Ж. Досмұхамедов атындағы жббомбк биология пәнінен тест жинақтары 2016 жыл

1. Гүлді өсімдіктерде жеміс, тұқым, эндосперм, ұрық, тұқым қауызы неден түзіледі?

2. Овогенез және сперматогенездің айырмашылығы неде?

С

1.Овогенез аймақтарын сипатта.

2.Сперматогенездің ерекшеліктері қандай?
Онтогенез – тірі ағзаның жеке дамуы тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.

А.

1.Онтогенез қандай екі ірі кезеңге бөлінеді?

2.Оған қандай оқиғаға шектеу жасайды?

В

1. Ұрық дамуындағы қандай үш сатысы бар?

2. Олардың әрқайсысынане тән?

С

1.Метаморфоз деген не, ол қай тірі ағзаларға тән қасиет?

2.Тіршілік иелерінің қайсысы өмір бойы өседі, қайсысында өсуге шектеу жасалады?
Органогенез тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1.Барлық үш қабатты жануарларда қандай ұрық жапырақшалары түзіледі?

2.Бұл жапырақшалар қандай жүйеде түзіледі және олар қайда орналасады?

В

1. Энтотермадан қандай мүшелер жүйесі пайда болады?

2. Ұрық жапырақшаларының әрқайсысынан қандай мүшелер жүйесі түзіледі?

С

1.Ұрықтың дамуына қандай факторлар әсер ете алады?

2.Ұрықты зақымдандырып алмау үшін неден қашқақтау керек?

3.Мезодермадан қандай мүшелер түзіледі?

4.Эндодермадан қандай мүшелер түзіледі?
Негізгі генетикалық ұғымдар.Мендель заңы және оның тәжірибелері тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1.Сынақтәжірибелерде айқын қорытынды жасауға мүмкіндік беретін нәтижелерге Мендельдің дегеніне жету сәті қалай түсті?

2.Мендельдің пікірі бойынша «будандар» және «таза тармақ» деген не? Бұл ағзаларды қалай атайтын болар едіңдер?

В

1. Басымдық теориясын қалай түсіндіңдер?

2. Гаметалар тазалығы заңының мәні неде?

С

1.Сары түсті ата – енелерде жасыл ұрпақтар неге және неше пайыз пайда болады?

2.Пэннет торкөзі нені білдіреді?Өз ойларыңды тұжырымдап, түсіндіріңдер.

Басымдылықтың әр алуан типтері.Талдағыш будандастыру тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1.Басымдылықтың неше типі бар?

2.Талдағыш будандастыру не үшін жасалады?

3.Толық және толық емес басымдылық кезіндегі екінші ұрпақ будандарының ыдырау формулаларын атаңдар.

1. Екінші ұрпақ будандарында қандай жағдайларда 2:1 формуласы бойынша ыдыраудың пайда болуы мүмкін?

2. Адамда биологиялық түр ретінде неге қанның 4 тобы болады?

3.Толық және толық емес басымдылық кезінде генотип бойынша ыдырау формуласы бірдей бола ма және неге?

1.Толық және толық емес басымдылық кезінде екінші ұрпақ буданының ыдырау формуласы қалай және неліктен ерекшеленеді?

2.Бір отбасындағы балалар мен ата – аналардың қан топтары неліктен сәйкес болып, ал өзгелерде неліктен ондай болмайды?Жауабын мысал арқылы түсіндіру керек.

3.ХХ ғасырдың басында ғалымдар неге барлық белгілерді «мендельдендіретін» және «мендельдендірмейтін» деп бөлді? Қазіргі ғылыми көзқарас бойынша осылай бөлу заңдылыққа жата ма?

1.Дигибридтібудандастыру кезінде ағза жасушаларында қанша ген (әріп) белгіленеді?

2.Гаметаларда неше ген (әріп) болады?
В

1. Белгілердің тек біреуінің екі аллелін жеткізетін гаметаның түзілуі мүмкін бе?Мысалы, тек түсті немесе тек пішінді ғана түзуі мүмкін бе?Неге?

2. Дигибридті будандыстыру кезінде қанша генотипті және фентипті белгілердің түзілуі мүмкін бе?

С

1.Тәуелсіз тұқымқуалау деген не?

2.Будандастыру сызбанұсқасын және Мендель тәжірибелерінің нәтижелерін пайдаланып, тәуелсіз тұқым қуалаудың дұрыстығын дәлелдеңдер.
Тіркес тұқымқуалау.Жыныстық хромосомалар және олардың гендері тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Гендер тіркесі мен алмасуы болатынын Морган қалай дәлелдеді?

2.Тіркес тұқым қуалау деген не?

В

1. Хромосомалық теорияның ережесі қандай және оларцитологиялық тұрғыда қалай дәлелдейді?

2. Генетиктер неліктен адам баласының жынысын тек әке ғана анықтайды деп тұжырымдайды?

С

1.Жыныстық тіркес белгілері еркекте гетерозиготалы күйде бола ма, әлде ұлына – әкесінен, қызына шешесінен көше ме?

1.Цитоплазмалық тұқымқуалаушылық деген не?

2.Полимерия деген не?

3.Реакция мөлшері деген не? Тап осы түр үшін тән белгінің шегі немен шектеледі?

1. Сандық белгілердің көбінесе генетикалық кодқа қалай жазылатынын түсіндіріңдер. Мұның сұрыптау үшін маңызы қандай?

2. Екі жұпты аллельсіз гендері (шатыс) бар адамдар гаметалардың қанша іріктемелерін қалыптастыра алады?

3. ДНҚ пластид және митохондрия жыныстық көбею кезінде келесі ұрпақтарға қалай беріледі? Егер фенотип тек қана апталық немесе тек қана аналық ағзасында болса, теңбілді фенотипі бар өсімдіктің ұрпағы дәл осындай түрге ие бола ала ма?

1.Егер бұл белгі бір генмен қамтамасыз етілсе және 2 аллелі ған болса, адам терісінің тұқым қуалаған түсі қалай көрінер еді? Толық және толық емес басымдық кезінде екінші ұрпақта қандай ажырау болар еді?

2.Туа соқырдың белгілі типі кезінде генетик дәрігерлердің соқыр еркекке көзі ашық әйелмен некелесуді неліктен ұсынады және олардың балалары 100%дені сау болатыны неліктен? Бұл немен байланысты?
Генетиканың маңызы.Денсаулық сақтаудың генетикалық негізі тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Бұл параграфтан не білдіңдер?

2.Сендерге генетика дамуының қай бағыты өте маңызыдырақ болып көрінеді?

В

1. Генетика медицинада, табиғат қорғауда, ауыл шаруашылығында қандай міндеттерді шешеді?

2. Медициналық генетиканың дамуы мүмкін жолдарын ұсыныңдар?

С

1. Негізгі генетикалық заңнамаларымен танысу өздеріңнің жеке өмірлеріңде қалай әсер етеді?

2.Генетикалық ауруларға тәуелділікті жеңілдету үшін қандай ережелерді орындау керек.

Өзгергіштік түрлері тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Мутацияның себептері қандай?

2.Комбинативтік өзергіштік деген не?

В

1. Мутагендердің қандай заттары мен факторларын атай аласыңдар?

2. Ағзалар үшін «реакция нормасы» деген не? Оның шегі немен анықталады және график арқылы қалай өрнектеуге болады?

С

1. Сәйкес қатарлардың авторы кім?

2. Оның анықтамасы қалай және қалай дәлелденеді?

Гендік және жолдық мутациялар тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Мутанттық өзгерістердің мөлшеріне байланысты мутация (өзгеру) типтерін атаңдар.

2.Қай жасушалардың мутанттық өзгерістерге ұшырауына байланысты мутация типтерін атаңдар.

3.Олардың ағза үшін маңызына байланысты мутация типтерін атаңдар.

1. Гендік немесе нүктелік мутацияларды сипаттаңдар.

2. Геномдық мутацияны сипаттаңдар.

3.Хромосомалық мутацияны сипаттаңдар.

1. Мутацияның пайдалылығы, сондай-ақ зияндылық мәні неде?Мутациялық өзгеріс болмайды деп санаңдар. Мұндай жағдайда біздің ғаламшарда тіршілік қалай көрінер еді?

2. Келесі ұрпақтарда қандай мутациялар міндетті түрде пайда болатынын, сондай –ақ егер жіктеудің барлық типтері ескерілсе, сақталып және көбейе түсетінін болжап көріңдер.

Адам генетикасы және оның әдістері.

Тұқымдау аурулары

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Адам генетикасының қанша әдістері бар?

2.Сол әдістердің жағымды және жағымсыздарын қысқаша сипаттаңдар.

В

1. Қай әдістер ескілеу?

2. Қай әдістер қазіргі заман дәрежесіне сәйкес?

С

1. Адам генетикасы әдістерінің ерекшелігі неде?

2. Гибридологиялық әдісті адамға неге қолдануға болмайды?

3. Басылыңқы аурудан табиғи сұрыпталу жолымен құтылуға болмайтыны неліктен? Кез келген биологиялық түр (тек адамда ғана емес) біркелкі дарақтардың генетикалық жиынтығы болып табылмайды. Дарақтардың әрқайсының белгілі генотипі бар.

1. Сұрыптау ұғымының қандай маңызы бар?

2.Жануарлар мен өсімдіктерде сұрыптаудың қандай бастапқы кезеңі болды?

В

1. Жалпылама және теріс сұрыптау неліктен тиімсіздеу болды?

2. Ағзалардың қай топтарында дара сұрыптау жүргізу оңай?

С

1. Ұрпақ бойынша тұқымдық ата-енелерді сұрыптау неліктен сұрыптауда тиімді әдістердің бірі деп саналады?

2. Оның генетикалық ерекшеліктері неде?
Өсімдіктер мен жануарларды сұрыптау әдістері

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Инбридингті сұрыптауда қандай мақсатта қолданады?

2.Адамды жақын туыстастық будандастырудан қашқақтатудың себебі не?

3. Будандық күшті (гетерозисті) қолданудан келесі ұрпақта не болады? Бұл әдіс жаңа іріктемелер мен қолтұқымдар шығару кезіңде неге қолданылмайды?

1. Өсімдік көпплоидтылығының айырмашылығы неде?

2. Көпплоидтылық және бағытты мутагенез өсімдіктерде, саңырауқұлақтарда, ұсақ ағзаларда жиі қолданылып, жануарларда неге сирек қолданылады?

С

1. Мичурин қалаған қасиеттері бар өсімдіктер шығару кезіңде қай әдістерді пайдаланды?

2. Мичурин шығарған көптеген іріктемелердің тұқымынан көбейткен кезде қасиеттерін жоғалтып, өсімді көбейткен кезде сақтайтыны неліктен?

3. Карпеченко будандастыруға қандай әдістермен және қай зерзатармен қол жеткізді?

1. Мәдени өсімдіктерінің пайда болу орталықтары туралы ілімнің авторы кім?

2.Бүгінгі күні осындай орталықтардың қаншасы бар?

В

1. Жануарларды қолға үйрету орталықтары қай қағида бойынша бөлінген?

2. Оларды атаңдар. Олар қайда орналасқан?

С

1. Саңырауқұлақтар және ұсақ ағзаларды сұрыптауда жаңа әдістерді іс жүзінде пайдаланудың болашағы қандай?

2. Биотехнология әдістері арқылы қандай экологиялық проблемалар шешіледі?

Ең жаңа сұрыптау әдістері, гендік инженерия. Қазақстандағы және әлемдегі осы заманғы сұрыпталудың табыстары

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Қандай ағзаларды сұрыптауда биотехнологиялық әдістер қолданылады? Ағзалардың қай топтарында ол жиірек пайдаланылады?

2.Гендік инженерия деген не?

В

1. Криоконсервация деген не? Сұрыптаудың болашағы неде?

2. Қазақстанда қандай ғалымдар сұрыптау мен биотехнологияның дамуына еңбек сіңірді?

С

1. Гендік инженерия және биотехнологияның адамзат алдында қандай болашағы болатынын айтыңдар. Егер Қазақстан ғалымдарын осы бағыт бойынша басқаратын болсаңдар, ойланып, биотехнологтардың алдына қандай мақсат қояр едіңдер?

2. Қазақстанда өсімдік пен жануарлардың сирек кездесетін түрлерін сақтау үшін криоконсервация әдістерін қалай қолдануға болады?
Эволюция. Эволюциялық түсініктердің дамуы,

эволюцияның дәлелдемелері

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Саған эволюциялық ұғым анықтамасының қайсысы дұрысырақ болып көрінеді, неге? Жауабыңды дәлелде.

2.Биология ғылымында екінші тарихи кезеңде бірінші кезеңдегіден онша дұрыс емес түсініктердің басым болуы неліктен?

В

1. Карл Линнейдің еңбегі неде? Оның шығармашылығын сипатта.

2. Трансформизм деген не?

С

1. Бірінші эволюциялық теорияның авторы кім деп есептеледі?

2. Оның құндылығы және кемшілігі неде?
Ч.Дарвиннің эволюциялық ілімінің пайда болуы.

Эволюцияның қозғаушы күші

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Ғаламшарымыздағы тірі ағзалар неге бәсекелеседі?

2. Бәсекелестік негізі не?

В

1. Табиғи сұрыпталу деген не?

2. Табиғи сұрыпталудың амалсыздан болуы неліктен? Оның қандай себебі бар?

С

1. Өзгергіштік деген не?

2. Мутация дегенді қалай түсенесің?
Органикалық әлем эволюциясының дәлелдері

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Онтогенез және филогенез деген не?

2. Қандай ғылым өліп біткен өсімдіктер мен жануарларды зерттейді? Ал қандай ғылым қазіргі түрлердің ғаламшарда орналасуын қарастырады?

3. Өтпелі формалар мен филогенетикалық қатарлар деген не?

1. Ағзалық эволюциялық үдерістер дәлелдерінің қайсысы дәлелді деп есептейсіңдер, неге?

2. Биогенетикалық заңның дұрыстығын дәлелдейтін деректер келтіріңдер. Оның авторы кім?

3. Эволюцияның генетикалық дәлелдерін сипаттаңдар.

1. Қалай ойлайсыңдар, егер Аустралиядан бұрын жалпы материктен шағын континент бөлінсе, онда қандай жануарлар сақталып қалар еді?

2. Омыртқалылар класының жүрек және ми құрылыстарын салыстыра отырып биологиялық эволюцияның үдерісін дәлелдеңдер.
Түр, оның өлшемдері. Популяция

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Түр деген не?

2. Популяция деген не?

3. Қазір қанша түр өлшемдері бар? Оларды атаңдар.

1. Морфологиялық өлшемнің ұзақ уақыт бірден-бір өлшем болып сақталуы неліктен? Оны пайдаланудағы пайдасы және зияны неде?

2. Қазіргі кезде қай өлшем негізгі деп есептеледі? Оны сипаттаңдар.

3. Дарақтарды бір популяцияға біріктіру үшін қандай басты ұстанымға басшылыққа алынады?

1. Неліктен физиологиялық-биологиялық өлшем генетикалық өлшемнің нәтижесі деп есептеледі?

2. Бір өлшем бойынша түрді анықтап, пікір айтуға бола ма? Жауабыңды дәлелде.

3. Неліктен түраралық будандар көбінесе ұрпақ қалдырмайды?

1. Эволюциядағы табиғи сұрыпталудың рөлі неде?

2. Дарвин неге оны негізгі эволюциялық фактор (себеп) деп есептеді? Сен Дарвинмен келісесің бе?

В

1. Тұқым қуалау және модификациялық өзгергіштіктер арасында қандай айырмашылық бар?

2. Солардың қайсысы эволюцияда ең аз рөл атқаратын болады?

С

1. Табиғи сұрыпталу мен тұқым қуалау өзгергіштігі өзара қалай байланысты? Кез келген нақтылы мысал (жеке басыңыздан болғаны жөн) түсіндіріңдер.

2. Табиғи сұрыпталу; өзгергіштіктің нәтижесі неде?
Тіршілік үшін күрес, оның себептері мен түрлері

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Эволюциялық үдерісте тіршілік үшін күрестің рөлі неде?

2. Өсімдіктерде және жануарларда болатын тіршілік үшін күрестің барлық түрлеріне мысал келтіріңдер.

В

1. Сендер осы мысалдардың қайсысын дербес бақыладыңдар, дарақтар әрбір нақтылы жағдайда не үшін бәсекелесті?

2. Күрестің қай түрлері барлығынан күштірек өтеді және неге?

С

1. «Оңай кездейсоқтық» деген не, оның эволюциялық үдерістегі рөлі қандай?

2. Адам жабайы табиғатта қандай сұрыптау жүргізеді, неге және бұл қандай зардап шектіреді?

Табиғи іріктелу

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Табиғи іріктелу үдерісіне анықтама беріңдер.

2. Іріктелу әрекетінің нәтижесі не болып табылады?

В

1. Табиғи іріктелу үдерісі неге пайда болады?

2. Өздеріңе белгілі іріктелу түрлерін тізбелеп, оларға қысқаша сипаттама беріңдер, мысалдар келтіріңдер.

С

1. Дарвин атап айтқанда табиғи іріктелуді неге негізгі эволюциялық фактор деп санады? Сендер Дарвин пікірімен келісесіңдер ме және неге келісесіңдер?

2. Табиғи іріктелу қысымының қарқындылығы мен іріктелу коэффициенті арасында қандай байланыс бар?
Табиғи іріктелу формасы

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Табиғи іріктелу қандай түрлерге бөлінеді?

2. Табиғи іріктелудің қандай түрі эктопаразиттерде жүреді? Неліктен?

В

1. Өздеріңе мәлім іріктелу түрлерін тізбелеп, оларға қысқаша сипаттама беріңдер. Мысалдар келтіріңдер.

2. Бұған дейін 3 млрд жыл бұрын өмір сүрген архебактерияларда немесе сұршаяндарда (400 млн жыл) іріктелудің қай түрі болған, неге?

С

1. Мынадай кезде: а) полиплоидия; ә) тез өзгерген жағдайларда; б) жыртқыштар немесе паразиттер санының артуы кезінде іріктелудің қай түрі пайда болады? Жауаптарыңды түсіндіріңдер.

2. Мысалы, 50 жылда бір рет жасалған өзгермелі нұсқалар қисық сызығын талдай отырып, іріктелу типін анықтауға бола ма?

Кестені толтырыңдар.

1. Алғашқы эволюциялық факторларды тізбелеп айтыңдар.

2. Популяциялық толқындардың авторы кім?

В

1. Ппуляциялық толқындарға мысал келтіріңдер және олардың эволюциялық үдерістегі рөлін сипаттаңдар.

2. Оқшауланудың әр түрлі типтеріне мысал келтіріңдер және олардың эволюциялық үдерістегі рөлін сипаттаңдар.

С

1. Гендердің ығысуына мысал келтіріңдер және олардың эволюциялық үдерістегі рөлін сипаттаңдар.

2. Алғашқы эволюциялық фактор, оқшаулану және түр түзу типтері өзара қалай байланысқан?
Тірі ағзалардың қоршаған ортаға бейімделуі

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Бейімделгіштік деген не?

2. Бейімделгіштік қандай күштердің әсерінен (себептер, факторлар) қалыптасады?
В

1. Қазіргі кезде жерде нашар бейімделген түрлер бар ма?

2. Бейімделгіштіктің үнемі салыстырмалы болуы неліктен? Дәлелді мысал келтір.

С

1. Қоршаған ортаға мүлде бейімделе өмір сүруге бола ма?

2. Тіршілік ортасы өзгерген кезде ағзалар және олардың бейімделуінде не болады?
Түр түзу үдерісі, оның типтері

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Микроэволюциия деген не? Олар қандай екі жолмен өтеді?

2. Макроэволюция деген не? Ол қандай үш жолмен өтеді?

В

1. Ароморфоз бен ортаға көндігу арасындағы айырмашылық неде? Қайсысы жиі болып тұрады? Олар ірі таксондар түзу кезінде бірінің орнын бірі баса ала ма?

2. Морфологиялық алға басу – әрқашан биологиялық алға басуға, ал морфологиялық кері кету биологиялық кері кетуге келтіре ме? Мұның қандай себептері бар? Жауабыңды дәлелде.

3. Азғындау мен ортаға көндігу арасындағы айырмашылық неде? Қайсысы жиі болып тұрады? Неге азғындау өтеді?

1. Ортаға бейімделгіштік пен бейімделгіштік арасында айырмашылық бар ма, сендер қалай ойлайсыңдар және неге?

2. Морфофизиологиялық алға басу үнемі биологиялық алға басуды жүргізе ала ма, морфофизиологиялық кері кету үнемі биологиялық кері кетуді жүргізе ала ма? Мысалдар келтіріп түсіндіріп көр.

3. Ароморфоздан соң үнемі ортаға бейімделгіштік бола бере ме?

1. Тіршіліктің жаратылу үдерісінде қандай екі қарама-қарсы көзқарас болды?

2. Бақалар – ұйыма балдырдан, құрттар – топырақтан ал шыбындар шіріген еттен пайда бола ала ма? Жауапты Реди тәжірибесімен дәлелдеңдер.

В

1. Л.Спалланцани қандай тәжірибелер жасады? Ол қалай дәлелденді?

2. Л. Спалланцани қорытындысына тойтарыс жасау үшін витализм жақтаушылары қандай дәлелдерді пайдаланды?

С

1. Л.Пастер тәжірибелері нені дәлелдеді? Л.Пастер тәжірибелерінің Л.Спалланцани тәжірибелерінен айырмашылығы неде?

2. Сен қалай ойлайсың, бірнеше миллиард жылдар бұрын өздігінен туындай алды ма? Біздің ғаламшарда тіршілік қайдан пайда болған?

Тіршіліктің пайда болуы туралы осы заманғы түсініктер

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Опарин теориясының мәні неде?

2. Опарин-Холдейн болжамын сынақтәжірибемен дәлелдеген кім?

В

1. Алғашқы ағзалық заттардың абиогендік синтезін қандай модельді тәжірибелер расқа шығарды?

2. С.Миллер сынақтәжірибелерінің мақсаты неде?

С

1. Коацерваттар қандай энергия көзін пайдаланады?

2. Миллер құтысы деген не?

Жер бетінде тіршіліктің қалыптасу кезеңдері

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Бүгінгі күні ғалымдар тіршіліктің пайда бола бастауы мен дамуын қанша кезеңге бөледі?

2. Кезеңдердің атын еске түсіріп, солардың әрқайсысына қысқаша сипаттама беріңдер.

В

1. Жер бетінде тіршіліктің даму кезеңдерінің қайсысын ғалымдар толық модельдеді?

2. Олардың қайсысы сынақтәжірибеде қолдау таппай қалды?

С

1. Тіршіліктің жаралу сәтінде Жер бетінде қандай жағдайлар болды?

2. Олардың бұл үдеріске бейімділігі қандай?
Жердің геологиялық шежіресі. Архей

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Ғалымдар Жер ғаламшарының тарихын қалай қалпына келтіре алады?

2. Ғаламшарымыздың бүкіл тарихын қандай ірі және ұсақ үзіктерге бөледі?

3. Жер тарихының дамуында қанша дәуірлерге бөлінеді?

1. Тіршілік қай мерзімде пайда болды?

2. Жер тарихындағы ең бірінші дәуірді атап, сипаттаңдар.

3. Жердің даму дәуірлерін дұрыс тәртіпте атаңдар. Олардың қайсысы криптозойға біріктіріледі және неліктен?

1. Тарихи реті мен нағыз дәуірге тиесілігін қадағалай отырып, соңғы үш дәуірдің кезеңдерін дұрыс көрсетіп көріңдер.

2. Архейде қандай араморфоздар пайда болды?

Протерозойдағы тіршілік

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Жер дамуындағы ең ұзақ заманды атаңдар. Олардың ұзақтығы қаншаға созылған?

2. Жер дамуындағы ең алғашқы заманды атаңдар. Олардың ұзақтығы қаншаға созылған?

В

1. Архейдегі тіршілікті сипаттаңдар.

2. Архей және протерозойды зерттеу барысында тіршіліктің шығуына қандай дәлелдер алынды?

С

1. Жер бетіндегі жағдайлар өзгерісінің үлгісін жасай отырып, биологияның бұрынғы кезеңдеріне басқа жолдар ұсыныңдар. Мысалы, атмосферадағы оттегінің бастапқы қатысы жіне озонның болуы.

2. Архей және протерозойды зерттеу барысында тірліктің шығу тегінің қандай дәлелдері алынды? Сендер осы кезеңдердің қай ароморфоздарфн өте маңыздырақ деп есептейсіңдер?

Кестені толтырыңдар.

Заман	Ұзақтығы	Негізгі оқиғалар
		Өсімдіктер	Жануарлар
Архей
Протерозой

1. Бұған дейін қай заман болды және қай заманнан кейін палеозой заманы басталды?

2. Эволюциялық бірізділігін дұрыс сақтап, палеозой заманының кезеңдерін тізбеліп беріңдер.
В

1. Палеозойдың өсімдіктер әлемін сипаттаңдар.

2. Палеозойдың жануарлар әлемін сипаттаңдар.

С

1. Палеозой заманының өсімдіктерінің негізгі ароморфоздарын тізбелеп беріңдер.

2. Жануарлар пайда болған палеозой заманының негізгі ароморфоздарын тізбеліп беріңдер.

Кестені толтырыңдар.

Кезең	Ароморфоз (өзгеру мәні)	Ароморфоз нәтижелері	Өсімдіктерде	Жануарларда
Кембрий
Ордовик
Силур
Девон
Карбон
Пермь

1. Кайнозой заманының алдында қай заман болды, мезозойдың алдында ше? Бұл замандар климатының ерекшелігі неде?

2. Мезозой және кайнозой замандарының кезеңдерін эволюциялық дұрыс бірізділікте дамуын тізбелеп беріңдер.

В

1. Жаңадан пайда болған, үстемдік еткен және тіршілігін жойған өсімдіктер формаларын кезеңдер бойынша көрсетіп, мезозой және кайнозойдағы өсімдіктер әлемін сипаттаңдар.

2. Жаңадан пайда болған, үстемдік еткен және өліп біткен жануарлар формаларын кезеңдер бойынша көрсетіп, мезозой және кайнозойдағы жануарлар әлемін сипаттаңдар.

С

1. Қалай ойлайсыңдар, кезекті мұз басу немесе басқа жаһандық климат өзгертудің болуы мүмкін бе? Олардың себебі неде және бұл эволюция үдерісінде қалай бейнеленеді?

2. Кезеңін және ағзалардың қай тобында пайда болғанын көрсетіп, мезозой және кайнозой замандарында жануарларда пайда болған негізгі ароморфоздарды тізбелеп беріңдер.

Кезең	Заман	Ароморфоз (өзгеру мәні)	Ароморфоз нәтижелері	Өсімдіктерде	Жануарларда

1. Жүйелеу ненй зерттейді? Жүйелеу негізін қалаушы кім деп есептеледі?

2. Қай өсімдіктер жоғарғы сатыдағы, қайсысы төменгі сатыдағыға жатады?

3. Жүйелеуде қай өлшембірлік ең кіші, қайсысы ең үлкені болады?

1. Ағзалар түрлерінің қосарлы атаутізімін енгізудің қажеті не? Ол нені білдіреді?

2. «Омыртқасыз жәндіктер» және «омыртқалы жануарлар» ұғымдарына анықтама беріңіздер. «Омыртқалылар» және «желілілер» ұғымының өзара байланысы қандай екенін түсіндіріңдер.

3. Алғашқы жүйелеу жасаған кезде К.Линней ағзалардың қандай ерекшеліктерін ескерді, сондай-ақ осы заманғы ғалымдар қай ерекшеліктерді есепке алады? Бұдан ағзаларды жүйелеу қалай өзгерді?

1. Қай белгілердің арқасында жеке дүниеге бөлінгенін көрсетіп, тірі ағзалар дүниесін қысқаша сипаттаңдар.

2. К.Линнейдің 10000 өсімдіктер түрін дербес сипаттап үлгергені белгілі. Бірнеше ондаған жылдарда ғана сипаттап жазылған түрлердің саны 100000 болды, егер жүйелеу ашылмаса, биология ғылымы қалай дамыр еді?

3. Жүйелеудің эволюция үдерісінің бейнеленген көрінісі екенін дәлелдеңдер.

1. Адамның приматтардан пайда болуын дәлелдеңдер. Қысқаша сипаттаңдар.

2. Рудимент деген не?

3. Атавизм деген не?

1. Осы заманғы маймылдардың қайсысы адамға жақынырақ?

2. Туыстық жағынан біз қандай дәрежедеміз?

3. Адамның маймылдардан дамығаны жөніндегі дәлелдердің қайсысы шындыққа жақынырақ? Неліктен?

1. Фармакологияның көптеген жаңа дәлілік препараттарын өргежей шимпанзеге сынауды ұнатудың себебі не?

2. «Қапаста өсірілген горилланың 700-ге жуық мылқаулар тіліндегі рәміздерді игеру» дерегін талдап көріңдер. Біздің заманда жоғары сатыдағы приматтарының эволюциясы өтер ме еді?

Адамның бейімделуі

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Эволюциялық бірізділікпен адамның барлық ататегін анықтаңдар.

2. Homo туысының әрбір келесі өкілінің құрылысы мен өмір сүруіндегі ерекшелік неде?

В

1. Тік жүру, екі аяқпен жүру, құрал және от пайдалану тәрізді адамның бейімделуі неге байланысты болды?

2. Homo туысы өкілдерінің қайсысы «саналылар» деп аталды және неге?

С

1. Сенің ойыңша біздің ататектеріміздің қайсысын ақылды тіршілік иесі деуге болады және неге?

2. Homo туысының алғашқы өкілдері қайда пайда болды? Бұған қай жағдайлар себепші болды?
Антропогенез факторлары. Адам нәсілдері

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Антропогенездің қандай факторлары оның ертеректегі сатыларында басты рөл атқарды және неге?

2. Қандай факторлары кейінгі сатыларында басты рөл атқарды және неге?

В

1. Жер бетінде қашан және неге нәсілдер қалыптасты, қанша нәсіл бар?

2. Антропосойиогенездің негізгі әлеуметтік факторы қайсы?

С

1. Мына сөйлемді қалай түсінесің: «Еңбек – қол өнімі, алайда қол да еңбек өнімі» немесе «Маймылды адам еткен еңбек»?

2. Түрлік өлшемдерді пайдаланып, әр түрлі нәсілдер бір түрге жататынын дәлелдеңдер.
Экологияға кіріспе

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Экология нені зерттейді? Бұл сөзді латыншадан қазақшаға аударғандағы мәні қандай?

2. Экология терминін кім, қай еңбегінде, қашан ғылымға енгізді?

В

1. Жүйелеу атауларына кейбір экологиялық сипаттамаларды қай ғалым енгізді?

2. Ж.Б.Ламарк және Ч.Дарвин тірлік экологиясына қоршаған жағдайлардың қандай рөлін бөліп көрсетті?

С

1. Экологияның қандай бөлімдері бар?

2. Қазіргі уақытта экологияға неліктен көп көңіл бөледі?
Ағзалардың негізгі тіршілік ортасы

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Ағзалардың сулы ортада таралып, бейімделуіне судың қандай қасиеттері себеп болған?

2. Аэробты ағзалардың орасан саналуандығын жер үсті-ауалы ортаның қандай сипаттары анықтады?

В

1. Эндобионттың өмір сүруіне топырақ ортасындағы жағдайлардың қайсысы қолайлы?

2. Эволюция барысында эндобиоттар ағзасында қандай өзгерістер болды?

С

1. Топырақта тіршілік ететін ағзаларды атаңдар.

2. Гидробионттар деген не?
Орта факторлары және тірі ағзалар

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Абиоздық факторлар деген не? Мысал келтіріңдер.

2. Жанды факторлар деген не? Мысал келтіріңдер.

В

1. Антропогендік факторлар деген не? Мысал келтіріңдер.

2. Еліктеуші немесе шектеуші фактор деген не? Бұл фактордың барынша аз және ең көп болуы нені білдіреді?

С

1. Әр түрлі факторлардың қандай мәнін қолайлы деуге болады? Нақтылы мысалдар келтіріңдер.

2. Әр түрлі факторлардың қандай мәнін салғырт деуге болады? Нақтылы мысалдар келтіріңдер.
Биологиялық ырғақ. Жарықкезеңдік. Радиация

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Биологиялық ырғақ деген не? Олар өлі табиғатта қандай құбылысқа бйланысты пайда болады?

2. Радиация туралы не білесіңдер?

В

1. Ағзалардың әр алуан топтарында биологиялық ырғақтардың қалыпты алмасуына мысал келтіріңдер.

2. Тірі ағзалардың қандай өзгерістері биологиялық ырғақтардың дер кезінде алмаса алмауына мүмкіндік жасады?

С

1. Биологиялық ырғақтың заңдылықтары мен мерзімін зерттейтін ілім қалай аталады?

2. Жарықкезеңдік деген не? Ұзақ және қысқа күн өсімдіктерінен мысал келтіріңдер.
Популяция, бірлестік

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Популяция деген не? Популяцияның түрден айырмашылығы неде?

2. Популяцияның түр санына, тығыздық, жыныс және жас құрамына сипаттама беріп, талдап түсіндіріңдер.

В

1. Популяцияның туып-көбеюшілік (өсімталдық), өлім-жітім, тығыздық, өсіміне сипаттама беріп, талдап түсіндір.

2. Бірлестік (биоценоз) терминін қалай түсінесіңдер?

С

1. Бірлестіктегі ағзалар арасында қандай байланыс болады? Мысал келтіріңдер.

2. Қарапайым эволюция деген не? Түрдің немесе популяцияның қарапайым экологиялық өлшем бірлігі – түр немесе популяция деген не?

Экожүйе (биогеоценоздар)

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.

А.

1. Экожүйенің (биогеоценоз) бірлестіктен (биоценоз) айырмашылығы неде? Мысалдар келтіріңдер.

2. Түзушілер деген не, олардың қандай рөлі бар? Сипаттама жасап, мысалдар келтіріңдер.

В

1. Түзушілер – тұтынушылар. Суретті талдаңдар.

2. Түзушілер – бүлдірушілер. Суретті түсіндіріңдер.

С

1. Сукцессия деген не? Қандай тәртіпте өтетінін түсіндіре отырып, осы үдеріске сипаттама беріңдер.

2. Экожүйелердің негізгі қасиеттері мен көрсеткіштері қандай?
Өнеркәсіптік жер келбеті мен ауыл шаруашылық өндірістің экожүйесі тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Агроценоз деген не? Мысалдар келтіріңдер.

2. Агроценоз бен экожүйеде (биогеоценозда) энергиямен қамтамасыз ету және энергия алмасудағы айырмашылық неде?

В

1. Агроценоз бен экожүйенің түрлік құрамы, өздігінен реттелуге және өнімділікке бейімділіктің айырмашылығы неде?

2. Қаланың аумағы қанша % орын алады? Ірі қалалардан мысалдар келтіріңдер.

С

1. Қаладағы тірлікке қандай жағымсыз техногендік факторлар әсер етеді?

2. Қаладағы энергия мен зат алмасуының ерекшелігі неде?
Биосфера туралы В.Вернадский ілімі

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Биосфера терминін тұңғыш ұсынған кім? Биосфера туралы ілімді кім жасады?

2. Биосфераның қандай шекаралары бар?

В

1. Биосферада қандай қабықтар орын алды және басып өтеді?

2. Биомассадағы тірі ағзалардың әр түрлі типтерінің %-ы қандай?

С

1. Биосфера өнімділігі деген не? Қандай өлшем бірліктермен өлшенеді және өлшем нәтижесі қанша болады?

2. Биосфера деген не? Бұл ұғымның экожүйе ұғымына қатысы қандай?

Зат айналымы және табиғаттағы энергия ағымы

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Көміртегі айналымын қысқаша сипаттаңдар. Үдеріс барысында оған қандай ағзалар қатысады? Бұл үдерістегі адам әрекетінің ерекше рөлі неде?

2. Азот айналымын қысқаша сипаттаңдар. Үдеріс барысында оған қандай ағзалар қатысады? Бұл үдеріске адам қандай ықпал жасайды?

3. Тұрақтану деген не? Бұл ұғым биосфаға қалай қолданылады?

4. Палеозой кезеңінде биосферада қандай өзгерістер болды?

В

1. Күкірттің айналымын қысқаша сипаттаңдар. Үдеріс барысында оған қандай ағзалар қатысады? Бұл үдерістегі антропогендік фактордың рөлі қандай?

2. Фосфордың айналымын қысқаша сипаттаңдар. Үдеріс барысында оған қандай ағзалар қатысады? Бұл үдеріске адам ықпал жасай ала ма?

3. Мезозой заманында биосферада қандай өзгерістер болады?

4. Мезозой заманының юра және бор кезеңдерінің өкілдері қай жануарлар?

С

1. Тірі заттардың атқаратын қызметін сипаттаңдар.

2. Тірі заттардың тотығу, газ және концентрациялық, тотығу-тотықсыздандыру және биохимиялық әрекеттегі атқаратын қызметін сипаттаңдар.

3. Қазіргі уақытта адам әрекетінен биосферада қандай өзгерістер болды?

4. Ноосфера нені білдіреді?


Адам іс-әрекетінен туындаған биосферадағы жаһандық өзгерістер тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Киото хаттамасы деген қандай құжат? Ол қашан күшіне енді?

2. «Учепрасе» ұйымы қашан және қандай мақсатта негізделген?

В

1. Адам іс-әрекетінен климатта қандай жаһандық өзгерістер болуы мүмкін?

2. Рим клубы ұйымы қашан және қандай мақсатта құрылды?

С

1. Көктемелік әсер қай дамыған елдерде өте қауіпті деп ойлайсыңдар? Неге?

2. Өздерің тұратын өңірде табиғат қорғаушылар ұйымы бар ма?
Қазақстанның экологиялық проблемалары

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Семей полигоны деген не?

2. «Невада-Семей» қозғалысын кім басқарды?

В

1. Семей полигонында сынақ неше жылға созылды?

2. Бұл сынаққа мораторий жариялаған кім?

С

1. Арал теңізі суының тартылу негізгі себептерінің бірі не?

2. Аралдан басқа республиканың қай су алабы экологиялық қиыншылыққа тап болды?
Табиғи ресурстарды ұтымды пайдалану

тақырыбына арналған деңгейлік сұрақтар.
А.

1. Мониторинг деген не?

2. Мониторинг жүйесіндегі 3 деңгейді атаңдар.

В

1. Санитарлық-улылық мониторингтің қандай міндеттері бар?

2. Табиғи кешендердің бұзылу деңгейін қалай анықтайды?

С

1. Биосфералық мониторингтің негізгі әдісін атаңдар.

2. Жаһандық мониторинг торабы не үшін қажет?

Жауаптары:

6 сынып.

№1 тест.

1-А. 2-С. 3-В. 4-С. 5-А.

6-С. 7-Д. 8-А. 9-В.10-Д.

11-А.12-Д.13-Д.14-А.15-С

№2 тест.

1-В. 2-В.3-Д.4-С.5-Д.

6-А.7-В.8-С.9-Д.10-В.

11-С.12-А.13-В.14-Д.15-А.

№3 тест.

1-Д. 2-С.3-В.4-С.5-С.

6-А.7-В.8-С.9-Д.10-А.

11-В.12-Д.13-С.14-Д.15-А.

№4 тест.

1-С. 2-С.3-А.4-С.5-Д.

6-А.7-С.8-В.9-В.10-А.

11-В.12-С.13-А.14-В.15-А.

№5 тест.

1-С. 2-А.3-Д.4-В.5-А.

6-С.7-В.8-А.9-В.10-В.

11-С.12-А.13-В.14-Д.15-А.

№6тест.

6-Д.7-В.8-С.9-А.10-С.

11-В.12-Д.13-А.14-Д.15-С.

№7 тест.

1-А. 2-Д.3-В.4-С.5-А.

6-Д.7-С.8-Д.9-В.10-А.

16-А. 17-С. 18-А. 19-Д. 20-В.

7 сынып.

№1 тест.

1-А. 2-В. 3-С. 4-Д. 5-В.

6-А. 7-С. 8-Д. 9-В.10-Д.

11-С.12-А.13-В.14-С.15-Д

16-А.17-Д.18-С.19-В.20-С.

21-Д.22-А.23-В.24-А.25-Д.

26-С.27-Д.

№2 тест.

1-С. 2-Д.3-С.4-В.5-А

6-В.7-Д.8-А.9-В.10-С.

11-Д.12-Д.13-А.14-Д.15-В.

№3 тест.

1-Д. 2-С.3-Д.4-А.5-Д.

6-В.7-В.8-А.9-В.10-А.

11-Д.12-А.13-В.14-А.15-Д.

16-С. 17-С.18-А. 19-Д.20-Д.

№4 тест.

1-Д. 2-С.3-Д.4-В.5-С.

6-А.7-С.8-Д.9-В.10-С.

11-А.12-Д.13-В.14-В.15-С.

16-В.17-А.18-Д.19-А.20-В.

21-А.22-Д.23-Д.

№5 тест.

1-С. 2-Д.3-А.4-В.5-Д.

6-А.7-В.8-В.9-Д.10-С.

11-С.12-С.13-Д.14-С.15-В.

№6тест.

6-В.7-С.8-В.9-Д.10-С.

11-А.12-А.13-Д.14-С.15-В

16-С.17-А.18-В.19-А.20-Д.

21-С.22-С.23-А.24-С.25-Д.

№7 тест.

1-А. 2-В.3-С.4-Д.5-А.

6-В.7-Д.8-С.9-А.10-Д.

11-В.12-С.13-Д.14-А.15-В.

№8 тест.

1-А. 2-В.3-С.4-А.5-Д.

6-С.7-А.8-А.9-С.10-В.

11-В.12-Д.13-А.14-В.15-С.

№9 тест.

1-С. 2-Д.3-А.4-С.5-В.

6-В.7-А.8-С.9-Д.10-А.

11-В.12-В.13-С.14-А.15-Д.

16-С. 17-В.18-В. 19-А.20-С.

21-В.22-А.23-Д.24-С.25-А.26-В.

№10 тест.

1-А. 2-Д.3-С.4-В.5-Д.

6-А.7-С.8-В.9-Д.10-А.

11-Д.12-А.13-В.14-С.15-Д.

16-Д. 17-А.18-В. 19-С.20-Д.

21-В.22-А.23-В.24-С.

№11 тест.

1-В. 2-А.3-С.4-Д.5-А.

6-С.7-В.8-Д.9-В.10-С.

11-А.12-В.13-С.14-Д.15-А.
16-С. 17-В.18-Д. 19-А.20-Д.

№12 тест.

1-Д. 2-В.3-В.4-С.5-А.

6-Д.7-В.8-С.9-А.10-В.

11-С.12-Д.13-А.14-Д.15-В.

16-С. 17-А.18-Д.

8 сынып.

№1 тест.

1-А. 2-В.3-Д.4-С.5-Д.

6-С.7-В.8-Д.9-В.10-С.

11-Д.12-Д.13-Д.14-Д.15-С.

16-В. 17-В.18-В. 19-А.20-А.

№2 тест.

1-С. 2-А.3-В.4-Д.5-С.

6-А.7-Д.8-Д.9-Д.10-С.

11-А.12-С.13-С.14-А.15-Д.

№3 тест.

1-В. 2-А.3-С.4-Д.5-Д.

6-С.7-А.8-Д.9-С.10-С.

11-А.12-Д.13-Д.14-А.15-В.

№4 тест.

1-В. 2-Д.3-А.4-Д.5-В.

6-Д.7-В.8-В.9-В.10-Д.

11-А.12-В.13-Д.14-В.15-Д.

№5 тест.

1-А. 2-В.3-С.4-С.5-Д.

6-А.7-Д.8-С.9-С.10-В.

11-В.12-В.13-Д.14-А.15-В.

№6 тест.

1-А. 2-В.3-С.4-С.5-С.

6-А.7-С.8-Д.9-В.10-А.

11-С.12-Д.13-А.14-С.15-В.

№7 тест.

1-Д. 2-С.3-С.4-В.5-А.

6-С.7-В.8-А.9-Д.10-С.

11-В.12-А.13-В.14-С.15-С.

№8 тест.

1-Д. 2-А.3-В.4-В.5-А.

6-А.7-С.8-А.9-С.10-С.

11-А.12-С.13-Д.14-В.15-Д

1. 
   Балықтар класына сұрақтар............................................2-5 бет
   
2. 
   Құстар класына сұрақтар................................................6-9 бет
   
3. 
   Сүтқоректілер класына сұрақтар...................................10-12 бет
   
4. 
   8 – сынып бойынша «Мінез-құлық және психика» тарауына араналған тест сұрақтары (бір немесе бірнеше жауаптарымен)................................................................13-25 бет
   
5. 
   6 – 8 сыныпқа арналған тест тапсырмалары
   

6. 
   9 – сынып оқушыларына арналған ОЖСБ-ға
   

7. 
   6 – 8 сыныптарған арналаған тест тапсырмасының жауаптары.............115-119 бет