Жакыпбек Алтаев, Аманжол Ңасабек философия тарихы
5 4 V II тарау. Х І Х -Х Х ғасырдагы философ а
жүктеу/скачать 20,78 Mb. Pdf көрінісі
|
философия тарихы
- Бұл бет үшін навигация:
- Алексис Кагамеиың
| 2 5 4
V II тарау. Х І Х -Х Х ғасырдагы философ а танымның диалсктикалығын интуиция мен логиканың интуитивті жэне дискур. сивті бөліну бірлігінен аңғарады. Себебі символикалық образдар мен мифтер арқылы дүнисні тану Сенгорша африкалық ойының практикалық сипатьщда ерскше орын алады. Африкалық негр ойына поливалентті логика немесе негрдік өнердің суперлогикасы тэн. Сенгор Батыс философиясындағы диалогты негізгі айқындамаға айналдыра отырып, мынандай тұжырымдар жасады: 1) негізгі ортақ айқындама бойынша, ол африкалық негр ойының тезисін санаттық жоне топтасты- ру түрғысынан ұсынады; 2) африкалық ой дүниенің келелі көрінісін динамикалық диалектика арқылы білдіреді; 3) африкалық ойды саны емсс, сапасы жағынан се- зінсді: 4) дүниенің біртұтас түрде көрінуінс қарамастан, онда итермелеушілік белгілеу мен белгіленудің арасындағы сәйкессіздік, саналылық пен санасыздық баска себеп айтқанда кідірмелілік бар; 5) өмірлік универсум мен африкалық негр ойының құрылымында маңызды орынды феминизм алады; 6) универсумда адам орталық орынға шығады; 7) болмыстың негізінде негрге тэн қуат пен өмір күші жатыр. Л. Сенгор ежелгі грек философтарынан езінің көзқарастарына сай, африкалық негр философиясының мэнін ашатын идеялар іздейді. Мысалы, африкалық негр- лер тәжірибені қолданатын адамдар болғандықтан, индукцияға икемді, себебі се- зімдік негізде ойлау мен ой жүгірту оцайға соғады. Руанди елінен шыққан көрнекті ойшыл Алексис Кагамеиың африкалык философияны дамытуда өз қолтаңбасы бар. Ол - тарихи тақырыптарға арналган жиырмадан астам кітаптар мен басқа да шығармалар. Руанди тарихына байланыс- ты жазылған екі томдық еңбектің авторы, африка этнофилософиясының көрнекті өкілі. Ең шоқтығы биік философиялық туындысы «Банту-Руанди болмыс фило- софиясы» болып табылады. Кагаме қолданған зерттеу тәсілі - диалог. Ол филосо фия мен этнология гылымдарының арақатынасын методологиялық түрде көрсете- ді. «Философия - бұл ойлау нысанының абстракциясы, ой-түжырымының ойыны болса, онда этнологиялық ғылымдар нақты деректерге сүйеніп, методологиялық бақылау жасаумен нгүғылданады», - дейді Кагаме. Одан эрі кітапта бантуруанди- лықтардың лингвистикалық қүрылымдары, философиялық элементтері банту- руандилық философиясындағы болмыс санаты арқылы тұжырымдалады. Бұл философиялық қүрылымды айқындау үшін ол метафизикалық-ло- гикалық санаттарды Аристотель ұғымдарымен салыстырады. Сонымсн бірге Кагаме «жақсылық» пен «жамандық», «теодицея» мен «Құдай», «себеп», «уақыт» пен «өмір сүру» мәселелерінің шығуының эртүрлі жақтарын қарастыра отырып, руандилық негізде «бейболмыс» сөзінің мағынасын ашып, «болу», «бар бо лу» сөздеріне талдау жасайды. Кагаме болмыстың төрт санатына сәйкес келетін басты-басты деген төрт атаулы кластарды шығарды: му-нту = нақты ақылға ие адам; ки-нту = нақты ақылға ие емес (зат); ка-нту = нақты бірліктен шығармаушы- лық уақыт арыны; ку-нту = нақты, модельді (болудың қабілеттілігі). Кагаме Африка философиясын нақты қүруда этникалық топтар өкілдершін бүрыннан келе жаткан ұжымдық өзгеруінен банту философиясының болжамын бетке ұстайды. Оның этнофилософиялық мақсаты африкалық ойды философия- лык дүниетанымға ауыстыру еді. Нақты ешкімгс ұқсамайтын, ұлттық достүрлія бағытты ұстауы көптеген сыни таластардың туындауына себеп болды. |