ф.Шеллинг, Гельдерлин, Шлейермахер т.б. романтикалық эстетикаға метафизикалық статус берді.

Неміс романтизмінің ерекшелігі өткен тарихты азаматгық рухани мәдениетінің қалыптасуының тарихы ретінде қарас-тыру, яғни болашақ пен өткенге үңілу, ал осы шақты -тұрақтанбаған, ретсіз нөрсе деп түсінуде жатыр. Романтизм тек идеологияда ғана емес, сондай-ақ сол дәуірдің белгілі (нр дүние түйсінуі, дүниені қабылдауы ретінде қоғамдық ІІсихологияда да өз көрінісін тапты. Романтикалық дүние-танымның мөні - жалған дүние мен оған сай келмейтін жоғары идеал арасындағы шешілмес кайшыльщгы мойындау.

Неміс романтизмінде Йен мектебінің философиялық бағыты басым болды, олардың теориясы мен практикасының - тәжірибесінің тұжырымы - Ақын ғалымнан да күрделі, жоғарырақ алда тұр деген үсыныс.

Гейдельберг мектебінің романтиктерінің филологиялық тәжірибелері, ескертпелері басым болды. Олар жанр систе-масына, жүйесіне ерекше көңіл бөлді, соның айғағы Гофман ертегілерінде романтикалық ирония ерекше мәнге ие болды. Гейдельберг мектебінің өкілдері Фихте, Кант, Шеллингтің ілімдері романтикалык өнердегі насихаттық идеялардыц маңызын шешуге бағытталды, өнер ғылыми тұрғыдан көзкдрас пен насихатты үштастырды, идеялардың маңызын шешуге бағытталды, өнер ғылымь түрғыдан көзқарас пен насихатты ұштастырды.

Гегель және оның достары Гелдерлин, Шеллингш, пікірлері алғы шепте болуымен қатар XX ғ. кең өріс алғак герменевтикаға да әсер етті. Алғашқы кезде бұл ұғым көне енердегі түсініксіз мәтіндерді пайымдау енері жөне ілім? деп кабылданған. Алғашқы герменевтика ежелгі антикалық дәуірде көне ақындардың (ең алдымен Гомердің) шығармаларындағы рәміздерді, таңбаларды, қүпиялап айтуларды түсіндіру тәсілі ретінде қалыптасқан. Герменевтика міндеті түтас мәтінді дәл жеткізу. Әсіресе, поэзияда герменевтика өте қажетті, өйткені, ақын ез ойын сәуегей кейпінде жеткі-зеді. "Басқд мәдениетті түсіну үшін, дейді М.Бахтин, оның "ішіне" ену керек. Сонымен қоса, басқаны түсіну үшік өзіндегі тұрақтылықгы да сақгау кажет".

Ф.Шлейермахер (1768-1834) неміс протестанты, теолог ол философ ретінде йен романтиктерінің идеялық рухани ерекшеліктеріне жақын болды, солар сияқгы ол да дінді ішкі әсерленушілік, сезім шексіздіктен "тәуелділікте" деп есептеді. Оның еңбектерінде герменевтика Қасиетті Жазу мәтіндеріндегі астарлы тілді жаңаша түсіндіру үшін кеңінен пайдаланылады. Ол үшін догматтар мен рөміздер дөндар--лық сезімдер болып табылады, ал олар діни тәжірибедегі сенімнің субстанциясына айналады. Шлейермахер кәзіргі философиялық ұғымдарды қолдану төжірибесі арқылы ескі діни мөтіндерге жаңа мазмүн беруге болады дейді.

Қосөлемдік көрініс, суреткер тақырыбы, шығармашы-лық (ой) елес, қиял — романтиктердің бастамасы олардың символды кеңінен пайдаланғанын байқаймыз. Ол кездс символ өріс алды, мысалы ақ кегершін — бейбітшілік символы. Ал Йен романтиктерінің символы — көк гүл. Әдебиетте бұл бағыт ертегілердегідей өзгеріс пен ауысымдарды тоғыстырған теорияға айналды.

Тексеру сұрақтары:

1. Философия мен эстетикада кдлыптасқан романтизмнің теоретиктері неміс ақындары ағайынды Фридрих пен Август Шлегельдер, Тик, Новалис, Ф.Шеллинг, Гельдерлин, Шлейермахер т.б. романтикалық эстетикаға қандай статус берді?

2. Ф.Шлейермахер (1768-1834) неміс протестанты, теолог ол философ ретінде йен романтиктерінің идеялық рухани ерекшеліктеріне жақын болды, солар сияқгы ол да дінді ішкі әсерленушілік, сезім шексіздіктен "тәуелділікте" деп есептеді. Себебі неде?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№27 Дәріс. Тақырыбы: АҒЫЛШЫН РОМАНТИЗМІ.

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Байрон өмірі мен шығармашылығы.

2. «Чайльд Гарольдтін сапар шегуі» және «Теңіз көкжалы», «Гяур», «Шильон түтқыны», «Қола ғасыр», «Дон Жуан», «Мазепа», «Абидосс қалыңдығы», «Қиямет елесі», «Ирландия аватарасы», «Минерваның қарғысы», «Альваиың Оскары» т. б. дастандары.

Дәріс мақсаты: Ағылшын романтизмінің жай-күйімен, даму барысымен таныстыру.

Дәріс мазмұны:

Ағылшыннын атақты ақыны Джордж Ноэл Гордон Байрон 1788 жылы 22 январьда Лондонда дүниеге келіп, балалық шағын Шотландияда өткізді. Оның акындық-әлеуметтік күрес дәуірі шетелде өтті. Өйткені ол жасынан әділдікке, ерлік рухқа бой ұрса, алғашқы әлеуметтік күресінен бастап-ақ өз отанындағы зұлымдық пен әділетсіздікке қарсы шыкты. Өзі ақсүйек, шонжар ортадан шығып, бала кезінен лорд мәртебесіне ие бола тұрса да, ез ортасымен, яғни Лондонның билеуші озбыр, өзімшіл табымен сыйыса алмай, азаттык үшін күресіп жатқан елдерге сапар шегеді. 1809 жылдардан бастап өмірініц соцына дейіп Испания, Щвейцария, Италия, Албания, Греция елдерінде болады. Ол елдердің саяси-әлеуметтік күресіне ез жырымен үн қосады. 1816 жылы ағылшын озбыр топтарымен саяси тартысы мейлінше шиеленісіп, солардың қудалауымен ақын ез отанынан біржолата безіп кетеді. Байрон - әдебкетке де, саясатқа да жастайынан араласқан адам. Оның шырармаларынъщ көбі соғысқа, әділетсіздікке қарсы жазылған, олар: «Чайльд Гарольдтін. сапар шегуі» және «Теңіз көкжалы», «Гяур», «Шильон түтқыны», «Қола ғасыр», «Дон Жуан», «Мазепа», «Абидосс қалыңдығы», «Қиямет елесі», «Ирландия аватарасы», «Минерваның қарғысы», «Альваиың Оскары» т. б. дастандары, «Каин», «Манфред» сияқты келелі драмалык поэмалары меп көптеген өлеңдер. Европаның бүкіл мәдениетті ақындары оны «ой-пікірді билеуші» деп, соған еліктеген.

Орыс әдебиетінің Пушкин мен Лермонтов сияқты даналары да Байроннын, ақындық даналығын жоғары бағалап, ездеріне үстаз тұтқан. Энгельс Байрон шығармаларынын әлеуметтік мазмұнын, яғни онын. үстем, озбыр қауымды батыл әшкерелейтін шығармаларын кезінде өте жоғары бағалаған.

Шетелде жүріп қаншама кұнды мұралар қалдырран кемецгер ақын ез жырыида мейлінше ардақтаған Греция елін Түрік басқыншылары-нан азат ету согысына қатысып жүріп, 1824 жылдыц 19 апрелінде безгек ауруынан қайтыс болады. Ол тіпті өз еліндегі тенсіздікпен ғана емес, көптеген шетелдерді аралап, ондары баскыншылық соғыстарға қарсылық білдіріп, өз үнін қосты. Міне, сондай жырлардың бірі - 1812 жылы жазылған «Чайльд Гарольдтің сапар шегуі» атты дастан. Бұл дастанда Байрон Европадағы шапқыншылық соғыстарға қарсы ере-уілді үн көтереді, бейбіт елді талан-таражга ұшыратқан басқыншылар-ды, тарандарды әшкерелеп, оларға адамзат атынан қарғыс айтады. Ал езілген елге достык сезіммен аяныш білдіріп, оларды басқыншыларға қарсы куреске шақырады. Әсіресе Наполеоннық, түріктердің басқын-шылык соғысы әшкереленіп, одан зардап шеккен Испания, Греция, Албания халықтарына азаттық тілейді.

Байрон үнін қазақ даласына алғашқы рет жеткізген ұлы Абай болды. Ол Лермоитов аудармасынан Байронның «Көңілім менің қа-раңғы, бол-бол, ақын!» өлеңін қазақ гіліне аударды. Қазір көптеген ақын-жазушыларымыз Байрон шығармаларын аударумен шұғылданып жүр, «Шильон тұтқыны» және «Чайльд Гарольдтің сапар шегуінен» үзінділер кезінде қазақшаға аударылып, газет-журналға шықты. Ал 1960 жылы «Жазушы» баспасы үлы акынныц бір томдык, тандамалы шығармаларын, 1965 жылы «Еврей саздары» атты өлендер жинағын басып шығарды.

Тексеру сұрақтары:

1.Байроннын ақындық даналығын жоғары бағалап, ездеріне ұстаз тұтқан Энгельс Байрон шығармаларынын әлеуметтік мазмұнын, яғни оның үстем, озбыр қауымды батыл әшкерелейтін шығармаларын кезінде өте жоғары бағалау себебін анықтаңыз.

2.Байрон үнін қазақ даласына алғашқы рет жеткізген ұлы ақын кім? Ол Лермоитов аудармасынан Байронның «Көңілім менің қараңғы, бол-бол, ақын!» өлеңін қазақ тіліне аударды. Қазір көптеген ақын-жазушыларымыз Байрон шығармаларын аударумен шұғылданып жүр, «Шильон тұтқыны» және «Чайльд Гарольдтің сапар шегуінен» үзінділер аударған ақындарды ата.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№28 Дәріс. Тақырыбы: ФРАНЦУЗ РОМАНТИЗМІ.

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Франциядағы романтизмі - ұлт тағдырының ерекшеліктерінің түп тамыры.

2. Романтизм "сыртқы шындық пен жалпы дүниеге" (Гегель) жеке адамды қарсы қоятын таным.

Дәріс мақсаты: Француз романтизмінің жай-күйімен, даму барысымен таныстыру.

Дәріс мазмұны:

Франциядағы романтизм тағдырының өзіндік ерекшелігі аталған жалпыевропалық қозғалыстың ХҮПІ-ХІХ ғасырлар тоғысында пайда болуына, әрі дамуына қоғамдық және рухани алғышарттар қалыптастырган осы елде өзге ірі европалық әдебиеттерден, атап айткэвда, неміс және ағылшын әдебиеттеріне қарағанда романтизмнің дуние-танымдық - көркемдік жүйе ретіндегі толыкканды турлеріне (формы) кейінірек қол жеткізуіне байланысты, яғни Франциядағы романтизмнің ұлттық тағдырынын ерекшеліктерінін түп тамыры осында жатыр.

Романтизм өзінің кемелденген көрінісінде қоғамдық дамудың жаңа буржуазиялық түрін ой елегінен өткізу барысында алуан түрлі шиеленіске түскен дара тұлғаның нақты әлем (объективтік дүние) мен жеке жанға (социум) қарсы тұру идеясын алға тартады. Осыған сәйкес тұлға мүнда рухтың соңғы тұрақ табатын мекені тұрғысында пайымдалып, ол дүниені езгерту (ол романтикалық дүние-танымның кейбір жеке нұскаларында кдншалықгы шешілмес мөселе ретінде көрініс таппасын) мүмкіншілігінің бірден-бір кайнар көзі ретінде қабылданады. Тұлғаның романтикалық түғырнамасы абсолюттік ақиқат ретіндегі даналық тұлғасының идеалына қарай үмтылады, ал даналық болса, жеке адамды потенциалды мүмкіндігі орасан зор қүдіретке ие қылып, оны шын мәніндегі Жаратушының сыңарына және оның жер бетіндегі өкіліне айналдыратын шығармашылық дарын болып табылады. Сонымен қатар осы бір рухани қағида алдында бас иетін қасиеті арқасында мүндай романтикалық ой қисыны, әрине, "бүл дүниелік емес патшалық" постулаттарына қүрылған діни ойлау жүйелерінде жеңіл қабылданып және осыған сәйкес "екі дүниелік" романтикалық тұжырымдарға жауап бере алады. Француз романтизмінің даму барысының өзіне ғана тән сипатын терең ұғыну үшін мәселеиің екінші жағы да аса маңызды. Романтизм "сыртқы шындық пен жалпы дүниеге" (Гегель) жеке адамды қарсы қоятын таным ретінде француз буржуазиялық революциясының басталуы қарсаңын-дағы дәуірде кездейсоқ пайда бола қойған жоқ. Оның революциялық рухы романтиктерге қанат бітірсе, буржуазиялық астары олардың көңіліне сезік үялатты, ал рухани "аракдшық жақындығы" шешуші міндет аткарды. Германияда, әсіресе, Англиядағы романтикалық қиялшылдық белгілі дәрежеде уақыттык және кеңістік тұрғыдан алғанда сол түстағы өмірден біршама тыс тұрды. Ал француз романтиз-мінің қүрылымы, ең алдымен, өз уақыт кезеңінің тезінен өтіп, заманымен үндестік тауып отырды.Тіпті онда өзін қоғамға қарсы қойған тұлғаның типтік бейнесі жасалған-ның өзінде, сол қоғамның өз уақытының адамы туралы сөз қозғалады.

Жазушылар "Кориннадағы" мадам де Сталь, Шатобриан-ның "Ренесіндегі", Сенанкурдың Оберманы, Констанның Адольфы, ал лирикадағы (Ламартин, Виньи), сияқгы өз-дерімен замандас романтикалық жүректердің хикаясы мен сезім шаттығын шертеді. XIX ғасырдағы аскақ романтизм тұсында, жиырмасыншы жылдардан бастап осындай романтикалық қаһармандардың кэтарына кемеңгерлер, ғұламалар, алыптармен бірге, қатыгез билеушілер де келіп косылды (әрине, мүнда Гофман мен Байронның әсері аз болмады). Бірақ, француз романтизмі-нің жалпы көрінісінде Нодьенің Сбогары, Виньидің Моисейі тәрізді кейіпкерлер сирек құбылыс ретінде көзге түседі. 30-шы жылдары буржуазияға деген романтикалык кдрсылық-тың күшейе түсуіне байланысты саясатқа деген көзқарас шегіне жете қызына түсті. Егер Гюго мен Жорж Санд буржуазиямен күресте қоғамдық тәртіпті өзгертудің жаңа бір революциялық және демократиялық жолдарын іздестіре бастаса, басқа романтик ақын-жазушылар дәл осы түста өнер мен руханияттың саясатпен ешкандай байланысы болмауы туралы ұрандарды көтерді.

Міне, осылардың бөрін есепке алмай, Франциядағы "таза өнер" принципінің логикасын және оның кейінгі Бодлер, Леконт де Лиль, Флобер шығармашылығы мен эстетикалық пайымдауларындағы дамытылуы мен диалекти-асын толық ұғыну мүмкін емес.

Тексеру сұрақтары:

1.Романтизм өзінің кемелденген көрінісінде қоғамдық дамудың жаңа буржуазиялық түрін ой елегінен өткізу барысында алуан түрлі шиеленіске түскен дара тұлғаның нақты әлем (объективтік дүние) мен жеке жанға (социум) қарсы тұру идеясын алға тарту себептері мен салдары.

2.Егер Гюго мен Жорж Санд буржуазиямен күресте қоғамдық тәртіпті өзгертудің жаңа бір революциялық және демократиялық жолдарын іздестіре бастаса, басқа романтик ақын-жазушылар дәл осы тұста өнер мен руханияттың саясатпен ешкандай байланысы жоқ қандай ұрандарды көтерді?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№29 Дәріс. Тақырыбы: РЕАЛИЗМ

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Реализм - көркем жүйе.

2. Реализм өкілдері - Бальзак , Золя, Фрянс, дю Гар, Роллан, Стендаль, Мериме, Флобер мен Мопассан мектептері мен дәстүрлер көзі.

Дәріс мақсаты: Реализм туралы терең түсінік беру, оның қызметімен таныстыру.

Дәріс мазмұны:

"Реализм" жайлы айткан кезде біз оны көбіне кезең-дерге бөлмей, тұтас бір бағыт ретінде кабылдаймыз. Реализмнің кейінірек көркем жүйе ретіндегі өзінің даму барысында көптеген өзгерістерге ұшырағаны белгілі. Бірақ бізді қазір европалық өдебиеттердегі романтизм дәуірінің орнын басқан реализмнің жалпы бағыт ретіндегі эсгетикасы мен көркемдік төжірибесі ерекше қызықтырып отыр.

Айта кететін тағы бір мәселе. Біз реализм туралм көн сөз еткеніміз соншалықты, ол туралы түсінік көбіне шаблонға айналған "өмір шындығы", "буржуазиялық қогамды сынау" және т.б. ұғымдардың жиынтығы сияқты боп көрінеді. Бірақ олардың көбі романтизмге де тән еді ғой. Сондықтан реализмнің пайда болу кезеңін оқығанда, оньщ сол уақытқа тән барлық жаңашылдығына айрықша көңіл бөлген жен. Демек мен бұдан ары қарай реализм туралы сөз айтқанда, ақиқат салыстыру кезінде анықталады деген жүйеге сүйене отырып, үнемі романтизмге аркд сүйеудің осындай себебі бар. Ендеше реализм мен романтизм арасындағы себеп-салдарлык байланысқа көз жеткізген сон енді олардың арасындығы айырмашылыктарды баііқау қиын емес.

Реализм өзінің аты айтьш түрғандай, өнердің шындқты, суреткерді қоршаған күнделікті өмірге кайырылу көрінісі екендігі белгілі. Біздің байқауымызша, қоғам дамуыньщ озі де, жаратылыстану мен қоғамдық ғылымдар, материалкстік философияның алғашқы ағымдары да өнерден өмір шын-дығына кэйрылу кажетгілігін талап етгі. Буржуазиялық XIX ға-сыр басталған бойда-ақ, суреткерлерді олардың романтика-лық биіктікте шарықтауды қаншалывды калағанымеи де (Гофман), жерге карапайым өмірге оралуға өктемді түрде шақырды.

Ортодоксатіьды романтизмнің жақгаушылары реалистерді осы жер бетіне түскендігі үшін, буржуазиялық күйкі тірліктің жағымсыз прозасын зерттеуге үмтылысы үшін аз кіналаған жоқ. Тіпті оларды жәндіктерді зерттейтіл зос>лог-тарға теңестіріп, адамға да сондай сыиақтар жүргЬетін түрпайы зерттеушілер етіп көрсетуге тырысты.

Реалистерді кір-қоқысты тазалауға өте-мете қызьнушы-лық танытканы үшін де кіналады. Бұл түсінікті дс. Әрине, қоғам өзі жайлы ашық шындыктың көп айтылуына, өзінің ресми институтгары атынан басқаша қарай алмайды. Соны мен бірге романтикалық эстетиканың жақтаушылары реа-листердін жерге тым жақыіадығын кабыл ала алмады, сөйтіп өз сьшдарының орынды екендігін танытты. Міне, бұл жайт мәселенің осы бір жағын мұқият қарастыруымызға мәжбүр етіп отыр. Бүгінде, жүз жылдан астам уаідат өткен кезде, бізге сол кездегі Бальзак пен Флоберге немесе Теккерейге олардың салқынкзвды бейтараптығына (холодная беспристрастность) катысты айтылған жазғырулар біртұрлі көрінуі де мүмкін. Бальзактың Евгений Гранденің қор болған өмірі туралы повесш немесе Флобердің мадам Бовариін оқыған кезі-мізде, біз бұл жазушылар жаратылысты зерттеушілердің салқынқанды қызығушылығын басшылыққа алды, олар тек адам табиғатының ұждансыз тұстарын қазбалады деп айта алмас едік. Бірақ реалистердің атына айтылған тарихи сын-ескертпелерді түсіну үшін, бұл өдебиет жалпы дөрекі өмір прозаларымен принципті түрде жұмысы жоқ өдебиеттің орнына келгенін тағы бір еске алғанымыз жөн. Романтика-лық музыканттар, қиялшыл суретшілер, табигаты қызық адамдардан кейін әдебиетке күтпеген жерден өсімқорлар, пайдакорлар, шенеуніктер. мещандар тобыры ентелей кіріп келді де, ақшаларын санап, бір-бірін алдап, бірін-бірі аяғымен балшыққа таптап, кітаптың жүздеген беттерінен өздеріне ыңғайлы орын тапты. Басында бұл тым көп сияқты болып көрінді. Үзақ уақыт сыпайылық, мөлшер, таңдау принципі дегендерді бәрінен жоғары қойып келген әдебиетте ащы шындық тым көп болып кеткендей еді.

Бүл айтылған кінөлаулар қазіргі кезде бізге бүл әдебиеттің принципті жаңашылдықгарын түсінуге көмекте-седі. Осылардың бәрінің тым жаңа, тым үйреншікті еместігі соншалық, бүл шығармалардағы бүкіл қүштарлық пен қасірет шегушілікті сол кезде ешкім байқай да қойған жоқ, тіпті өнердщ талғампаз бағалаушыларының өздері де оны жете сезіне алған жоқ! Шындықты суреттеуден алған әсердің естен тандырғаны соншалық, Бальзак, Флобер, Теккерейдің барлык. шығармаларына өзек болып тартылған адамға жаны ашу тәрізді ішкі иірім тіпті байқалмай да қалды! Егер реалистік және романтикалық әдебиеттердің тым жалпы бағдардағы белгілерін салыстыруды жалғастыратын болсақ, реализм өлшемсіздікке, шындықгы кең ауқымда суреттеуге, дерек талғамаушылықкд ашкөздене үмтылуымен танғалдырады. Бұл жерде осы үш түрлі эмоцианалдық бояуы бар сөз тіркестері әдейі пайдаланылып отыр. Қорек талғамаушылық деген сөздің астарында айыптайтын сықақ бар (реализмнің романтикалық сыншылары да осыны желеу етті). Ал шындықгы кең ауқымда суреттеу дегенде жағымды бағалау сезіледі. Адам баласының тілі синоним-дерге бай, көбінесе мәселе олардың реңктеріне байланысты болып келеді. Сол бір кезден бері XIX және XX ғасыр-лардың көптеген жазушыларын объективизмі ұшін, келеңкелі түстарды қоюлатканы үшін жазғырып келеді. ал ондай жазушыларды актаған сыншылар көлеңке жақгарды көбірек көрсетуге деген үмтылыс оларды болдырмауға тырысудан туып отыр деп дәлелдеуге тырысты. Бір қарағанда мұны түсіну қиындау гәрізді, еркайсысы өзінше дүрыс. Бәлкім осы тұста әдебиеттің мәңгілігі деп дәріптелген классикалық тәжірибені еске алу жөн болар. Мүмкін, мұның бәрі болғанын, Бальзак нен Флобердін салқындығы деген атаудың шын мәнінде шындықты ымырасыздықпен толық ашып көрсетуге үмтылыстың өзі екенін еске алу керек шығар. Олар бүны табалау үшін емес, ақикаттың салтанат құруы үшін жасады, соның арқасында реализм уақыт сынына төтеп бере алды.

Сонымен, жаңа керкемдік әдістің айқын белгілерінің бірі ретінде шындықгы кең өрі толыққанды суреттеуге ұмтылуды атаймыз. Ең алдымен, ақиқатты (дерек) сурет-теуде барынша дәлдік қажет, тек соның негізінде ғана сол ақиқаттың мәні туралы қорытынды шығаруға болады. Егер дүниені жақсы жақкд қарай өзгерту мүмкін болатын болса, оны ақыл-кеңес, уағыз, еліктеуге болатын идеалдык образдар арқылы емес, тек әлемге ол туралы бар шындықты айтып беру арқылы жасауға болады. Егер дүние (әлем) сырқат болса, ең бастысы оның диагнозын қою қажет.

Жоғарыда айтып өткеніміздей, кез келген баскд әдебиет сияқты, реалистік әдебиеттің де орталығында адам түр. Бірақ реалистік әдебиеттегі адам тек оның ішкі әлемін ғана жан-жақгы ашу арқылы емес, оны қоршаған ортаны барынша кең қамту арқылы көрсетіледі. Адам мөніне жету үшін адамдар арасындағы қарым-қатынас құпиясын ашуда еш нәрсе екінші дәрежеде болуы тиіс емес - адам жаны-ның нәзік тербелістері де, оның бөлмесіндегі жиһаздар мен киім-кешегіне дейінгі барлық тұрмысына қажет кішігірім детальдар да маңызды. Бұл XIX ғасырдағы алғашқы реалис-тер сенімі. Бальзак өз кейіпкерлерінің киім-кешегін, керемет жеке сарайларының интерьерін, қарапайым мансардтарды шынайы суреттейді, кейіпкерлердің рухани өмірі мен олар-дың бір-бірімен қарым-кдтынасын одан да аскдн дөлдікпен суреттейді.

Бұл ұқыптылықга көркемдік танымдағы ғылыми дәлдікке деген үмтылыс кана емес, сонымен бірге, бұрын айтып өткеніміздей, шындықка романтикалықпен мөн бермей. оны елемеген кезде жиналып қалған күш-қуаттын, сыртқа тасып төгілгеніндей сыртқы дүниеге, шындыккд кызу сезіммен үстемдік етуге тырысулар еді. Романтиктер сондықтан да кей-кейДе реалистер жазбаларынан өздеріне тен болмыстың куанышын көрсетуді байқап қалып, оларға буржуазиялық прозаны идеализациялауда деген сезіктен туған реніштерін білдірді.

Бірақ сыншыл реализм адамды зерттеуде өте үлкен эстетикалық жеңістерге қол жеткізді. Реалистер шығарма-ларында адам характерінің қандай типтері көз алдымыздан өтеді десеңізші. Романтиктер шынын айткднда, адамның төрт типін сомдады. Олар - байрондық бүлікшіл, өмірден күдер үзген меланхолик, жігерлі суреткер, пасык-тоғышар (филистер) типтері. Әрі бұлардың бәрі накты мінездік ерекшеліктерден ада, әдетте, шегіне жете жинақталған болып келеді. Алғашқы үш тип бір-бірімен өзара байланы-сып, араласыл кеткен романтикалық геройлар болса, төртіншісі оларға қарсы герой. Шатобриандық Рене, конс-тандық Адольф, гофмандық Крейслер, байрондық Чайльд Гарольдта ерекше бір мінез айырмашылығын көзге елестету мүмкін бе? Бүлар жалқы характерлер емес, адам көңіл-күйлері мен тәртіптерінің типі. Бальзактық Растинъяк пен стендальдық Жюльен Сорельді немесе флоберлік "Сезім гәрбиесіндегі" /"Воспитание чувств"/ Фредерикті шатас-тыру мүмкін бе? Ә, дегенде-ақ, бір-бірімен ұқсастығы байкалатын бүл геройларды әдейі алып отырмыз. Олардың бәрі бастапқыда романтикалық идеалистікпен өмірге енген сол баяғы романтикалық геройлар, бірақ олардың тек тағдырлары ғана емес, жеке бет-бейнелерінің әр келкілігі қандай десеңізші! Ал егер бұларға бальзактык Гобсек пен Гранде қартты, немесе Горионы, немесе Диккенстің мистер Домбиін, Теккерейдің Ребекка Шарпын қоссақ, бүл кейіпкерлер байлық жинауға қүмартқан дүниеқоңыз адамдар типіне жатқанымен, әр қайсысы өр түрлі. Олардың әрқайсысы айрықша жаратылған жеке-жеке мінез иесі, сондықтан да оларды бір-бірімен шатастыру мүмкін емес.

Адам мінезінің мүндай молшылығы реалистер шығар-маларында олардың арасындағы көп салалы әлеуметтік байланыстармен толыға түсті. Реалист- жазушылар әр түрлі тағдырларды ғана көрсетуге үмтылған жоқ, әр түрлі әлеу-меттік тағдырларды керсетуге тырысты. Олардың романда-рында қоғамдық иерархияның барлық сатылары, қоғамдык өмірдің барлық салалары көрініс тапқан. Мәселен, Стендаль езінің Жюльен Сорелін әлеуметтік баспалдақтың сатыларымен жоғары қарай, село ағаш ұстасының үйшігі-нен шет аймақтағы қала қоғамы арқылы жоғары қауымға жетелеп шығады. Бальзак өзінің үлы эпопеясы "Адам комедиясының" /"Человеческая комедия"/, "Шет аймак өмірінің көріністері"/ "Сцены провинциалыюй жизни"/, "Париж өмірінің көріністері" /"Сцены Парижской жизни"/. "Жеке өмірдің көріністері" /"Сцены частной жизңи"/ деген циклдарға бөледі. Осы циклдар ішінде ол ақсүйектер мен буржуалар, өсімқорлар мен дәрігерлер, заңгерлер мен жазушылардың әркдйсысын нақгы мамандықгары бойынша суреттеуді алдына мақсат етіп қойған.

Диккенс те дәл солай ез-өзіне тапсырыс беріп, соны орындап шығады. Ол Англия мектептеріндегі оқыту жүйе-сінің сұмдықтарьша кдтгы ашуланып - "Николас Никльбиді", ағылшын буржуазиялық сотына реніш білдіріп — "Суық үй'" /"Холодный дом"/ романын, еңбек пен капитал арасындағы қарама-қайшылыққа көңілі толмай — "Ауыр уақыттар'' /"Тяжелые времена"/ романын жазады.

Бұл қоғамдық құбылыстарды кеңінен қамтуға деген ұмтылыс реалистік шығармалардың жанрларынан да айқын байқалады. Реализм дәуірі - бүл, ең алдымен, роман-эпопеялардың гүлдену дәуірі. Олардын атының өзі айтып тұрғандай, авторлардың кендікке ұмтылғандығына дәлел бола алады. Бальзактьщ "Адам әжуасы" /"Человеческая комедия"/, Теккерейдің "Менмендік жәрмеңкесі" /"Ярмарка тщеславия"/, "Қызыл мен караньщ" /"Красное и черное"/ "Реставрация кезеңінің хроникасы" /"Хроника времен Реставрации"/ деген қосымша тақырыпшасы бар, ал Мериме өз тарихи романын "Карл IX кезеңінің хроникасы" деп атаған. Кендікке ұмтылу романтикалық едебиетке де тарала бастайды. Гюгоның кең көлемді романдары ("Аластатылғандар" /"Отверженные"/ мен "Тоқсан үшінші жыл" /"Девяносто третий год"/) осыған мысал бола алады. Бұл да уакыт нышанын танытады.

Бұл жерде мынаны ескерту орынды тәрізді, шындық аумағын кеңінен суреттеуге ұмтылу дегенде реалист жазу-шылардың бәрі бірдей солай етті, көп жазып, бірін-бірі басып озғысы келді деп түсінбеуіміз керек. Астын сызып айтар ой мынандай: бұл ұмтылыс суреткердің жекелік "менінің" тереңінде жатқан шындықтан романтикалық қашуға қарама-қайшы түрған тенденция ретінде өмір сұрді. Бұл ұмтылыс әсіресе Бальзак шығармашылығында өте жарқын керініс тапкан. Біз Стендальдьщ детальдар тандауда тым үнемшіл екендігіне, Мерименің одан кем түспейтін-дігіне көз жеткіземіз. Бірақ олар үшін де өмір шындығы мен күнделікті тұрмыс басты нысан болып қала береді.

Енді кеңдікке үмтылумен катар, теңдік сақгау факторьгның кэжетгілік сапасы ретінде аса дәлдікті детальдарды таңдауға үмтылыс қатар дамығанын айтар уақыт жетті. Бүл тенден-ция реализмде о баста-ақ болған. Егер Бальзак желісін Золя, Фрянс, дю Гар, Роллан жалгастырса, Стендальдан Мериме арқылы Флобер мен Мопассанға апаратын жаңа желі басталады. Бүл жағдайда өлшеусіз объектінің өзі -реалистік шындық таңцаудың көркемдік принциптерін талмай іздеуге, үнемшілдікке мәжбүр етеді. Осы жерде былайынша айтқанда, дәл осы нүктеде реалистер мен романтиктердің түрақты пікірталасына айналған проблемаға біз енді басқа бір жаңа деңгейде ораламыз. Мұның мәні мынада - сол бір кендік пен эстетикалык әмбебаптық өзімен бірге адамгершілік релятивизмге апарады, идеалдардың жоғалуы, мейірімділік пен қастандықтың моральдық кате-гориялары тәрізді зардаптарға ұшыратқан жоқ на? Егер жазушы жағымды герой мен жағымсыз геройды (герой-злодей) бірдей шабытпен көркемдеп әдемі жазса, бүл оныц жауызды эстетикаландыруын, демек, ез қаламын кімге арнаса да оған бәрібір дегенді білдірмей ме? Бүл жердс біз бірден әділін айтуымыз керек, реалистердің негізгі мақсаты жай ғана толыктық үшін толықтык емес, адам өміршдегі аса мәні бар, аса маңызы бар заңдылыктарды табу. Бүл жазушылардың буржуазиялық дүние төртібіне қатаң сын көзбен қарайтындығына күмөн туғызбайды. Осыдан келіп кеңдік ауқымынан баска, екінші ерекшелік бір туындайды, ол - сыншылдық. Тек біз дағдыланбагандықган да, реалистер "мейірімділік пен жауыздыққа селқостық" таныткаіщай көрінеді, әйтпесе олардың шығармалары арқылы әдебиотке өте көп детальдар мен деректер енді. Оларда пайымдау принципіне қарағанда сын жағы басымдылық таньпады деп айтуымызға өбден болады.

Буржуазиялық күйбің тірліктің (повседневность) аясында идеалдық кейіпкерлердін тұлғасын сомдауға бағытта Ітан әрекеттердің бәрі дерліктей сөтсіздіктерге ұщырап отырды. Диккенстің кейіпкерлері сүйкімді де жан сүйсінтерлік <юл-ғанмен, олардьщ өмірдегі сәітіліктері автордың қолымек жасалғанын, болмаса жай кездейсоқтық екенін оқырмал бірден түсіне қояды. "Иә, адам осылай болуы тиіс". Жорж Сандтың осы ойын ары қарай жалғайтын болсақ, ек а.ч дегенде адамның қандай болмауға тиістігін су]іеттедаң қажет екендігін мойындауымыз керек. Ал бұл - бурлсуа-зиялық қоғам жағдайында аса маңызды мәселе. Реалистер адам осындай деп жай ғана ықылассыз айтып койған хоқ, олар ездерінің барлық шығармашылық болмысымен адам Гобсек немесе Ребекка, Шарп немесе мистер Домби сиякты болмауы керек екенін, соны түйсінген кезде гана адалі жақсырақ болуга тырысатынын дөлелдей білді. Әрине, дүниеқоңыздыкден уланған жаман адамдарды тек реалис-тер ғана суреітеген жоқ. Бүл іс оп-оңай емес. Жорж Саижд пен Гюго жауыздар бейнесін жарқыратып аша алды. Мәселе олардың тым кдтгы, шамадан тыс жарқыратып жібергеніндс болып отыр. Қалыптасқан дәстүрге сай, ромаитизм солғын бейнелерді (полутона) мойындамайды. Орыс акыныиың мына жолдары естеріңізде ме: "Мен — патша, мен құл, мен - құрт, мен құдай" /1-Я царь - Я раб; Я червь - Я бог"/. Бұл - егер ол жақсы адам идеал болса, оның бойыкдагынық бәрі тамаша болуы керек, егер жаман адам болса ол жауыздыкуың нағыз өзі деген нормалык түсініктен туындаған пайым. Романтиктерде образдар айқын, жарқын болып шығады, бірақ олар кандай да бір жекеліктен ада, көбіне. схемаларға бой үрған типтер еді. Сонымен бірге олардын жауыздығы романтистік түрғыдан көбіне аса шектен шыққан (величественный) болып шықты, міне, осыған байланысты, реалистер енді тіпті романтиктердің оларға таққан кінәсін өздеріне кзрсы қойып, жауыздықты эстетикаға айналдырғандарын басты кінә етіп тағуына болар еді!

Егер романтикалық эстетика жағымды да, жағьшсыз да түргыда схемадан, типтен (мәселен жауыз) туындаса, реа-листік эстетика жеке характерден туындайды. Адам - өте күрделі қүбылыс. Жақсы адамда жаман кдсиеттер, жаман адамда жақсы қасиеттер, сезімінің оянуы, қызығулығы болуы әбден мүмкін. Әйтсе де, неліктен бір адамның бойында жамандық, екіншісінде жақсылық жеңетінін бақы-лау, анықгау қажет-ақ. Бұл көп жағдайда адамның езіне ғана емес, ол өмір сұретін қоршаған ортаға, ол тап болған накты өмір ахуалдарына байланысты болады. XIX ғасыр реалистерінің шығармаларында бізге нанымды картиналар-дан гөрі өшкерелеуші суреттер көбірек кездесуінде таңға-ларлық ештеңе түрған жоқ, шындық жолын қуушыларға міндетті болатындай, олар жақсы адамдарды - періште, жаман адамдарды албасты етіп бейнелемейді. Екеуінің де нақгы кемшіліктері мен жетістіктері бар адамдар. Бірақ реалистердің ең басты үлы еңбегі тіпті мүнда да емес, ол олардың адам бойындағы жамандық міндетті түрде оның табиғатынан туындайды деп емес, бәрінен бүрын ол тап болған жағдай, әлеумеітік ортаға тығыз байланысты екен-дігіи көрсете білгендігінде. Және бүның өзі адамның қоршаған жағдайларға деген қызығушылығының артуымен түсіндіреді. Дүние шындығын қамтудың өмбебаптығы мен оны катаң шыншылдықпен бейнелеуге үмтылу реалистік әдебиетгің өзіие тән тағы бір ерекшелігін туғызды. Әмбебаптықган бүл өнердің терең синтетикалығы шығады, Мүны тағы да романтиктермен салыстырып көрелік. Әмбе-бап өнер жасауды олар да сондай армандаған еді. Міне. уақыты жеткенде, олар өздерінің әмбебап шығармалары-ның оқуға қолайсыздығына көз жеткізді. Олардьщ әмбе-баптығы кебіне-көп бұлыңғырлыққа, аморфтыққа айналды. Осы мағынадан алғанда, реализм анағүрлым әмбебап, Реалистер өз алдына шындык кеңістігін кеңірек қамтып. молырақ зерттеуді максат етіп қойғандықтан, реализм өзіне кандай да бір сыртқы шектеулердің болу мүмкіндік-терін жоққа шығарды. Ал осыдан келіп көркемдік тәсілдер мен қүралдарды қолдануда толық еркіндік пайда болады

Реалистер, ұқыпты шаруақор әрі өз-өзіне сенімді үй иелері секілді әдебиет үйінде өздерін еркін сезінді және бүрынғы үй иелерінен қалғанды еш қысылмастан паі-Іда-ланды. Біз бүл тұрғыдағы реалистер шығармаларында ро-мантизммен көп ортактық барын жоғарыда атап өткен едік. Жеке түлғаның өзіндік ішкі әлемі бар болғандықтан да. оның өзіне төн армандары мен идеалдары, мүн-мұкг;іжы болатындығы шындық, ендеше олардың реалистік одебие-Іте де өмір сүруіне құқы бар. Реалистер шындыкты айқьшдау үшін фантастика, символика, гротеск бөрін де қолдаІІІІды. Олар тек бір нәрсені ғана - өздерінің ақиқатка жетуге ді-ген ұмтылысында қандай да бір канондар, дііш-нанымдық тиымдар, басқа да тиым - шектеулердің болуып кабыл алмады. Реапизм өзіне дейінгі дәуірлердің жетістікпфін бойына жинақтап, біріктіріп, оларды бір ғана ақиқат үшін қызмет етуге жүмылдырудың нәтижесінде аса жоғары син-тездік өнерге айналды. Реализмді өнердегі түрлі субьсі;ти-визмнен ерекшелейтін де, міне, осы.

Экспрессионизм, символизм, абстракционизм үғымлары шарасыздықтан өнер кекжиегін тарылту есебінен я:еке көркемдік моменттерге акцент жасау дегенді меңзейді, Реализм бұларға да қол жеткізе алды, бүлардың бәрі де реализмнің бойында бар, бірак олар өзінін реализмцеп орнын дүниені объективті түрде бейнелеу жүйесінен алған.

Енді бізге жоғарыда айтылғандардың бәріне қорытыиды жасау қалды. Реализмнін жоғарыда атап өткен нелзгі »іел-гілеріи топтастырайық. Олар - жағдайды, ахуалды. дет;шь-дарды бейнелеудегі шыншылдық, өмір шындығының барынша (максимально) дәлдігі, мінездердің жаркын дара-лығы, әмбебаптық, талдаушылық, аса бір ерекше деталь-дарды, аса бір маңызды зандылықтарды сұрыптауға ұмтылу. Міне, өнердегі шынайылық көрінісі болып табылатын реализм өдісінің біз жинақгаған көркемдік қасиеттері осы. Ол озі пайда болғалы бергі екі ғасырда талай қайшылықты пікірлер талқысына шыдап кана қоймай, әр кезеңце жаңа сипатқа ие болып, өзінің әдеби, өнери әдіс ретіндегі өмір-шеңдігін дәлелдеп келеді. Оның келешегі умітті, болашағы зор екендігіне күмән жоқ..

Тексеру сұрақтары:

1.Бальзак өзінің ұлы эпопеясы "Адам комедиясының" /"Человеческая комедия"/, "Шет аймак өмірінің көріністері"/ "Сцены провинциалыюй жизни"/, "Париж өмірінің көріністері" /"Сцены Парижской жизни"/. "Жеке өмірдің көріністері" /"Сцены частной жизңи"/ деген циклдарға бөледі. Осы циклдар ішінде ол ақсүйектер мен буржуалар, өсімқорлар мен дәрігерлер, заңгерлер мен жазушылардың әрқайсысын қай қырынан алып суреттейді?

2. Реалистер шындыкты айқындау үшін фантастика, символика, гротеск тәрізді құралдарды қай тәсілде қолданады?

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
№30 Дәріс. Тақырыбы: ХІХ ғ. МЕН ХХ ғ. АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ӘДЕБИЕТ ДАМУЫНЫҢ БАСТЫ БАҒЫТТАРЫ.

Қарастырылатын сұрақтар:

1. Кіріспе. ХХ ғасыр әдебиетінің дәуірлерге бөлінуі.

2. Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістер.

Дәріс мақсаты: ХІХ ғасыр мен ХХ ғасыр аралығындағы әдебиет дамуының басты бағыттарын айқындау.

Дәріс мазмұны:

Кіріспе. ХХ ғасыр әдебиетінің дәуірлерге бөлінуі. ХХ ғ. басындағы Шетелдегі тарихи-әлеуметтік жағдай. ХІХ ғасырдың аяғы – ХХ ғасырдың басы – жаңа өтпелі кезең. Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістер. Бұл дәуір әдебиетіндегі басты әдеби ағым-бағыттар – сыншыл реализм, натурализм, неоромантизм және романтизм, декаданс, символизм, модернизм. Аталған ағым-бағыттардың болмыстық ерекшеліктері, көрнекті өкілдері. Жаңа мәдениеттің, жаңа идеялар мен ақыл-ойдың қалыптасуына XV—XVI ғ. етек алған халықтық қозғалыстар өз әсерін тигізбей қойған жоқ. Осы тарихи кезенде жаңа үлттық қарым-қатынастар калыптасып, ұлттық мемлекеттер қүрылып, жаңа мәдениеттің дамуына даңғыл жол ашылды. Әрине, буржуазиялық қоғамның алғашқы сатысындағы мәдениетгің капитализмнің одан кейінгі кезеңдеріндегі мәдениеттермен салыстырғанда түбегейлі айырмашылықтары болды. Өйткені XVII ғ. қазіргі адам-зат баласының алдында туындап отырған түбегейлі мәселелер (дүниежүзілік соғыс, ғылыми-техникалық прогрестің зардаптары, табиғат байлықтарын ысырапсыз пайдалану және т.б.) ол кезеңде туындамаған болатын. Бірақ, осы жағдайларға қарамас-тан, ХІХ-ХХ ғасырларда да қырғи-қабақ соғыстар мен қақтығыстар, зорлық-зомбылық пен қантөгістер бір сәтке толастамай, аштық пен эпидемия - халықты қайғы-касіреттерге ұшыратты. Осы сияқты ғасыр тудырған қатыгездіктер мен қиындықтарға кара-мастан адамзат баласы тығырықтан шығудың, қоғамды қайта қүрудың, өмірді нәрлендірудің жолдарын қарастырды.



Бұл дәуірде Ренессанс мәдениетінің тамаша дәстүрлері қайтадан жаңғырды, жаңа заман тудырған тарихи-мәдени жағдайларға байланысты жаңа сипатқа, жаңа мазмүнға ие болды. Еылымның дамуына еркіндіктің берілуі қоғамдық сананы жаңа сатыға көтерді. Қоғамдық өмірдің барлық салаларында жетекші орынға ие бола бастаған ғылым — адамдардың нәсіліне, үлтына, табына қарамастан халықтың рухани дүниесін байытуда ай-тарлықтай рөл атқарды. Мемлекет тарапынан жасалынған үлкен қамқорлықтың арқасында XІХ-ХХ ғ.ғ. ғылыми революцияның даму қарқыны өте жоғары болды. Еылыми революция математика және механика саласында басталды да, басқа ғылым салаларындағы ғылыми жаңалықтармен жалғасты.

XІХ-ХХ ғ.ғ. ғылыми революция — адамзат баласының өзін қоршаған дүниені танып-білуге деген қүлшынысының жемісі болды. Ғылымның қарышты қадаммен алға басуы жөне оның қоғам-дық өмірдің барлық саласына біртіндеп кіре бастауы рационализмнің қалыптасу процесін аяқтауға мүмкіндік берді. Раци-онализм жаңа заман адамының өмірі мен бет-бейнесін жан-жақты айқындай отырып, халық санасынан еркін орын алды. Рационализм қоғамдағы орын алған тарихи жағдайларды ескере оты-рып, христиан дінінің католиктік тармағымен, оның дүниені қүдайдың жаратқандыгы туралы ілімімен де санасып отырды.

Тексеру сұрақтары:

1. ХІХ ғасырдың аяғы – ХХ ғасырдың басы – жаңа өтпелі кезең. Қоғамдағы әлеуметтік өзгерістер.

2.Бұл дәуір әдебиетіндегі басты әдеби ағым-бағыттар – сыншыл реализм, натурализм, неоромантизм және романтизм, декаданс, символизм, модернизм қалай дамыды? Әңгімелеңіз.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
7.Пән бойынша электронды оқулықтар тізімі

...........................................................................................................................................
8.Семинар (практикалық) сабақтардың жоспары, әдістемелік нұсқаулар.
Семинар сабақтардың жоспары.

1. Семинар сабақтың басты мақсаты студенттердің теориялық білімдерін тереңдетіп бекіту және тәжірибе жүзінде қолдана білуді қалыптастыру.


1.1 Ұйымдастыру талаптары:

- Семинар сабақтың оқу пәнінің жоспарына сәйкестілігі.

- Семинар сабақтардың дәріс, лабораториялық жұмыстар, курстық жобалар және т.б. байланысын

білдіретін құжаттардың болуы.

- Семинар сабақтардың қазіргі әдіс-тәсілдерді және техникалық құралдарды қолдана отырып өткізу.

- Семинар сабақтарға қажетті ғылыми әдебиеттерді жинақтау.

- Семинар сабақтар бойынша студенттердің білімдерін бағалауды ұйымдастыру.
1.2. Тәжірибелік сабақтардың мазмұнына қойылатын талаптар:

- Семинар сабақ мазмұнының оқу бағдарламасына, талаптарға сай болуы.

- Пәннің басқа оқу сабақтарымен байланысын қамтамасыз ету.

- Сабақтарда студенттердің өздерінің білімдерін қолдана білуін дамыту.

- Тапсырмаларды орындаудың оңай тәсілдерін қарастыру.

1.3. Әдістемелік талаптар:

- Дәріс және басқа сабақ түрімен логикалық байланысты қамтамасыз ету.

- Сұрақтарды талқылау және дұрыс жауапты табу.

- Студенттердің жеке жұмыстарын жүргізуде басшылық ету.




№

Тақырып

Мазмұны

Апта

Әдебиет

1.

Антикалық әдебиет.

Антикалық мифология мен фольклордын арақатынасын талдай отырып, ежелгі грек құдайларымен таныстыру

1

1, 2, 3, 4, 5.

2.

Гомер эпосы

Ежелгі антикалық әдебиет туралы мағлұмат бере отырып, Гомер шығармашылғын кеңінен таныстыру

2

1,2.

3.

Көне грек трагедиясы.

1. Трагедияның бастауы. 2. Эсхил. 3. Софокл. 4. Еврипид.


3

1,2,3,4,5,6.

4.

Көне грек комедиясы.

  1. Комедияның пайда болуы және дамуы.

2. Аристофан.

4

1,2,3.

5.

Көне рим әдебиеті

Ежелгі рим әдебиетінің классикалық кезеңі б.э.д ІҮ ғасырда құлиеленушілік құрылым, бұл дәуірдегі “эллинизм кезеңіне” баға беру қиын. Комедия жанрының дамуы. Плавт. Теренций.

5

1,2,3,4.

6.

Көне рим әдебиетінің «Алтын ғасыры»

Республиканың аяқ кезіндегі терең қайшылықтар, қатал саяси және әдеби полемикаға толы уақыт, Аттицист шешендер стиль туралы теориялар, Цицерон Кальв, Юний Брут, Юлий Цезарь (100-44жж б.э.д.) т.б. маселелер туралы терең теориялық мағлұмат беру.

1. Поэзия. 2. Катулл Лукреций. 3. Вергилий. 4. Гораций. 5. Овидий.

6. Проза. 7. Юлий Цезарь. 8. Цицерон.


6

1,2,3,4,5,6,7,8.

7.

Қайта Өрлеу дәуірінің әдебиеті.


Қайта Өрлеу дәуірі, гуманизм дәуірі, тарихи жағдай, Данте Алигьеридің өмір жолы, “Жаңа өмір” кітабы, саяси көзқарастары мен еңбектері туралы мәлімет беру. Франческо Петрарка творчетвосы, өмірі туралы деректер, шығармашылық жолы., стильдік ерекшеліктері туралы теориялық білім беру

1. Гуманизм. 2. Қайта Өрлеу кезеңін дәуірлеу. 3. Данте Алигьери. 4. Франческо Петрарка

7

1,2,3,4,5,6,7,8.

8.

Данте шығармашылығы


Итальяның қайта өрлеу дәуіріндегі әдебиетті зерттеуде ең алдымен аталатын есім – Ренессанс дәуірінің алғашқы ұлы өкілі – Данте Алигьери. Ол 1265-1321 жж. өмір сүрген. Данте екі ұлы тарихи кезең аралығында тұрған ауыспалы уақыт ақыны екенін ашып көрсету.

1. өмірбаяны. 2. «Жаңа өмір». 3. Данте трактаттары. 4 «Құдіретті комедия».
8

1,2,3,4,5,6,7,8.

9.

Ортағасырлардағы шетел әдебиеті.


Ортағасыр әдебиетінін өзіндік ерекшеліктерін таныстыру

Негізгі сұрақтар:

1. Апологеттер. 2. Тертуллиан. 3. Августин Блаженный.


9

1,2,3,4,5,6,7,8.

10.

Петрарка


Петрарканын шығармашылық мұрасымен терең танысчтыру, оның шығармашылығының өзіндік ерекшеліктерін меңгерту

1. Республиканың аяқ кезі терең қайшылықтар, қатал саяси және әдеби полемикаға толы уақыт. Аттицист шешендер стиль туралы. 2. “Геракл туралы” поэма және “Эдип” трагедиясы. 3. “Голль соғысы туралы жазбалар,” 4. “Азаматтық соғыс туралы жазбалар” және бізге жетпеген өзінің Испанияға сапары туралы поэма.




10

1,2,3,4,5,6,7,8.

11.

Боккаччо


1.Боккаччо шығармаларындағы итальяның Қайта өрлеу дәуірі толық және бірінші демократиялық этаптың ерекшеліктері . 2. Боккаччоның «Филоколо», «Филострато» поэмасы. Онда ол бірінші рет итальяндық әншілердің халықтық сегізжолдық шумағын - октаваны қолданады. 3. Бокаччоның жас кезіндегі үшінші шығармасы антикалық сюжетке құрылған поэма - «Тезеида» (1339). Бұл шығарманың атауы классикалық эпопеяны еске түсіруі, «Марстың қиын жұмыстары» яғни Грециядағы әйгілі эпостың туындауына қарсы екенін куәландырады . 4. Келесі ығармасы «Амето» (1341) Флоренцияда өлең және проза түрінде жазылған. 5. «Әйгілі әйелдер»деген еңбегінде Петрарканың «Әйгілі адамдар» атты кітабының жалғасы іспетті. Ол осы шығармалары арқылы әйелдердің өмірі, Евадан бастап Роберт неополитан қызы Джованнадан аяқтайды. Шығарманың көп бөлігі антикалық әлемнің кейіпкерлеріне арналады .


11

1,2,3,4,5,6

12.

Эразм Роттердамский


«Ақымақтыққа мадақ».

Эпикалық ақынның шығармашылық шеберлігімен тілі, кейбір өзгешеліктер енгізілген гомерлік эпостарынан нәр алғанын талдау. 1. Өмірбаяны туралы мәлімет 2. «Ақымақтыққа мадақ» поэмасы. 3. Эразм пен Гомердің поэзиясының бір – біріне ұқсастығы және өзіндік ерекшеліктері






13.

Сервантес шығармашылығы



Мигель де Сервантес Сааведра 1547 жылы 9 октябрьде Мадрид қаласына жақын жердегі Алькала-де-Энарес деген бір шағын қалада дүниеге келеді.Оның әкесі дәрігерлікпен күн көрген,әбден кедейленіп біткен бір идальго еді.Мигелдің жас шағынан білім алуына кедейлік кесірін тигізеді.Сөйтсе де оның балалық шағынан әдебиет пен театрға құштарлығы мектепте алған мардымсыз білімін өздігінен дамытуға жетеледі.Ол тіпті кішкене кезінен-ақ ақын,драматург,жазушы болуды армандады.Мигельді Мадрид қаласында оқытқан,адамгершілігі мол ұстазы оның бұл дарының дами түсуіне барынша көмектеседі.Осы кезде жоқшылықтың ащы зардабы Сервантесті еріксіз қызмет іздеуге мәжбүр етті.Әйтсе де ол Испанияда қызметке орналаса алмады.







14.

Шекспир


1.Англиядағы гуманизм дамуы. Жалпы шолу. 2. ХІҮ ғасырдағы Англияның саяси және әлеуметтік өмірі. 3. Уильям Шекспир шығармашылығы. Шекспир өмір сүрген кезең. 4. Алғашқы шығармалары. “Венера мен Адонис”, “Жазғы түндегі түс”, “Венециандық көпес”, “Жоқтан шыққан дабыра”, “Он екінші түн” және т.б. 5. Оның қаламынан шыққан «Гамлет», «Король Лир», «Отелло», «Юлий Цезарь», «Асауға тұсау», «Генрих ҮІ», «Ричард ІІІ» сияқты трагедиялары мен тарихи пьесалары дүниежүзілік даңқ пен құрметке ие болды. Жалпы алғанда, жаңғыру дәуіріндегі театрдың дамуы Шекспирдің есімімен тығыз байланысты.







15.

XVII ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ

1.Кіріспе. Жалпы шолу. ХҮІІ ғасырдағы тарихи әлеуметтік жағдай. Мәдени және әдеби даму процестері. 2. Кальдерон шығармашылығы. өмірі туралы деректер. Комедиялары, пьесалары, аутос және интермедиялар. “Креске табыну”, “Ажалдан соңғы махаббат”. 3. Пьер Корнель. Шығармашылық және өмір жолы. Алғашқы шығармалары: “Мелита”, “Клитандр”, “Жесір”, !Сот галереясы”, т.б. “Сид” трагедиясы – Корнель творчествосының биік шыңы. Трагедияның тағдыры. Соңғы трагедиялары: “Гораций”, “Цинна”, “Полиевкт”, Эдип”, “Пертарит”. 4. Жан Расин. өмірбаяны. Тырнақалды шығармалары: “Сена нимфасы”, “Фиваида”, “Александр” трагедиясы. Расиннің театрдан кетуі. Психологиялық дағдарыс. Расиннің эстетикалық көзқарастары. “Андромаха” трагедиясы. “Ифигения Авлидте”, “Британник”, “Баязет” трагедияларының тақырыптары, олар шешетін әлеуметтік мәселелер. 5. Жан Батист Мольер. өмір жолы. Алғашқы комедиясы “Есуас. Мольердің көркемдік көзқарастары. “Мизантроп”, “Дон Жуан”, “Күлкілі әпенділер”, “Күйеулер мектебі”, “Оқымысты әйелдер”, “Тартюф”, “Сараң” және т.б. 6. Классицистік прозаның жарқын өкілдері: Ларошфуко, Лабрюйер. Шығармалары.










Семинар сабақтарды орындауға арналған әдістемелік нұсқау:
Практикалық (семинарлық, студиялық) сабақтарға әдістемелік нұсқаулар
Тақырып №1: Антикалық әдебиет.

Мақсаты: Антикалық мифология мен фольклордын арақатынасын талдай отырып, ежелгі грек құдайларымен таныстыру.

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1. Жалпы шолу. 2. Антикалық мифология және фольклор. 3. Грек мифологиясының негіздері.

4. Олимп құдайлары. 5. Грек құдайларының римдік сәйкестіктері.

6. Антикалық мифологияның жүйеленіп қалыптасуы.



Әдістемелік нұсқау: ежелгі грек мифологиясының маңызын аша отырып, ұлттық фольклорлық мұраларымен арақатынасын зерделеу.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №2: Гомер эпосы

Мақсаты: Ежелгі антикалық әдебиет туралы мағлұмат бере отырып, Гомер шығармашылығын кеңінен таныстыру.

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1.«Одиссея» 2. «Илиада» 3. «Маргит». 4. Гомер мәселесі.



Әдістемелік нұсқау: ежелгі грек мифологиясының маңызын аша отырып, ұлттық фольклорлық мұраларымен арақатынасын зерделеу.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №3: Көне грек трагедиясы.

Мақсаты: трагедия жанрының туу, қалыптасуы туралы маліметтермен таныстыру

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1. Трагедияның бастауы. 2. Эсхил. 3. Софокл. 4. Еврипид.



Әдістемелік нұсқау: көне грек трагедиясының маңызын аша отырып, ұлттық фольклорлық мұраларымен арақатынасын зерделеу.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №4: Көне грек комедиясы.

Мақсаты: комедия жанрының пайда болуын және ежелгі грек коедиясының бастауларынан мағлұмат беру

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1.Комедияның пайда болуы және дамуы. 2. Аристофан.



Әдістемелік нұсқау: реферат қорғау, зертеуші ғалымдардың еңбектерін салыстыру.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №5: КӨНЕ РИМ ӘДЕБИЕТІ

Мақсаты: Ежелгі рим әдебиетінің классикалық кезеңі б.э.д ІҮ ғасырда құлиеленушілік құрылым, бұл дәуірдегі “эллинизм кезеңіне” баға беру қиын.

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1. Комедия жанрының дамуы. 2. Плавт. 3. Теренций.



Әдістемелік нұсқау: Сөздікпен жұмыс, терминдерді анықтау. Көркем шығарманың поэтикалық тілінен

мысалдар жинақтау. Интернет ресурстарын пайдалану.



Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №6: Көне рим әдебиетінің «Алтын ғасыры».

Мақсаты: Республиканың аяқ кезіндегі терең қайшылықтар, қатал саяси және әдеби полемикаға толы уақыт, Аттицист шешендер стиль туралы теориялар, Цицерон Кальв, Юний Брут, Юлий Цезарь (100-44жж б.э.д.) т.б. маселелер туралы терең теориялық мағлұмат беру.

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1. Поэзия. 2. Катулл Лукреций. 3. Вергилий. 4. Гораций. 5. Овидий.

6. Проза. 7. Юлий Цезарь. 8. Цицерон.

Әдістемелік нұсқау: Ғылыми зерттеу еңбектер арқылы авторлар туралы мәліметтерді кеңейту.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №7: Қайта Өрлеу дәуірінің әдебиеті.

Мақсаты: Қайта Өрлеу дәуірі, гуманизм дәуірі, тарихи жағдай, Данте Алигьеридің өмір жолы, “Жаңа өмір” кітабы, саяси көзқарастары мен еңбектері туралы мәлімет беру. Франческо Петрарка творчетвосы, өмірі туралы деректер, шығармашылық жолы., стильдік ерекшеліктері туралы теориялық білім беру

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1. Гуманизм. 2. Қайта Өрлеу кезеңін дәуірлеу. 3. Данте Алигьери. 4. Франческо Петрарка.

Әдістемелік нұсқау: Мысалдар теру, әдебиет материалдарын нақты өмірлік материалдармен салыстырып, жазушылардың шығармашылық фантазиясын зерделеу.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №8: Данте шығармашылығы.

Мақсаты: Итальяның қайта өрлеу дәуіріндегі әдебиетті зерттеуде ең алдымен аталатын есім – Ренессанс дәуірінің алғашқы ұлы өкілі – Данте Алигьери. Ол 1265-1321 жж. өмір сүрген. Данте екі ұлы тарихи кезең аралығында тұрған ауыспалы уақыт ақыны екенін ашып көрсету.

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1. Өмірбаяны. 2. «Жаңа өмір». 3. Данте трактаттары. 4 «Құдіретті комедия».



Әдістемелік нұсқау: Ғылыми зерттеу еңбектер арқылы авторлар туралы мәліметтерді кеңейту.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №9: Ортағасырлардағы шетел әдебиеті.

Мақсаты: Ортағасыр әдебиетінін өзіндік ерекшеліктерін таныстыру.

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1. Апологеттер. 2. Тертуллиан. 3. Августин Блаженный.



Әдістемелік нұсқау: Ғылыми зерттеу еңбектер арқылы авторлар туралы мәліметтерді кеңейту.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №10: Петрарка

Мақсаты: Петрарканын шығармашылық мұрасымен терең танысчтыру, оның шығармашылығының өзіндік ерекшеліктерін меңгерту

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1.Республиканың аяқ кезі терең қайшылықтар, қатал саяси және әдеби полемикаға толы уақыт. Аттицист шешендер стиль туралы. 2. “Геракл туралы” поэма және “Эдип” трагедиясы. 3. “Голль соғысы туралы жазбалар,” 4. “Азаматтық соғыс туралы жазбалар” және бізге жетпеген өзінің Испанияға сапары туралы поэма.



Әдістемелік нұсқаулық: Петрака шығармашылығы идеялық, коркемдік құнылығына қатысты реферат дайындау.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №11: Боккаччо

Мақсаты: Боккаччо шығармашылығын тарихи жағдайлар негізінде талдау.

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1. Боккаччо шығармаларындағы итальяның Қайта өрлеу дәуірі толық және бірінші демократиялық этаптың ерекшеліктері . 2. Боккаччоның «Филоколо», «Филострато» поэмасы. Онда ол бірінші рет итальяндық әншілердің халықтық сегізжолдық шумағын - октаваны қолданады. 3. Бокаччоның жас кезіндегі үшінші шығармасы антикалық сюжетке құрылған поэма - «Тезеида» (1339). Бұл шығарманың атауы классикалық эпопеяны еске түсіруі, «Марстың қиын жұмыстары» яғни Грециядағы әйгілі эпостың туындауына қарсы екенін куәландырады . 4. Келесі ығармасы «Амето» (1341) Флоренцияда өлең және проза түрінде жазылған. 5. «Әйгілі әйелдер»деген еңбегінде Петрарканың «Әйгілі адамдар» атты кітабының жалғасы іспетті. Ол осы шығармалары арқылы әйелдердің өмірі, Евадан бастап Роберт неополитан қызы Джованнадан аяқтайды. Шығарманың көп бөлігі антикалық әлемнің кейіпкерлеріне арналады .



Әдістемелік нұсқаулық: Салыстырмалы кесте арқлы өз замандастарымен көркемдік деңгейін анықтау

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №12: Эразм Роттердамский: «Ақымақтыққа мадақ».

Мақсаты: Эпикалық ақынның шығармашылық шеберлігімен тілі, кейбір өзгешеліктер енгізілген гомерлік эпостарынан нәр алғанын талдау.

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1. Өмірбаяны туралы мәлімет 2. «Ақымақтыққа мадақ» поэмасы. 3. Эразм пен Гомердің поэзиясының бір – біріне ұқсастығы және өзіндік ерекшеліктері



Әдістемелік нұсқаулық: салыстырмалы кесте арқылы ақынның өзіндік тілдік ерекшелігін анықтау.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №13: Сервантес шығармашылығын студенттерге жан-жақты талдап, түсіндіру.

Мақсаты: Сервантес шығармашылығы

Семинарлық сабақтың мазмұны: Мигель де Сервантес Сааведра 1547 жылы 9 октябрьде Мадрид қаласына жақын жердегі Алькала-де-Энарес деген бір шағын қалада дүниеге келеді. Оның әкесі дәрігерлікпен күн көрген, әбден кедейленіп біткен бір идальго еді. Мигелдің жас шағынан білім алуына кедейлік кесірін тигізеді. Сөйтсе де оның балалық шағынан әдебиет пен театрға құштарлығы мектепте алған мардымсыз білімін өздігінен дамытуға жетеледі. Ол тіпті кішкене кезінен-ақ ақын, драматург, жазушы болуды армандады. Мигельді Мадрид қаласында оқытқан, адамгершілігі мол ұстазы оның бұл дарының дами түсуіне барынша көмектеседі. Осы кезде жоқшылықтың ащы зардабы Сервантесті еріксіз қызмет іздеуге мәжбүр етті. Әйтсе де ол Испанияда қызметке орналаса алмады.

Әдістемелік нұсқаулық: салыстырмалы кесте арқылы ақынның өзіндік тілдік ерекшелігін анықтау.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №14: Шекспир.

Мақсаты: Шекспир шығармашылығын студенттерге жан-жақты талдап, түсіндіру.

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1. Англиядағы гуманизм дамуы. Жалпы шолу. 2. ХІҮ ғасырдағы Англияның саяси және әлеуметтік өмірі. 3. Уильям Шекспир шығармашылығы. Шекспир өмір сүрген кезең. 4. Алғашқы шығармалары. “Венера мен Адонис”, “Жазғы түндегі түс”, “Венециандық көпес”, “Жоқтан шыққан дабыра”, “Он екінші түн” және т.б. 5. Оның қаламынан шыққан «Гамлет», «Король Лир», «Отелло», «Юлий Цезарь», «Асауға тұсау», «Генрих ҮІ», «Ричард ІІІ» сияқты трагедиялары мен тарихи пьесалары дүниежүзілік даңқ пен құрметке ие болды. Жалпы алғанда, жаңғыру дәуіріндегі театрдың дамуы Шекспирдің есімімен тығыз байланысты.



Әдістемелік нұсқаулық: Реферат қорғау, кіші ғылыми академия бойынша сауалнама жүргізу.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
Тақырып №15: XVII ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ

Мақсаты: ХҮІІ ғасырдағы шетел әдебиетіның дамуына жалпы шолу жасау, студенттерге теориялық білім беру

Семинарлық сабақтың мазмұны:

1.Кіріспе. Жалпы шолу. ХҮІІ ғасырдағы тарихи әлеуметтік жағдай. Мәдени және әдеби даму процестері. 2. Кальдерон шығармашылығы. өмірі туралы деректер. Комедиялары, пьесалары, аутос және интермедиялар. “Креске табыну”, “Ажалдан соңғы махаббат”. 3. Пьер Корнель. Шығармашылық және өмір жолы. Алғашқы шығармалары: “Мелита”, “Клитандр”, “Жесір”, !Сот галереясы”, т.б. “Сид” трагедиясы – Корнель творчествосының биік шыңы. Трагедияның тағдыры. Соңғы трагедиялары: “Гораций”, “Цинна”, “Полиевкт”, Эдип”, “Пертарит”. 4. Жан Расин. өмірбаяны. Тырнақалды шығармалары: “Сена нимфасы”, “Фиваида”, “Александр” трагедиясы. Расиннің театрдан кетуі. Психологиялық дағдарыс. Расиннің эстетикалық көзқарастары. “Андромаха” трагедиясы. “Ифигения Авлидте”, “Британник”, “Баязет” трагедияларының тақырыптары, олар шешетін әлеуметтік мәселелер. 5. Жан Батист Мольер. өмір жолы. Алғашқы комедиясы “Есуас. Мольердің көркемдік көзқарастары. “Мизантроп”, “Дон Жуан”, “Күлкілі әпенділер”, “Күйеулер мектебі”, “Оқымысты әйелдер”, “Тартюф”, “Сараң” және т.б. 6. Классицистік прозаның жарқын өкілдері: Ларошфуко, Лабрюйер. Шығармалары.



Әдістемелік нұсқаулық: Слайдтар құру, шығармашылық, хронологиялық кесте жасау.

Әдебиет : 3 бөлімде (Сабақ мазмұны мен кестесі) көрсетілген.
9.СОӨЖ -ді өткізу бойынша методикалық әдістемелік нұсқаулар.

Дәріс сабақтарына әдістемелік нұсқау:

Дәріс бағдарламаға сәйкес тақырыптардан құрастырылады. Осы дәріс барысында пайдаланған әдебиеттер тізімі студенттерге міндетті түрде беріледі. Сабақтың аяқталуына 5 минут уақыт қалғанда, студенттер сол дәріс бойынша өз сұрақтарын қойып, тиісті жауап алу қажет.



Семинар сабақтарға әдістемелік нұсқау:

Семинар сабақ сұрақ-жауап, мазмұндау, түсіндіру, талдау, баяндау түрінде өтеді. Оқылған дәріс барысындағы материалдар семинар сабақтарында бекітіледі.



ОСӨЖ сабақтарына әдістемелік нұсқау:

Бұл сабақтың түрі көбіне көп ауызша түрде, салыстыру, сыни тұрғыдан талдау түрінде өтеді. Дәрісте қамтылмаған материалдар өз бетімен орындауға беріледі.



СӨЖ сабақтарына әдістемелік нұсқау:

СӨЖ жазбаша да, ауызша да алынады. Бұл реферат және жаттығу жұмыстары арқылы алған білімдерін бекіту үшін жоспарланады. Бірақ жоғарыда көрсетілден семинар, өздік жұмыстары жүктемеде бөлінбеген.


10.Студенттердің өзіндік жұмыстары үшін берілетін берілетін тапсырмалар.
№1 ОСӨЖ: НЕМІС РОМАНТИЗМІ.

Мазмұны: Неміс романтизмінің бастаулары. Неміс романтизмінің дәуірленуі. Йен романтизм мектебі. Гейдельберг романтизм мектебі. Берлин романтизм мектебі. Неміс романтизмінің философиясы мен эстетикасы. Идеал мен шындық өмір. Романтикалық ирония. Гофман және Гейне.

Мақсаты: дәріс, семинар сабақтарындағы өткен теориялық материалдарды практикалық тұрғыда меңгеру.

Өткізу түрі: пікірлесу, проблемалық сұрақтарға жауап беру.

Әдістемелік нұсқаулар: ғылыми әдебиеттер мен баспасөз беттерінен баяндама әзірлеу

(нақты бір сұраққа).



Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№2 ОСӨЖ: АҒЫЛШЫН РОМАНТИЗМІ.

Мазмұны: Ағылшын романтизмі дамуының бірінші кезеңі. «Озерная школа». Ағылшын романтизмі дамуының екінші кезеңі. Шелли. Вальтер Скотт және Байрон.

Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№3 ОСӨЖ: ФРАНЦУЗ РОМАНТИЗМІ.

Мазмұны: Француз романтизмінің даму баспалдақтары. Руссо мен «руссоизм» ықпалы. Шатобриан. Ламартин

Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№4 ОСӨЖ: ФРАНЦУЗ РЕАЛИЗМІ МЕН АҒЫЛШЫН РЕАЛИЗМІ.

Мазмұны: Стендаль. Бальзак. Мериме. Диккенс. Теккерей.

Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№5 ОСӨЖ: Әлем әдебиетіндегі реалистік сарын.

Мазмұны: Бодлер. Флобер. XIX-XX ғғ. АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ. Кезеңдері. Ерекшеліктері.

Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№6 ОСӨЖ: XIX—XX ғ.ғ.. аралығындағы РЕАЛИЗМ.

Мазмұны: Әлеуметтік-психологиялық реализм: Мопассан, Мередит, Гарди, Джеймс, Драйзер. Әлеуметтік-философиялық реализм: Франс, Ибсен, Шоу.

Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№7 ОСӨЖ: Сатиралық-юморлық реализм.

Мазмұны: Г. Манн, Марк Твен, О. Генри

Реализмдегі батырлық сарын: Роллан, Джек Лондон



Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№8 ОСӨЖ: НАТУРАЛИЗМ.

Мазмұны: Натурализм қағидалары. Тэн. Гонкурлар. Золя мектебі. Германиядағы натурализм. Гауптман. Золя

Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№9 ОСӨЖ: СИМВОЛИЗМ.

Мазмұны: Верлен. Рембо. Малларме. Метерлинк.

Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№10 ОСӨЖ: НЕОРОМАНТИЗМ және ЭСТЕТИЗМ

Мазмұны: Германия мен Австриядағы неоромантизм. Бельгиядағы неоромантизм. Англиядағы неоромантизм. Франциядағы неоромантизм. Өзге елдердегі неоромантизм. Эстетизм. Пейтер. Уайльд.

Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№11 ОСӨЖ: XX ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ

Мазмұны: «Бұқаралық әдебиет». Детектив жанры. Шпиондық роман. Триллер. Фантастика. Фэнтези. Әйелдер романдары. «Мәдени сұраныс» әдебиеті. «Контрмәдениет». Батыс пен Шығыс мәдениеттерінің синтезі. «Жаңа латын-американ романы».

Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№12 ОСӨЖ: МОДЕРНИЗМ

Мазмұны: Модернизмнің философиялық және психологиялық негіздері. ХХ ғ. көркем мәдениетіндегі миф пен мифтік шығармашылық мәселесі. Шығармашылықтың «ойындық» тұжырымдамасы. Шынайы өмірді моделдеу. Поэтика. 1910 —1920 ж.ж. аралығындағы авангардистік ағымдар.

Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№13 ОСӨЖ: Постмодернизм.

Мазмұны: «Мәтін» және «интермәтін». Әдебиет тарихына деген постмодернистік көзқарас. Женетт. «Профессорлық әдебиет».

Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№14 ОСӨЖ: Көне грек әдебиетінің прозалық жанрлары.

Мазмұны: Платон. Дантенің «Құдіретті комедиясы». Мазмұны.

Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
№15 ОСӨЖ: Уильям Шекспир шығармашылығы.

Мазмұны: Шекспир өмір сүрген кезең. Алғашқы шығармалары. “Венера мен Адонис”, “Жазғы түндегі түс”, “Венециандық көпес”, “Жоқтан шыққан дабыра”, “Он екінші түн” және т.б.

Мақсаты: Студенттердің өзіндік сабақ тақырыбына орай өз бетімен материал жинақтап, оны қолдана білу дағдысын қалыптастыру.

Өткізу түрі: баяндама.

Әдістемелік нұсқаулар: Студенттер тақырып бойынша материал қорын жинақтап, сабақ үдерісінде толықтай, тиімді пайдалана білуі тиіс.

Әдебиеттер: 3 бөлімде көрсетілген.
11. Рефераттар, курстық жұмыстар, жобалар, презентациялар.

Бағдарламада қарастырылмаған.


12. Бақылау және жеке жаттығу жұмыстарын орындаудың техникалық талаптары.
Жұмыстың орындалу құрылымы.

Жұмыстың көлемі 20 беттен аспау керек. Параметрлері - шрифт TNR, 12 кегль, жартылай интервал, сілтемелер әр бет сайын қойылу керек, нумерация әр беттің төменгі жағына салынады. Қолданған әдебиеттері жұмыстың соңында көрсетіледі. Құрылымдық компоненттер кіріспе, мазмұны, негізгі бөлім, қорытынды, пайдаланылған әдебиеттер көрсетіледі.


13.Электронды кітапхана - курстың тақырыптары бойынша электронды кітаптар, сайттарға сілтеме жасау, оқытуға қажетті жаңалықтар мен берілетін электронды кітаптар көрсетіледі. Мысалы, электронды почтамен, интернет хабарларын пайдалану.

  • http://www.rmeb.kr

  • http://www.iis.ru/el-bib

Студенттің оқытушымен байланыс құралдары (электронды почта, телеконференция, чат).

  • zuhra_82@inbox.ru

  • luna2505@mail.ru

  • saya__86@mail.ru

  • platon.wksu.kz

  • www.wksu.kz

14. Web-сайтта орналастырылған студенттердің неғұрлым көп қоятын сұрақтары және олардың жауаптары.

  1. Антикалық әдебиет. Жалпы шолу. Антикалық мифология және фольклор. Грек мифологиясының негіздері.

  2. Гомер эпосы - «Одиссея» және «Илиада», «Маргит». Гомер мәселесі.

  3. Көне грек трагедиясы. Трагедияның бастауы. Эсхил. Софокл. Еврипид. Трагедия теориясы. «Поэтика» - Аристотель.

  4. Көне грек комедиясы. Комедияның пайда болуы және дамуы. Аристофан.

  5. Көне грек әдебиетінің прозалық жанрлары. Платон.

  6. КӨНЕ РИМ ӘДЕБИЕТІ. Комедия жанрының дамуы. Плавт. Теренций.

  7. Көне рим әдебиетінің «Алтын ғасыры». Поэзия. Катулл. Лукреций. Вергилий. Гораций. Овидий. Проза. Юлий Цезарь. Цицерон.

  8. I — II ғасырлардағы рим әдебиеті ( Луций Анней Сенека Младший (4 до н. э. — 64 н. э.) Марк Валерий Марциал (ок. 40 — между 101 и 104) Децим Юний Ювенал (ок. 60 — ок. 140), Гай Петроний Арбитр (ум. 66), Корнелий Тацит (ок. 55 — ок. 120), Луций Апулей

  9. ОРТАҒАСЫРЛАР ӘДЕБИЕТІ. Ортағасырлық серілік роман. Романдық циклдер. Бретондық лэ. Мария Французская. Тристан мен Изольда туралы романдар. Әулие Грааль туралы романдар.

  10. Фома Аквинский.

Данте «Жаңа өмір». Данте трактаттары. «Құдіретті комедия».

  1. РЕНЕССАНС ДӘУІРІНДЕГІ ӘДЕБИЕТ: Гуманизм. Қайта Өрлеу кезеңін дәуірлеу.

  2. Петрарка

  3. Боккаччо

  4. Мартин Лютер.

  5. Эразм Роттердамский: «Ақымақтыққа мадақ».

  6. Француз Қайта Өрлеуінің дамуы. Бастапқы Қайта Өрлеу. Жоғарғы Қайта Өрлеу. «Шоғыр». Ронсар. Кейінгі Қайта Өрлеу.

  7. Рабле. Өмірі мен шығармашылығы. «Гаргантюа мен Пантагрюэль» романы.

  8. ИСПАНИЯДАҒЫ ҚАЙТА ӨРЛЕУ: XV—XVI ғғ. Испанияның тарихи тағдыры. Испания мәдениеті. ХҮ ғ. әдебиеті. ХҮІ ғ. әдебиеті.

  9. АНГЛИЯДАҒЫ ҚАЙТА ӨРЛЕУ:Ағылшын Қайта Өрлеуінің бастапқы кезеңі. «Университет ойшылдары». XVI ғ. алғашқы жартысындағы ағылшын поэзиясы.

  10. Шекспир.

  11. Сервантес. «Айлакер идальго Дон Кихот Ламанчский».

  12. XVII ҒАСЫР ӘДЕБИЕТІ. БАРОККО - «Барокко» термині. Барокко өнеріндегі әлем мен адам концепциясы. Барокко жанрлары. Барокко стилі. Барокко – әдеби бағыт. КЛАССИЦИЗМ - «Классицизм» термині. Классицизм – әдеби бағыт. Классицизм эстетикасы. Характер. Басты тартыс. Жанрлар теориясы. Үш бірлік. Классицизм – әдеби стиль.

  13. ИСПАНИЯ ӘДЕБИЕТІ. Лопе де Вега мен оның мектебі. Драма эстетикасы. Комедия түрлері. Лопе де Вега мектебі: Аларкон. Тирсо де Молина. Кальдерон.Діни-философиялық драма жанры.

  14. ФРАНЦИЯ ӘДЕБИЕТІ. Прециоздық әдебиет. Классицизм. - Малерб. Корнель. Расин. Мольер.

  15. Характер. Басты тартыс. Жанрлар теориясы. Үш бірлік. Классицизм – әдеби стиль.

  16. Лопе де Вега мен оның мектебі. Драма эстетикасы. Комедия түрлері. Лопе де Вега мектебі: Аларкон. Тирсо де Молина. Кальдерон.Діни-философиялық драма жанры.

  17. XVIII ҒАСЫР ӘДЕБИЕТІ – Ағартушылық әдебиет.

  18. Дидро.

  19. Руссо.

  20. Гёте.

  21. XIX ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ. РОМАНТИЗМ.

  22. Гейне.

  23. АҒЫЛШЫН РОМАНТИЗМІ. Байрон.

  24. ФРАНЦУЗ РОМАНТИЗМІ. Гюго. Жорж Санд.

  25. РЕАЛИЗМ. Бальзак.

  26. АҒЫЛШЫН РЕАЛИЗМІ. Диккенс. Теккерей.

  27. XIX—XX ҒҒ. аралығындағы РЕАЛИЗМ.

    1. Әлеуметтік-психологиялық реализм: Мопассан, Драйзер

    2. Әлеуметтік-философиялық реализм: Франс, Шоу

    3. Сатиралық-юморлық реализм: Марк Твен

    4. Реализмдегі батырлық сарын: Джек Лондон

  28. НАТУРАЛИЗМ. Натурализм қағидалары. Золя

  29. Пруст

  30. Хемингуэй


15. Студенттер білімін тақырыптар бойынша тексеру сұрақтары Web-сайтта

    1. апталардағы тақырыптар бойынша тексеру сұрақтары:




  1. XVIII ҒАСЫР ӘДЕБИЕТІ – Ағартушылық әдебиет.

  2. XVIII ҒАСЫРДАҒЫ АҒЫЛШЫН ӘДЕБИЕТІ - Поуп. Дефо, Свифт, Ричардсон, Филдинг, Смоллетт

    1. Ағылшын сентиментализмі

    2. Сентиментализм. - Поэзия. - Томсон. Юнг. Грей.

          1. Проза. - Стерн.

  3. ХҮІІІ ғ. француз әдебиетінің басты бағыттары. Франциядағы рококо стилі. Ағартушылық. Ағартушылықтың дәуірленуі. Бастапқы Ағартушылық. Ағартушылық классицизм. «Жылауық комедия» жанры. Проза. Монтескье. Прево.

  4. Вольтер.

  5. Дидро.

  6. Руссо.

  7. ХҮІІІ Ғ. НЕМІС ӘДЕБИЕТІ. Лессинг.

  8. НЕМІС ӘДЕБИЕТІ. «Дауыл мен тықсыру» әдебиеті («Буря и натиск»).

    1. Гердер.

    2. Штюрмерлер драмасындағы «руссолану» и «шекспирлену».

    3. «Веймар классицизмі». Шиллер. Гёте.

  9. XIX ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ

    1. РОМАНТИЗМ. «Романтизм» терминінің қалыпсату тарихы. Романтизм эстетикасы. Романтизм – әдеби бағыт. Романтизмнің даму кезеңдері. Романтизм – әдеби қозғалыс. Романтизм - өнер стилі.

  10. НЕМІС РОМАНТИЗМІ

    1. Неміс романтизмінің бастаулары. Неміс романтизмінің дәуірленуі. Йен романтизм мектебі. Гейдельберг романтизм мектебі. Берлин романтизм мектебі. Неміс романтизмінің философиясы мен эстетикасы. Идеал мен шындық өмір. Романтикалық ирония.

    2. Гофман.

    3. Гейне.

  11. АҒЫЛШЫН РОМАНТИЗМІ. Ағылшын романтизмі дамуының бірінші кезеңі. «Озерная школа». Ағылшын романтизмі дамуының екінші кезеңі. Шелли. Вальтер Скотт. Байрон.

  12. ФРАНЦУЗ РОМАНТИЗМІ. – Француз романтизмінің даму баспалдақтары. Руссо мен «руссоизм» ықпалы.

    1. Шатобриан.

    2. Ламартин.

    3. Мюссе.

    4. Гюго.

    5. Жорж Санд.

  13. РЕАЛИЗМ – Терминнің пайда болуы. Реализм эстетикасы.

  14. ФРАНЦУЗ РЕАЛИЗМІ

    1. Стендаль.

    2. Бальзак.

    3. Мериме.

  15. АҒЫЛШЫН РЕАЛИЗМІ

    1. Диккенс.

    2. Теккерей.

  16. Әлем әдебиетіндегі реалистік сарын.

    1. Бодлер.

    2. Флобер.

  17. XIX-XX ғғ. АРАЛЫҒЫНДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ

    1. Кезеңдері. Ерекшеліктері.

  18. XIX—XX ҒҒ. аралығындағы РЕАЛИЗМ.

    1. Әлеуметтік-психологиялық реализм: Мопассан, Мередит, Гарди, Джеймс, Драйзер

    2. Әлеуметтік-философиялық реализм: Франс, Ибсен, Шоу

    3. Сатиралық-юморлық реализм: Г. Манн, Марк Твен, О. Генри

    4. Реализмдегі батырлық сарын: Роллан, Джек Лондон

  19. НАТУРАЛИЗМ. Натурализм қағидалары.

    1. Тэн. Гонкурлар. Золя мектебі. Германиядағы натурализм. Гауптман.

    2. Золя

  20. СИМВОЛИЗМ. Верлен. Рембо. Малларме. Метерлинк

  21. НЕОРОМАНТИЗМ

    1. Германия мен Австриядағы неоромантизм. Бельгиядағы неоромантизм. Англиядағы неоромантизм. Франциядағы неоромантизм. Өзге елдердегі неоромантизм.

  22. ЭСТЕТИЗМ - Пейтер. Уайльд.

  23. XX ҒАСЫРДАҒЫ ШЕТЕЛ ӘДЕБИЕТІ

    1. «Бұқаралық әдебиет». Детектив жанры. Шпиондық роман. Триллер. Фантастика. Фэнтези. Әйелдер романдары. «Мәдени сұраныс» әдебиеті. «Контрмәдениет». Батыс пен Шығыс мәдениеттерінің синтезі. «Жаңа латын-американ романы».

  24. МОДЕРНИЗМ

    1. Модернизмнің философиялық және психологиялық негіздері. ХХ ғ. көркем мәдениетіндегі миф пен мифтік шығармашылық мәселесі. Шығармашылықтың «ойындық» тұжырымдамасы. Шынайы өмірді моделдеу. Поэтика. 1910 —1920 жж. Аралығындағы авангардистік ағымдар.

    2. Дадаизм

    3. Экспрессионизм

    4. Футуризм

    5. Сюрреализм

    6. Экзистенциализм

    7. Француз экзистенциализмі. Сартр.

    8. «Жаңа роман» - Саррот. Роб-Грийе.

    9. «Абсурд театры» - Ионеско. Беккет.

  25. XX ҒАСЫР РЕАЛИЗМІ

    1. «Жоғалған ұрпақ» әдебиеті

    2. Социалистік реализм

    3. Антифашистік әдебиет

    4. Неореализм

    5. Пруст

    6. Кафка

    7. Камю

    8. Хемингуэй

    9. Брехт



16. Қорытынды тест. Емтихан материалдары. Материалдарды меңгеруге қойылатын талаптар.

Қабылдау білімін тексеруге қойылатын сұрақтар.



Тест тапсырмаларының нұсқасы



1. «Антикус» сөзінің мағынасы:

а. көне+


ә. дәстүрлі

б. тарихи

в. ежелгі гректік
2. Антикалық әдебиеттің 2-ші кезеңі қалай аталады?

а. аттикалық+

ә. архаикалық

б. әллиндік

в. әгейлік
3. Ежелгі грек қоғамындағы басты идеология –

а. Мифология+

ә. мемлекеттік мүдде

б. дін


в. тотемизм
4. Мына үш трагикті өмір сүру кезеңдеріне сәйкес реттеп жаз?

а. Эсхил, Софокл, Еврипид+

ә. Еврипид, Софокл, Эсхил

б. Софокл,Эсхил, Еврипид

в. Софокл, Еврипид, Эсхил



5. Еврипид шамамен неше трагедия жазған?

а. 90+


ә. 70

б. 80


в. 60
6. Табиғаттың гүлдену – солу процесінің символы қай құдай?

а. Деметра+

ә. Персефона

б. Афина


в. Артемида
7. Аристофанның «Бұлттар» комедиясы Дионисий мерекесінде нешінші жүлдеге ие болды?

а. 3+


ә. 4

б. 2


в. 1
8. «Гомер сұрағы» нендей сұрақ?

а. Гомердің тарихи тұлғасы мен авторлығы туралы+

ә. Гомердің грек халқына жататындығы – жатпайтындығы туралы

б. Гомердің Троя қаласының тұрғыны болғаны – болмағаны туралы

в. Гомердің Троя соғысына қатысқан – қатыспағандығы туралы
9. Одиссей қай құдайдың қаһарына ұшырап өз Отанына көн жыл орала алмайды?

а. Посейдонның+

ә. Зевстің

б. Аполлонның

в. Арестің
10. Ежелгі грек комедиясының атасы –

а. Аристофан+

ә. Менандр

б. Эсхилл

в. Аристотель
11. «Ортағасырлар» дәуірі қандай уақыт шеңберін қамтиды?

а. Ү-ХҮ ғғ.+

ә. І-Х ғғ.

б. ІІІ – ХІІ ғғ.

в. ҮІ – ХҮІІ ғғ.
12. Ортағасырларда ел арасына кең тараған, шамамен 700 ж. жазылған ағылшын – саксондық батырлық эпос –

а. Боевульф+

ә. Нибелунгтар туралы жыр

б. Ваганттар жыры

в. Дитрих Бернский туралы жыр
13. «Іздеуші, табушы» деп аталған ортағасырлық ақындар кімдер?

а. Трубадурлар+

ә. миннезингерлер

б. ваганттар

в. труверлер
14. Сирвента –

а. саяси ән+

ә. махаббат әні

б. табиғат лирикасы

в. айтыс
15. «Куртуаздық» поэзия қандай поэзия?

а. сарай маңындағы+

ә. халық поэзиясы

б. патриоттық поэзия

в. жауынгерлік поэзия
16. Қайта Өрлеу қозғалысы қай елден бастау алды?

а. Италиядан+

ә. Англиядан

б. Америкадан

в. Германиядан
17. Германиядағы Қайта Өрлеу құбылысының бастамасы –

а. Мартин Лютердің Библияны неміс тіліне аударуы+

ә. неміс гуманистерінің қозғалысы

б. Иоганн Рейхлиннің әйгілі «Халық хаттары» шығармасының жарық көруі

в. Себастьян Бранттың «Ақымақтар кемесінің» жариялануы.
18. Авторлары белгісіз «Тиль Эйленшпигель», «Доктор Фауст», «Шильдбюргерлер» және т. б. осындай туындылар қай жинаққа енген?

а. «Халық кітаптары»+

ә. «Белгісіз ақындар жинағы»

б. «Эдда»

в. «Письма темных людей»
19. Петраркаға өзі тірі кезінде әлемдік даңқ әкелген шығармасы:

а. «Африка»+

ә. «Филология»

б. «Белгісіз хаттар» жинағы

в. «Менің Италиям»
20. «Гаргантюа мен Пантагрюэль» шығармасы неше кітаптан тұрады?

а. 5+


ә. 3

б. 4


в. 2
21. Алькофрибас Назье - қай автордың лақап аты?

а. Рабле+

ә. Петрарка

б. Сервантес

в. Лопе де Вега.
22. Дульсинея Тобосская деген кім?

а. шаруа қызы+

ә. көпес қызы

б. герцогиня

в. ханшайым
23. «Оң қолымның даңқын шығару үшін сол қолымды құрбан еттім», - деген кім?

а. Сервантес+

ә. Боккаччо

б. Петрарка

в. Шекспир
24. Шекспирдің сонеттерінен неше тұлғаның бейнесі көрінеді?

а. 3: автор, оның сүйгені, досы+

ә. 2: автор және оның сүйгені

б. 2: автор және оның досы

в. 1: автордың сүйген қызы
25. «Отелло» трагедиясындағы зұлымдықтың символы қай кейіпкер?

а. Яго+


ә. Родриго

б. Кассио

в. Эмилия
26. Дантенің туған жері –

а. Флоренция+

ә. Фландрия

б. Фракия

в. Франция
27. Данте өзінің «Ұлы ұстазы» деп кімді атады?

а. Вергилий+

ә. Петрарка

б. Овидий

в. Венеций
28. «Құдіретті комедияның» әр бөлімі неше өлеңнен тұрады?

а. 33+


ә. 32

б. 31


в. 35
29. «Декамерон» неше новелладан құралған?

а. 100+


ә. 90

б. 70


в. 150
30. «Моральдік қағидалар мен максималар» шығармасының авторы –

а. Ларошфуко+

ә. Никола Буало - Депрео

б. Лабоюйер

в. Пьер Корнель
31. Француз классикалық поэзиясының кодексі ретінде қабылданған шығарма -

а. Буалоның «Ақындық өнері»+

ә. Лабрюйердің «Классицизм» трактаты

б. Аристотельдің «Поэтикасы»

в. Расиннің «Классицизм қағидалары»
32. «Доктор-педант», «Оқушы Гро-Рене», «Қаптағы Горжибюс» шығармаларының авторы -

а. Жан Батист Мольер+

ә. Жан Расин

б. Пьер Корнель

в. Педро Кальдерон
33. ХҮІІ ғ. испан әдебиеті неше бағытта дамыды?

а. 3+


ә. 2

б. 4


в. 5
34. ХҮІІІ ғ. – дағы батыс еуропалық елдерде басталған идеологиялық қозғалыс –

а. Ағартушылық+

ә. Ренессанс

б. Реформация

в. Романтизм
35. ХІХ ғ. әдебиетіндегі басты әдеби стильдер -

а. романтизм мен реализм+

ә. символизм мен реализм

б. сентиментализм мен романтизм

в. реализм мен сентиментализм
36. «Қоғамдық келісім» трактатын жазған кім?

а. Руссо+

ә. Д,Аламбер

б. Дидро


в. Дефо
37. «Жас Вертердің азабы» романының авторы –

а. Гете+


ә. Гейне

б. Байрон

в. Ричардсон
38. «Фауст» поэмасы неше бөлімнен тұрады?

а. 2+


ә. 3

б. 4


в. 5
39. Пасторела –

а. табиғат лирикасы+

ә. саяси ән

б. махаббат әні

в. үндеу, азан шақыру
40. Натуралистік теорияның ірі өкілі әрі негізін қалаушысы –

а. Э.Золя+

ә. П.Мериме

б. Оноре де Бальзак

в. Стендаль
41. «Декаданс» ағымының пайда болуы қандай оқиғадан бастау алады?

а. «Декаданс» журналының басылуы+

ә. «Декаданс» газетінің басылуы

б. «Декаденттік клубтың» ашылуы

в. «Декаданс» жинағының жарық көруі
42. Декаданстың идеялық негізін құраған философия –

а. А.Шопенгауэр мен Ницше философиясы+

ә. И.Канттің идеалистік философиясы

б. Анри Бергсонның интуитивистік философиясы

в. О.Конт пен Г.Спенсердің позитивистік философиясы
43. Модернизм бағытын тағы қалай атаған?

а. Авангардизм+

ә. авантюризм

б. натуризм

в. футуризм
44. «Таза өнер» теориясын дамытқан қай стиль өкілдері?

а. имажинистер+

ә. декаденттер

б. символистер

в. трансценденталистер
45. Батыстық елдердің шовинистік саясатын насихаттаушы әдеби үрдіс –

а. колониалдық роман+

ә. символизм

б. имажинизм

в. модернизм
46. Трансцендентализм қандай философиядан бастау алады?

а. И.Канттің идеалистік философиясы+

ә. А.Шопенгауэр мен Ницше философиясы

б. Анри Бергсонның интуитивистік философиясы

в. О.Конт пен Г.Спенсердің позитивистік философиясы
47. Антикалық әдебиет неше кезеңге бөлінеді?

а. 3+


ә. 2

б. 4


в. 5
48. Эллиндік кезең қандай ғасырларды қамтиды?

а. Б.э.д. ІҮ – біздің эрамыздың І ғ.+

ә. Б.э.д. Ү-ІҮ ғғ.

б. Көне заманнан б.э.д. 500 – ші жылдар

в. Біздің эрамыздың І – Ү ғғ.
49. Трагедияның пайда болуы туралы неше болжам бар?

а. одан да көп+

ә. 2

б. 3


в. 1
50. «Есі ауысқан Геракл» трагедиясы кімдікі?

а. Еврипидтікі+

ә. Софоклдікі

б. Эсхилдікі

в. Аристофандікі
51. Грек комедиясының пайда болуына неше элемент себепкер болды?

а. 4+


ә. 3

б. 2


в. 5
52. Аристофанның бізге белгілі алғащқы комедиясы –

а. Ахарндықтар+

ә. Бұлттар

б. Аралар

в. Гүлдер

53. Грек мифологиясы бойынша даналықтың әйел құдайы –

а. Афина+

ә. Персефона

б. Гера

в. Эрида
54. «Илиада» поэмасы қалай басталады?

а. Олимп тауындағы үйлену тойымен+

ә. Паристің әйел құдайларға төрелік етуімен

б. Олимптегі тойға Эриданың шақырылмауымен

в. Паристің Еленаны ұрлап әкетуімен


55. Эсхилдің Еврипиадтар мен Данаидтер туралы трагедиясы қалай аталады?

а. Жалбарынушылар+

ә. Парсылар

б. Орестея

в. Гениадтар
56. Ежелгі грек мифологиясы бойынша жерасты патшалығының құдайы –

а. Аид+


ә. Кронос

б. Посейдон

в. Зевс
57. «Ортағасырлар» дәуірінің классикалық кезеңі қай қай ғасырларға жатады?

а. ХІ – ХІҮ ғғ.+

ә. Х – ХІ ғғ.

б. І – Х ғғ.

в. ХІҮ – ХҮ ғғ.
58. Ваганттар деген кімдер?

а. кезбе ақындар+

ә. рыцарлық өмірді жырлаушылар

б. сарай маңындағы ақындар

в. жалынды махаббат жыршылары
59. Кансона –

а. махаббат әні+

ә. саяси ән

б. табиғат лирикасы

в. айтыс
60. Боевульф неше бөлімнен тұратын поэма?

а. 2+


ә. 3

б. 4


в. 5
61. «Ортағасырлар» термині алғаш рет қай елде қолданыла бастады?

а. Италияда+

ә. Англияда

б. Францияда

в. Германияда
62. Қайта Өрлеу гуманистерінің басты назарын аударған құбылыс -

а. Адам+


ә. адам және табиғат

б. табиғат

в. қоғам дамуы
63. Қайта Өрлеу дәуірінде туындаған «Реформация қозғалысының» мәні?

а. Католиктік шіркеуді қайта құру+

ә. Саяси жүйені түпкілікті өзгерту

б. Әдебиетте христиандық рухты қайта жандаңдыру

в. Қоғамда діни билікті қайта күшейту.
64. ХҮІ ғасырда Италияда туындап, кейін ХҮІІ ғасырдағы Францияда өз дамуының шырқау шыңына жеткен әдеби бағыт:

а. Классицизм+

ә. Романтизм

б. Сентиментализм

в. Куртуаздық бағыт.
65. «Фуэнте Овехуна» - кімнің шығармасы?

а. Лопе де Вега+

ә. Петрарка

б. Боккаччо

в. Эразм Роттердамский.
66. «Гаргантюа мен Пантагрюэльдің» үшінші кітабы кім туралы?

а. Панург+

ә. Пантагрюэль

б. Гаргантюэль

в. Грангузье
67. Сервантестің «Дон Кихот» романы қандай шығарма?

а. Рыцарлық романдарға пародия ретінде жазылған.+

ә. Өз өмірін суреттеуге арналған

б. Рыцарлық романдарға еліктеп жазылған

в. Рыцарлық ерліктерді жырлауға арналған.
68. Дульсинея Тобосскаяның шын есімі –

а. Альдонса Лоренсо+

ә. Морена Дульсенто

б. Лорена Альдонсо

в. Дульсена Альдонсо
69. Шекспирдің шығармашылық жолы неше кезеңге бөлінеді?

а. 3+


ә. 2

б. 4


в. 5
70. Шекспирдің сонеттер жинағына неше сонет енген?

а. 154+


ә. 125

б. 100


в. 166
71. «Ромео мен Джульетта» трагедиясындағы жауласқан екі жанұя –

а. Монтекки мен Капулетти+

ә. Кавальканти мен Капулетти

б. Луиджи мен Чекки

в. Монтекки мен Кавальканти
72. Дантенің «Жаңа өмір» шығармасы не туралы?

а. Автордың махаббат сезімінің тарихы+

ә. Саяси - әлеуметтік төңкерістер

б. Утопиялық арман - мақсаттар

в. Автордың өзі өмір сүрген қоғамды сынауы
73. «Құдіретті комедия» неше бөлімнен тұрады?

а. 3+


ә. 2

б. 4


в. 5
74. Боккаччоның тырнақалды шығармасы –

а. Филоколо+

ә. Филострато

б. Декамерон

в. Фьяметта
75. ХҮІІ ғ. француз әдебиетіндегі басты стильдік бағыт –

а. Классицизм+

ә. сентиментализм

б. барокко

в. куртуаздық әдебиет
76. Никола Буало-Депрео, Франсуа де Малерб –

а. Классицицзм бағытының теоретиктері+

ә. Барокко стилінің негізін қалаушылар

б. Сентиментализм теоретиктері

в. Куртуаздық әдебиет өкілдері
77. «Сид», «Гораций», «Цинна», «Полиевкт», «Теодора» драмалық шығармаларының авторы

а. Пьер Корнель+

ә. Жан Расин

б. Жан Батист Мольер

в. Педро Кальдерон
78. ХҮІІ ғ. француз әдебиетіндегі көрнекті мысалшы – ақын –

а. Лафонтен+

ә. Лабрюйер

б. Ларошфуко

в. Ламартин
79. ХҮІІ ғ. испан әдебиетіндегі 2-ші бағыт –

а. классицизм+

ә. барокко

б. сентиментализм

в. ренессанстық реализм
80. Ағартушылардың пікірінше, бұқара надандығымен күресудің басты құралы –

а. әдебиет+

ә. ғылым

б. өнер


в. баспа ісі
81. Романтизмнің басты ерекшелігі –

а. Ерекше жағдайдағы ерекше кейіпкерді суреттеу+

ә. Өмірді шынайы суреттеу

б. адам жан-дүниесіндегі құбылыстарды бейнелеу

в. Шынайы болмыстағы қарапайым адамдарды суреттеу
82. «Жаңа Элоиза» романының негізгі идеясы -

а. Табиғи және қоғамдық заңдардың қарама-қайшылығы+

ә. Юлияның тағдыры

б. Махаббат машақаты

в. Екі адамның арасындағы сезім
83. «Фауст» поэмасындағы Фаустың сүйген қызы -

а. Маргарита+

ә. Шарлотта

б. Мария

в. Маргарет

84. Альба –

а. үндеу, азан шақыру+

ә. саяси ән

б. табиғат лирикасы

в. махаббат әні


85. Натурализмнің идеологиялық негізін құраған философия –

а. О.Конт пен Г.Спенсердің позитивистік философиясы+

ә. А.Шопенгауэр мен Ницше философиясы

б. Анри Бергсонның интуитивистік философиясы

в. И.Канттің идеалистік философиясы
86. «Декаданс» терминінің мағынасы –

а. құлдырау, дағдару+

ә. Алдыңғы қатарлы

б. жаңа заман

в. жетілу, гүлдену
87. «Өнер тек өнер үшін» қағидасын насихаттаған көркем стиль –

а. Декаданс+

ә. романтизм

б. модернизм

в. имажинизм

88. Францияда оның өкілдері – Верлен, Рембо, Малларме, Бельгияда – Метерлинк пен Верхарн, Германияда – Гауптман мен Георге, Австрияда – Рильке. Ол қандай әдеби ағым?

а. символизм+

ә. реализм

б. колониалдық роман

в. модернизм


89. Модернизм бағытының идеологиялық негізі –

а. Анри Бергсонның интуитивистік философиясы+

ә. А.Шопенгауэр мен Ницше философиясы

б. И.Канттің идеалистік философиясы

в. О.Конт пен Г.Спенсердің позитивистік философиясы

17. Өзін-өзі бақылау үшін тестілік сұрақтар:

1. «Антикус» сөзінің мағынасы:

A. көне+

B. дәстүрлі

C. тарихи

D. ежелгі гректік

-= End Question=-

2. Антикалық әдебиеттің 2-ші кезеңі қалай аталады?

A. аттикалық+

B. архаикалық

C. әллиндік

D. әгейлік

-= End Question=-

3. Ежелгі грек қоғамындағы басты идеология –

A. Мифология+

B. мемлекеттік мүдде

C. дін

D. тотемизм



-= End Question=-

4. Мына үш трагикті өмір сүру кезеңдеріне сәйкес реттеп жаз?

A. Эсхил, Софокл, Еврипид+

B. Еврипид, Софокл, Эсхил

C. Софокл,Эсхил, Еврипид

D. Софокл, Еврипид, Эсхил



-= End Question=-

1. «Антикус» сөзінің мағынасы:

A. көне+

B. дәстүрлі

C. тарихи

D. ежелгі гректік

-= End Question=-

2. Антикалық әдебиеттің 2-ші кезеңі қалай аталады?

A. аттикалық+

B. архаикалық

C. әллиндік

D. әгейлік

-= End Question=-

3. Ежелгі грек қоғамындағы басты идеология –

A. Мифология+

B. мемлекеттік мүдде

C. дін

D. тотемизм



-= End Question=-

4. Мына үш трагикті өмір сүру кезеңдеріне сәйкес реттеп жаз?

A. Эсхил, Софокл, Еврипид+

B. Еврипид, Софокл, Эсхил

C. Софокл,Эсхил, Еврипид

D. Софокл, Еврипид, Эсхил



-= End Question=-

5. Еврипид шамамен неше трагедия жазған?

A. 90+


B. 70

C. 80


D. 60

-= End Question=-

6. Табиғаттың гүлдену – солу процесінің символы қай құдай?

A. Деметра+

B. Персефона

C. Афина


D. Артемида

-= End Question=-

7. Аристофанның «Бұлттар» комедиясы Дионисий мерекесінде нешінші жүлдеге ие болды?

A. 3+


B. 4

C. 2


D. 1

-= End Question=-

8. «Гомер сұрағы» нендей сұрақ?

A. Гомердің тарихи тұлғасы мен авторлығы туралы+

B. Гомердің грек халқына жататындығы – жатпайтындығы туралы

C. Гомердің Троя қаласының тұрғыны болғаны – болмағаны туралы

D. Гомердің Троя соғысына қатысқан – қатыспағандығы туралы

-= End Question=-

9. Одиссей қай құдайдың қаһарына ұшырап өз Отанына көн жыл орала алмайды?

A. Посейдонның+

B. Зевстің

C. Аполлонның

D. Арестің

-= End Question=-

10. Ежелгі грек комедиясының атасы –

A. Аристофан+

B. Менандр

C. Эсхилл


D. Аристотель

-= End Question=-

11. «Ортағасырлар» дәуірі қандай уақыт шеңберін қамтиды?

A. Ү-ХҮ ғғ.+

B. І-Х ғғ.

C. ІІІ – ХІІ ғғ.

D. ҮІ – ХҮІІ ғғ.

-= End Question=-

12. Ортағасырларда ел арасына кең тараған, шамамен 700 ж. жазылған ағылшын – саксондық батырлық эпос –

A. Боевульф+

B. Нибелунгтар туралы жыр

C. Ваганттар жыры

D. Дитрих Бернский туралы жыр

-= End Question=-

13. «Іздеуші, табушы» деп аталған ортағасырлық ақындар кімдер?

A. Трубадурлар+

B. миннезингерлер

C. ваганттар

D. труверлер

-= End Question=-

14. Сирвента –

A. саяси ән+

B. махаббат әні

C. табиғат лирикасы

D. айтыс

-= End Question=-

15. «Куртуаздық» поэзия қандай поэзия?

A. сарай маңындағы+

B. халық поэзиясы

C. патриоттық поэзия

D. жауынгерлік поэзия

-= End Question=-

16. Қайта Өрлеу қозғалысы қай елден бастау алды?

A. Италиядан+

B. Англиядан

C. Америкадан

D. Германиядан

-= End Question=-

17. Германиядағы Қайта Өрлеу құбылысының бастамасы –

A. Мартин Лютердің Библияны неміс тіліне аударуы+

B. неміс гуманистерінің қозғалысы

C Иоганн Рейхлиннің әйгілі «Халық хаттары» шығармасының жарық көруі

D. Себастьян Бранттың «Ақымақтар кемесінің» жариялануы.

-= End Question=-

18. Авторлары белгісіз «Тиль Эйленшпигель», «Доктор Фауст», «Шильдбюргерлер» және т. б. осындай туындылар қай жинаққа енген?

A. «Халық кітаптары»+

B. «Белгісіз ақындар жинағы»

C. «Эдда»

D. «Письма темных людей»

-= End Question=-

19. Петраркаға өзі тірі кезінде әлемдік даңқ әкелген шығармасы:

A. «Африка»+

B. «Филология»

C. «Белгісіз хаттар» жинағы

D. «Менің Италиям»

-= End Question=-

20. «Гаргантюа мен Пантагрюэль» шығармасы неше кітаптан тұрады?

A. 5+


B. 3

C. 4


D. 2

-= End Question=-

21. Алькофрибас Назье - қай автордың лақап аты?

A. Рабле+

B. Петрарка

C. Сервантес

D. Лопе де Вега.

-= End Question=-

22. Дульсинея Тобосская деген кім?

A. шаруа қызы+

B. көпес қызы

C. герцогиня

D. ханшайым

-= End Question=-

23. «Оң қолымның даңқын шығару үшін сол қолымды құрбан еттім», - деген кім?

A. Сервантес+

B. Боккаччо

C. Петрарка

D. Шекспир

-= End Question=-

24. Шекспирдің сонеттерінен неше тұлғаның бейнесі көрінеді?

A. 3: автор, оның сүйгені, досы+

B. 2: автор және оның сүйгені

C. 2: автор және оның досы

D. 1: автордың сүйген қызы

-= End Question=-

25. «Отелло» трагедиясындағы зұлымдықтың символы қай кейіпкер?

A. Яго+


B. Родриго

C. Кассио

D. Эмилия

-= End Question=-

26. Дантенің туған жері –

A. Флоренция+

B. Фландрия

C. Фракия

D. Франция

-= End Question=-

27. Данте өзінің «Ұлы ұстазы» деп кімді атады?

A. Вергилий+

B. Петрарка

C. Овидий

D. Венеций

-= End Question=-

28. «Құдіретті комедияның» әр бөлімі неше өлеңнен тұрады?

A. 33+


B. 32

C. 31


D. 35

-= End Question=-

29. «Декамерон» неше новелладан құралған?

A. 100+


B. 90

C. 70


D. 150

-= End Question=-

30. «Моральдік қағидалар мен максималар» шығармасының авторы –

A. Ларошфуко+

B. Никола Буало - Депрео

C. Лабоюйер

D. Пьер Корнель

-= End Question=-

31. Француз классикалық поэзиясының кодексі ретінде қабылданған шығарма -

A. Буалоның «Ақындық өнері»+

B. Лабрюйердің «Классицизм» трактаты

C. Аристотельдің «Поэтикасы»

D. Расиннің «Классицизм қағидалары»

-= End Question=-

32. «Доктор-педант», «Оқушы Гро-Рене», «Қаптағы Горжибюс» шығармаларының авторы -

A. Жан Батист Мольер+

B. Жан Расин

C. Пьер Корнель

D. Педро Кальдерон

-= End Question=-

33. ХҮІІ ғ. испан әдебиеті неше бағытта дамыды?

A. 3+


B. 2

C. 4


D. 5

-= End Question=-

34. ХҮІІІ ғ. – дағы батыс еуропалық елдерде басталған идеологиялық қозғалыс –

A. Ағартушылық+

B. Ренессанс

C. Реформация

D. Романтизм

-= End Question=-

35. ХІХ ғ. әдебиетіндегі басты әдеби стильдер -

A. романтизм мен реализм+

B. символизм мен реализм

C. сентиментализм мен романтизм

D. реализм мен сентиментализм

-= End Question=-

36. «Қоғамдық келісім» трактатын жазған кім?

A. Руссо+

B. Д,Аламбер

C. Дидро


D. Дефо

-= End Question=-

37. «Жас Вертердің азабы» романының авторы –

A. Гете+


B. Гейне

C. Байрон

D. Ричардсон

-= End Question=-

38. «Фауст» поэмасы неше бөлімнен тұрады?

A. 2+


B. 3

C. 4


D. 5

-= End Question=-

39. Пасторела –

A. табиғат лирикасы+

B. саяси ән

C. махаббат әні

D. үндеу, азан шақыру

-= End Question=-

40. Натуралистік теорияның ірі өкілі әрі негізін қалаушысы –

A. Э.Золя+

B. П.Мериме

C. Оноре де Бальзак

D. Стендаль

-= End Question=-

41. «Декаданс» ағымының пайда болуы қандай оқиғадан бастау алады?

A. «Декаданс» журналының басылуы+

B. «Декаданс» газетінің басылуы

C. «Декаденттік клубтың» ашылуы

D. «Декаданс» жинағының жарық көруі

-= End Question=-

42. Декаданстың идеялық негізін құраған философия –

A. А.Шопенгауэр мен Ницше философиясы+

B. И.Канттің идеалистік философиясы

C. Анри Бергсонның интуитивистік философиясы

D. О.Конт пен Г.Спенсердің позитивистік философиясы

-= End Question=-

43. Модернизм бағытын тағы қалай атаған?

A. Авангардизм+

B. авантюризм

C. натуризм

D. футуризм

-= End Question=-

44. «Таза өнер» теориясын дамытқан қай стиль өкілдері?

A. имажинистер+

B. декаденттер

C. символистер

D. трансценденталистер

-= End Question=-

45. Батыстық елдердің шовинистік саясатын насихаттаушы әдеби үрдіс –

A. колониалдық роман+

B. символизм

C. имажинизм

D. модернизм

-= End Question=-

46. Трансцендентализм қандай философиядан бастау алады?

A. И.Канттің идеалистік философиясы+

B. А.Шопенгауэр мен Ницше философиясы

C. Анри Бергсонның интуитивистік философиясы

D. О.Конт пен Г.Спенсердің позитивистік философиясы

-= End Question=-

47. Антикалық әдебиет неше кезеңге бөлінеді?

A. 3+


B. 2

C. 4


D. 5

-= End Question=-

48. Эллиндік кезең қандай ғасырларды қамтиды?

A. Б.э.д. ІҮ – біздің эрамыздың І ғ.+

B. Б.э.д. Ү-ІҮ ғғ.

C. Көне заманнан б.э.д. 500 – ші жылдар

D. Біздің эрамыздың І – Ү ғғ.

-= End Question=-

49. Трагедияның пайда болуы туралы неше болжам бар?

A. одан да көп+

B. 2

C. 3


D. 1

-= End Question=-

50. «Есі ауысқан Геракл» трагедиясы кімдікі?

A. Еврипидтікі+

B. Софоклдікі

C. Эсхилдікі

D. Аристофандікі

-= End Question=-

51. Грек комедиясының пайда болуына неше элемент себепкер болды?

A. 4+


B. 3

C. 2


D. 5

-= End Question=-

52. Аристофанның бізге белгілі алғащқы комедиясы –

A. Ахарндықтар+

B. Бұлттар

C. Аралар

D. Гүлдер

-= End Question=-

53. Грек мифологиясы бойынша даналықтың әйел құдайы –

A. Афина+

B. Персефона

C. Гера


D. Эрида

-= End Question=-

54. «Илиада» поэмасы қалай басталады?

A. Олимп тауындағы үйлену тойымен+

B. Паристің әйел құдайларға төрелік етуімен

C. Олимптегі тойға Эриданың шақырылмауымен

D. Паристің Еленаны ұрлап әкетуімен

-= End Question=-

55. Эсхилдің Еврипиадтар мен Данаидтер туралы трагедиясы қалай аталады?

A. Жалбарынушылар+

B. Парсылар

C. Орестея

D. Гениадтар

-= End Question=-

56. Ежелгі грек мифологиясы бойынша жерасты патшалығының құдайы –

A. Аид+


B Кронос

C. Посейдон

D. Зевс

-= End Question=-

57. «Ортағасырлар» дәуірінің классикалық кезеңі қай қай ғасырларға жатады?

A. ХІ – ХІҮ ғғ.+

B. Х – ХІ ғғ.

C. І – Х ғғ.

D. ХІҮ – ХҮ ғғ.

-= End Question=-

58. Ваганттар деген кімдер?

A. кезбе ақындар+

B. рыцарлық өмірді жырлаушылар

C. сарай маңындағы ақындар

D. жалынды махаббат жыршылары

-= End Question=-

59. Кансона –

A. махаббат әні+

B. саяси ән

C. табиғат лирикасы

D. айтыс

-= End Question=-

60. Боевульф неше бөлімнен тұратын поэма?

A. 2+


B. 3

C. 4


D. 5

-= End Question=-

61. «Ортағасырлар» термині алғаш рет қай елде қолданыла бастады?

A. Италияда+

B. Англияда

C. Францияда

D. Германияда

-= End Question=-

62. Қайта Өрлеу гуманистерінің басты назарын аударған құбылыс -

A. Адам+


B. адам және табиғат

C. табиғат

D. қоғам дамуы

-= End Question=-

63. Қайта Өрлеу дәуірінде туындаған «Реформация қозғалысының» мәні?

A. Католиктік шіркеуді қайта құру+

B. Саяси жүйені түпкілікті өзгерту

C. Әдебиетте христиандық рухты қайта жандаңдыру

D. Қоғамда діни билікті қайта күшейту.

-= End Question=-

64. ХҮІ ғасырда Италияда туындап, кейін ХҮІІ ғасырдағы Францияда өз дамуының шырқау шыңына жеткен әдеби бағыт:

A. Классицизм+

B. Романтизм

C. Сентиментализм

D. Куртуаздық бағыт.

-= End Question=-

65. «Фуэнте Овехуна» - кімнің шығармасы?

A. Лопе де Вега+

B. Петрарка

C. Боккаччо

D. Эразм Роттердамский.

-= End Question=-

66. «Гаргантюа мен Пантагрюэльдің» үшінші кітабы кім туралы?

A. Панург+

B. Пантагрюэль

C. Гаргантюэль

D. Грангузье

-= End Question=-

67. Сервантестің «Дон Кихот» романы қандай шығарма?

A. Рыцарлық романдарға пародия ретінде жазылған.+

B. Өз өмірін суреттеуге арналған

C. Рыцарлық романдарға еліктеп жазылған

D. Рыцарлық ерліктерді жырлауға арналған.

-= End Question=-

68. Дульсинея Тобосскаяның шын есімі –

A. Альдонса Лоренсо+

B. Морена Дульсенто

C. Лорена Альдонсо

D. Дульсена Альдонсо

-= End Question=--

69. Шекспирдің шығармашылық жолы неше кезеңге бөлінеді?

A. 3+


B. 2

C. 4


D. 5

-= End Question=-

70. Шекспирдің сонеттер жинағына неше сонет енген?

A. 154+


B. 125

C. 100


D. 166

-= End Question=-

71. «Ромео мен Джульетта» трагедиясындағы жауласқан екі жанұя –

A. Монтекки мен Капулетти+

B. Кавальканти мен Капулетти

C. Луиджи мен Чекки

D. Монтекки мен Кавальканти

-= End Question=-

72. Дантенің «Жаңа өмір» шығармасы не туралы?

A. Автордың махаббат сезімінің тарихы+

B. Саяси - әлеуметтік төңкерістер

C. Утопиялық арман - мақсаттар

D. Автордың өзі өмір сүрген қоғамды сынауы

-= End Question=-

73. «Құдіретті комедия» неше бөлімнен тұрады?

A. 3+


B. 2

C. 4


D. 5

= End Question=-

74. Боккаччоның тырнақалды шығармасы –

A. Филоколо+

B. Филострато

C. Декамерон

D. Фьяметта

-= End Question=-

75. ХҮІІ ғ. француз әдебиетіндегі басты стильдік бағыт –

A. Классицизм+

B. сентиментализм

C. барокко

D. куртуаздық әдебиет

-= End Question=-

76. Никола Буало-Депрео, Франсуа де Малерб –

A. Классицицзм бағытының теоретиктері+

B. Барокко стилінің негізін қалаушылар

C. Сентиментализм теоретиктері

D. Куртуаздық әдебиет өкілдері

-= End Question=-

77. «Сид», «Гораций», «Цинна», «Полиевкт», «Теодора» драмалық шығармаларының авторы

A. Пьер Корнель+

B. Жан Расин

C. Жан Батист Мольер

D. Педро Кальдерон

-= End Question=-

78. ХҮІІ ғ. француз әдебиетіндегі көрнекті мысалшы – ақын –

A. Лафонтен+

B. Лабрюйер

C. Ларошфуко

D. Ламартин

-= End Question=-

79. ХҮІІ ғ. испан әдебиетіндегі 2-ші бағыт –

A. классицизм+

B. барокко

C. сентиментализм

D. ренессанстық реализм

-= End Question=-

80. Ағартушылардың пікірінше, бұқара надандығымен күресудің басты құралы –

A. әдебиет+

B. ғылым

C. өнер


D. баспа ісі

-= End Question=-

81. Романтизмнің басты ерекшелігі –

A. Ерекше жағдайдағы ерекше кейіпкерді суреттеу+

B. Өмірді шынайы суреттеу

C. адам жан-дүниесіндегі құбылыстарды бейнелеу

D. Шынайы болмыстағы қарапайым адамдарды суреттеу

-= End Question=-

82. «Жаңа Элоиза» романының негізгі идеясы -

A. Табиғи және қоғамдық заңдардың қарама-қайшылығы+

B. Юлияның тағдыры

C. Махаббат машақаты

D. Екі адамның арасындағы сезім

-= End Question=-

83. «Фауст» поэмасындағы Фаустың сүйген қызы -

A. Маргарита+

B. Шарлотта

C. Мария

D. Маргарет

-= End Question=-

84. Альба –

A. үндеу, азан шақыру+

B. саяси ән

C. табиғат лирикасы

D. махаббат әні

-= End Question=-

85. Натурализмнің идеологиялық негізін құраған философия –

A. О.Конт пен Г.Спенсердің позитивистік философиясы+

B. А.Шопенгауэр мен Ницше философиясы

C. Анри Бергсонның интуитивистік философиясы

D. И.Канттің идеалистік философиясы

-= End Question=-

86. «Декаданс» терминінің мағынасы –

A. құлдырау, дағдару+

B. Алдыңғы қатарлы

C. жаңа заман

D. жетілу, гүлдену

-= End Question=-

87. «Өнер тек өнер үшін» қағидасын насихаттаған көркем стиль –

A. Декаданс+

B. романтизм

C. модернизм

D. имажинизм

-= End Question=-

88. Францияда оның өкілдері – Верлен, Рембо, Малларме, Бельгияда – Метерлинк пен Верхарн, Германияда – Гауптман мен Георге, Австрияда – Рильке. Ол қандай әдеби ағым?

A. символизм+

B. реализм

C. колониалдық роман

D. модернизм

-= End Question=-

89. Модернизм бағытының идеологиялық негізі –

A. Анри Бергсонның интуитивистік философиясы+

B. А.Шопенгауэр мен Ницше философиясы

C. И.Канттің идеалистік философиясы

D. О.Конт пен Г.Спенсердің позитивистік философиясы

-= End Question=-

90. «Поэзия дегеніміз шабытты математиканың бір түрі», - деген кім?

A. Эзра Паунд+

B. Эмиль Золя

C. Поль Верлен

D. Ги де Мопассан

-= End Question=-

91. Трансцендентализмнің туындауы қай оқиғамен байланысты?

а. «Трансценденталдық клубтың» құрылуы+

ә. «Трансцендентализм прициптері» трактатының жарық көруі

б. «Трансценденталдық орталықтың» құрылуы

в. «Трансценденталистік саяхат» романының жарық көруі

-= End Question=-

92. Гейне шығармашылығы неше кезеңнен тұрады?

А. 4


B. 3

C. 2


D. 5

-= End Question=-

93. Гейненің 1816-1829 жылдар аралығында жазған кітабы -

А. өлеңдер кітабы

B. Гренадерлер

C. Валтасар

D. Романстар

-= End Question=-

94. “Лирикалыќ интермеццо” ќай кітапќа тєн?

А. Өлеңдер кітабы

B. Гренадерлер

C. Валтасар

D. Романстар

-= End Question=-

95. Гейненің “Өлеңдер кітабы” неше циклдан тұрады?

А. 5


B. 4

C. 6


D. 7

-= End Question=-

96. Төмендегі балладалардың ќайсысы Гейненікі?

А. Гренадерлер

B. Ерлік эпопеясы

C. Граф Шамиссо

D. Труверлер

-= End Question=-

97. Гейненің жаңа эстетикалыќ идеяларының көрінісі болған алғашќы кітабы -

А. “Людвиг Берне”

B. “Лютеция”

C. “Француз істері”

D. “Труверлер”

-= End Question=-

98. Валтер Скоттың алғашќы романы -

А. “Уэверли”

B. “Роб Рой”

C. “Пуритандар”

D. “Эдинбург зынданы”

-= End Question=-

99. Джимми Динс – В.Скоттың ќай романының кейіпкері?

А. “Эдинбург зынданы”

B. “Роб Рой”

C. “Уэверли”

D. “Пуритандар”

-= End Question=-

100. Шатобриан, де Сталь, Б.Констан – ХІХ ғ. француз әдебиетіндегі ќай кезең өкілдері?

А. Бастапќы француз романтизмі

B. Кейінгі француз романтизмі

C. Орта француз романтизмі

D. Дамыған француз романтизмі

-= End Question=-

101. Шатобрианның “Атала” романының басты таќырыбы -

А. махаббат

B. соғыс

C. саяси бәсеке

D. туған жерге деген сүйіспеншілік

-= End Question=-

102. ХІХ ғасырдағы француз әдебиетінің бір ќұбылысы “Адольф” романының авторы

А. Б.Констан

B. Де Сталь

C. Шатобриан

D. Ш.Нодье

-= End Question=-

103. “Ќұдай”, “Адам”, “Сократтың өлімі” атты ХІХ ғ. Францияда жарыќ көрген поэмалардың авторы - А. Ламартин

B. Де Виньи

C. Шарль Нодье

D. Де Мюссе

-= End Question=-

104. Де Виньидің “Моисей, “Элоа”, “Топан” атты поэмалары ќандай триптихќа топтастырылған?

А. “Мистикалыќ кітап”

B. “Ќұдай үні”

C. “Адам рухы”

D. “Ќайғы”

-= End Question=-

105. Де Виньидің “Сен-Мар” романында бейнеленетін тарихи кезең -

А. ХҮІІ ғ. басы

B. ХҮІІ ғ. аяғы

C. ХҮІ ғ. аяғы

D. ХҮІІІ ғ. басы

-= End Question=-

106. Де Виньидің “Сен-Мар” романында ќай кейіпкерге ќастандыќ ұйымдастырылады?

А. Кардинал Ришелье

B. Людовик ХІІІ

C. Герцог Бульонский

D. Гастон Орлеанский

-= End Question=-

107. Кедей аќынның ќайғылы өмірін суреттейтін Де Виньидің драмасы -

А. “Чаттертон”

B. “Люсия”

C. “Жослен”

D. “Лютеция”

-= End Question=-

108. Де Виньидің ќазасынан кейін шыќќан соңғы кітабы -

А. “Тағдырлар, философиялыќ поэмалар”

B. “Мемуарлар”

C. “Таза рух”

D. “Ойлар”

-= End Question=-

109. Ж.Санд, А.де Мюссе – ХІХ ғ. француз әдебиетінің ќай кезең өкілдері?

А. кейінгі француз романтизмі

B. Бастапќы француз романтизмі

C. Орта француз романтизмі

D. Дамыған француз романтизмі

-= End Question=-

110. Ж.Сандтың “Орас” романындағы халыќтың символы болған кейіпкер -

А. Поль Арсен

B. Орас


C. Жан Ларавиньер

D. Дюпен


-= End Question=-

111. Ж.Сандтың “Орас” романындағы бугеноттардың көсемі -

А. Жан Ларавиньер

B. Дюпен


C. Орас

D. Поль Арсен

-= End Question=-

112. Ж.Сандтың “Анжибо диірменшісі”, “Антуан мырзанің күнәсі” романдары ќандай романдарға жатады?

А. әлеуметтік-утопиялыќ

B. рыцарлыќ

C. тарихи

D. фантастикалыќ

-= End Question=-

113. А.де Мюссенің алғашќы жинағы -

А. “Испан жєне итальян повестері”

B. “Ќара ќамал”

C. “Дон Паэс”

D. “Сенакл”

-= End Question=-

114. А.де Мюссенің 1834 ж. шыќќан тарихи пьесасы -

А. “Лоренцаччо”

B. “Медичи”

C. “Октав”

D. “Ғасыр ұлы”

-= End Question=-

115. “Лоренцаччо” пьесасының сюжеті ќандай оќиға айналасына ќұрылған?

А. герцогќа ќастандыќ

B. Беранже өлімі

C. махаббат тұзағы

D. мүдде ќаќтығысы

-= End Question=-

116. ХІХ ғ. шығармаларындағы кейіпкерлер ұшырайтын “ғасыр дерті” -

А. өмірден түңілу, сенімсіздік

B. өзіне-өзі ќол жұмсау

C. махаббатќа тұраќсыздыќ

D. ќастандыќќа бейімділік

-= End Question=-

117. Альфред де Мюссенің 1836 ж. жазған ұлы романы -

А. “ғасыр ұлының сыры”

B. “Жалбарынушылар”

C. “Күн шуағы”

D. “Көріпкел”

-= End Question=-

118. “ғасыр ұлының сыры” атты А.де Мюссенің романының басты кейіпкері -

А. Октав

B. Гюссон

C. Деженэ

D. Рамо


-= End Question=-

119. “Ғасыр ұлының сырындағы” Октавтың ұстазы -

А. Деженэ

B. Гюссон

C. Рамо

D. Эрнан


-= End Question=-

120. Де Мюссенің “Ғасыр ұлының сырындағы” Октав ғашыќ болған кейіпкер -

А. Бригитта Пирсон

B. Клодетта Демедо

C. Жермена

D. Клелия

-= End Question=-

121. 1830 ж. Франциядағы Шілде төңкерісінен соң әдебиет әлемінде “Жас Франция”, “Жаңа Сенакль” атауларымен мәлім болған жас аќындар ұйымы -

А. “Парнас” аќындары

B. “Романтиктер”

C. “Классицистер”

D. “Жаңа өмір” аќындары

-= End Question=-

122. Ш.Бодлердің ќай шығармасы 1857 жылы “аморальді кітап” ретінде сотталды?

А. “Зұлымдыќ түстері”

B. “Авель жєне Каин”

C. “Әулие Петрдің бас тартуы”

D. “Төңкеріс”

-= End Question=-

123. В.Гюго көпшілік назарын алдымен кандай жанрдағы шығармаларымен аударды?

А. одалар

B. поэмалар

C. романдар

D. әңгімелер

-= End Question=-

124. В.Гюгоныњ философиялыќ көзќарастарын алғаш көрсеткен одалары -

А. “Киберон”, “Герцог Баррийскийдіњ өліміне”

B. “Вандея”, “Верден ќыздары”

C. “Король Людовик ХY”, “Күш”

D. “Маркиз Жиранога”, “Ойлы жан”

-= End Question=-

125. В.Гюгоныњ тырнаќалды өлеңдер жинағы (1826) -

А. “Одалар және түрлі өлеңдер”

B. “Вандея”

C. “Жаңа одалар”

D. “Киберон”

-= End Question=-

126. Гюгоның француз романтикалыќ театрының ќалыптасуына зор үлес ќосќан пьесасы -

А. “Эрнани”

B. “Кромвель”

C. “Жюльен”

D. “Сантор”

-= End Question=-

127. Гюгоның «Эрнани» пьесасында Донья Сольдің махаббатынан үміткерлер саны -

А. 3

B. 2


C. 4

D. 1


-= End Question=-

128. Гюгоның алғашќы романы -

А. “Ган Исландыќ”

B. “Париж ќұдай анасының ғибадатханасы”

C. “Бюг Жаргаль”

D. “Клод Ге”

-= End Question=-

129. «Париж ќұдай анасының ғибадатханасы» романындағы демократиялыќ гуманизм идеясының символы -

А. Квазимодо

B. Эсмеральда

C. Феб

D. Клод Фролло



-= End Question=-

130. «Париж ќұдай анасының ғибадатханасы» романындағы жағымсыз ќасиеттердің символы -

А. Клод Фролло

B. Эсмеральда

C. Феб

D. Квазимодо



-= End Question=-

131. В.Гюгоның 1852 ж. жариялаған памфлеті -

А. “Кіші Наполеон”

B. “Буанопарт”

C. “Ламартинге”

D. “Альфонс”

-= End Question=-

132. Ж.Сандтың алғашќы романы -

А. “Индиана”

B. “Клелия”

C. “Каролина”

D. “Эндр ағартушысы”

-= End Question=-

133. В.Ирвинг, Ф.Купер – ХІХ ғ американ әдебиетінің ќай кезеңінің өкілдері

А. бастапќы американ романтизмі

B. Кейінгі американ романтизмі

C. орта американ романтизмі

D. Дамыѓан американ романтизмі

-= End Question=-

134. В.Ирвингтың 1807-1818 жылдары ағасы Уилям мен досы Д.К.Полдингпен бірігіп шығарған альманағы -

А. “Сальмаганди”

B. “Озерные записи”

C. “Литературный голос”

D. “Сальма”

-= End Question=-

135. В.Ирвингтың “Нью-Йорк тарихы” шығармасы ќай жанрға жатады?

А. комедиялыќ эпопея

B. Комедиялыќ трагедия

C. трагедиялыќ комедия

D. эпопеялыќ драма

-= End Question=-

136. Ирвинг кейіпкерлерініњ ќайсысы 20 ұйыќтап тұрды?

А. Рип (Рип Ван Винкль)

B. Том Уокер (Ібіліс пен Том Уокер)

C. Солледж (Жұмбаќ кеме)

D. Торо (Елес-күйеу)

-= End Question=-

137. “Мұхаммед және оның мұрагерлері” атты Махамбет пайғамбардың беллетристикалыќ өмірбаянын жазған ќай американ авторы?

А. В.Ирвинг

B. Ф.Купер

C. Э.По

D. Бернард Шоу



-= End Question=-

138. Ф.Купердің алғашќы жазған романы -

А. “Саќтыќ”

B. “Тыңшы”

C. “ Соңғы могикандыќ”

D. “Браво”

-= End Question=-

139. Ф.Купер неше роман жазып ќалдырды?

А. 33

B. 25


C. 41

D. 48


-= End Question=-

140. Ф.Купердің “теңіз романдарына” мыналардың ќайсысы жатады?

А. “Ќызыл корсар”

B. “Прерия”

C. “Үйде”

D. “Кратер”

-= End Question=-

141. Ф.Купердіњ єлеуметтік-утопиялыќ романы -

А. “Кратер”

B. “Үйге”

C. “Ізші”

D. “Сайтан саусағы”

-= End Question=-

142. Ф.Купер шығармашылығының биік шыңы -

А. “Былғары шұлыќ” пенталогиясы

B. “Пионерлер” трилогиясы

C. “Прерия” дилогиясы

D. “Ізші”

-= End Question=-

143. Ф.Купердің сатиралыќ- аллегориялыќ романы

А. “Моникиндер”

B. “Аң аулау”

C. “үйде”

D. “Сайтан саусағы”

-= End Question=-

144. ХІХ ғ. француз реализмінің дамуы неше кезеңнен тұрады?

А. 2

B. 3


C. 4

D. 5


-= End Question=-

145. Франциядағы реализм тарихы ќай автор шығармашылығынан бастау алады?

А. Беранже

B. Мериме

C. Стендаль

D. Бальзак

-= End Question=-

146. Француз реализмініњ гүлденген кезеңі ќай жылдарға сәйкес келеді?

А. 1830-1840

B. 1810-1820

C. 1840-1850

D. 1850-1860

-= End Question=-

147. 1822 ж. жазылған “махаббат туралы” атты трактаттың авторы -

А. Стендаль

B. Мериме

C. Бальзак

D. Курье


-= End Question=-

148. Антуан Бертенің соттыќ ісіне байланысты оќиғалар желісіне ќұрылған Стендальдіњ романы -

А. “Ќызыл және ќара”

B. “Люсьен Левен”

C. “Анри Брюлардың өмірі”

D. “Адам әжуасы”

-= End Question=-

149. “Адам әжуасы” атты көп томдыќ эпопеяның авторы -

А. Бальзак

B. Мериме

C. Стендаль

D. Санд


-= End Question=-

150. Чарлз Диккенстің “маќтаншылыќ трагедиясы” таќырыбына жазған романы -

А. “Домби және ұлы”

B. “Рождестволыќ повестер”

C. “Ќоңыраулар”

D. “Даңғойлыќ жәрмеңкесі”


151.Шетел әдебиеті тарихының ғылым ретінде дами бастағаны қанша уақытты құрайды?

а) 2 ғасырдан астам

б)3 ғасырдан астам

с)4 ғасырдан астам

д)1 ғасырдан астам
152. Әдебиеттің сыны қай ғасырда өзінің шырқау биігіне жетті?

а) XVIII ғ

б)XVI ғ

с)XX ғ


д)XIX ғ
1513. XX ғасырдағы шетел әдебиетінің ғылыми зерттеу саласында неше ғылыми әдіс орныққан болды?

а) 7


б)6

с)4


д)3
154.Шетел әдебиетіндегі библиографиялық әдістің негізін салған кім?

а) Ш. О. Сент-Бев

б) И. Тэн

с) Р. Барт

д) Н. Лоу
155. 1860 ж әдеби процеске қосылған мәдени – тарихи әдістің ізін салушы ғалым кім?

а) И. Тэн

б) Ю. М. Лотман

с) К. Буссе

д) И. Шерра
156. Тарихи-салыстырмалы әдіс шетел әдебиетінде қашан өрістей бастады ?

а)XIX ғасыр соңы

б) XVIII ғасыр басы

с) XVII ғасыр соңы

д)XX ғасыр басы
157. Шетел әдебиетіндегі әдебиеттану мәселелеріне кері ықпал еткен әлеуметтік әдіс қай кезеңнің жемісі?

а)XX ғ алғашқы онжылдығы

б)XX ғ ортасы

с)XX ғ соңғы 20жылдығы

д)XX ғ соңы
158. Шетел әдебиетінде қалыптасқан ретрологиялық (тарихи шолу) әдісінің пайда болған кезеңі?

а)1970-1980

б)1960-1980

с)1950-1980

д)1990-2000
159. Өзінің 1800 жыл жазған «Әдебиет туралы» трактатында әдебиетті : «оңтүстік », «шығыс », «классикалық», «романтикалық» деп 4 топқа бөлген шетел ғалымы?

а)Жермене де Сталь

б)Й. Хейзенга

с)У. Фергюссон

д) Л. Трондайк
160. Дүниежүзілік әдебиет тарихы үшін ең құнды деп танылған XIX-XX ғғ қамтыған «Әдебиеттің жалпы тарихы» атты еңбектің авторы кімдер ?

а) В.Ф. Корш, А. Кирпичникова

б) Ж.Мишле, Я.Буркхардта

с) И. Хейзинга , Р.Мунье

д) Э.Пановский, Л. Торндайк
161. «Барлық ғасырлардағы бүкіл ұлттық әдебиетінің тарихы» атты еңбектің авторы?

а) Д.Хоторна, АҚШ

б) Ш. Летурно,АҚШ

с) Б.Б.Геравика ,АҚШ

д) И.Харта,АҚШ
162. «Әдеби процесс» термині мен оның объектісінің пайда болып,қолданыла бастау кезі қай кезең ?

а) 1920 ж.

б)1925 ж

с)1928ж


д)1929
163. Шетел әдебиетіндегі әлеуметтік сипаттағы әдеби ағым неше турге бөлінеді

а)6


б)5

с)4


д)3
164. Шетел әдебиекті бойынша 1920 ж-ы Ю.Н. Тынянов пен М.М.Бахтин арасындағы пікір алшақтығы әдебиеттің қай саласында туындады?

а) жанр мәсеғлесі төңірегінде

б) әдеби стиль төңірегінде

с) әдеби процесс төңірегінде

д) жазушы тілі төңірегінде
165. Шетел әдебиетіндегі әдеби бағыт, ағым, әдеби мектептер, әдеби үрдіс секілді әдеби құбылыстар қай кезеңде өріс жайды?

а) XIX-XX ғғ

б)XVIII-XIX ғғ

с)XIX-XXI ғғ

д)XX-XXI ғғ
166. Мәдени мұраларды дамытудың көптеген әдістерінің бірі?

а) әдебтиет тарихы

б)әдебиет ағымы

с)әдеби мектептер

д)әдеби стильдер

167. Тезаурология нені зерттейді ?

а) мәдени құндылықтардың жалпыдан жекеге немесе төл мәдениеттен өзге мәдени құндылықтарға шығып, ортақ игілікке жетуді көздейді

б) өзге елдің құндылығын өзіне тартудын жолын іздейді

с)өз елінің құндылығынан оңай айырылудың себебін анықтайды

д)өзге елдің де , өз елінің де мәдени құндылығын бағаламаушылықты сынайды


168. Тезаурология қарастыратын мәселелердің неше сатысы бар?

а)7


б)6

с)8


д)2
169. Мәдениет пен әдбиетті шығармашылық тұрғыда қарастыратын тезаурустыңғ аспектісі?

а)герменевтикалық

б)фрагменталдық

с)логикалық

д)аналитикалық
170. Дүниені таныту жолында әдебиеттің ұстанатын бейнелеушілік қабілеті қандай

а)көркемдік және жүйелі логикалық ой толғау

б)көзбен көргенді сипаттау

с)ауыз екі баяндай білу

д)дүниені ойда қорыту
171. Әдебиттегі логиканың белгілі бір халықтық белгілері қандай ?

а)ұлттық


б)халықтық

с)көп ұлттық

д)эгоцентрлік
172.Адамның жан дүниесінің терең қалтарыстарына әсер етуде әдебиет бір ғана жанрдан кейін орын алады

а)драмадан

б)сәулет өнерінен

с)хореографиядан

д)дизайннан
173. Сөз бояуы, ой көркі аталатын эмоциялық бағыттағы адамның ішкі сезімін беретін сөздің төресі қайсы?

а)метафора, метонимия, эпитет, теңеу

б)синекдоха, метонимия, литота ,теңеу

с)гипербола , ассонанс, эпитет , аллитерация

д)қайталау , метафора , теңеу, метонимия
174. Әдебиеттің эстетикасы, этикасы , әлеуметтілігі,экономикалылығы, поэтикасы, психологиясы,педагогикасы, тезаурологиясы, философиясы бір-бірімен қандай байланыста?

а)бір-бірімен ажырамайтын бірлкте

б) ішінара тоғысатын жағдайда

с) бір-біріне мүлдем тоғыспайды

д) бастары бірікпей өз алдына дамиды
175. Жабайы ( варвар) халықтардың Еуропаны, Алдыңғы және Орта Азияны,Солтүстік Африканы баса көктеуі қай қоғамның құлауының әсерінен болды?

а) антикалық құлиеленушілік қоғам

б) ежелгі феодалдық заман

с) ежелгі діндар дәуір

д) ежелгі мәдениеттің
176. Европа елдерінен тараған ғұрыптың календарлық өлеңдер поэзияның қай түрінен бөлінген ?

а) еңбек туралы өлеңдерден

б) табиғат туралы өлеңдерден

с) махаббат , достық туралы өлеңдерден

д) өмір мен өмір туралы өлеңдерден
177. Ежелгі германдардың эпикалық поэзиясының бүгінгі заманға жеткен «Хильдебронт туралы жыр» деген үзіндісінде батыр жігіт пен әкесінің арасында қандай жағадай болды?

а) әкесі мен баласы арасында күш басымдылығы туралы жанжал болды

б) әкесі мен баласы өзара сыйластықта болды

с) әкесі мен баласы дүние-мүлікке таласады

д) әкесі мен баласы билікке таласады
178. Еуропа әдебиетіндегі әке мен бала арасындағы қақтығыс,соғыстардың мотиві дүниежүзілік әдебиеттердің қайсысында қайталанады?

а) Илья Муромец пен Сокольник, КУху мен Конлайх, Рүстем мен Сохраб араларында

б) Мстислав пен Вячеслав, Руслан мен Владимир араларында

с) Скильда мен Хродчар, Толстой мен Сергей араларында

д) Абай мен Құнанбай , Ромео мен Монтекки араларында
179. Ежелгі Египеттің «Пирамидалар кітабі» неге арналған

а) өлілерге арналып қаланған пирамидалардағы мазақ өлеңдер мен дұғалық жазулар

б)тірілерге арналып тасқа өсиеттер

с) өлген адамның күнәсін кешіруін сұранған жалбарыну дұғалары

д) табиғат пен өмірден көргендерірін айнадағыдай бейнелеген жазбалар
180. Ежелгі Египеттегі б.з. д. XV ғасырлардағы «Өлілер кітабі» қай сарында жазылған?

а)дидактикалық

б) романтикалық

с) фантастикалық

д)реалисттік
181.Ежелгі Египеттіктердің «Өлілер кітабында» неше құдайдың есімі кездеседі ?

а) 42


б)38

с)31


д)32
182. Б.з.д.XV ғасырда ең алғаш дүниежүзілік әдебиеткеғ Исеси арқылы танылған жанр қандай?

а)өнер


б)әдебиет

с)сәулет


д) тарих
183. Б. з. д. XVIII ғ өмір сүрген Имонхатеп қандай адам болған ?

а)сәулетші, астроном, дәрігер , дүниежүзілік әдебиетте алғашқы жазушы

б)алхимик, діндар, халық емшісі , ақын

с)окульт, астроном, ұшқыш, өнертапқыш

д)әнші, әдебиетші, суретші, хореограф
184.Египеттің патшасы Осирис халқын қандай іске үйретті ?

а) егін егуге, жүзім қайнатуға, мыс пен алтын өндіруге, храм салуға , дінге үйретті

б) оқу –білімге , кеме жасауға , мал бағуға

с) сурет салуға, фонтан ( Хауыз ) жасауға , қамал салуға

д) ұлттық тағам пісіруге , үй салуға, киім тігуге
185. Осирис патшаның ағасы кім ?

а) Сет


б) Зевс

с) Гор


д) Аполлон
186. Осирис қай елдй жеңіп келген күні той үстінде қаза болды ?

а) Азияны

б) Сирияны

с) Скандинавияны

д) Римді
187. Сет Осиристі қай өзеңге құлатып өлтірді

а)Нілге


б) Сарыөзенге

с) Тигрға

д) Ефратқа
38.Осиресті Сет қалай аталады?

а) денесін 14 бөлікке бөліп Египет даласына шашты.

б) 12 бөлікке бөліп Римнің жазығына шашты.

с) 10 бөлікке бөліп Леон қаласының маңына шашты.


189. Осиристің қарысуының аты кім?

а) Недетида

б) Нефретитти

с) Шарлота

д) Джулия
190. Исида кімнің әйелі?

а) Осиристің

б) Сеттің

с) Гебтің

д) Джосердің
191. Осиристің қайта тіріліп, таң шапағына айналуына кім себепші болды?

а) баласы

б) әйелі

с) қарындасы

д) ағасы
192.Гор өз өмірін қайда жалғастырады?

а) төменгі әйелінде

б) жұлдыздар шоғырында

с) орта әйелінде

д) су ортасында
193. Тордың әкесіне жұтқызған көзі ненің символын білдіреді?

а) күн символы

б) ай символы

с) жұлдыз символы

д) тіршілік символы
194. «Осирис құдайы туралы мифтің» жалғасы қандай?

а) «Исида мен Нефтиданың заңы»

б) «Исида мен Нефтиданың сағынышы»

с) «Исида мен Нефтиданың әні»

д) «Исида мен Нефтиданың арнауы»
195.Гермес Трисмегист ( үш есе, ұлы құдай)- атанған грек құдайы библиядағы құдайлардың қайсысынан кейін өмір сүрген?

а) Моисейден кейін

б) Исаактан кейн

с) Иосидтен кейін

д) Авраамнан кейін
196. Герместі кемеңгер деп неге бағалаған?

а) ісінің тым әзілдігі мен жанынынң тазалығы үшін.

б) дінге берілгендігі мен халыққа үйірсектігі үшін

с) қайырымдылығы мен шыдамдығы үшін

д)мінезінің ашықтығы мен көп білетіндігі үшін
197. «Жердегі барлық жағдайдың жақсылығы- көктегі таңғажайып әлеммен байланысты»-дегенді ұстанған құдай кім?

а( Гермес

б) Осирис

с)Имхотен


198.Тоту құдаййға арналған « Герметикалық тазалық» 15 трактаттан тұратын шығарма қай кезең туындысы?

а) б.з. дейінге II-IV ғасырлар

б) б.з. дейінге I-IV ғасырлар

с) б.з. дейінге I-V ғасырлар

д) б.з. дейінгеII-III ғасырлар
199. Ежелгі парсы әдебиетіндегі «Авеста» қай кезеңдерге танымал туынды?

а) б.з. дейінге IХ және VI ғасырлар

б) б.з. дейінге IХ және VII ғасырлар

с) б.з. дейінге IХ және VIII ғасырлар

д) б.з. дейінге IХ және V ғасырлар
200. «Авеста» неше кітаптан тұрады?

а) 21


б)23

с)20


д)22
201. Ежелгі ирандықтардың діни ұстанымы не?

а)зороастризм

б)мұсылмандық

с)шамандық

д)протестандық
202. «Авестадағы» қайырымдылық пен жақсылықты жебеуші құдайдың есімі?

а)Ахура Мазда

б)Ангра Манью

с)Аввакума

д)Иеденшла
203. «Авестадағы» зұлымдық пен озбырлықтың құдайы кім?

а)Ангра Манью

б)Осирис

с)Сет


д)Михся
204. Готикалық роман стилінде жазылған «Мастер Маргаританың» авторы кім?

а) М.А.Булганов

б)А.С.Пушкин

с)И.А.Крылов

д)И.Тургенев
205.Б.з.д. ежелгі Үндінің жазбаларын оқып ең алғаш аударған ғалым кім?

а) Ю.В.Кнорозов (ХХғ)

б)С.Малов (ХХғ)

с)С.Клянторный (ХХғ)

д)Ю.М.Соколов (ХХғ)
206. Үнділердің Шрути деп аталатын ауызекі туындыларының қайсысы дұғалық ведалар болып есептеледі

а)Атхарваведа

б)Яджурведа

с)Ричверда

д)Самаведа
207. Ежелгі Үнділердің гимндік өлеңдері қалай аталады?

а) Ричверда

б) Самаведа

с) Яджурведа

д) Атхарваведа
208.Халықтық өлең түрі болып есептелетін ежелгі үнді әндерін қай жанрға жатқызуға болады?

а) Самаведа

б) Атхарваведа

с) Ричверда

д) Яджурведа
209. «Ричвердадан» неше үнділік құдайлардың есімін кездестіруге болады?

а)1028


б)1013

с)1007


д)1049

210. Ежелгі үндінің «Барша байлыққа жетудің жолы кімде?» деген кіьабының үндіше атауы қандай?

а) «Бхагават-гита»

б) «Махабхарата»

с) «Рамаяна»

д) «Тангатантра»


211. «Махабхарата» туындысының – «Илиада мен одиссеядан» көлемі неше есе үлкен

а)8есе


б)7есе

с)5есе


д)2есе
212. «Махабхарата» фольклорлық туындысы неше жол өлеңнен тұрады

а)200-ден астам

б) 300-ден астам

с) 1000-ден астам

д) 250-ден астам
213. «Махабхаратадағы» Пандудың 5 ұлының үлкені кім?

а)Юдхиштхира

б)Арджун

с)Кршуна


д)Саньдиюн
214.Пандудың ағасы Дхритараштың неше ұлы болды?

а)100


б)102

с)101


д)105
215.Ағайындылар арасында билікке таласқан соғыс неше күнге жалғасады?

а)18 күнге

б)21күнге

с)20күнге

д)17күнге
216.Панду мен Дхритараштың балаларының соғысы Үндінің қай жерінде болды?

а)Курукшетра даласында

б)Ганга бойында

с)Бомбей жазығында

д)Шериланка түбінде
217. Үнді ұғымындағы әлемді жаратушы құдай кім?

а)Брахма


б)Вишну

с)Шива


д)Кришуна
218. «Рамаяна» б.з.д. нешінші ғасырда жарық көрген діни, ерлік эпосы?

а)б.з.д. ІІ ғасырда

б) б.з.д. І ғасырда

с) б.з.д. ІІІ ғасырда

д) б.з.д. ІV ғасырда
219. «Рамаянаның» авторы кім?

а) Мидтік ақын Вальмики

б)Сиддхарти Гаутами

с)Абхидхамма - Питака

д)Сутти - Питака
220. «Панчагантра» кімдерге арналып жазылған үнділік туынды?

а)Амаракашты патшаның ақылсыз ұлдарына арналған

б)Думьянта патшаның ұйымшыл ұлдарына арналған

с)Кришинаның діндар балаларына арналған

д)Кашьяну патшаның данагөй балаларына арналған
221. «Пангатантра» туындысының авторы кім?

а)Вишнутарман

б)Вальмики

с)Сиддхартхи

д)Абхидхамма
222. Ежелгі Үндінің ең алғашқы ақын әрі драматургы кім?

а)Калидаса

б)Шакунтала

с)Юндрагупти

д)Трипитака
223.Ежелгі Қытай пероглиттерінің алғашқы шығу кезеңдері қай мезгілге жатады?

а) б.з.д. ХV ғ басы

б) б.з.д. ХV ғ ІІ жартысы

с) б.з.д. ХV ғ ІІІ жартысы

д) б.з.д. ХV ғ соңы
224.Ежелгі Қытайдың алғашқы бал ашу кітабы қалай аталады?

а) «И Цзин»

б) «Ши Цзин»

с) «Чжоу И»

д) «Ли Цзи»
225. «И Цзин» деп аталатын ежелгі үндінің философиялық туындысының мәтіндері нешеу?

а)64


б)63

с)61


д)60
226. «И Цзин»-дегі мәтіндерді орыс зерттеушісі Ю.К.Щуцкий қалай деп атады?

а) гексаграмма

б)иеорглидтер

с)стеноградалар

д)пиктоградалар
227. «И Цзин»-ді оқуға 50 жыл өмірімді арнағанда шын мәніндегі жетілген адам болатын едім...» - дегенді кім айтқан?

а)Конфуций

б)Руссо

с)Демоеден



д)Цицерон
228. Ян – Қытайша ненің символын білдіреді?

а)тақ сандар, жылылық, жарық, асапан, күн, өмірді

б)жұп сандар, салқындық, қараңғылық, түнек, ай, өлімді

с)тақ сандар, қоңыржай, бұлыңғыр, бұлт, жұлдыз, өмірді

д)жұп сандар, үскірік, борасын, толған ай, қасірет
229. Конфуциандық канондардың атасы Конфуцийдің «Ши Сань Цзин» туындысы неше кітаптан тұрады?

а)13


б)17

с)12


д)10
230. «Ши Сань Цзин» -дегі 5 жақсылықтың бірі – адамгершілік, туысқандық сезім, құрметтеу қайсысына қатысты айтылады?

а)Жэнь


б)Ли

с)Чжи


д)Синь
231. «Адамды тану, адамды білу» қай танымға жатады?

а)Чжи


б)Дэ

с)Дао


д)Ли
232.Даоссканоны неше томдық еңбек?

а)4565 том

б)4550том

с)4552том

д)4560том
233. «Дао Цзан» канондық еңбегі қай кезде жарияланды?

а)1019ж


б)1020ж

с)1021ж


д)1018ж
234. «Дао Цзан» канонының авторы кім?

а) Лао-Цзы

б)Конфуций

с)Фу-си


д)И-Цзин
235. Ежелгі грек мифологиясындағы ең алғашқы құдайлар бейнесі нешеу?

а)5


б)4

с)6


д)2
236.Антикалық теогонияда Гей құдайдан кімдер туды?

а)Уран, Понт

б)Никта, Эреб

с)Эрос


д)Тартар

237 .Грек мифологиясындағы тағдыр жазушы , өлшемдеуші құдай кім?

а)Атропос

б)Лахесис

с)Клото

д)Алекто
238. Грек құдайларының үшінші бұтағындағы теңіз құдайы кім?



а)Пасейдон

б)Деметра

с)Аид

д)Гестия
239. Атлас тауындағы алтын алма бағын күзететін айдаһардың аты кім?



а)Ладондар

б)Грайлер

с)Горгондар

д)Гартитлер


240. Соғыс құдайы грек мифінде кім еді?

а)Арес


б)Геба

с)Гефест


д)Артемида
241. 1773 ж. Франк Фуртте жазылған Гетенің «Гец фон Берлихинген» трагедиясына қандай мәселе өзек болды?

а) XVIғ. Шаруалар қозғалысы

б) XVIғ. Ағартушылық қозғалыс

с) XVIғ. Ұлт-азаттық қозғалыс

д) XVIғ. Төңкеріс
242.Өнер емн шабыттың құдайы деп грек мифінде кім аталды?

а)Апполон

б)Мнемоина

с)Клио


д)Мельпомена
243.Грек мифологиясындағы лирикалық поэзияның құдайы кім?

а)Эвтерпа

б)Талия

с)Урания


д)Полигимния
244.Олимпиялық құдайлар саны қанша?

а)12


б)18

с)14


д)11
245. 1872 ж. Жазылған «Музыка рухани тудырған трагедия» еңбегінің авторы кім?

а) Ф.Ницше

б) Гиппий

с) Анаксимен

д) Асклепиад
246. Гомердің туған қаласы деп талас тудырған ежелгі Грециядағы мекенде нешеу?

а) 7 қала

с) 8 қала

б) 6 қала

д) 3 қала
247. «Илиада» мен «Одиссея» поэмасы нешінші ғасырда кімні нұсқауымен жазылған?

а) б.зд. VI ғасырда Писистратаның

с) б.зд. VI ғасырда Гиппидтің

б) б.зд. VI ғасырда Агамемның

д) б.зд. VI ғасырда Ахилланың
248. 1795 ж. «Гомерге Кіріспе» атты еңбектің авторы кім?

а) Ф.А.Вольд

с)ф.Шлегель

б)И.Г.Гердер

д)Н.И.Гнедич
249. Гомердің «Одиссея» поэмасы неше өлеңнен құралған?

а) көлемі шағын, бірақ сюжеті кең 24 өлеңнен

с) көлемі кең, сюжеті шағын 24 өлеңнен

б) көлемі орташа, сюжеті көп 24 өлеңнен

д) көлемі қысқа, б сюжеті мол 24 өлеңнен
250. «Одиссеядағы» сиқырлы тоқымашы әйел кейіпкердің аты кім?

а) Кирка


с) Каллипсо

б) Скилла

д) Хоритда
251. «Марчит» деп аталатын сатиралық поэманың ежелгі гректер кімге телиді?

а) омерге

с) Аристофанға

б)Анаксименге

д)Гесиодқа
252. «Лузиада» поэмасының авторы кім?

а)Камоэне

с)Мильтон

б)Верчилий

д)Вольтер
253. «Жоғалған жұмақ» шығармасының авторы кім?

а)Мильтон

с)Гомер

б)Вольтер



д)Вергелий
254. «Энейде» поэмасының ежелгі авторы кім?

а) Вергелий

с) Вольтер

б)Гомер


д)Мильтон
255.Гесиодтың диқаншы өмірін және диқаншылыққа қатысты наным сенім суреттейтін қай еңбегі?

а) «Еңбек пен күндер»

с) «Теогония»

б) «Батрахомиомахия»

д) «Алтын ұрпақ»
256.Құдайлардың генеологиялық шығу тектері мен Хаостан жаралған космос туралы ойларын Гесиод қай еңбегінде көрсеткен?

а) «Теогония»

с) «Алтын ұрпақ»

б) «Еңбек пен Күндер»

д) «Батрахомиомахия»
257.Б.з.д. VІ ғасырларды пайда болған «Батрахомиомахия» комедиялық эпосы не туралы?

а) Бақалар мен тышқандар соғысы туралы

с) Космос туралы

б) Өгіздер мен жыландар туралы

д) Әлемдегі алғашқы Хаос туралы
258. «Батрахомиомахияның» авторы кім?

а)Пичрету

с)Ксенофон

б)Федра


д)Ладонтен
259. Философиялық эпостың негізін қалаушы әрі дінді философиядан бөліп дара ілімге балаған кім?

а)Ксенофон

с)Аристофан

б)Эсоп


д)Лидии Креза
260. Адам бейнесін дүниедегі басқа ұқсас қасиеттермен салыстыра бейнелейтін ежелгі классикалық мысал жанрының негізін қалаушылардың бірі -

а) Эсоп


с) Пигрету

б) Вергелий

д) Мильтон
261.Эсоп шығармаларынан үлгі және идея алып, өз тілінде мысал жанрын дамытқан жазушы?

а) И.А.Крылов

с)А.М.Горький

б)В.Григорьев

д)Ильминский
262. Ежелгі грек лирикасының бір түрі өлең құрылысының бірінші жолы- гекзаметр, екінші жолы-пентометр үлгісінде жазылатын өлең жанры қандай?

а)Элегия


с)Ода

б)баллада

д)Эпос
263.Б.з.д. VII ғасырларда белгілі болған, біздің заманымызға оның 23 жол ғана өлеңі жеткен ежелгі грек лиригі кім?

а)Каллин


с)Эфес

б)Федра


д)Эсоп
264. Философиялық элегияның негізін салушы кім?

а)Ксенодон

с)Солон

б)Мимнерм



д)Феогнид
265.Саяси элегияның негізін салушы және б.з.д. VII-VI ғасырларда белгілі шешен-философ кім?

а) Солон


с)Тиртей

б)Феонид


д)Мимнерм
266.Қызы Персефонадан айырылған қайғылы Деметраны жұбатқан элевсиндік күң әйел кім?

а)Келея Яба

с)Жермене де Сталь

б)Калипса

д)Кирка
267.Әңгіме жанрына жақын, қара өлең үлгісінде жазылған поэзияның түрі?

а)Ямбалық поэзия

с)Хорей поэзия үлгісі

б)Меликс үлгісіндегі поэзия

д)Мелос үлгісіндегі поэзия
268.Ямбалық поэзия туралы талдау жасап, пікір айтқан кім?

а)Аристотель

с)Платон

б)Әл Фараби

д)Ибн Сина
269. Б.з.д. VI ғасырларда қыздарды ән мен сазға, өнер мен ғылымға үйреткен, лесбостық поэзияның негізін қалаған ақын кім?

а)Сапфо


с)Алкей

б)Гиппонакт

д)Архилох
270. Б.з.д. VI ғасырларда дифирамга үлгісіндегі хорға лайықталған өлең жанрының негізін салушы 2000-нан астам хордың авторы, әнші-ақын кім?

а)Арион


с)Симонид

б)Пиндар


д)Вакхилид
271. Ежелгі антикалық әскери хор өлеңнің 4000 мыңдай түрін жазған сазгер, одаист кім?

а)Пиндар


с)Симонид

б)Алкман


д)Стесихора
272.Ежелгі грек трагедиясы лириканың қай жанрынан бастау алған?

а)дифирамга

с)ямба

б)хорей


д)коммос
273. Біздің заманымызға грек трагедияшысы Эсхилдің неше трагедиялық шығармасы аман жеткен?

а)7


с)8

б)6


д)5
274. Б.з.д. 429 жылдары жарық көрген Софоклдың трагедиясы қалай аталады?

а) «Эдип патша»

с) «Колондағы Эдип»

б) «Электра»

д) «Аякс»
275. Аристотель : «Өте терең трагедияшыл ақын» деп кімді айтқан?

а)Еврипидті

с)Софоклды

б)Эсхилді

д)Арионды
276.Мимесие және Катарсис ұғымына негізделген «Поэтика» еңбегі кімдікі және бізге аман жеткен неше тарау?

а)Аристотельдікі, 26 тарау

с) Платондікі, 25 тарау

б) Канттыкі, 23 тарау

д)Гегельдікі, 28 тарау
277.Аристотельдің «Поэтиканың» екінші бөлімінде қарастырылса да, бізге жетпеген, жойылып кеткен жанрының бірі қайсы?

а)комедия туралы ойлары

с)элегия туралы ойлары

б)одалар туралы ойлары

д)трагедия туралы ойлары
278.1783-1787 ж. Аралығында жазған Шиллердің «Дон Карлос» шығармасы қандай жанрға жатады?

а)саяси драмалық поэма

с)күлдіргі комедиялық поэма

б) поэтикалық эпика

д)саяси-қоғамдық поэма
279. «Қоғамдық келісім шарт» атты 1762 ж. Жазылған саяси шығарманың авторы кім?

а)Ж.Ж.Руссо

с)Дидро

б)Д Аламбер



д)Ж.Франсуа
280. «Юлия немесе Жаңа» романы францияның әдеби стилінің қай түріне жатады?

а) француз сентиментализмі

с)француз криминализмі

б)француз ағартушылық әдісі

д)француз символизмі
281..Ж.Руссо өзінің сенгиментальді шығармаларын қай түрде жазуды ұнатқан?

а)эпистолярлық

с)публицистикалық

б)очерктік

д)суреттеу арқылы
282. 1762 ж. таралған «Эмиль немесе тәртіп туралы» атты роман-трактатында Ж.Ж.Руссо не туралы жазған?

а)жас баланың физиологиясын, сананың және адамгершілік бағыттағы тәртіп жөнінде

б) жас баланың бойында сұлулық пен әдемілікті дарыту жайында

с)жас баланың тәртіп бұзушылық әрекеттерден аулақ болуы туралы

д)жас баланың денсаулығы туралы.
283..Ж.Руссоның «Эмиль немесе тәртіп туралы» еңбегі неше кітаптан тұрады?

а)4


б)3

с)7


д)8
284.Немістің ең алғаш ағартушы әрі негізін салушы кім?

а)Иоганн Христоф Готшед

б)Фридрих Готлиба Клопштока

с)Готхольд Эфраим Лессинг

д)Минна Фон Барнхельм
285. «Маскарад» поэмасын Гулливер псевдонимімен жазған кім?

а)Генри Филлинг

б)Ричардсон

с)Юнг


д)Грей

286. Филлингтің ең таңдаулы пьесасының тақырыбы қандай?

а) «Дон Кихот Англияда»

б) «Дон Кихот»

с) «Том Джонс»

д) «Жиль Блаз»


287. «Перигрин Пиклдің басынан кешкендері» атты романның авторы және жазылған мерзімі қандай?

а)Смоллетт,1751

б)Томас Грей,1753

с)Эдуард Юнг,1758

д)Генри Филлинг,1700
288. Шарль Луи де Секонда барон де Монтескье өзінің «Парсы хаттарында» деген еңбегін қай кезде жазды?

а)1721


б)1723

с)1722


д)1720
289. «Юлия немесе Жаңа» және «Эмиль немесе тәрбие туралы» романдарының авторы кім?

а)Ж.Ж.Руссо

б)Дидро

с)Вольтер



д)Прево
290. 1787 ж. Жазылған «Поль және Вержинея» романының авторы кім?

а)Бернарден де Сен-Пьер

б)Мари Франсуа Аруэ

с)Дени Дидро

д)Ж.Ж.Руссо
291. «Методикалық мектептің» негізін қалаушы ақындар кім?

а)Д.Герберт, Г.Воэн,Р.Крэшо

б)Т.Гоббс, Б.Джонсон, Е.Тюдор

с)Ш.Перро, Т.Бейль, Н.Буало

д)Х.Басе,Д.Дедо,Д.Свидте
292. «Танка және Хокку» деп аталатын поэзия түрі қай халықта дамыған?

а)жапон


б)қытай

с)үнді


д)ирак
293. Седу стилінде жазған жапон ақыны кім?

а)Басе


б)Тохо

с)Ихара


д)Аракида
294. Рококо стиліндегі поэзияның ішкі семантикасы нені білдіреді?

а) қамсыздық пен жайлылық, мамыржай көңіл

б)мазасыздық пен үрей, тынымсых көңіл

с)өкпе-наз, ішкі ауыр сезімдерді аяусыз білдіру

д)үнемі қамкөңіл, мұңды, ренішпен тұрады
295. «Робинзон Крузо» романының авторы кім?

а)Д.Дедо


б)Д.Свифт

с)Д.Уайльд

д)Э.Рэдклиф
296.ХVІІІ ғ. Англияның реалистік романының негізін қалаушы «Маскарад» сатиралық поэмасының авторы кім?

а)Т.Филлинг

б)Д.Дедо

с)Свифт


д)Томсон
297. «Шындық қана - сұлулық» деген принциппен жазылған « Лаокоон немесе живопись пен поэзияның бірлігі» деген еңбекті Лессинг қай кезеңде жазған?

а)1766


б)1763

с)1761


д)1760
298. Лессингтің 1772 жылы жазылған трагедиялық поэмасын атаңыз?

а) «Эмилил Талотти»

б) «Натан Музрай»

с) «Мисс Сара Сампсон»

д) «Роковье Любопытство»
299.1729-1781 ж. өмір сүрген немістің ең ірі ағартушы ағымының өкілі кім?

а)Готхольд Эфраим Лессинг

б)Фридрих Тотлиба Клопштока

с)Христина Фюрхтеготта Геллерта

д)Иоганн Христоф Гопшед
300. Лессингтің буржуазиялық комедиясы қайсы?

а) «Ауру әйел»

б) «Дымкәс әйел»

с) «Сырқат әйел»

д) «Кесір әйел»
301. 1755 ж. Жазылған Лессингтің «Мисс Сара Сампсон» трагедиясында Сараны улаған кім?

а)Марвуд


б)Мелледоит

с)Фон Телльхейм

д)Барнхельм
302.Францияның «Марсельеза» өлеңдерінің авторы, әскери инженер кім?

а) Клода Руже де Лиля

б)Ащре Шенье

с)Мари Жозеф Шенье

д)Роберт Бернс
303.ХVІІІ ғ. Неміс әдебиеті қандай дәрежеде болды?

а) ояну дәуірінде

б)құлдырау дәуірінде

с)өркендеу дәуірінде

д)классикалық даму дәуірінде
304. Иоганн Готфрид Гердер өзінің «Адамзат тарихының философиясы туралы идеялар» деген еңбегінде қандай тақырыптар қамтыды?

а) ғарыш пен планетаның, өсімдіктер мен жәндіктердің, халықтардың жаратылысы және адам рухы туралы

б) жер мен аспан , жануарлар мен су мекенділер туралы

с) ай планетасы мен шегіртке – құмырсқалар туралы

д)күн системасы мен жер асты тіршілігі, маймылтектестер туралы
305. Иоганн Кристоф Фридрих Шиллер немістің Марбах-на-Некоре қаласында қай жылы дүниеге келген?

а)1795ж.10 ноябрь

б)1753ж.12 ноябрь

с)1749ж.13 ноябрь

д)1758ж.15 ноябрь
306. Шиллер өзінің «Мария Стюарт» трагедиясын қандай әдіспен жазған?

а)салыстырмалы

б)аналитикалық

с)ретрологиялық

д)психологиялық
307. «Мария Стюарт» трагедиясындағы жағымсыз бейне кім?

а)Елизавета

б)Мария

с)Магдолина



д)Маина
308.Философиялық және көркемдік мазмұнда жазылған «Фауст» тгедиясының авторы кім?

а)Иоганн Вольфганг Гете

б)Иоганн Кристоф Фридрих Шиллер

с)Фридрих Максимиллиан Клингер

д)Иоганн Готфред Гердер
309.Гетеге даңқ әкелген ең үздік лирикалық роман қайсы?

а) «Жас Вертердің мұңы»

б) «Шекспир күні»

с) «Мари Стюарт»

д) «Махбет»
310. «Гетеге жеке тұлғаның ішкі жан дүниесін шебер сомдайтын тапқыр» деген сөзді орыстың қай фольклоршы ғалымы айтқан?

а)Жирмунский

б)Гацок

с)Соколов



д)Аникин
311.Гетенің «Вильгелм Мейстердің шәкірттік жолдары» деген романын Ф.Шлегель қай әдеби ағымға жатқызады?

а)романтизм

б)реализм

с)классицизм

д)авангардизм
312. «Сышыл фрагменттер» (1797) жазылған эстетикалық еңбектің авторы кім?

а)Фридрих Шлегель

б)А.Вильгельм Шлегель

с)Ф.В.И.Шеллинг

д)Ф.Шлейермахер
313. «Генрих дон Офтердинген» аяқталмаған романының авторы кім?

а)Новалис

б)Гете

с)Шеллинг



д)Тик
314.Германияның гейдельверг романтиктерінің жинастырған ертегілері немістің қай жинағына топтастырылған?

а) «Ағайынды Гримдер»

б) «Арним және Бректано»

с) «Лорелея»

д) «Пентесилея»
315.1811 ж. Жазған Генрих дон Клейстің Гете жанры бағалаған комедиясы қандай?

а) «Сынған құмыра»

б) «Пинтесилея»

с) «Принц Фридрих дон Гомбурский»

д) «Михаэль Кольхас»
316.Моцарттың шын есімі кім?

а) Эрнст Теодор Амодей Гофман

б) Фридрих дон Гомбургский

с) Иозеф дон Эйхендора

д) Людвиг Ахим Арним
317.Моцарттың ата-анасы атайтын есімі қандай?

а) Вильгельм

б)Стюарт

с)Иоганн


д)Фридерик
318.1814 ж. Жазған Гофманның ең сүйікті шығармасы қайсысы?

а) «Алтын құмыра»

б) «Алтын табақ»

с) «Алтын кесе»

д) «Алтын ыдыс»
319. Гофманның «Щелкунчик немесе Тышқандар королі» атты повесть – ертегісін дүниежүзіне танытқан кім?

а)П.И.Чайковский

б)Л.Уланд

с)Ж.Санд


д)А.И.Герцен
320. Англия романтизмінің алғашқы лейкистік өкілдеі

а) У.Вордсворд, С.Т.Колридж, Р. Саути

б) Лауте, Мундт, Гуцков , Герцен

с) Шуберт, Шуман, Брамс, Григ

д) Арним, Брентано, Гримм,
321. Саутидтің «Епископін құдайдың жазалауы» деген атақты балладасын орыс тіліне аударған кім?

а)В.А.Жуковский

б)В.Даль

с)А.С.Пушкин

д)А.М.Горький
322. Перси Биши Шеллидің саяси тақырыпқа жазған өлеңдерін ата.

а) «Байронға сонет», «Музыка», «Мильтонның рухы»

б) «Интелектуалды әдемілік гимні», «Тұрақсыздық»

с) «Атеизмнің қажеттігі», «К.Джейн»

д) «Канцлер - Лордқа», «Англия ерлеріне»
323.Вольтер Скотты танымал еткен үздік шығармасы қайсы?

а) «Уэверли»

б) «Мармион»

с) «Смальгольм қамалы»

д) «Рог рой»
324. Вольтер Скотт Англия әдебиетінде алғаш қандай бағытты қалыптастырды?

а)тарихи


б)әдеби

с)көркемдік

д)этнологиялық
325. Байрон өзінің қандай мінез-құлқымен қиындықты көп көрді?

а) тәкапарлығы мен еркіндігі үшін

б) жуастығы мен қарапайымдығы үшін

с) мінезсіздігі мен ұшқалақтығы үшін

д) тікшілдігі мен ұрыншақтығы үшін
326. «Ол – этикалық ақын, жұрттың қара сөзбен жеткізе алмай жататын ойларын өлеңмен шебер сомдайды» - дегенді Байрон кімге арнап айтқан?

а) Александр Поупқа

б) Александр Бекке

с) Александр Пушкинге

д) Александр Мурреге

327. Байронның көзқарастарын дұрыс әрі терең түсінген орыс жазушылары кім?

а)Пушкин, Лермонтов

б)Жуковский, Даль

с)Горький, Малковский

д)Твардовский, Данилов


328. Байронның «Манфред» деген философиялық драмалық поэмасы 1817 ж. ай елде жазылды?

а)Швейцарияда

б)Италияда

с)Египетте

д)Францияда
329.1817-1823ж. Солтүстік Италияны австралиялықтардан қорғаған көтерілісшілердің ішінде англияның қай ақыны болды?

а)Байрон


б)Шелли

с)Китса


д)Саути
330. «Көл атты элегияның авторы, француз романтикалық поэзиясының өкілі кім?»

а)Ламартин

б)Ж. Де Сталь

с)Ж.Ж.Руссо

д)А.Мюсье
331. Францияның ірі романтигі және теоретигі Виктор Гюго қай кезең аралығында өмір сүрді?

а)1802-1885ж

б)1800-1883ж

с)1804-1883ж

д)1803-1886ж
332. XVII ғ. Англияның буржуазиялық революциясына арналып жазылған В.Гюгоның «Кромвельге алғы сөз» деген шығармасы қандай жанрға жатады?

а) драмалық

б)поэзиялық

с)прозалық

д)лирикалық
333. Шығармаларындағы кейіпкерлерінің бейнесін гротескілеп суреттеу Англияның қай жазушысы көп пайдаланды?

а)В.Гюго


б)

с)

д)


334.Анри Бейля – француздың қай жазушысының псевдонимі?

а) Фредерик Стендаль

б)Шанфлери

с)Эдамон Дюранти

д) Гюсталь Флотер
335.Француз жазушысы Оноре де Бальзак қай ғасырда өмір сүрген?

а)ХІХ ғ. І жартысы

б)ХІХғ. ІІжартысы

с)ХІХғ. ортасы

д)ХІХғ. аяғы
336. Бальзак Ресейде қай жылдары болды?

а) 1843,1847-1850 жылдары

б)1840-1851 жылдары

с)1842-1845 жылдары

д)1840-1847 жылдары

337.Ш.О. Сент-Бёв шетел әдебиетінде қандай әдістің негізін қалады?

А. Библиографиялық

В. тарихи

С. Ғылыми

Д. Психологиялық

338. Атхарваведа дұғалық ведасы қай елдің туындысы екенін айт

А. Үндінің

В. египеттің

С. Римнің

Д. Сирияның

339. Стендаль «Махаббат туралы» трактатын қай жылы жазды ?

А.1822

В.1820


С.1802

Д.1803
340. Беранже Франция әдебиетінде қай әдістің негізін қалады?

А.реализм тарихы

В.романтизм тарихы

С.сентиментализм тарихы

Д.символизм тарихы

341.Франциядағы 1830-1840 жылдары гүлденген әдеби әдіс қайсы ?

А реализм.

В.авангардизм

С.символизм

Д.сентиментализм

342. Ф. Купердің «Моникиндер» романы қандай стильде жазылған ?

А.сатиралық-аллегория

В.ирониялық- аллегория

С.юморлық-аллегория

Д.сарказмды – аллегория

343. В.Ирвинг «Сальмаганди» атты альманағын кімдермен бірігіп шығарған?

А.ағасы Уильям мен досы Д.К. Полдингпен

В. ағасы Купер мен досы Помен

С. ағасы Бернард пен досы Томмен

Д. ағасы Риппен және досы Купермен

344. В.Ирвинг «Сальмаганди» альманағын ағасымен және досымен бірігіп, қай жылдары жазған?

А.1807-1818

В.1806-1819

С.1807-1817

Д.1809-1818

345.«Одалар және түрлі өлеңдер» атты 1826 ж. жазылған өлеңдер жинағы кімдікі?

А. В. Гюго

В. Гете

С. Шекспир



Д. Золя

346. Демократиялық гуманизм идеясының символы – Квазимадо қай романда кездеседі?

А. «Париж құдай анасы Элбозатханасы»

В. «София ана соборы»

С. «Римдегі Мария ана Элбозатханасы»

Д. «Египеттегі Ана соборы»

347. «Индиана» Ж.Сандтың нешінші романы ?

А. соңғы романы

В. алғашқы романы

С.екінші романы

Д. үшінші романы

348. 1852ж. жарияланған «Кіші Наполеон» атты памулеттің авторы кім?

А. В.Гюго

В. Гете


С. Байрон

Д. Шекспир

349. Годманның ең сүйікті шығармасы қай жылы жарық көрді?

А.1814


В.1813

С.1811


Д.1800

350. Эрнет Теодор Амадей Годман кімнің шын есімі ?

А. Моцарт

В. Чайковский

С. Бах

Д. Шаляпин



351. Генрих дон Клейстің «Сынған құмырасын» кім жоғары бағалады?

А. Гете


В. Золя

С.Байрон

Д. Сервантес

352. «Күн нұрына суырылғандар жырында» кімнің шығармалары жарияланған?

А. Н.Хикмет

В. О.Хайам

С.Әл Фараби

Д.Әл Ысқақ Фарап




жүктеу/скачать 3,41 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:
1   2



©engime.org 2024
әкімшілігінің қараңыз
    Басты бет